dimensión e localización

1. 1. A LOCALIZACIÓN DAS EMPRESAS
1. Obxectivos dunha boa localización
2. Factores da localización espacial
1. Empresas industriais
2. Empresas comerciais e de servizos
2. A DIMENSIÓN DAS EMPRESAS
1. Introdución
2. Concepto de dimensión
3. Criterios para medir a dimensión da empresa
4. Factores que inflúen na dimensión das empresas
5. Dimensión óptima. Teoría económica.
6. O crecemento empresarial
7. As PEMES
8. As multinacionais
9. A globalización
3. AS TIC E A NOVA ECONOMÍA
4. AS COOPERATIVAS COMO MOTORES DO DESENVOLVEMENTO

2. 1.- A LOCALIZACIÓN DAS EMPRESAS
1.1.-OBXECTIVOS DUNHA BOA LOCALIZACIÓN
A selección do lugar óptimo para situar as diferentes empresas, centros de actividade, servizos
públicos, é unha decisión complexa, non exenta de riscos. Os obxectivos que se pretenden con iso
son basicamente so seguintes:
● Diminuír os custos de aprovisionamento/produción/comercialización/financiamento.
● Optimizar o acceso aos mercados tanto de subministradores como de clientes
potenciais.
● Aumentar a eficacia da xestión, co que aumentarán os ingresos potenciais.
1.2.- FACTORES DA LOCALIZACIÓN ESPACIAL
Inflúen moitos factores á hora de decidir a localización dunha empresa. A importancia que se lle
da a cada un deles depende do tipo de empresa, por iso imos considerar dúas problemáticas
diferentes: a localización de empresas industriais e a localización das empresas comerciais e de
servizos.
a) LOCALIZACIÓN DAS EMPRESAS INDUSTRIAIS.
Cando se estuda a localización dunha empresa industrial, en xeral, búscase minimizar os custos,
por iso se teñen en conta entre outros os seguintes factores:
A dispoñibilidade e o custo do solo industrial
As industrias pesadas necesitan grandes extensións de solo industrial, Polo tanto, buscarán
zonas onde o solo industrial ten un prezo moderado, normalmente lonxe dos núcleos
urbanos. As industrias de menor tamaño terán que sopesar o custo do solo ou do local con
outros custos como os de abastecemento de materias primas, dispoñibilidade de man de obra
e custo de transporte do produto rematado; a unha empresa pequena non lle compensará
situarse moi lonxe das zonas industriais e urbanas porque o aforro no custo do solo non
compensa o encarecemento do resto dos custos.
A dispoñibilidade e custo da man de obra
Se a industria utiliza de xeito intensivo a man de obra (por exemplo industria téxtil), a
localización buscará zonas nas que exista grande dispoñibilidade man de obra con custos salariais
baixos; noutros casos o proceso industrial necesita operarios especializados e persoal técnico
cualificado, entón a localización buscará núcleos urbanos con industrias do mesmo sector e escolas
politécnicas (por exemplo empresas de electrónica, comunicacións, maquinaria de precisión, etc.)
O aprovisionamento de materias primas e outros materiais
Cando as materias primas que se utilizan son moi voluminosas, perigosas, caras ou difíciles de
transportar, as empresas que as usan soen situarse cerca das fontes de subministración, ou dos
medios de transporte que as traen, desta forma redúcense custos e evítase perda de tempo e riscos
de manipulación. Por esta razón, determinadas industrias pesadas atópanse próximas ás terminais
de ferrocarril, ou en portos ou zonas da periferia urbana con fáciles accesos por estrada. Ex: as
refinerías de petróleo sitúanse con frecuencia nos portos ou preto da costa; deste xeito minimízase
a distancia entre os barcos petroleiros que transportan o cru e a planta de transformación que o
utiliza. Esta forma de localización reduce os custos de transformación, xa que evita a construción
de oleodutos para transportar o produto dende o porto ata a planta de refinado.
Existencia de industria auxiliar e servizos
A existencia de empresas auxiliares é ás veces un factor que se ten moi en conta: empresas de
reparacións, de transportes, de fabricantes ou distribuidores de pezas necesarias para o proceso
produtivo que se vai levar a cabo, etc. Se non existe unha industria auxiliar o suficientemente
eficaz, en moitas circunstancias a localización non resulta interesante, xa que o custo dos
subministros e reparacións encarece.
Normativa industrial, fiscal e laboral
A normativa industrial e fiscal dunha determinada zona pode axudar á implantación de
empresas de diversas formas: polígonos industriais con solo a baixo custo, subvencións a fondo
perdido, subvencións nos tipos de xuros dos préstamos bancarios ou impostos mais baixos. A
normativa laboral permite en certos casos unha contratación laboral mais flexible, subvencións á

3. creación de postos de traballo, á contratación dos traballadores en paro, etc. As posibilidades
legais son determinantes sobre todo para aquelas empresas que levan adiante actividades con
impactos medioambientais concretos. Determinadas actividades empresariais requiren unha
aprobación previa da súa posta en marcha, polo que ter ou non ese permiso é un factor excluínte.
Ademais destes factores, poden influír factores do contorno xenérico ou específico como
o tamaño do mercado, a situación económica do país, a conflitividade social e laboral ou a
rivalidade ou competencia no sector, etc.
b) LOCALIZACIÓN DAS EMPRESAS COMERCIAIS E DE SERVIZOS
Na localización dun establecemento comercial débense ter en conta unha serie de criterios
diferentes aos dun centro produtivo. Entre outros mencionaremos os seguintes:
Área xeográfica adecuada
Adaptación do negocio ao poder adquisitivo
A distribución xeográfica de comercios está condicionada polo poder adquisitivo da poboación;
así en barrios de elevado poder adquisitivo instálanse negocios que non se situarían en áreas
modestas. Por exemplo: nos primeiros localizaríanse restaurantes de luxo, galerías de arte,
anticuarios, boutiques de firma, etc; nos segundos predominarían os bares de comidas, tendas de
roupa barata, mercados de alimentación, etc.
Radio de acción do negocio: canto mais frecuente é o uso do produto
comercializado menor é a influencia xeográfica do punto de venda: as cousas que se
compran todos os días adquírense o mais preto posible do domicilio.
Limiar de mercado: dimensión mínima que debe ter un mercado para que unha
tenda ou punto de venda sexa viable. Se o mercado é inferior ao limiar un negocio
instalado no mesmo non poderá subsistir porque carecerá da clientela necesaria.
Especialización urbana. As distintas áreas da cidade desempeñan diferentes papeis
na economía metropolitana; así nas áreas netamente residenciais tenden a localizarse
actividades de natureza primaria. Nas localidades a partir de certa entidade de
poboación existen unha ou varias zonas xeográficas especializadas en actividades
comerciais e de servizos. Nas cidades de certa dimensión que exercen atracción
sobre outras localidades existen unha ou varias zonas de negocios onde se instalan as
oficinas principais e grandes axencias de bancos, compañías de seguros, notarías,
etc.
Algúns comercios instálanse en zonas suburbanas, trátase de grandes almacéns ou
hipermercados onde non se soen realizar comprar diarias, senón cada certo tempo e instálanse
na periferia aproveitando o menos prezo dos solares e as boas vías de comunicación que
permiten a compra en coche. Algúns destes hipermercados en cidades moi grandes soen incluso
especializarse en gamas concretas de produtos. Ex: Ikea.
Facilidades de acceso
No emprazamento dos comercios débese reducir ao mínimo as desutilidades de comprar; pola
contra débese incrementar as utilidades do consumidor facendo que a compra sexa un acto
lúdico. Para iso é necesario favorecer todo o posible o acceso dos clientes. Dentro das medidas
que favorecen o acceso a determinado punto de venda podemos citar:
Visibilidade do local: canto mellor sexa esta, maior impacto terá sobre os potenciais
clientes. Por iso se prefiren os locais con mais metros de fachada, os que están
situados nunha esquina, entre dúas rúas, os que se ven dende mais lonxe, etc.
Facilidade de comunicacións: ter cerca paradas de metro, autobús, aparcamento
seguro, etc.
Situación en beirarrúas de tránsito: con frecuencia, dentro dunha mesma rúa, un
dos lados ten máis tránsito de peóns que o outro. Situar o comercio na beirarrúa máis
frecuentada, sobre todo se a rúa é ancha e difícil de cruzar, facilita moito a afluencia
de clientes.
Localización en zonas de actividade comercial. Moitas veces as persoas non van
mercar un único produto, senón que van “de compras”, por iso convén situar o

4. negocio nunha zona onde existan ofertas complementarias que permitan aos clientes
comprar todo o que queiran. A localización nunha zona de alta densidade comercial
ten ademais da vantaxe mencionada (poder de atracción conxunto) o inconveniente
da competencia.
Comodidade dos locais: locais ben decorados con estancia e tránsito cómodos.
2.- A DIMENSIÓN DAS EMPRESAS
a) INTRODUCCIÓN
Atopámonos quizá ante unha das cuestións máis polémicas en economía da empresa:
En primeiro lugar non existe unanimidade entre os economistas sobre o que é unha
empresa grande, mediana ou pequena.
En segundo lugar, non existe un criterio único e fiable para medir a dimensión dunha
empresa, calidade que ademais, depende do sector ao que pertenza esta.
Tampouco existe acordo entre os economistas sobre a relación entre dimensión e
eficiencia: algúns autores pensan que non existe unha dimensión óptima porque as
economías de escala non sempre van ligadas ao volume da empresa; outros autores cren que
hai dimensións mais ou menos convenientes segundo a actividade á que se adique ou seu
modelo de organización ou o seu estilo de dirección.
b) CONCEPTO DE DIMENSIÓN
Como dixemos, a dimensión é un concepto moi polémico xa que non existe un criterio único
para medila.
De forma aproximada poderíamos dicir que a dimensión dunha empresa é o seu tamaño, que
garda unha estreita relación coa súa capacidade produtiva.
Por outra banda, definimos a capacidade produtiva como o valor da produción alcanzable cando
todos os recursos están en pleno emprego.
A capacidade produtiva garda estreita relación coa dimensión da empresa xa que canto maior
sexa a dimensión maior será a capacidade. Con todo, non hai que confundir capacidade produtiva
con ocupación produtiva: unha empresa pode ter unha grande dimensión e por tanto unha grande
capacidade produtiva, pero iso non quere dicir que esta capacidade estea en plena ocupación, xa que
se a taxa de actividade (actividade real/actividade posible) é menor que a unidade, infórmanos de
que estamos subutilizando as instalacións xa que existe unha diferencia entre a actividade real e a
que sería posible se se empregasen todos os factores completamente.
c) CRITERIOS PARA MEDIR A DIMENSIÓN DA EMPRESA
Dende o punto de vista do tamaño, as empresas acostuman a clasificarse en pequenas, medianas
e grandes; e un dos criterios mais utilizados para facer esa clasificación, pola súa facilidade de
estudo, é o número de traballadores: se teñen menos de 50 considerase pequena, mediana entre 50 e
250 e grande a partir desa cifra.
Ademais do número de traballadores, outros criterios utilizados poden ser:
● o volume de facturación: ingresos obtidos polas vendas
● o cas-flow (fluxo de caixa): beneficio neto+amortizacións do exercicio
● fondos propios ou neto patrimonial: capital+reservas+beneficio do exercicio
● inmobilizado neto: inversións permanentes menos amortizacións
● as súas posibilidades de endebedamento
● a súa cota de mercado
● etc
Co fin de conseguir unha forma de medición do tamaño o mais completa posible, utilízase o que
se coñece como valor multicriterio que consiste en seleccionar distintas variables que resulten
significativas da dimensión nun sector concreto, asignando a cada unha delas un peso ou
ponderación segundo a súa importancia.
Hai que ter en conta que, segundo o tipo de actividade á que se dedique, o criterio a empregar
ten que ser distinto. Unha grande superficie comercial, por exemplo, non pode utilizar para medir o
seu tamaño o mesmo sistema que un gabinete de avogados ou unha fábrica de automóbiles.
d) FACTORES QUE INFLÚEN NA DIMENSIÓN DAS EMPRESAS

5. Existen factores que limitan ou favorecen que unha empresa teña un determinado tamaño ou ben
que permitan crecer máis facilmente. Imos agrupalos en varias categorías:
● Factores técnicos
○ A división do traballo. A existencia dunha organización que utilice a división do
traballo facilita o crecemento.
○ A integración de procesos. Agrupar procesos (empregar unha máquina en
substitución de varias), facilita o crecemento, pero non é fácil, dado que é caro.
○ O equilibrio de procesos. Conseguir a plena ocupación dos factores de produción
empregados é o paso previo ao aumento da capacidade instalada, ou o que é o mesmo,
non ten sentido aumentar a capacidade se a empresa ten factores infrautilizados.
● A dirección
○ As funcións directivas. A grande empresa divide e descentraliza as funcións
directivas, o que posibilita ter persoas especializadas, e isto favorece o crecemento.
○ A coordinación de factores. Fundamental cando hai descentralización e división
do traballo, aínda que canto mais grande é a empresa, máis difícil resulta a coordinación.
● O financiamento. A maior ou menor necesidade de capital inflúe na dimensión das
empresas; existen actividades ou sectores nos que crear unha empresa ou aumentar as
instalacións require grandes cantidades de capital e iso non é factible para as PEMEs, que
normalmente non dispoñen dese diñeiro e tampouco teñen acceso aos créditos e préstamos
de entidades financeiras.
● Aspecto comercial
○ O tamaño do mercado. Limita a expansión de calquera empresa.
○ A publicidade. Pode ampliar o mercado, levándoo a sectores onde antes este
mercado non estaba presente.
○ As compras a grande escala. Posibilitan negociar prezos, e polo tanto, facilitan as
accións das grandes empresas.
○ As vendas en grandes cantidades. Posibilitan diminuír os custos medios, ou custos
por unidade vendida, polo que as grandes empresas teñen máis facilidades que as
pequenas.
○ Influencias. As grandes empresas teñen unha maior influencia social e sobre os
poderes políticos, o que sempre as sitúa en posición vantaxosa fronte ás pequenas.
● Factores de risco. A incerteza sobre o futuro pódese reducir, se se ten capacidade para
influír sobre a demanda.
e) DIMENSIÓN ÓPTIMA: TEORÍA ECONÓMICA
A capacidade para aumentar a dimensión da empresa ten que ver co tempo, é dicir, con que
analicemos as cousas a curto ou a longo prazo.
● O curto prazo caracterízase pola existencia duns custos fixos (alugueiro, amortizacións,
etc) e duns custos variables (materias primas, man de obra, enerxía, etc), o que fai que
existan limitacións para aumentar a dimensión empresarial, xa que adquirir e instalar novos
factores fixos (aumentar as instalacións e a maquinaria por exemplo) requiriría certo tempo,
co que deixaríamos de estar activos nun prazo curto de tempo. Nunha situación de curto
prazo, non se pode falar de dimensión óptima senón de plena ocupación de factores. A plena
ocupación de factores prodúcese cando a curva de custos medios está no seu punto mínimo:
ata chegar a este punto, ao aumentar a produción, aínda que medren os custos variables, os
custos fixos repartiranse entre maior número de unidades producidas, o que fará diminuír os
custos medios. A partir dese punto, a incorporación dunha unidade mais de factor variable
fará crecer os custos máis rapidamente que o nivel de produción, o que nos di que a
capacidade instalada non permite unha maior ocupación.
● A longo prazo a situación considerase distinta, xa que nun período longo de tempo todos
os factores, e polo tanto os custos, poden ser considerados variables. Unha empresa dise que
se atopa na súa dimensión óptima cando dispón dunha estrutura produtiva tal que o mínimo
da súa curva de custos medios a curto prazo coincide co mínimo da curva de custos medios

6. a longo prazo. Na dimensión óptima aparecen as economías de escala e os rendementos
crecentes, ao aumentar a produción a maior ritmo que o emprego de factores. Neste punto
chamado óptimo de explotación a empresa atopase nunha situación de máximo beneficio, xa
que o custo da última unidade producida (custo marxinal) coincide co ingreso xerado pola
última unidade vendida (ingreso marxinal). Dito doutra maneira, a empresa terá unha
dimensión óptima cando o custo unitario do produto é mínimo.
f).- O CRECEMENTO EMPRESARIAL
Crecemento e cambio de dimensión
O crecemento prodúcese cun aumento de actividades que leva a unha maior produción. Inicialmente
este incremento de produción lévase a cabo cun emprego mais intenso dos factores produtivos
existentes, ata o momento en que estes son insuficientes (saturación da capacidade produtiva), e é
necesario ampliar a súa dimensión mediante a adquisición de novos factores: novos locais, mais
persoal, máquinas, etc.
¿Con que recursos?
Os recursos poden vir de dúas fontes:
recursos propios: para medrar con recursos propios é necesario obter un excedente
que unha vez satisfeitas as demandas dos accionistas, permita sacar unha parte
suficiente para ampliar e medrar.
Recursos alleos: outra forma sería endebedándose co diñeiro procedente de fontes de
financiamento alleas.
¿Por que medran as empresas?
Hai moitas razóns que levan ás empresas a medrar:
diminuír os custos
a busca de poder para monopolizar o mercado, isto é, mellorar a posición competitiva.
o desexo dos directivos e dos propietarios de obter compensacións non solo económicas
senón persoais: poder, prestixio....., metas que se conseguen mellor se a empresa é mais
grande
diversificación da actividade da empresa para reducir riscos e en consecuencia, asegurar a
estabilidade da súa actividade e dos seus beneficios.
-----
¿Como medran as empresas?
Existen dúas formas de crecemento:
Crecemento interno : ampliando a súa capacidade produtiva. Este crecemento pode
conseguirse mediante dúas estratexias diferentes:
a expansión consiste en ampliar a liña tradicional, ed, colocar maiores cantidades
dos produtos tradicionais da empresa (mais do mesmo). Conségueno aumentando as
vendas, baixando o prezo, mellorando os produtos......
a diversificación pode conseguirse:
comercializando novos produtos no mercado actual. Ex: unha empresa adicada
ao mobiliario crea unha nova liña de produtos de cuartos de baño e mobles de
cociña (diversificación do produto)
comercializando os mesmos produtos en novos mercados: diversificación de
mercados
combinando os dous anteriores
Dentro das estratexias de diversificación podemos distinguir entre:
Diversificación horizontal: consiste en ampliar a oferta mediante produtos
complementarios ou substitutivos do principal. Ex: pasta de dentes e cepillos,
motores diésel e gasolina, etc.
Diversificación vertical , mediante a cal unha empresa asume o ciclo completo de
fabricación e distribución do produto, dende a adquisición dos materiais, pasando
pola obtención dos semielaborados ata o seu acabado final. Ex: no petróleo:
prospección-extracción-transporte,refino e distribución.

7. Crecemento externo : comprando ou asociándose con outras empresas.
CONCENTRACIÓN DE EMPRESAS.
A concentración de empresas presenta distintas formas, dependendo do grao de relación:
Integración, participación, e asociación.
Integración. Por integración enténdense as diferentes formas de agrupamento á
que poden recorrer as empresas para afianzar a súa posición competitiva. Este
agrupamento realízase a través da unión de varias empresas nunha soa mediante
a fusión ou a absorción.
■ Fusión: dúas ou mais empresas disolven as súas sociedades para integrarse
nunha nova. Ex: Caixa Galicia e Caixanova (Nova Caixa Galicia), BSCH,
etc.
■ Absorción (fusión por absorción): adquisición dunha empresa por outra,
implica a desaparición da empresa que é adquirida.
Participación. Outras veces unha sociedade adquire parte do capital doutra, non
coa intención de absorbela, senón de participar nos seus beneficios ou controlala.
Para iso é necesario un mínimo de accións que se poden comprar en Bolsa
directamente ou mediante unha OPA,, na que a sociedade compradora ofrece aos
accionistas un prezo polas súas accións superior ao que no mercado ten nese
momento. Se esta participación faise a través dunha empresa chamada "matriz",
que adquire máis do 50% doutras empresas chamadas "filiais", coa finalidade de
exercer o control das decisións que nelas se tomen, o grupo formado coñécese
como hólding. As sociedades integradas nun hólding no teñen por que se adicar á
mesma actividade. O hólding Zeltia é un exemplo, nel combínanse empresas
químicas e de investigación con outras tan diferentes como as financeiras.
Asociación. Acordos entre empresas:
Unión temporal de empresas (UTE): trátase dunha asociación formada por
dúas ou máis empresas para realizar un proxecto concreto de duración
limitada, disólvese unha vez que conclúe o proxecto
Cártel: Trátase de acordos entre empresas que, sen perder a súa identidade
nin a súa independencia, deciden actuar conxuntamente fixando prezos ou
repartíndose o mercado, co obxectivo de eliminar a competencia- O maior
Cartel existente é o que agrupa aos países da OPEP. Dentro da Unión
Europea están prohibidos.
Clúster. asociación de empresas que abarcan a cadea de produción, incluíndo
nesta ás firmas auxiliares. Nos clústers perséguese a unión das actividades
estratéxicas que compartan gastos comúns como poden ser os de I+D+I,
misións comerciais, etc. En Galiza hai dous clústers importantes: o da
acuicultura e o do automóbil. O da acuicultura: aquaría, Insuina SL, Isidro de
la Cal, Sea Farm, Pescanova, etc. O do automóbil está formado por 63
industrias: Citroën, Castrosúa, Grupo Copo, Lignotock, etc.
Outra clasificación que podemos facer:
A integración vertical. Mediante a cal unha empresa asume o ciclo
completo de fabricación e distribución dos produtos, dende a adquisición e
preparación dos materiais básicos, pasando pola obtención dos
semielaborados ata o seu rematado final. O principal obxectivo para estas
agrupacións é a redución de custos mediante a integración de empresas nas
que uns eran provedores dos outros. Loxicamente esta dinámica supón
fusionar, absorber ou controlar as empresas en cuestión. Un exemplo é a
empresa Conserveira Calvo, que integrou todo o proceso do atún ata o
produto final. Non obstante, son raros os casos de integración total. Na
actualidade a tendencia é á desintegración vertical, que está sendo substituída
por acordos de subcontratación, é dicir, contratando con empresas

8. independentes todas as operacións que antes estaban integradas. Deste xeito
cada unha especialízase na súa actividade e recupéranse as vantaxes da
especialización. Un exemplo son os coñecidos TRUST, que son agrupacións
de empresas que pertencen a diferentes fases do proceso produtivo e que
mediante esta asociación perseguen reducir custos e exercer unha posición de
dominio. Exemplo un grupo de empresas que produzan papel, tintas, libros,
etec. Existe lexislación antitrust.
A integración horizontal. Nuns casos búscase crecer para reducir os custos
tratando de obter economías de escala, ou incrementar o poder negociador
con provedores e clientes. Noutros casos realízase co obxectivo de restrinxir
a competencia tratando de controlar o mercado (a xeito de cártel).
A COOPERACIÓN. EMPRESARIAL. FORMAS DE COOPERACIÓN
A cooperación entre empresas: relacións especiais entre empresas independentes a
través de acordos cos que poden conseguir compartir recursos e coñecementos, evitar
riscos, abaratar custos, acceder a novos mercados, etc. A cooperación entre empresas
pode adoptar diferentes modalidades, entre elas:
● Joint venture: dúas ou mais empresas con intereses comúns crean outra
empresa que desenvolve unha actividade que as beneficia. Ex: Kodak e
Hewlet-Packard crearon unha joint venture dedicada ao fotoacabado
dixital por inxección de tinta.
● Comercio asociado: diferentes establecementos comparten unha mesma
infraestrutura e instalacións. Ex: centros comerciais, as franquías.
● Subcontrata: unha empresa que fabrica un produto composto por varios
elementos encarga a outra empresa determinadas actividades, que poden
chegar á elaboración do produto na súa totalidade. Ex: Ford e outras
empresas do automóbil subcontratan a fabricación de determinados
compoñentes como neumáticos, sistemas electrónicos, etc.
● Licencia: unha empresa cede a outra a cambio dunha contraprestación, o
dereito a utilizar unha marca determinada, unha patente..... Ex: Pfizer,
empresa farmacéutica, patenta un medicamento e cede a outras empresas
o dereito a fabricalo a cambio de determinada contraprestación
económica.
● Contrato de longa duración: dúas empresas desenvolven conxuntamente
mediante un contrato a longo prazo unha actividade determinada. Ex:
Roll-Royce chegou a un acordo de longa duración con BMW para
proporcionar a esta certo modelo de motor.
● Consorcio: varias empresas establecen unha relación entre elas e unha
organización mutua chamada consorcio. Ex: IBM, Microsoft e outras
empresas fundaron o consorcio ICT, que ten a finalidade de canalizar
esforzos para a formación de técnicos informáticos.
● Etc.
g) AS PEMES. VANTAXES E INCONVENIENTES. VANTAXES COMPARATIVAS DAS
GRANDES EMPRESAS.
A maioría das nosas empresas son pequenas e medianas; na industria as que teñen menos de
cincuenta traballadores representan aproximadamente o 99% do sector.
(http://www.coaca.es/documentos/Retrato%20de%20la%20PYME%202014.pdf). Podemos falar
entón de pequena dimensión pero de grande transcendencia social e económica: a maior parte das
familias españolas viven do emprego que proporcionan as PEMES.
As características que definen unha PEME pódense sintetizar nos seguintes aspectos:
● participan de forma minoritaria no mercado e por tanto non inflúen no funcionamento do
mesmo.
● A propiedade do capital pertence a unha persoa ou a un grupo reducido de socios.

9. ● A PEME polo xeral, carece de control externo (de outras empresas ou grupos que
puideran participar no seu capital, como sucede con frecuencia nas grandes empresas); por
tanto, as súas decisións soen ser autónomas, dentro da marxe de actuación que lles deixa o
mercado.
Á hora de avaliar a súa actividade, as PEMES presentan certas vantaxes fronte ás grandes, ao
tempo que teñen unha serie de inconvenientes.
VANTAXES:
Traballan en contacto directo cos seus clientes, o que supón un trato mais achegado e
personalizado que as grandes empresas. (Non é o mesmo ir ao taller do teu amigo que a unha
sucursal de Norauto).
Debido ao seu pequeno tamaño, unha das súas vantaxes principais e a rápida adaptación aos
cambios, sobre todo a cambios na demanda.
Relación directa entre empresario e traballadores. O seu reducido tamaño simplifica a xestión: o
propietario pode estar mais encima da marcha do negocio, e os empregados poden acceder ao
propietario directamente, sen moitos mandos intermedios.
Baixo índice de conflitos. Como consecuencia do anterior nestas empresas os problemas
soluciónanse mais facilmente que nas grandes o cal reduce a conflitividade laboral.
Os traballadores poden participar na dirección mais facilmente que nas grandes.
Reciben directamente dos consumidores as valoracións sobre as súas actividades.
Normalmente proximidade á residencia dos consumidores (empresas comerciais e de servizos.)
INCONVENIENTES
Dificultades para lograr financiamento. A súa capacidade de endebedamento é moi limitada.
Traballan cuns custos de produción maiores que as grandes polo que teñen menor acceso ás
economías de escala: as economías de escala reducen o custo unitario ao producir grandes
cantidades, e as PEMES atópanse moitas veces con que non poden producir esas cantidades que
lles permitirían vender mais barato. (Os custos fixos repártense entre mais unidades).
Non poden ter staff de especialistas nas diferentes áreas de actividade.
A tecnoloxía utilizada non adoita ser a mais avanzada.
Non dispoñen de capacidade negociadora fronte aos provedores como sucede coas grandes
empresas que poden esixir descontos debido ao volume das súas vendas.
Non dispoñen de recursos para empregar en I+D+I.
Polo reducido número de empregados non poden dispoñer de modelos organizativos complexos.
Son facilmente presa das grandes, que as poden comprar.
Se tivésemos que falar das grandes empresas, diríamos que as súas vantaxes son os
inconvenientes das pequenas.
¿Que deben facer as PEMES para asegurar a súa supervivencia? Fundamentalmente deben
ocuparse de actividades propias de baixas economías de escala, deben potenciar o servizo directo ao
cliente, mellorar a calidade dos seus produtos e posuír axilidade para adaptarse aos cambios da
demanda, detectando con rapidez as necesidades do mercado pois neste punto as PEMES poden ser
mais competitivas que as grandes.
Outro factor que deben ter en conta son as oportunidades de crecemento e o potencial de
demanda que presentan outros mercados, non conformándose co mercado tradicional para o que
naceron, posiblemente como empresa familiar, e buscar oportunidades de negocio fora da súa
comunidade autónoma ou incluso fora do país.
VANTAXES COMPARATIVAS DAS GRANDES EMPRESAS
 En competencia imperfecta gozan dunha posición dominante no mercado.
 Os cadros de persoal contan con profesionais moi especializados e mellor organizados.
Ao manexar maiores orzamentos poden contratar técnicos máis expertos e relevantes.
 Teñen moitas máis facilidades de acceso ao mercado de capitais. En moitos casos as
conexións banca-empresa son normais.
 Controlan as canles de distribución, xa que poden impoñer as súas condicións, tanto a
provedores como a clientes. Por outra banda, ao manexar grandes cantidades de produto,

10. os prezos que pagan aos provedores son menores.
 As empresas grandes traballan con economías de escala xeradas polos grandes
investimentos e tecnoloxías mais avanzadas, o que lles permite obter custos unitarios
menores, e polo tanto, menores prezos.
 Dispoñen de facilidades, ao elixir o seu emprazamento, xa que moitos concellos, por
exemplo, ofrecen vantaxes a este tipo de empresas par instalarse no seu territorio polas
rendas que xeran para os seus habitantes e impostos para as institucións.
 A súa capacidade técnica é moito maior, debido aos fortes investimentos en capital e aos
programas de investigación que poden levar adiante.
Todo isto tradúcese nun maior potencial competitivo destas empresas fronte ás de menor
tamaño, que se manifesta normalmente nus menores custos de produción e en menores prezos de
venda.
h) AS EMPRESA MULTINACIONAIS
Cando unha empresa ten plantas produtivas ou de servizos en diferentes países, dise que é unha
multinacional ou transnacional.
As empresas ao medrar e aumentar o seu tamaño precisan aumentar tamén o seu mercado, polo
que buscan a demanda dos seus produtos ou servizos noutros países. Despois dun primeiro paso,
que é a exportación, se o crecemento se consolida, a empresa intentará instalarse o máis preto
posible do seu mercado e da localización dos factores produtivos (materias primas e man de obra).
Por otra banda, as grandes empresas xeran postos de traballo e riqueza na zona na que se ubican,
polo que nos países en que estes son escasos, moitas veces, se ofrecen facilidades, que poden ser
fiscais ou de cesión de terreos ou doutro tipo, ás empresas que instalen alí unha planta produtiva. As
empresas que buscan instalarse noutro territorio teñen en conta estas facilidades, aínda que a
primeira razón sexa a de buscar a proximidade dos factores de produción.
FACTORES QUE FACILITAN A EXPANSIÓN DAS MULTINACIONAIS
O propio crecemento das empresas lévaas a traspasar as fronteiras primeiro e logo a situar as
plantas de produción no lugar mais conveniente.
A loita contra a competencia alí onde esta existe.
As tendencias internacionais a dar facilidade ao comercio por medio da redución das
barreiras proteccionistas e arancelarias.
Os acordos entre países para a creación de áreas de libre comercio que facilitan a libre
circulación de produtos e capitais.
O tamaño xeralmente grande permítelles traballar con economías de escala.
Tamén se aproveitan de poder elixir a sede das súas instalacións con criterios de eficacia e
rendibilidade, cando non de beneficios fiscais.
As facilidades na transferencia de tecnoloxía dadas polos países receptores.
A internacionalización e globalización da economía homoxeneízan as pautas de consumo, co
que o mesmo produto ou cunhas variacións mínimas é producido ou consumido en calquera
parte do mundo.
As facilidades proporcionadas polas novas tecnoloxías das comunicacións permiten estar ao
tanto das incidencias de calquera mercado, e dadas as facilidades no transporte, debido ao
seu abaratamento, situar os produtos alí onde se necesitan sen problemas.
i) A GLOBALIZACIÓN
Pode entenderse como globalización a interrelación existente entre as economías de todo o
mundo. Trátase de empresas que venden os mesmos produtos en diferentes países.
As causas que favorecen esta integración económica internacional poderían ser as seguintes:
Causas tecnolóxicas, como consecuencia do incremento dos transportes internacionais
debido á redución dos custos.
Causas inherentes ao crecemento das comunicacións internacionais, por medio do teléfono,
fax, internet,..... xa que o abaratamento dos seus custos permitiron unha grande ampliación
das súas posibilidades. O auxe da informática supón conexións en tempo real cos recunchos
máis distantes do planeta.

11. Incremento do número de empresas.
Causas institucionais como son as derivadas da existencia de organismos internacionais
como a Organización Mundial do Comercio (OMC), que favorecen os intercambios ao
abaratar as restricións legais (tipo aranceis), ou os Tratados de Libre Comercio (TLC) que
favorecen o libre cambio de mercadorías. Entrarían neste grupo tamén os procesos de
integración económica e monetaria como o da Unión Europea.
A homoxeneización cultural das pautas de consumo a nivel mundial.
Carácter cada vez mais inmaterial da produción. Unha masa crecente de capitais que navega
polo ciberespacio da rendementos moi significativos sen necesidade de intervención dos
outros factores de produción (terra e traballo). As transaccións financeiras diarias equivalen,
por exemplo, á produción de bens e servizos dun país como Francia.
A globalización favorece a ampliación do comercio baseado nas ideas, como é o caso dos
libros, música, software, innovacións, etc... debido á súa facilidade de movementos a través
de internet.
Fronte á mundialización da economía xorden voces que chaman á atención sobre o enorme peso
do financeiro, o que fai que as empresas e as economías no seu conxunto sexan máis vulnerables ás
crises internacionais.
En xeral, os procesos de globalización teñen experimentado procesos de converxencia entre os
países relativamente máis ricos, pero aumentaron as diverxencias entre estes e os máis pobres.
Mentres unha parte da poboación pode entrar na sociedade da información e da nova economía por
medio da globalización, outra aínda non chegou á revolución industrial.
Por outro lado, é posible constatar o aumento do peso das multinacionais na economía mundial,
co conseguinte incremento do seu poder oligopólico; e ao mesmo tempo, a gran competencia
internacional favorece que se produzan procesos de dumping, xa que determinados países traballan
con custos máis baixos dos considerados normais debido ás condicións de traballo, a non haber
protección social, á nula ou escasa incidencia dos sindicatos, salarios moi baixos, etc.
3.- A NOVA ECONOMÍA E AS TIC
As tecnoloxías da información e da comunicación (TIC), e de forma moi destacada Internet,
teñen suposto un cambio importante para as empresas e a economía en xeral. Unha das
consecuencias mais notables ten que ver coa posibilidade de superar as limitacións de tempo e de
espazo: Internet permite a comunicación en tempo real entre puntos situados en calquera parte do
mundo. Este cambio da lugar ao que algúns autores denominan nova economía.
O concepto de nova economía fai referencia a unha economía caracterizada polo uso da
Internet e as tecnoloxías da información e da comunicación, que sitúa nun lugar preferente o
coñecemento e a información.
As características da nova economía, que supón algúns cambios para as empresas son:
Aparecen formas comerciais de gran eficiencia, como son o comercio electrónico, que acortan
a canle de distribución e posibilitan unha relación mais estreita entre o cliente e a empresa. A
empresa pode vender directamente ao consumidor, en vez de facelo, por exemplo, a un comerciante
por xunto e este a un retallista, o que contribuirá a baixar os prezos finais.
Redefínese o sistema de valor no que se integra a empresa. A rapidez que posibilitan as TIC
permite establecer novas formas de relación con provedores e clientes. A empresa, por exemplo,
pode facer os seus pedidos de materiais en tempo real e de forma automatizada.
As novas tecnoloxías favorecen a formación de redes de empresas. Desta forma, nunha área
determinada poden reunirse un conxunto de empresas que levan a cabo actividades
complementarias (por exemplo, unha planta de fabricación de automóbiles, os seus provedores de
compoñentes e outras empresas que son, á súa vez, provedores dos fabricantes de compoñentes). O
uso das TIC permite que entre todas elas exista unha combinación fluída e que funcionen como un
único sistema; de feito constitúen unha empresa-rede.
As actividades baseadas no coñecemento adquiren unha importancia específica debido ás

12. novas posibilidades existentes en canto ao intercambio de información: asesorías de todo tipo
(médicas, laborais, contables....), distribución de software, medios de comunicación.....
O consumidor adquire un novo protagonismo, xa que dispón de maior información, e por
tanto, reforza a súa posibilidade de elección e negociación. A empresa ten que realizar un grande
esforzo para renovar a súa confianza, xa que a competencia atópase a so un clic de distancia.
Os aspectos intanxibles, como a marca ou o equipo humano, cobran maior importancia. O
consumidor valora cuestións como a fiabilidade da empresa á que se dirixe ou a calidade da
atención que recibe. Estas son as únicas percepcións que poden obter da empresa, da que na maioría
dos casos, non verá mais que a súa páxina web a través da cal efectúa as súas compras.
Para que a empresa consiga aproveitar as oportunidades que supón a nova economía ten que
levar a cabo estratexias que potencien a súa competitividade. Entre elas atópanse as seguintes:
Integrar as novas tecnoloxías e aplicalas á definición de novos produtos e servizos aos procesos
produtivos e comerciais.
Desenvolver a súa capacidade de adaptarse a unha economía que funciona en tempo real, e
polo tanto, ser capaz de ofrecer respostas instantáneas.
Potenciar a innovación no seo da empresa para ser capaz de definir e comercializar novos
produtos e servizos.
Deste xeito, a nova economía proporciona á empresa as seguintes vantaxes:
Acceder a mercados moito maiores, de alcance mundial, con baixo custo. Para iso é suficiente
con dispoñer dunha páxina web e definir un sistema que permita comercializar os produtos a través
da rede.
Funcionar cun nivel de existencias menor no almacén, debido á inmediatez con que poden
cursarse novos pedidos aos provedores, coa conseguinte redución dos custos de almacenaxe.
Rebaixar custos mediante a compra e contratación de factores de produción a través de
internet. O acceso a mais provedores crea condicións para unha maior competencia, e por tanto,
facilita a negociación.
Adecuar a súa produción á demanda do mercado, debido á inmediatez coa que recibe o
pedido unha vez o formula o cliente por exemplo a través da páxina web. Deste xeito poden
reducirse os custos derivados da produción non vendida.
Integrarse en redes de empresas e especializarse unicamente na actividade na que dispón de
vantaxe competitiva, abandonando os segmentos de actividade menos rendibles.
Se a empresa non prioriza estes aspectos, a súa existencia pode perigar, xa que o seu espazo
comercial reducirase en favor de empresas con maior nivel de adaptación. Asi pois, estas vantaxes
transfórmanse en inconvenientes para as empresas que non sepan aproveitalas.

13. 4.- AS COOPERATIVAS COMO MOTORES DO DESENVOLVEMENTO.
As cooperativas teñen unha presenza fundamental no sector agrario, pero tamén teñen gran
importancia no ensino, no sector financeiro e o traballo asociado.
En todos estes ámbitos supoñen un factor de desenvolvemento, pois permiten que os seus
membros gocen e compartan infraestruturas produtivas ou comerciais ás que non poderían acceder
individualmente e por tanto, dálles a posibilidade de competir en mellores condicións.
Así, por exemplo,no caso dunha cooperativa aceiteira os agricultores asociados poden integrar
no seu sistema produtivo, ademais da produción das olivas, a elaboración do aceite nunha almazara
e o embotellado e a distribución do produto co a súa propia marca. Deste xeito a renda agraria
increméntase na medida en que desaparecen os intermediarios entre o produtor e o consumidor
final.
As cooperativas presentan vantaxes e inconvenientes:
VANTAXES INCONVENIENTES
É a fórmula societaria máis participativa e
democrática.
Esixe un alto grao de entendemento entre os
socios par poder adoptar acordos axilmente.
Existen diversas axudas e bonificacións
específicas para as cooperativas.
O soldo dos socios traballadores non é fixo, vai
en función da marcha da cooperativa.
A calificación de Cooperativa Fiscalmente
Protexida implica unha redución no tipo do
Imposto de Sociedades e vantaxes noutros
impostos.
Maior complexidade nos trámites de
constitución.
Existe a posibilidade de escoller entre a
limitación ou non da responsabilidade dos
socios, así como do réxime da Seguridade
Social aplicable.
Obriga de efectuar en cada exercicio un Fondo
de Reserva Obrigatorio co 30% do excedente e
un Fondo de Educación e Promoción
cooperativa do 10%.
Non existen limitacións en canto ao capital
necesario para a súa constitución.

14. PREGUNTAS PAAU DIMENSIÓN E LOCALIZACIÓN
1. Sinala os aspectos positivos e negativos das PEMES. (2 puntos) xuño 97 e 98
2. Con respecto ao problema da dimensión empresarial, definir e comentar brevemente as
principais magnitudes utilizadas para determinar a dimensión da empresa. (xuño 98)
3. Explica o estudo a curto e a longo prazo da dimensión empresarial dende o punto de vista da
teroía económica. (2 puntos) xuño 98.
4. As PEMEs polas súas características, presentan algunhas vantaxes en relación coas grandes,
pero tamen moitas desvantaxes. Exprica cales son e aporta a túa opinión acerca de como
eliminar os inconvenientes. (2 puntos). Setembro 98.
5. Explica os factores que influen mais directamente na localización de actividades comerciais
e de servizos. (2 puntos) Xuño 99.
6. ¿Que diferencia fundamental existe entre un TRUST e un CÁRTEL?.(xuño 2001)
7. ¿Cal é o fin último dunha concentración vertical de empresas ou trust? (setembro 2001)
8. ¿Por qué a facilidade de comunicacións é un dos factores que inciden na localización das
empresas comerciais? Apoia a túa resposta cun exemplo. ( 0,75 ptos. Setembro 2001))
9. A dimensión empresarial: concepto, criterios de medición, estratexias de crecemento,
vantaxes e inconvenientes das PEME. (2 ptos.). Xuño 2002.
10. Que se entende por integración empresarial vertical? Ilustra a túa resposta cun exemplo.
Setembro 2002.
11. - A integración empresarial: concepto, causas e fórmulas de integración. (2 ptos.)
12. ¿Qué criterios se poden empregar para clasificar unha empresa de acordo coa súa
dimensión?. Setembro 2003.
13. Sinala os factores determinantes de localización espacial dunha empresa comercial que
consideres máis importantes (0,75 ptos., xuño 2004)
14. ¿Qué se entende por novas tecnoloxías da información? Pon algún exemplo. (0,75 ptos.,
xuño 2005)
15. ¿En que consiste unha estratexia de fusión empresarial? Pon un exemplo. (0,75 ptos., xuño
2006)
16. A empresa multinacional: concepto, características, factores e estratexias de
desenvolvemento. (2 ptos., xuño 2007)
17. - ¿Que se entende por crecemento externo da empresa? Pon un exemplo. (setembro 2011)
18. ¿En que consiste unha estratexia de fusión empresarial? (xuño 2012)
19. Menciona tres factores que inflúen na localización espacial de actividades industriais
(setembro 2012)
20. Diferenza entre crecemento interno e externo da empresa. (setembro 2012)
21. - O crecemento empresarial: Concepto, obxectivos e estratexias. (2 puntos, setembro 2013)
22. - O crecemento empresarial: Concepto, obxectivos e estratexias.(setembro 2014, 2 puntos)