Ze schreeuwt tot ze geen stem meer heeft, boent – zittend op berg knoken – bebloede runderbotten schoon en krast met een scheermesje een pentagram in haar buik. Maar kunstenaar Marina Abramovic (71) kijkt ook drie maanden lang – 736 uur in totaal - zwijgend naar vreemden. Haar werk is nu te zien in Bonn.

1. © Copyright 2018 Dagblad De Limburger.
Het auteursrecht, ook ten aanzien van artikel 15 AW,
wordt uitdrukkelijk voorbehouden. Zaterdag, 19 mei 2018
Een waanzinnige dame
Ze schreeuwt tot ze geen
stem meer heeft, boent –
zittend op berg knoken –
bebloede runderbotten
schoon en krast met een
scheermesje een pentagram
in haar buik. Maar
kunstenaar Marina
Abramović (71) kijkt ook
drie maanden lang – 736
uur in totaal - zwijgend
naar vreemden. Haar werk
is nu te zien in Bonn.
E
DOOR KIM NOACH
E
en snerpende gil snijdt door de trommelvlie-
zen. Hè gatver. De haartjes op de armen
schieten rechtop. De vrouwenstem vertelt -
woordeloos – dat de mens erom heen lijdt.
Het akelige geluid achtervolgt je zolang je
door de museumzaal van de Bundeskunsthal-
le in Bonn loopt. Lang genoeg om er fysiek
maagpijn van te krijgen. Kan iemand alsje-
blieft dat gegil uitzetten! Dit is niet leuk meer.
Nee.
Leuk is een bezoek aan tentoonstelling The Cleaner in
Bonn niet. Los of je het werk van Marina Abramovic
(1946, Belgrado) goed of slecht vindt: haar video’s,
foto’s, schilderijen en installaties raken je. Het voelt
onprettig. Haar beelden nestelen zich in je brein en
gaan daar de eerste uren niet uit. Je maag draait zich
om. Bijvoorbeeld bij het zien van haar Balkan-drie-
luik. Geïnspireerd door het bloederige oorlogsgeweld
in haar voormalige thuisland maakt de Servisch-Mon-
tenegrijnse Marina eind jaren negentig de installatie
Balkan Baroque (zie de grote foto hierboven). Tijdens
de Biennale van Venetië (1997) zit ze zes uur per dag,
vier dagen lang op een berg vers geoogste runderkno-
ken die ze met borstel en zeep schoon probeert te
boenen.
Wat een waanzin.
DOOR KIM NOACH
WaanzinWaanzin
Precies dat is de bedoeling van Abramovic. Om de
waanzin van een oorlog, de stank van de dood, schuld,
afschuw, maar ook rouwverwerking van en verzoe-
ning met (oorlogs)leed samen te brengen. In één
beeld. Je gruwelt er van, of je vindt het goed.
Hoe dan ook: het raakt je als bezoeker.
De overzichtstentoonstelling The Cleaner in
Bonn presenteert vijftig jaar Marina
Abramovic. De beroemdste performance
artist van de afgelopen decennia. Een
persoonlijkheid met haar rijzige gestalte,
bleke huid, ravenzwarte haar en grote neus.
Haar werk shockeert, is radicaal, omstre-
den, maar ook bewonderd en voorbeeld voor
duizenden. De vrouw die (naakt) zichzelf
verminkt, de grens van haar fysieke vermo-
gen opzoekt en haar leven daarmee regel-
matig - zeker in de beginjaren - in gevaar
bracht.bracht.
RitmeRitme
Wereldberoemd werd Abramovic met haar
vijfdelige performance-serie in de jaren
zeventig die ze ‘ritme’ noemt en waarin ze
haar lichaam voor het eerst inzet als
gereedschap.
Je ziet het mes niet, maar hoort het des te
luider in de grote museumzaal galmen.
Tak-tak-tak-tak-tak, tak-tak-tak. Het geluid
is niet vloeiend, het ritme hapert af en toe.
Pas als je de korrelige zwart-witfoto’s op de
muur bekijkt, valt het kwartje. Onder de
titel ‘Ritme 10’ uit 1973 gebruikt Abramovic
diverse messen die ze zo snel mogelijk in de
lege ruimte tussen haar uitgespreide
vingers steekt. Sneller en sneller, waarbij –
uiteraard – bloed niet te vermijden is omdat
ze vermoeid raakt. Of wat te denken van
‘Ritme 2’ waarin ze antipsychotica slikt met
heftige spierspasmen tot gevolg.
Waarom?Waarom?
Waarom slik je als gezond mens medicatie
die bedoeld is voor patiënten met psycho-
ses? Waarom eet je een ui met schil en al op?
Waarom ga je in een brandende stervorm
liggen waarbij je buiten bewustzijn raakt?
Waarom eet je een pot honing leeg, snij je
een pentagram in je buik met een scheer-
mesje en bevries je daarna bijna op een bed
van ijs?
Waarom? Het is een vraag die tijdens de
expositie voortdurend opkomt. Haar als
‘gek’ wegzetten, is te makkelijk.
De overzichtstentoonstelling heet niet voor
niets The Cleaner. Schoonmaken, zuiveren,
op (w)elke manier ook leidt tot verlossing,
bevrijding. Schreeuwen, over je pijngrens
heen gaan, de strijd met je (beperkende)
angsten aangaan, werkt louterend ervaart
Abramovic. Het tilt de mens naar een hoger
niveau, een nieuwe start.
Ondanks haar 71 jaar is ze nog net zo
productief als in haar beginjaren. Haar
activiteitenkalender is al gevuld tot ver in
2020. Wat wél veranderd is, is haar bood-
schap. Waren angst en (levens)gevaar in de
beginjaren haar belangrijkste brandstof en
uitgangspunt, tegenwoordig is dat liefde.
MeedoenMeedoen
Liefde die zo prachtig tot uiting komt in de
performance The Artist is Present uit 2010. Bonn opent
zeer begrijpelijk met deze actie waarvan de beelden
op YouTube ruim zestien miljoen keer bekeken zijn.
Waarin de kunstenaar drie maanden lang – acht uur
per dag – in het New Yorkse Museum of Modern Art
zat. Iedere bezoeker die wilde, kon tegenover haar
zitten. Van de 1675 mensen die zwijgend oogcontact
met haar maken, is Frank Uwe Laysiepen – arties-
tennaam Ulay – er een van. Marina en Ulay zijn van
1976 tot 1988 een koppel op en achter het podium
der kunsten. Hun intensieve samenzijn leidt tot
bijvoorbeeld de performance Imponderabilia
(1977, zie foto rechts). 90 minuten lang staan
Ulay en Marina in een Italiaans museum
onbeweeglijk en naakt in een smalle doorgang
waar bezoekers zich doorheen moeten wurmen.
Abramovic maakt de toeschouwer participant
in haar werk. Ze wil je provoceren, uit je comfort
zone halen, na laten denken als je langs haar
naakte lichaam moet wurmen, toekijkt hoe ze haar
bewustzijn verliest op een bed van ijs of pijn lijdt als
ze zichzelf snijdt. Tot hoever kan de individuele
bezoeker zíjn grens oprekken zonder weg te kijken,
zonder zelf geraakt te worden?
Wie naar Bonn afreist, kan zich maar beter
voorbereiden op een heftige ‘rit’. Maar wauw.
Wat een rit. Het schuurt, maakt stil. Precies
zoals kunst óók moet zijn. Het zet je aan het
denken. Niet mooi. Niet lieflijk. Maar rauw
en heftig.
The Cleaner, t/m 12 augustus te zien
in Bundeskunsthalle te Bonn.
www.bundeskunsthalle.de
WAAROM?HETIS
EENVRAAGDIE
TIJDENSDE
EXPOSITIE
VOORTDUREND
OPKOMT.
In de herhaling
Tijdens The Cleaner
worden performances
opnieuw uitgevoerd
door acteurs, zodat
bezoekers een
‘Abramovic’-ervaring
mee naar huis kunnen
nemen. Zoals:
W Imponderabilia:
bezoekers wurmen
tussen een naakte
vrouw en man het
museum binnen op
dinsdag en woensdag
tussen 12 en 20 uur,
donderdag t/m zondag
tussen 11 en 19 uur.
W Counting the rice:
bezoekers kunnen tien
kilo rijst en linzen
sorteren op soort om
rust en concentratie te
oefenen in een wereld
waar tijd volgens
Abramovic een kostbaar
goed aan het worden is.
Alle performances:
www.bundeskunsthal-
le.de
Grote foto: performance ‘Balkan Baroque’, 4 dagen/
6 uur per dag botten boenen tijdens de Biennale
Venetië in 1997. Foto’s rechts (van boven naar bene-
den): ‘Rest Energy’ 4 minuten durende performance.
Met het lichaamsgewicht de pijl en boog aanspannen
met Ulay in Dublin, 1980.
Performance Imponderabilia, in Bologna 1977 waarbij
het publiek zich tussen de naakte Marina en Ulay naar
binnen moet wurmen.
Marina als ‘The Cleaner’, campagneposter Bonn.
FOTO'S GIOVANNA DAL MAGRO, COURTESY OF THE MARINA
ABRAMOVIC ARCHIVES