នៅក្នុងមេរៀននេះ និងរៀបរាប់ពីអាកប្បកិរិយាសត្វ និងរបៀបសង្កេតអប្បកិរិយាសត្វ

1. អាកប្បកិរ ិយាសត្វ
1. ការយល់ដឹងពីអាកប្បកិរ ិយា
2. កាសិកាពីអាកប្បកិរ ិយាសត្វ
3. សារៈប្ប្យយាជន៍ននការសិកាពីអាកប្បកិរ ិយាសត្វ

2. 1. ការយល់ដឹងពីអាកប្បកិរ ិយា
អាកប្បកិរ ិយា មានទម្រង់ជាអេកូឡ
ូ ស៊ី អោយវាអអាយសត្វ អេចព៊ី សត្វ
រំពារ ស្សវ ងរកដៃេូប្នតពូជ ម្ត្ួត្ម្ាសត្វអសេងអទៀត្ក
ន ុងម្ប្អេទៃូចគ្ន
ា
និងអ្លើយត្ប្អៅនឹង ការស្ម្ប្ម្ប្ួល ដនប្រ ិស្ថ
ា ន។ ឧទាហរណ៍ ទនាយរត្់
អេចព៊ីសត្វរំពារ។ការអម្ជើសអរ ើសដៃេូរួរអេទរប្ស់សត្វអម្ចើនស្ត្ទាក់ទង
អៅនឹងអាកប្បកិរ ិយាសត្វស្ៃល ជួយអអាយវាកំណត្់ម្ប្អេទ និងអេទដន
ដៃ េូមានម្ប្សិទធភាពក
ន ុងការប្នតពូជ។អាកប្បកិរ ិយាខ្លះបានសដល់ព៊ី
កំអណើត្ ស្ៃលបានប្ង្ហ
ា ញជាអរសលិច សភាវេត្ិ និងអរៀនសូ ម្ត្ជាអៃើរ។

3. • ឧទាហរណ៍ កូនសត្វរំអព (herring gull) កំពងឃ្ល
ល នចឹកអៅអលើចំណចម្កហរដនចំពះអរបា
រប្ស់វា។ អត្ើអាកប្បកិរ ិយាស្ប្ប្អនះ មានេត្ាន័យេវើចំអពាះកូនឬអរបាប្កេ៊ីអ ះ? ម្ប្សិនអប្ើ
អយើងពិនិ
ត្យអរើល អយើងអ ើញថាអៅអពលកូនប្កេ៊ី ចឹកអៅអលើចំពះ អរបារប្ស់វាខ្ជ
ា ក់ចំណ៊ីអអាយកូន
ស៊ី
• ឧទាហរណ៍ អពលកូនអកេងចង
អ ុលសក រម្គ្នប្់ អហើយយំទារអ ះ េឺវាកំពងម្បាប្់អអាយឱពកមា
ត
យវាៃឹងថាវាចង់បានសក រម្គ្នប្់ ឬទារកអកើត្រកភា
ល រវាយំៃូអចាះមា
ដ យអអាយវាអ។។

4. េំនិត្ស្ៃលអយើងអាចេះអាងអហត្សលព៊ីអាររេណ៍ េត្ាន័យ និងការរំអេើប្
ចិត្តរប្ស់រនសេ ចំអពាះ អាកប្បកិរ ិយាសត្វអៅថា anthropomorphism នឹង
ម្ត្ូវអជៀសវាង អប្ើអយើងចង់យល់អាកប្បកិរ ិយាត្វ។អនះអហើយជាេវើស្ៃលការ
សិកាអាកប្បកិរ ិយា ម្ត្ូវអ្វើការសិកាអរើលសករេភាពភាវក
ន ុងវៃដជ៊ីវ ិត្រប្ស់
វា និងរកត្ដរលដនអាកប្បកិរ ិយាក
ន ុងស្ថ
ា នភាពអេកូឡ
ូ ស៊ី Ecological niche
ដនភាវរស់ ។ ការសិកាជាវ ិទាស្ថស្តសត េំព៊ីម្ប្អេទអាកប្បកិរ ិយា និងស្ថរៈ
សំខ្ជន់ដនអេកូឡ
ូ ស៊ីនិងវវត្តន៍រប្ស់វាក
ន ុងស្ថ
ា នភាព្រេជាត្ិរប្ស់វាអៅថា
អាកប្បកិរ ិយាវ ិទា Ethology។

5. 1.1. អាកប្បកិរ ិយាប្នដពូជ(Reproductive Behaviour)
អាកប្បកិរ ិយាប្នតពូជមាន៣ៃំណាក់កាល
៖
ដំណាក់កាលទី១៖ៃំប្ូងប្ងអស់សត្
វ ម្ត្ូវស្ត្អាចស្ថ
ា ល់ឯកត្តដនម្ប្អេទៃូចគ្ន
ា ស្ៃលមាន
អេទស
ទ ុយគ្ន
ា មានវ ិ្៊ីរួយចំនួនម្ត្ូវបានអម្ប្ើក
ន ុងអគ្នលប្ំណងអនះ ។វ ិ្៊ីស្ថស្តសដ ទាំងអ ះ
មានៃូចជា ការអម្ប្ើម្បាស់សំអឡង ស្ថរធាត្េ៊ីរ៊ី(កលិន) ពណ៌សរប
ុ រ អាកប្បកិរ ិយាទាក់
ទាញ...។ជា្រេាសត្វអម
េ លភាេអម្ចើនអ្វើការទាក់ទងសត្វញ៊ីរ។
ឧទាហរណ៍៖ប្ស្ងកប្ ក៏ៃូចជាប្កេ៊ីអសេងៗប្អចេ ញសំអឡងជាកូៃអកាះទាក់ទាញអៅ
សត្
វ ម្ប្អេទៃូចគ្ន
ា អៃើរប៊ីរកជំគ្ន
ា អៅកស្នលងណារួយ។អៅអពលស្ៃលវាអៅជំគ្ន
ា ការ
អម្ជើសអរ ើសដៃេូប្នដពូជអាចអកើត្មានអឡើង។

7. កលិនខ្
ល ួន (Pheromores) ជាស្ថរធាត្េ៊ីរ
៊ី ស្ៃលសលិ
ត្អោយសត្វ និងប្អច
េ ញអៅក
ន ុងរជឈោ
ា នស្ៃលអ្វើ
អអាយមានការស្ម្ប្ម្ប្ួល អាកប្បកិរ ិយាដនសត្វអសេង
អទៀត្ដនម្ប្អេទៃូចគ្ន
ា ។កលិនខ្
ល ួនមានឥទធិពលៃូចសំ
អលងស្ៃរ េឺាររយៈម្ប្ព័នធកូៃខ្សគ្ន
ា ។ ឧទាហរណ៍
កា
ល សិចកលិនខ្
ល ួន េឺស្ថរធាត្េ៊ីរ
៊ី ស្ៃលអរេំអ។ញ៊ី
(female moth)
ប្អច
េ ញអៅក
ន ុងខ្យល់។ កលិនសត្វញ៊ីរប្អចេ ញាររយៈ
ខ្យល់អ្វើអអាយសត្វអម
េ លទទួលបានកលិនអ ះ អហើយ
អ ះអហើរស្សវ ងរកកលិនទាក់ទាញអ ះ។

8. សត្វ្អឹកកងជាអម្ចើនប្ង្ហ
ា ញអអាយអ ើញព៊ីអាកប្បកិរ ិយាប្នដពូជ ប្ស្នដចំអពាះសត្វឥត្
្អឹងកងស្ៃលប្នដពូជឥត្អេទ ៃូចជាអេប្ងជាអៃើររិនបានប្ង្ហ
ា ញព៊ីការទាក់ទាញេួរ
អអាយកត្់សំគ្នល់អ ះអទ។ចំអពាះសត្វឥត្្អឹងកងៃូចជា សំប្បិសត្វ អាក់ម្ត្ូប្ូត្ មាន
ការទាក់ទាញ់េួរអអាយកត្់សំគ្នល់។

9. ដំណាក់កាលទី២៖គឺជាការប្ងកកំអណើត្សត្។ ភាវរស់ស
រម្ទជាអម្ចើនម្គ្នន
់ ស្ត្ប្អច
េ ញកាស្រត្ម្ពរគ្ន
ា ចូលអៅ
ក
ន ុងទឹកសរម្ទ ស្ៃលអាចអអាយមានការប្ងកកំអណើត្
និងការលូ ត្លាស់ ប្ ា ប្់រកអទៀត្ម្ប្ម្ពឹត្តអឡើងអោយ
គ្ន
េ នជំនួយព៊ីអរបាអឡើយ។ អេប្ង(sponges) ស្ខ្េស
រម្ទ (jellylishes) និង សត្វសរម្ទអសេងអទៀត្ប្នតពូជ
រអប្ៀប្អនះ ។ សត្វរស់អៅក
ន ុងទឹកអសេងអទៀត្ម្ប្រូលស
្ ុំ
គ្ន
ា ស្ៃលអ្វើអអាយឱកាសប្ងកកំអណើត្អកើនអឡើងអោយ
សត្វញ៊ីនិងសត្វអម
េ លសា ិត្អៅជិត្គ្ន
ា អៅ អពលប្អច
េ
ញកាស្រត្ ។ចំអពាះសត្វឥត្្អឹងកងស្ៃលប្នតពូជ
អោយអេទ និងសត្វ្អឹងកងជាអម្ចើនការទទួលបាន
ដៃេូប្នដពូជអ ះ សករេភាពប្ងករកំអណើត្នឹងអកើត្
មានអឡើង ប្ ា ប្់ព៊ីៃំណាក់ទ៊ី១បានទទួលអជាេជ័យ។

10. ដំណាក់កាលទី៣៖ធាត្ទ៊ី៣ដនការប្នតពូជអោយអជាេជ័យ េឺការសតល់អអាយកូននូវ
ម្ប្េព្នធានស្ៃលវាម្ត្ូវការអៃើរប៊ីរស់អៅរហូត្ៃល់អពលអពញវ័យ ។សត្វឥត្្អឹងកង
ភាេអម្ចើនចំណាយថារពលត្ិចអៅ អលើការស្ែរកា កូនទកអអាយកូនលូ ត្លាស់អោយ
ខ្
ល ួនឯង
ប្ស្នដសត្វ្អឹងកងចំណាចថារពលអម្ចើន អលើការស្ែរកា កូនទកអអាយលូ ត្លាស់អោយ
អោយខ្
ល ួនឯង ជាពិអសសែនិកសត្វថា
ា ក់ខ្ពស់(ឧទារហណ៍ រនសេ) ។ម្ប្េព្នធាន
ទាំងអ ះមានៃូចជា អា រ ជម្រក សវត្ាិភាព។ចំអពាះម្ប្អេទខ្លះ អរអម្ត្ៀរអរៀប្ចំសំ
រាប្់កូនអោយ ពងោក់កនលងមានសវត្ាិភាព ។

11. 1.2. ការកំណត្់ធនធាន (Allocating Resources)
សំរាប្់សត្វរួយរស់អៅបានអោយអជាេជ័យ វាម្ត្ូវស្ត្ទទួលបាន្នធានម្េប្់ម្គ្នន់
អៃើរប៊ី រស់អៅ និងប្នតពូជ។អៃើរប៊ីកំណត្់្នធានសត្វទាំងេស់ម្ត្ូវ៖
• ការរកាត្ំប្ន់ម្ត្ួត្ម្ា ស្ៃលជាកស្នលងរកអា រ ឬសំរាប្់អគ្នលប្ំណងអសេងៗអទៀត្
ស្ៃលសត្វរួយការពារព៊ីសត្វៃដទអទៀត្ដនម្ប្អេទៃូចគ្ន
ា
• អាកប្បកិរ ិយាធា សវត្ាិភាព និងការពារត្ំប្ន់ ម្ត្ួត្ម្ាអនះ អៅថាអាកប្បកិរ ិយា
ស្ៃនៃ៊ី(Territorial behavior) ត្ំប្ន់ម្ត្ួត្ម្ាមានស្ថរៈសំខ្ជន់ណាស់ព៊ីអម្ពាះវារកាសិទធសំ
រាប្់ការអម្ប្ើម្បាស់ទ៊ីកស្នលងរួយពិត្ម្បាកៃ។សត្វទាំងេស់មានការម្ប្កួត្ម្ប្ស្ជង
ៃអណ
ដ ើរគ្ន
ា អ្វើសម្ង្ហ
ា រ និងប្ង្ហ
ា ញព៊ីេំណាចរប្ស់ខ្
ល ួន។
ជាទូអៅសត្វស្ៃលខ្ជ
ល ំងជាង ឬមានេំណាច ខ្ជ
ល ំងនឹងទទួលបានរនអេនូវចំណ៊ីអា រ
ការប្នតពូជ ជម្រក ទឹក និងម្ប្េព ្នធានអសេងអទៀត្ អោយស្ថរទ៊ីាំងក
ន ុងលំោប្់
ម្ត្ួត្ម្ា

12. អាកប្បកិរ ិយារអប្ៀប្អនះម្ត្ូវបានម្ប្ទះអ ើញ ចំអពាះមាន់
ចិចេ ឹរក
ន ុងម្ទ ុង ស្ៃលមានលំោប្់ចឹកចំណ៊ី (pecking order)។

13. Leader

14. 1.3. ការរកទិសនិងប្ំលាស់លំយៅ (Navigation and Migration)
• ការរកទិសយៅ៖ជាៃំអណើរការ ឬសករេភាពដនការកំណត្់ទ៊ីាំង និងការអ្វើ
ស្សនការ និងអៃើរារេនលងចាស់លាស់រប្ស់សត្វ។
• ការយធវើប្ំលាស់លំយៅ៖េឺជាេំរូដនអាកប្បកិរ ិយាស្ៃលសត្វអ្វើៃំអណើរព៊ីទ៊ីជម្រករួយ
អៅទ៊ីជម្រករួយអៃើរប៊ីស្សវ ងរកអា រ លកខខ្ណ
ឌ ល
អ ម្ប្អសើរ ឬត្ម្រូវការប្នតពូជ។
ម្ប្អេទសត្វជាអម្ចើនអ្វើចំណាកម្ស ុក មានទាំងសត្វ្អឹងកង និងឥត្្អឹងកង។
សត្វទាំងអ ះបានអម្ប្ើម្បាស់្នធានអសេងៗអៃើរប៊ីកំណត្់ទិសអៅ មានៃូចជា
អលបឿនខ្យល់ ពនលឺ ផ្ក
ក យ ស្ៃនមាអញទិច ស៊ីត្ណ
ា ភាព និងអោយស្ថរការផ្ក
ល ស់ប្
ដ ូររៃូវជា
អៃើរ។

15. ឧទាហរណ៍៖ការកំណត្់ទិសអៅរប្ស់សត្វ ្ ុំ។ម្ប្សិនអប្ើ ទឹកៃរផ្ក
ក សា ិត្អៅជិត្ ្ ុំអសើប្
ការណ៍អៃើរម្ត្ង់និងប្ក់កន
ទ ុយអៅអ្វងអៅស្ថ
ដ ំ ប្ ា ប្់រក វាអៃើរវង់រួយជំ ម្ត្លប្់រក
កស្នលងអៃើរ និងអៃើរារស
ល ូវៃស្ៃល ។ប្ង្ហ
ា ញព៊ីទិសអៅរប្ស់ទឹកៃរផ្ក
ក អម្ប្ៀប្អ្ៀប្អៅនឹង
ទ៊ីាំងរប្ស់ម្ពះអាទិត្យ ។ ឧទាហរណ៍ ម្ប្សិនអប្ើវាអៃើរអលើសំប្កអៅខ្ជងអលើម្ត្ង់ វាចង់ម្បាប្់
អអាយ ្ ុំៃដទអទៀត្អអាយអហើរអៅរកទិសម្ពះអាទិត្យ ។ម្ប្សិនអប្ើស
ល ូវអ ះមានរំ៦០ៃឺអម្ក
ខ្ជងអ្វងស្ខ្េម្ត្ង់អៅអលើម្ប្េពទឹកៃរផ្ក
ក សា ិត្អៅម្ត្ង់ ចំណច៦០ៃឺអម្កខ្ជងអ្វង ដនទិស
អៅរកម្ពះអាទិត្យ ។

16. អយើងម្ត្ូវការឧប្ករណ៍ព៊ីរអៃើរប៊ីរកទិសអោយម្ពះអាទិត្យ
(១) ឡិកាអទៀងទាត្់(accurate clock) (២) សិចសដ ង់
(sextant)សំរាប្់វាស់រំរវាងម្ពះអាទិត្យនិងអជើងអរ អត្ើ
ប្កេ៊ីៃំអណើរការវាស់អនះអោយ គ្ន
េ នឧប្ករណ៍បានឬអទ
អប្ើអយើងមានខ្ួរកាល្ំ អហើយអៅស្ត្ម្ត្ូវការឧប្ករណ៍
ជួយ ?
ចះប្កេ៊ីវាអ្វើៃូចអរដច អៃើរប៊ីកំណត្់ទិសអៅ?វាេឺជាការ
ពិត្ណាស់។ សំរាប្់ប្ំលាស់លំអៅអពលយប្់ ប្កេ៊ីខ្លះអម្ប្ើ
ផ្ក
ក យអៃើរប៊ីរកទិស ។ការប្ំលាស់ទ៊ីខ្លះអម្ប្ើចរនតខ្យល់។អៅ
អពលស៊ីត្ណ
ា ភាព អាកាសធាត្ ផ្ក
ល ស់ប្
ដ ូរសត្វទាំងអនះ
បានៃឹងព៊ីអពលអវលា អ្វើការផ្ក
ល ស់ប្
ដ ូរទ៊ីលអៅ អៃើរប៊ីប្នត
ពូជ និងរក្នធានែេ៊ីៗជាអៃើរ។ឩទាហរណ៍ ប្កេ៊ី្លង

17. ក
ន ុងពិអស្ថ្ន៍រួយ ប្កេ៊ី Warbler ស្ៃលជាប្កេ៊ីប្ំលាស់លំអៅអពលយប្់ម្ត្ូវបានោក់អៅក
ន ុង
សំណាកចម្កវាល (Planetarium)។េាកវ ិទាស្ថស្តសដ បានប្អងកើត្រូប្ផ្ក
ក យាររៃូវន៊ីរួយៗ។ារការ
ពិអស្ថ្ន៍បានប្ង្ហ
ា ញអអាយអ ើញថា ប្កេ៊ីស្ថ
ា ល់លកខណៈរប្ស់ផ្ក
ក យ ស្ៃលមានឥទធិពលអៅអលើ
ពួកវា ។

18. 1.4. អាកប្បកិរ ិយាសប្រប្ខ្
ល ួន(Adaptive behaviour)
អាកប្បកិរ ិយាសម្រប្ខ្
ល ួន េឺជាអាកប្បកិរ ិយាណារួយស្ៃលរួរច
ំ ស្ណកអោយ
ផ្ក
ា ល់ ឬអោយម្ប្អយាលៃល់ភាពអជាេជ័យដនការប្នតពូជរប្ស់សត្វរួយ។ការ
សម្រប្ខ្
ល ួនម្ត្ូវបានកំណត្់ជាទូអៅថាជាៃំអណាះម្ស្ថយវ ិវត្តចំអពាះប្ច
ា ប្រ ិស្ថ
ា ន
ស្ៃលអកើត្អឡើងៃស្ៃលៗដនការរស់រានមានជ៊ីវ ិត្ និងការប្នតពូជ។សករេស្ៃល
ទាំងអ ះមានៃូចជា មានស្សបក ឬអរារអាចការពារខ្
ល ួនព៊ីអាកាសធាត្ ការ
ប្នលំខ្
ល ួនអេព៊ីសម្ត្ូវ ប្ំអបាងខ្
ល ូន មានអលបឿនអលឿន ជំពះ កមា
ល ំង មានពិស...។
ឧទាហរណ៍៖Cuttlefish មានសរត្ាភាពក
ន ុងការផ្ក
ល ស់ប្
្ ូ
រ
ពណ៌និងលំ ំអៃើរប៊ីប្នលំខ្
ល ួនអៅក
ន ុងរជឈោ
ា នជំវ ិញវា។
លកខណៈពិអសសទាំងអនះេនច
ា ត្ឱយវារត្់អេចព៊ីសត្វ
រំស្ថស៊ី ក៏ៃូចជាលួ ចលាក់អោយរិនសងេ័យព៊ីសត្វ
ៃដទ។

19. ការប្នលំខ្
ល ួនរប្ស់ល
ម ូន

20. 1.5. អាកប្បកិរ ិយារប្ស់សត្វនិងយ្លើយត្ប្នឹងប្រ ិសា
ា ន
អប្ើសិនជាកស្នលងរប្ស់សត្វ រិនេំអណាយសលៃល់ការរស់អៅរប្ស់វាអទ អ ះសត្វទាំង
អ ះ នឹងមានម្ប្ត្ិករេឬអាកប្បកិរ ិយារិនម្ប្ម្កត្៊ី។ទាំងអ ះបានប្ង្ហ
ា ញាររយៈ
អាររេណ៍រប្ស់សត្វ អកើត្ជំងឺ រិនលូ ត្លាស់្ំធាត្់ ញ័រៗ សំេកគ្ន
េ នទំ ក់ទំនងជា
អៃើរ។
ក.បាក់ទឹកចិត្ត(FRUSTRATION)
សត្វវ ិវត្តន៍ជំ ញពិអសស និងអាកប្ប
កិរ ិយាជាក់លាក់ អៃើរប៊ីរស់ក
ន ុងដម្ព។
ម្ប្សិនអប្ើប្រ ិស្ថ
ា នសួ នសត្វរិនេនច
ា ត្ឱយ
មានអាកប្បកិរ ិយា្រេជាត្ិទាំងអនះអទ។
សត្វអាចមានការខ្កចិត្ត។

21. ខ្.អស្តសដ ស(Stress)
សត្វ ម្ត្ូវបានចិចេ ឹរអៅក
ន ុងសួ នសត្វស្ៃលប្រ ិស្ថ
ា
នខ្ស ព៊ីសត្វប្រ ិស្ថ
ា នស្ៃលសត្វមានការវ ិវត្ត និងសម្រប្ា
រ។ ការខ្សគ្ន
ា អនះ ប្រ ិស្ថ
ា នអាចជាភាពានត្ឹង
សម្មាប្់ សត្វអម្ពាះវារិនមានឥរ ិយាប្ែ ឬសរ ើរវ ិទាចំបាច់
អៃើរប៊ីទប្់ទល់នឹងប្រ ិយាកាសែេ៊ី។
គ.រ
រ ើកមយប្រើន(thriving)
ម្ប្សិនអប្ើប្រ ិស្ថ
ា នសួ នសត្វសតល់នូវជអម្រើសប្រ ិស្ថ
ា ន
ស្ៃលេនច
ា ត្ឱយសត្វអៅប្ង្ហ
ា ញព៊ីអាកប្បកិរ ិយាវ ិវត្ត
ន៍្រេជាត្ិ និង្រេារប្ស់វាអៅក
ន ុងប្រ ិយាកាស
រួយ ស្ៃលរច អឡើងសម្មាប្់ត្ម្រូវការជាក់លាក់ដន
ម្ប្អេទសត្វ អ្វើអអាយសត្វអាចលូ ត្លាស់បានលអ ។

22. អាកប្បកិរ ិយាលអ ៗយៅក
ន ុងប្រ ិសា
ា នជំវ ិញ
ទាំងអនះអាចម្ត្ូវបានអលើកទឹកចិត្តាររយៈការរច សរម្សប្ ការប្ង្ហ
ា ញអា រ រប្ប្
អា រ េនតរករេសងារ ប្រ ិស្ថ
ា ន និងការប្អងកើនអាកប្បកិរ ិយា។ ឧទាហរណ៍រួយចំនួនដន
អាកប្បកិរ ិយាស្ៃលេួរម្ត្ូវបានអលើកទឹកចិត្ត រួរមានការសំរាកល
ំ ស្ហការរករក ការស្សវ ងរកការ
ស្ែទាំនិងការសតល់ឱយ ការចិចេ ឹរ ចំណ៊ី ការោក់សំប្ក ការជ៊ីកកកាយ ការអឡើងេាំ និងការអល
ង។

23. 2. កាសិកាពីអាកប្បកិរ ិយាសត្វ
េាកវ ិទាស្ថស្តសត អម្ប្ើម្បាស់វ ិ្៊ីស្ថស្តសត សំខ្ជន់ៗចំនួនប្៊ីសម្មាប្់ការសិកាេំព៊ីអាកប្បកិរ ិយា
រប្ស់សត្វ។ការសអងកត្ ការពិអស្ថ្ន៍ និងការអម្ប្ៀប្អ្ៀប្។
 រ
វ ិធីសា្ស
ស សយងតត្៖េាកម្ស្ថវម្ជាវអរើលម្ប្ធានប្ទអៅក
ន ុងការសិកាអោយរិនអម្ប្ើ
េអែរណារួយអឡើយ។
 រ
វ ិធីសា្ស
ស ពិយសាធន៍៖េាកវ ិទាស្ថស្តសត អរៀប្ចំេអែរជាក់លាក់រួយ អៃើរប៊ីអរើលថាអត្ើវា
ប្ះពាល់ៃល់អាកប្បកិរ ិយារប្ស់សត្វយាងៃូចអរតច។
 រ
វ ិធីសា្ស
ស យប្ប្បប្យធបប្៖េាកម្ស្ថវម្ជាវបានអម្ប្ើម្បាស់ទាំងលកខណៈម្ប្ដពណ៊ី និងព៊ី
កំអណើត្ដនម្ប្អេទម្ប្ធានប្ទ(សត្វ) អៃើរប៊ីសិកាព៊ីអាកប្បកិ​
រ ិយារប្ស់សត្វ។

24. អៃើរប៊ីកំណត្់ថាអត្ើអាកប្បកិរ ិយាមានលកខណៈយាងៃូចអរដច យលាក Niko
Tinbergen ប្អងកើត្សំណ
ួ រចំនួន 4 អៃើរប៊ីកំណត្់អាកប្បកិរ ិយាអសេងៗគ្ន
ា ស្ៃលអ្វើ
អឡើងអោយស្ថរពាងាកាយអ ះ។ សំណ
ួ រ​
ទាំង​
ប្ួន​
អនះ​
េឺ៖
១) អត្ើ​
យនតការ​
េវើ​
ស្ៃល​
ប្ណា
ដ ល​
ឲ្យ​
មាន​
អាកប្បកិរ ិយា?
២) អត្ើអាកប្បកិរ ិយាមានការរ ើកចអម្រើនយាងៃូចអរតច?
៣) អត្ើេវើជារខ្ង្ហរដនអាកប្បកិរ ិយា?
៤) អត្ើ​
អាកប្បកិរ ិយា​
បាន​
វ ិវត្ត​
យាង​
ណា? ។
ការសអងកត្ៃ៏ទូលំទូលាយ និងយាងយកចិត្តទកោក់ ជាប្ំណិនេនលឹះ សំរាប្់ការ
យល់ ៃឹងព៊ីេត្ាន័យ អាកប្បកិរ ិយាសត្វ។េាកអាកប្បកិរ ិយាវ ិទាបានអម្ប្ើវ ិ្៊ីស្ថស្តសត
អសេងៗព៊ីគ្ន
ា អៃើរប៊ីង្ហយម្សួលក
ន ុងេត្តសចា ណ ករេឯកត្តៈ។

25. អ្នកវ ិទាសា្ស
ដ បានសយងតត្យៅយលើ ពណ៌ មាឌ ទំហំ យលបឿន មំណី ប្ប្វវង កន
ទ ុយ មំណ
ូ ល
មិត្ស អាហារ...។
ឆ្ម
េ រមានកន
ទ ុយ និងសរប
ុ រខ្សៗគ្ន
ា ។ប្កេ៊ីមានពណ៌ខ្សៗគ្ន
ា

26. gorillas monkeysមានរខ្ខ្សៗគ្ន
ា

27. អៅក
ន ុងការសិកាអាកប្បកិរ ិយាប្កេ៊ី េាកវ ិទាស្ថស្តសត បានលាប្ពណ៍អលើអជើងប្កេ៊ីស្ៃល
អាច អរើល អ ើញអោយស្កវយឺត្ ។ការប្ំពាក់វ ិទយ
ុ ប្ច
ជ ូនស្ថរត្ូចៗអអាយសត្វត្ូចៗ ៃូចជា
ម្ពាប្ និងសត្វ្ំៗ ៃូចជាខ្ជ
ល ្ ុំ និងេអណ
ដ ើកសរម្ទបាន េនច
ា ត្ិអអាយេាការោន
ៃឹងព៊ីកស្នលងរស់អៅរប្ស់វាក
ន ុងត្ំប្ន់ៃ៏្ំ។

28.  ជំហានពាក់ព័នធនឹងការសិកាអ្ំពីអាកប្បកិរ ិយារប្ស់សត្វ៖
• អម្ជើសអរ ើសម្ប្អេទសត្វ
• អម្ជើសអរ ើសកម្រិត្ដនការវ ិភាេ៖េនតរករេសងារចំអពាះេាកសអងកត្អាកប្ប
កិរ ិយា ែវ ិកា និងអពលអវលា
• អម្ជើសអរ ើសកស្នលងស្ៃលម្ត្ូវសិកាេំព៊ីអាកប្បកិរ ិយា
• អម្ជើសអរ ើសអពលស្ៃលម្ត្ូវសិកាព៊ីអាកប្បកិរ ិយា។
Sampling behavior េឺជាវ ិ្៊ីស្ថម្ស្ ម្ប្រូលទិនាន័យ ស្ៃលអាកប្បកិរ ិយារប្ស់សត្វរួយ
ឬជាម្ក ុរម្ត្ូវបានេអងកត្ និងកត្់ម្ាក
ន ុងេំឡ
ុ ងអពលកំណត្់។
2.1 រ
វ ិធីសា្ស
ដ សយងតត្៖Sampling behavior

29.  ការសយងតត្យលើអាកប្បកិរ ិយាសត្
វ ប្ត្ូវវអអកយលើមាប្់២៖
• ចាប្់េំរូ(Sampling Rule)
• ចាប្់កត្់ម្ា(Recording Rule)

30. Sampling Rule
 ការសអម្រចចិត្ត
• អម្ជើសអរ ើសម្ប្ធានប្ទក
ន ុងការសអងកត្(ឧ.ម្ប្អេទសត្វ,ម្ប្អេទអាកប្បកិរ ិយា...)
• កស្នលងស្ៃលម្ត្ូវសអងកត្
• អពលអវលាស្ៃលម្ត្ូវសអងកត្។
 ប្ប្យេទននគំរូ(Types of sampling)
• Ad libitum sampling
• Focal sampling
• Scan sampling
• Behavior sampling

31.  Ad ilium sampling ៖រិនមានការអផ្ក
ដ ត្ោច់ខ្ជត្អលើេវើស្ៃលម្ត្ូវបានកត្់ម្ា ឬអៅ
អពលអ ះអទ (Martin and Bateson, 2007)។េាកសអងកត្ការណ៍កត្់ម្ានូវេវើស្ៃលពួកអេ
អាចអរើលអ ើញ អហើយពួកអេេិត្ថាពាក់ព័នធអៅអពលកំណត្់ (ការសអងកត្ឱកាស
និយរ)។ វា​
រិន​
ស
ល ូវការ រិន​
ជា​
ម្ប្ព័នធ អហើយ​
ជា​
ញឹកញាប្់​
ម្ត្ូវ​
បាន​
អម្ប្ើ​
ក
ន ុង​
កំណត្់​
ម្ា​
អៅទ៊ីវាល។
 Focal Sampling៖េឺជាវ ិ្៊ីស្ថម្ស្ ម្ត្ឹរម្ត្ូវប្ំសត្សម្មាប្់ការវាស
់ ស្វងសករេភាពប្ឋរ
ប្ស្នតជួនកាលរិនអាចេនវត្តបាន។អយើងអផ្ក
ដ ត្អរើលសត្វស្ត្រួយក
ន ុងម្ក ុរ អហើយ
កត្់ម្ាសករេភាពរប្ស់វាទាំងេស់ាររយៈអពលកំណត្់ ។ស្ៃលវ ិ្៊ីអនះម្ត្ូវស្ត្អាច
កំណត្់េត្តសច
ា ណសត្វអ ះបាន។

32.  Scan Sampling ៖ម្ត្ូវបានអម្ប្ើអៃើរប៊ីកត្់ម្ាអាកប្បកិរ ិយាអលើចំណចស្ៃលបាន
កំណត្់ទកជារនក
ន ុងអពលអវលាជាក់លាក់ ( Lee and Craig, 1990)អរើលសត្វ១ ឬ
ម្ក ុរសត្វ និងកត្់ម្ានូវេវើស្ៃលសត្វកំពងអ្វើអៅចអ ល ះអពលកំណត្់ជារន ស្ៃល
កំណត្់េត្តសច
ា ណសត្វ អហើយអាចារោនម្ក ុរ្ំៗ។ឧ.សអងកត្អាកប្បកិរ ិយាស៊ី
ចំណ៊ីក
ន ុងរយៈអពល ៣០ ​
វ ិ ទ៊ី។
 Sampling Behavior៖​
វ ិ្
៊ី ស្ៃលអយើងកំពងសអងកើត្អរើល និងកាត្់ម្ាលកខណៈពិអសស
ដនអាកប្បកិរ ិយា អហើយអផ្ក
ដ ត្អលើស្ត្អាកប្បកិរ ិយាស្ត្ប្អណា
ណ ះ(ប្នដពូជ,ការពារ...)។

33. មាប្់កត្់ប្ា(Recording rule)
 កំណត្់ ៖រអប្ៀប្ស្ៃលេាកកត្់ម្ាអាកប្បកិរ ិយា
• Continuous៖ អ្នកសយងតត្កត្់ម្ាអលើអាកប្បកិរ ិយាពិអសសណារួយរប្ស់សត្វ
រួយអ ះស្ៃលបានអម្ជើសអរ ើស អ្វើការសអងកត្េំឡ
ុ ងអពលកំណត្់ណារួយ។
ឧទាហរណ៍អសះស៊ីអម
េ ក
ន ុងរយៈអពលទ៊ី១ អៅ២ ទ៊ី ប្ ា ប្់រត្់ព៊ី២ អៅ៣ ទ៊ី។
• Time sampling៖េាកសអងកត្កត្់ម្ាអលើស្សាកត្ូចរួយដនអាកប្បកិរ ិយាារកាល
កំណត្់ និងចអមា
ល ះអពលអវលាកំណត្់។ឧ.សអងកត្៣០ ឬ១ ទ៊ី អហើយអយើងប្ចឃប្់
ឡិកា។ជាចងអម្កាយអយើងអ្វើការវច របាយការណ៍រប្ស់អយើង និងេូសម្កា
ប្។

34. Ethogram
Ethogram េឺជាកាាឡ
ុ ក ឬស្ថរអពើេ័ណ
ឌ ដនអាកប្បកិរ ិយា ឬសករេភាពស្ៃលប្ង្ហ
ា ញ
អោយសត្វស្ៃលអម្ប្ើក
ន ុង ethology ។ Ethogram ម្ត្ូវបានអម្ប្ើអៅក
ន ុងដម្ពអៃើរប៊ីសិកាេំព៊ី
សត្វារអពលអវលាណារួយ អៃើរប៊ីស្សវ ងយល់ព៊ីអាកប្បកិរ ិយាណារួយស្ៃលមានលកខណៈ
្រេា ស្ៃលរួយណាអាចខ្សព៊ី្រេា និងអៃើរប៊ីារោនសខ្ភាព និងអសា រភាពដន
ម្ក ុរាររយៈេនតរករេជាម្ក ុរ។

38. 2.2. ការប្យងតើត្ប្លង់ពិយសាធន៍ារវ ិធីរ
វ ិទាសា្ស
ដ
គំរូប្យងតើត្ប្លង់ពិយសាធន៍ពីជប្រករប្ស់សត្វ
 កំណត្់ប្ញ្ហ
ា រ
អត្ើ​
ប្រ ិយាកាស​
ម្ប្អេទ​
ណា​
ស្ៃល​
ស្ថកសរ​
ប្ំសត្​
សម្មាប្់​
ការ​
ចិចេ ឹរ​
សត្វ​
ស្ៃល
បានចប្់រក? អត្ើជម្រកស្ៃលសតល់អៅសួ នសត្វអាចប្ះពាល់ៃល់អាកប្ប
កិរ ិយារប្ស់សត្វយាងៃូចអរតច?
 ប្យងតើត្គំរូ(Make a model)
1. អម្ជើសអរ ើសសត្វអៃើរប៊ីម្ស្ថវម្ជាវ។ រកអរើលកស្នលងស្ៃលសត្វអ ះម្ត្ូវបានរក
អ ើញរស់អៅក
ន ុង្រេជាត្ិ។ អត្ើេវើស្ៃលវាស៊ី? អត្ើសត្វរំស្ថស៊ី្រេជាត្ិរប្ស់វា
មានេវើខ្លះ? អត្ើវាប្ង្ហ
ា ញេំព៊ីជម្រក ការទាក់ទងគ្ន
ា ឬម្ប្អេទអាកប្បកិរ ិយា
អសេងអទៀត្ឬអទ? អត្ើសត្វអនះសម្រប្ារប្រ ិស្ថ
ា ន្រេជាត្ិរប្ស់វាអោយ
រអប្ៀប្ណា?

39. 3. រច េំរូដនជម្រកស្ៃលបានអរៀប្ចំអឡើង ស្ៃលសត្វអនះអាចរស់អៅអោយ
អជាេជ័យ។ កំអេលចប្ច
ច ូលរប្ស់ទាំងេស់ៃូចជា ទ៊ីជម្រក អា រ និងទឹក
ស្ៃលសត្វរប្ស់េាកនឹងម្ត្ូវការអៃើរប៊ីរស់។ អត្ើនឹងមានស្ថរពាងាកាយអសេង
អទៀត្អៅក
ន ុងជម្រកស្ៃរឬអទ?
4. ម្ស្ថវម្ជាវព៊ីរអប្ៀប្ស្ៃលសួ នសត្វ,ឧទានេេិរកេសត្វ ឬកស្នលងចិចេ ឹរសត្វសដល់
ជម្រកៃល់សត្វ។ ព័ត្៌មានអាចទទួលបានអោយការទាក់ទងេាក​
វ ិទាស្ថស្តសត
ស្ៃលអ្វើការអៅ សួ នសត្វ ឧទានេេិរកេសត្វ និងកស្នលងចិចេ ឹរសត្វ។
5. អ្វើប្ទប្ង្ហ
ា ញ ការរច រប្ស់េាកៃល់រិត្តរួរថា
ា ក់រប្ស់េាកក
ន ុងទម្រង់ជា
ផ្ក
ា ំងរូប្ភាព ការប្ច
េ ំងស្ថ
ល យ ឬវ ើអៃេូ។ អម្ប្ៀប្អ្ៀប្ទ៊ីជម្រកស្ៃលេាកបាន
អរៀប្ចំអឡើងជារួយនឹងប្រ ិស្ថ
ា ន្រេជាត្ិរប្ស់សត្វ។ ម្ត្ូវម្បាកៃថាេាក
ប្ច
ច ូលរូប្ភាពសត្វរប្ស់េាកអៅក
ន ុងប្រ ិយាកាស្រេជាត្ិរប្ស់វា។

43.  យធវើយត្ស
ស សរត្ិករម(Test your Model)
1. អោយអម្ប្ើព័ត្៌មានទាំងេស
់ ស្ៃលេាកបានម្ប្រូល ប្អងកើត្កស្នលងាំងពិពណ៌
សត្វេំរូ(sampling)សម្មាប្់សអងកត្សត្វរប្ស់េាក។
2. ប្ង្ហ
ា ញព៊ីេវើស្ៃលរកខជាត្ិ និងសត្វអសេងអទៀត្អាចអអាយមានវត្តមានអៅក
ន ុង
ត្ំប្ន់ាំងប្ង្ហ
ា ញ។អត្ើនឹងម្ត្ូវោក់រកខជាត្ិេវើ ឬសត្វេវើអៅកស្នលងសអងកត្។
 រ
វ ិគគទិននន័យ(Analyze your data)
1. កំណត្់ថាអត្ើសត្វទាំងេស
់ ស្ៃលបានសិកាអៅក
ន ុងរនា៊ីរពិអស្ថ្ន៍អនះអាចរស់
អៅជារួយគ្ន
ា អៅក
ន ុងសួ នសត្វៃូចគ្ន
ា ឬឧទានេេិរកេសត្វដម្ព។
2. ​
វ ិភាេប្ច
ា ស្ៃលអាចមានអៅក
ន ុងការរច រប្ស់េាក។ ស្ថ
ដ ប្់ការស្ណ ំវ ិ្៊ីរួយ
ចំនួនព៊ីរិត្តរួរថា
ា ក់ ម្ប្ស្ហលជាគ្នត្់ចង
់ ស្កលរអការរច រប្ស់េាក។

44.  សននិដ្ឋ
ា ន និងអ្នវត្ស(Conclude and Apply)
1. ប្កម្ស្ថយទិនាន័យអោយអម្ប្ើព័ត្៌មានស្ៃលសតល់អោយរិត្តរួរថា
ា ក់រប្ស់េាក
ក
ន ុងការរច សួ នសត្វទាំងរូល ឬកស្នលងចិចេ ឹរសត្វស្ៃលអាចរួរប្ច
ច ូលសត្វ
ភាេអម្ចើនស្ៃលបានសិកា។
2. ទសេន៍ទាយថាអត្ើសត្វរួយណាអាចម្ត្ូវបានោក់ជាម្ក ុរជារួយគ្ន
ា អៅក
ន ុង
ត្ំប្ន់ាំងប្ង្ហ
ា ញ។
3. កំណត្់ថាអត្ើសួ នសត្វ ឬកស្នលងេេិរកេសត្វដម្ពរប្ស់េាកមានទំហំប្នណា។
អត្ើសត្វរួយណាម្ត្ូវការទ៊ីជម្រកៃ៏្ំ?

46. 3. សារៈប្ប្យយាជន៍ននការសិកាពីអាកប្បកិរ ិយាសត្វ
• ង្ហយម្សួលក
ន ុងការស្សវ ងយល់ព៊ីរអប្ៀប្ដនការរស់អៅរប្ស់សត្វ
• ជួយេេិរកេសត្វ និងប្ណ
ដ ុ ំេំនិត្ម្សលាញ់សត្វ
• ង្ហយម្សួលក
ន ុងការប្ំអពញត្ម្រូវការរប្ស់សត្វ(សង់ជម្រក ការសតល់ចំណ៊ី...)
• អាចសតល់ជាឯកស្ថរទកសម្មាប្់អកេងជំ ន់អម្កាយអៃើរប៊ីសិកាស្សវ ងយល់
• អចះសអងកត្អរើលអាកប្បកិរ ិយារប្ស់សត្វ
• ការយល់ៃឹងេំព៊ីអាកប្បកិរ ិយា និងសខ្មាលភាពរប្ស់សត្វរួរច
ំ ស្ណកៃល់វ ិស័
យកសិករ
្ ម្ប្កប្អោយនិរនតរភាព
• មានចំអណះៃឹងក
ន ុងការម្ស្ថវម្ជាវព៊ីអាកប្បកិរ ិយា
• អៃើរប៊ីជួយសអម្ង្ហ
ា ះសត្វ
• ៃឹងេំព៊ីរអប្ៀប្ការការពារខ្
ល ួនព៊ីសត្វរំពា ។

47. ឯកសារយយាង
• អសៀវអៅ HOLT Biology Teacher edition by JOHNSOM RAVEN,
• អសៀវអៅ Biology Six edition by Sylvia S.Mader,367-380
• អសៀវអៅ ជ៊ីវវ ិទាទូអៅ២ រប្ស់សកលវ ិទាល័យេូរិនាេាំអពញ ឆ្ម
ា ំ២០០២
• អសៀវអៅ ជ៊ីវវ ិទាទូអៅ២ រប្ស់សកលវ ិទាល័យេូរិនាេាំអពញ ឆ្ម
ា ំ២០០២
• ZL 202 Animal Behaviour Semester – II(អរើលក
ន ុងfolder reference)
• Chapter Animal behavior(អរើលក
ន ុងfolder reference)
• ANIMAL BEHAVIOUR book(អរើលក
ន ុងfolder reference)
• Sampling Animal Behaviour, Animal Behavior Society Workshop(July 30, 2016) ,
Sue Margulis, Canisius College margulis@canisius.edu
(អរើលក
ន ុងfolder reference)
• Journal: Why It Is Important to Understand Animal Behavior, Joy Mench, ILAR
Journal, Volume 39, Issue 1, 1998, Pages 20–26(អរើលក
ន ុងfolderreference)

48. • កម្រងរូប្ភាពអសេងៗព៊ី internet
• ប្កស្ម្ប្ និងពនយល់ន័យពាកយ ព៊ីអសៀវអៅ វច នម្ករជ៊ីវវ ិទា(សកលវ ិទាល័យេូរិនា
េាំអពញ)
• https://www.masterclass.com/articles/guide-to-ethology-exploring-the-study-of-animal-behavior#why-
is-the-study-of-ethology-important
• https://www.slideshare.net/AbdulQahar045/animal-behavior-powerpoint-22665269
• https://academic.oup.com/ilarjournal/article/39/1/20/709962
• https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/ecology-ap/responses-to-the-environment/a/intro-
to-animal-
behavior#:~:text=Animal%20behavior%20includes%20all%20the,cue%20or%20combo%20of%20cu
es.&text=Behavior%20is%20shaped%20by%20natural%20selection.
• https://www.slideshare.net/NoorzadaWazir/methods-for-studying-behaviour

49. • https://smcanimalbehavior.wordpress.com/category/methods-for-studying-
animal-
behavior/#:~:text=Scientists%20utilize%20three%20main%20methods,study%2
0without%20manipulating%20any%20variables.
• https://ornithology.com/ornithology-lectures/migration-navigation/
• https://en.wikipedia.org/wiki/Ethology
• https://youtu.be/KAYE-7L77Oc