Quit India movement in India 1942 in Marathi by dr krishna patil

1. छोडो भारत आंदोलन
चले जाव चळवळ
Quit India Movement
Dr Krishna Mahadev Patil
Assist. Prof. in History,
Department of History,
Pemraj Sarda College, Ahmednagar(Maharashtra)
DR KRISHNA PATIL

2. चले जाव क िं वा छोडो भारत चळवळ
(१९४२-१९४५)
• अ. ारणे/ पार्श्वभूमी
• ब. चळवळीची वाटचाल
• . यशापयश

3. अ. कारणे
१. दुसरे महायुध्द आणण णहिंदी राजकारण
२. ऑगस्ट १९४० ची घोषणा
३. क िंग्रेसचा वैयणिक सत्याग्रह चळवळ
४. णिप्स णमशन

4. १. दुसरे महायुध्द आणण णहिंदी राजकारण
ााँग्रेस मिंकिमिंडळाचे राजीनामे
१९३९ दुसरे महायुध्द सुरु भारत कवनापरवानगी सहभागी
ााँग्रेस ची सर ारे १९३७
१९३५ चा ायदा

5. २. ऑगस्ट १९४० ची घोषणा
• “महायुद्धाच्या समाप्तीनिंतर भारताला
साम्राजयािंतगवत स्वराजय कदले जाईल. घटना
कनमावण रण्यासाठी घटना पररषद स्थापन
रण्यात येईल.”
-व्हाईसराय लीनकलथगो

6. ३ क िंग्रेसची वैयणिक सत्याग्रहाची चळवळ
• पकहले सत्याग्रही – कवनोबा भावे
• दुसरे – पिंकडत जवाहरलाल नेहरू .....
• .२६००० जणािंनी सत्याग्रह े ला तुरु
िं गात गेले.

7. ४. णिप्स योजना
• “ सिंपूणव स्वातिंत्र्य नाही”
• “ कदवाळे कनघालेल्या बाँ े चा पुढील तारखेचा
चे ” – म. गािंधी

8. ब. आिंदोलनाची वाटचाल
• १. ८ ऑगस्ट चा ऐकतहाकस ठराव
• २. राष्ट्रीय नेत्यािंना तुरु
िं गात टा ले.
• ३. १९४२ ची लो क्ािंती/ ऑगस्ट क्ािंती
• ४. भूकमगत चळवळ
• ५. प्रकतसर ारची चळवळ
• ६. सर ारची दडपशाही

9. ब. आिंदोलनाची वाटचाल
१. ८ ऑगस्ट चा ऐकतहाकस ठराव
• “भारत छोडो” .... चले जाव ...
• ‘मी जगाच्या अिंतापयंत जरी किकटशािंनी स्वातिंत्र्य देण्याची वाट बकघतली तरी ते
देणार नाहीत.’ – गािंधी
• १४ जुलै १९४२ ला वधाव िंग्रेस
• मुिंबई ८ ऑगस्ट १९४२ चा ठराव
– १. किटीशािंचे राजय अपमानास्पद..
– २. भारताच्या स्वातिंत्र्यापासून इतरािंना प्रेरणा ......
– ३. स्वरक्षणाथव आम्ही समथव ..... आमचा देश सोडून जा......
‘DO or DIE’ आणि QUIT INDIA

11. ब. आिंदोलनाची वाटचाल
• २. राष्ट्रीय नेत्यािंना तुरु
िं गात टा ले.
• महात्मा गािंधी, पिंकडत जवाहरलाल नेहरू,
मौलाना आझाद, आचायव ृ पलानी, अरुणा
असफअली, गोकविंद वल्लभ पिंत इ.
• राष्ट्रीय सभा बे ायदेशीर
• मुस्लीम लीगने चलेजाव चळवळीबद्दल
अपप्रचार सुरु े ला
• म्युकनस्टािंनी राष्ट्रीय सभेच्या कवरोधी
पकवि घेतला
• राष्ट्रीय स्विंयसेव सिंघ या कहिंदुत्ववादी
सिंघटना स्वातिंत्र्य चळवळीतील या अत्यिंत
महत्वाच्या आिंदोलनात सहभागी झाली
नाही.

12. ]३. १९४२ ची लो क्ािंती/ ऑगस्ट क्ािंती

13. ४. भूकमगत चळवळ
• अच्युतराव पटवधवन,
जयप्र ाश नारायण,
अरुणा असफअली,
ड . राममनोहर
लोकहया, सुचेता
ृ पलानी –
समाजवादी नेते
• मुिंबईत उषा मेहता
यािंनी भूकमगत रेडीओ

14. ५. प्रकतसर ारची चळवळ
(PARELLEL GOVERNMENT)
• बिंगालमधील णमदनापूर,
• णबहारमधील भागलपूर,
• उत्तर प्रदेशातील भागलपूर,
• आिंध्रप्रदेशातील णभमावरम व
• महाराष्ट्रातील सातारा

16. ५. महाराष्ट्रातील सातारा प्रकतसर ारची चळवळ
(PARELLEL GOVERNMENT)
• सवाधिक काळ १९४३ ते १९४६ तीन वर्षे
• क्रांततससह नाना पाटील, ककसन वीर, डी. जी. बापू लाड, क्रांततवीर नागनाथ अण्णा नायकवडी,
• सुरुवातअहहसात्मक मागाने - सरकारने लाठीमार व गोळीबाराचा मागग अवलंबल्याने ळवळीला उग्र स्वरूप नेते भूतमगत -ननयोजनबध्दररत्या
सरकारी यंत्रणा उध्वस्त,सरकारी खजजने लुटले, सरकारी शस्त्रे ताब्यात
• नाना पाटील, यशवंतराव चव्हाण यांनी अच्युतराव पटविगन यांच्या मागगदशगनाखाली प्रशासन
• सवगसामान्य लोकांना संरक्षण ददले, गावांमध्ये शातंता व सुव्यवस्था
• पंचायतीच्या मदतीने न्यायदानाचे काम सुरु क
े ले, सरकारचे खजजने लुटले, शेतकऱ्यांच्या जतमनी सावकाराच्या ताब्यातून सोडवून ददल्या.
प्रसंगी अराजकाचा आिार
• काही समाज क
ं टक, दरोडेखोर प्रततसरकारच्या नावाखाली लुटालूट करू लागले. त्यांना िडा जशकवण्यासाठी ‘तुफान सेना’ व ‘आझाद
सेना’ यांची स्थापना क
े ली. हेच प्रततसरकारचे सैन्य व गुप्तचर दल होते. प्रततसरकारच्या नावाखाली लुटालूट करणाऱ्या व सरकारच्या
खबऱ्याना हे लोक पकडत असत त्यांचे दोन्ही पाय बांिून त्याच्या टाचेवर काठीने मारत या जशक्षेला पत्री मारणे असे म्हणत. या सरकारच्या
गुन्हेगारांना पत्री मारण्याची जशक्षा देण्याच्या पद्धतीमुळे याला ‘पत्री सरकार’ असे म्हणत.
• जशक्षण प्रसार, बालनववाह बंदी, अस्पृश्यता ननवारण, ग्रामसफाई, दारूबंदी, कमी खचात लग्न. इ. सामाजजक सुिारणांची कामे
• या सरकारच्या सवोच्च अधिकाऱ्याला ‘डीक्टेटर’ असे म्हणत. त्याच्या मदतीला ११ सदस्यांची सतमती होती. साताऱ्यात ६०० गावात
प्रततसरकार अस्तस्तत्वात होते.
• हे सरकार नष्ट करण्यासाठी निटीशांना दोन वेळेस लष्कर पाठवावे लागले.
• हे भारतातील सवाधिक काळ चाललेले प्रततसरकार होते. गांिी, नेहरू, यांनीही या प्रततसरकारची स्तुती क
े ली.

17. ६. सरकारची दडपशाही
• सभा-मोचांवर लाठीहल्ले व बंदुका चालवल्या.
• जमाव पांगवण्यासाठी नवमानातून गोळीबार क
े ला.
• अनेक स्त्रस्त्रयांची नवटंबना क
े ल. अनेकीची अिू लुटली.
• क
ै देतील लोकांना उपाशी
• या चळवळीत गोळीबारात १०२८ मेले व ३२० जखमी झाले,
असे सरकारने जाहीर
• प. नेहरू
ं च्या मते, मेलेले व जखमी झालेले यांची संख्या
१०हजार असावी, तुरु
ं गात गेलेल्यांची संख्या ६० हजार

18. क. छोडो भारत आंदोलनाचे मूल्यमापन
• १. छोडो भारत आंदोलन म्हणजे ‘जनक्रांती’
• २. समाजातील सवग घटकांचा सहभाग
• ३. सरकारचे नीततिैयग खचले
• ४. स्वातंत्र्य जवळ आले.
• ५. आझाद हहद फौजेस प्रेरणा
• ६. छोडो भारत आंदोलनाचे अपयश