Lezing bij het KNAW seminar Digitale Samenleving, 29-11-2019

1. De noodzaak van een
Digitale Omgevingsvisie
Jiska Engelbert
Liesbet van Zoonen
Leiden-Delft-Erasmus

2. Groeten uit Barcelona

3. Wat is een smart city
• Soms totaalconcept: Songdo, Helmond/Brandevoort
• Meestal project-, bedrijfs-, en gedragsmatig
• Gemeentes
• Beheersing fysiek en sociaal domein
• Bedrijven
• Op maat gemaakte produkten en diensten
• Burgers
• Digitale sociale netwerken, consumptie en participatie

4. Principes voor smart cities
• TADA:
• Inclusief, zeggenschap, menselijke maat, legitiem, open &
transparant, van en voor iedereen
• VNG:
• Van maatschappelijke waarde, rechten geregeld, toegankelijk en
veilig, partijen verbonden, transparantie
• CCDR
• Equal access, privacy & security, transparency, participatory, open
• Enzovoort (80 +)

5. Principes voor smart cities
• TADA:
• Inclusief, zeggenschap, menselijke maat, legitiem, open &
transparant, van en voor iedereen
• VNG:
• Van maatschappelijke waarde, rechten geregeld, toegankelijk en
veilig, partijen verbonden, transparantie
• CCDR
• Equal access, privacy & security, transparency, participatory, open
• Enzovoort (80 +)

6. Instrumenten
Living Lab
Hackaton
Co-creation
Maker space
Citizen science
Neighborhood
dashboards
Data bootcamp
Value inclusive design
Meet ups
Burgermeetbeweging
Open data

7. Groeten uit Grenoble

8. Groeten uit Utrechtse Heuvelrug

9. Probleem 1: Participatiepraktijk
• Top down
• “Wij hebben een goed idee, daar mag jij aan meedoen!”
• Goed opgeleide, mondige, relatief jonge burgers
• Modellen uit sociaal en buurtwerk
• Vaak zonder de daarbij horende deskundigheid
• Impliciet: participatieve democratie (de polis)

10. Probleem 2: Democratisch tekort
• Beschouwd als operationele issues
• Geen politieke richting of verantwoordelijkheid
• Geen issue in gemeenteraadsverkiezingen
(Amsterdam 2018: “big data is een modespeeltje van hipsters”)
• Ambtenaren zonder richting, institutionele leegte
Maarten Hajer (2003). Policy without polity? Policy analysis and the institutional
void.” Policy Sciences, 36(2), p.175-195.

11. Twee beperkte democratische modellen
Participatorisch
• Buurt
• Bewoners
• Zelf doen
• Geworteld in praktijken
• Eenrichtingsuitkomsten
Representatief/electoraal
• Gemeente
• Iedereen
• Delegeren
• Gebaseerd op informatie
• Onzekere uitkomsten

12. Omgevingsvisie
De Omgevingswet die in 2021 ingaat, verplicht overheden om
bij de ruimtelijke ontwikkelingen “rekening te houden met de
verschillende belangen in een gebied. Nu beslissen de
overheden vaak alleen over een deelproject.”
Mutatis Mutandis: exact hetzelfde voor digitale en data-
ontwikkelingen

13. Ruimtelijke metaforen
Cyberspace
Data silo
Data proeftuin
Fire wall
Cloud
Het wereldwijde
web
Data bootcamp
Elektronische snelweg
De Digitale Stad
Datapakhuis
Smart port

14. Digitale Omgevingsvisie
• Inzet kopiëren en verbeteren
• Publiek en politiek debat over doel en karakter van slimme
stad of dorp of wijk, bv:
• Burgertop
• Brede Maatschappelijke Discussie
• Verkiezingsissues
• Brede participatie in de uitvoering en inbedding

15. Verder lezen
In het kort:
Digitale Omgevingsvisie: https://www.thedigitalsociety.info/nl/digitale-
omgevingsvisie/
Long reads:
Engelbert, Jiska & Liesbet van Zoonen (2019). De noodzaak voor een
digitale omgevingsvisie, p.95-107. Essaybundel Nederland Digitaal. BZK,
Den Haag.
Van Zoonen, Liesbet (2019). Opnieuw fatale remedies. Een kritische
reflectie op datatransities in het sociaal domein. Sociologie, 15 (1), p. 19-
43.