Ürün İhtisas Borsası tarihi gelişim, işleyiş, amaç ve faydaları

1. Finansal Piyasalar
Ürün İhtisas Borsası
11/2016

2. İÇERİK
Ürün İhtisas Borsası Nedir?
Ürün İhtias Borsasının Tarihi Gelişimi
Lisanslı Depoculuk Sistemi Nedir?
Türkiye’de Lisanslı Depoculuk
Sistemde Yer Alan Başlıca Birimler
Lisanslı Depoculuk Kanununun Gerekçeleri
Sistemin Avantajları
İşlem Akışı
Sektörle İlgili Uygulanan Teşvikler
Hukuki ve Cezai Sorumluluk
2

3. Ürün İhtisas Borsası Nedir?
Standardize edilebilen tarım ürünlerinin sağlıklı bir şekilde
muhafaza edilmesini sağlayan ve bu ürünlerin, ürünün
miktar ve özellikleri ile mülkiyetini temsil eden, kıymetli
evrak hükmünde olan ürün senetleri ile işlem görmesini
sağlayan bir sistemdir.
3

4. Lisanslı Depoculuk Sistemi Nedir?
Lisanslı depoculuk sistemi, tarımsal mamullerde belli bir
standardı yakalamayı sağlayarak, mamul alıcı ve satıcılarının
daha geniş bir alan içerisinde mamullerinin kalite ve gerçek
değerleri ölçütüne göre fiyatlandırma yapabilmelerine imkân
sağlayan sistemdir.
4

5. Ürün İhtisas Borsasının Tarihi Gelişimi
5
1700
1800
1900

6. ABD’de federal düzeyde 863, eyalet düzeyinde 6937 lisanslı
depo faaliyet göstermektedir.
Polonya, Bulgaristan, Romanya, Macaristan, İngiltere gibi
ülkelerde de lisanslı depoculuk uygulamaları vardır. Son yıllarda
Tanzanya, Zambiya, Gana gibi az gelişmiş ülkelerde tarımsal
piyasaların düzenlenmesi ve tarımsal kalkınmayı sağlamak için
lisanslı depoculuk konusunda çalışmalar yapıldığı bilinmektedir.
Türkiye lisanslı depoculuk uygulamaları bakımından gelişmiş
ülkelerin gerisinde kalmıştır.
6

7. Türkiye’de Lisanslı Depoculuk Sistemi
Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk
Kanun Tasarısının, Başbakanlığın
21.05.2014 tarih ve 665/2446 sayılı
resmi yazısı ile meclise sunulması ve
söz konusu tasarının 10/02/2005
tarihinde kabul edilerek 17/02/2005
tarihinde Resmi Gazete’de
yayımlanması ile Türkiye’de lisanslı
depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı
sisteminin temelleri atılmıştır.
5300 sayılı Tarım Ürünler
Lisanslı Depoculuk
Kanunu’nun gerekçeleri
belirtilmiştir.
7

8. Lisanslı Depo Kuruluş Şartları
1. Tarım ürünleri lisanslı depo işletmeleri anonim şirket şeklinde
kurulmalıdır.
2. Şirketin kuruluşunda kayıtlı sermayesi 1.000.000 TL’den az olmamalıdır.
3. Kurulacak şirketin unvanında «Tarım Ürünleri Lisanslı Depo İşletmesi»
ibaresi bulunmalıdır.
4. Lisanslı depo işletmek üzere lisans almak için müracaat edenler, depo
kapasitesinin ürün rayiç bedelinin %15’inden az olmamak üzere belirlenen
tutarda lisanslı depo teminatı vermek zorundadır.
5. Lisanslı depo işletmesinin faaliyet konuları, depolanacak ürünler ve
öngörülen depo kapasitesinin beyan edilmesi gerekir.
8

9. Teknik olarak lisanslı depoculuğun sağlıklı biçimde uygulanabilmesi için,
bölgede depoculuğu yapılacak tarımsal ürüne yönelik ihtisas borsalarının
kurulmaları ve profesyonelleşmeleri çok önemlidir. İlgili ürün ihtisas
borsalarının kurulması, bölgedeki ticaret borsalarının, üretici örgütlerinin ve
diğer paydaşların bu alanda atacakları ortak adımlarla
gerçekleştirilebilmektedir.
9

10. Borsaların kuruluşu Bakanlığın iznine
tabidir. Borsaların kuruluşuna izin
verilebilmesi için;
Ekonomik gereklilik, durum ve gelişmelerin uygun olması,
Borsada işlem görecek ürün, ürün senedi veya alivre sözleşmelere ilişkin piyasa
yapısının ve derinliğinin, beklenen işlem hacminin mevcut bir borsadan ayrı
olarak borsa kurulmasını gerektirecek nitelik ve düzeyde olması,
Hisse senetlerinin tamamının nama yazılı olması,
Sermayelerinin, bölge düzeyinde faaliyet gösterecekler için belirlenen tutardan
az olmaması
Anonim şirket şeklinde esas sözleşmesinin hazırlanması ve Türk Ticaret
Kanununda öngörülen anonim şirket kuruluş işlemlerinin tamamlanması gerekir.
10

11. Yönetmelikler
İç Ticaret Genel Müdürlüğü tarafından 5300 sayılı
Kanuna istinaden uygulamaya yönelik olarak
birçok yönetmelik çıkarılmıştır. Bunlar;
Hububat, Baklagiller Ve Yağlı Tohumlar Lisanslı Depo Yönetmeliği,
Pamuk Lisanslı Depo Yönetmeliği,
Yetkili Sınıflandırıcı (Laboratuar) Yönetmeliği,
Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği,
Lisanslı Depoculuk Tazmin Fonu Yönetmeliği,
Ürün İhtisas Borsaları Genel Yönetmeliği,
Ticaret Borsalarında Ve Ürün ihtisas Borsalarında Alivre işlemlere ilişkin Yönetmelik
hazırlanmış Ve Tamamı Resmi Gazetede Yayımlanarak Yürürlüğe girmiştir.
11

12. Sistemde Yer Alan Başlıca Birimler
Lisanslı depoculuğun çalışma
sisteminde birbirleriyle bağlantılı 4
birim bulunmaktadır;
• Lisanslı depo işletmesi,
• Ürün ihtisas borsası
• Yetkili ve referans yetkili
sınıflandırıcı
• Lisanslı depoculuk tazmin fonudur.
12

13. Yetkili Sınıflandırıcı
Tarım ürünlerini analiz eden ürünün
nitelik ve özelliklerini belirleyen,
standartlara uygun olarak
sınıflandıran ve bu durumu da
belgelendiren laboratuvarları
işleten gerçek ve tüzel kişilerdir.
Örn. : Polatlı Ticaret Borsası,
Bandırma Ticaret Borsası, Ankara
Ticaret Borsası gibi. ..
Referans Yetkili Sınıflandırıcı
Yetkili sınıflandırıcı lisansı almak
üzere başvuruda bulunanların
laboratuvarlarını inceleyen ve
yetkili sınıflandırıcıları denetleyen,
Bakanlığa raporlayan gerçek ve
tüzel kişilerdir.
Toprak Mahsulleri Ofisi, Türk
Standartları Enstitüsü, Zeytincilik
Araştırma İstasyonu Müdürlüğü ve
İzmir Laboratuvar Müdürlüğü
13

14. Lisanslı Depo Teminatı: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
tarafından kabul edilen nakit, banka teminat mektubu, Devlet
tahvili, hisse senedi, gayrimenkul rehini, sigorta teminatı ve nakde
çevrilebilir diğer güvenceleri ifade etmektedir.
Tazmin Fonu: Lisanslı depo işletmesinin, kanunda ve mudiyle
yapacağı sözleşmede öngörülen yükümlülüklerini yerine
getirmemesinden dolayı ortaya çıkan zararları tazmin eden, tüzel
kişiliği haiz kuruluş. Fonun ana gelirlerini lisanslı depoculuk hizmet
bedelinin binde beşi, ürün senedi tescilinin yüzde onu, ürün senedi
alım satımının binde yarımı oluşturmaktadır.
14

15. Lisanslı Depoculuk Kanunu’nun Gerekçeleri
 Hasat dönemlerinde tarım ürünlerindeki arz yığılması nedeniyle oluşan fiyat
düşüşlerinin önlenmesinde ve piyasanın dengelenmesi,
 Özellikle finansman sıkıntısı çeken küçük çiftçiler ile ürün sahiplerinin,
lisanslı depolara verdikleri ürünleri karşılığında aldıkları senetler aracılığıyla
bankalardan kredi ve finansman sağlamaları,
 Tarım ürünleri ticaretinin herkesçe kabul gören standartları belirlenmiş
ürünler üzerinden yapılmasında, kaliteli üretime yönelmede, güvenli bir
piyasa oluşturulması,
 Tarım ürünleri ticaretinin kayıt altına alınmasında,
 Ülkemizde halihazırda uygulanmakta olan tarım reformunun başarılmasında
ve tarım ürünleri ticaretinde özel sektör katılımının artırılmasında,
15

16. Lisanslı Depoculuk Kanunu’nun Gerekçeleri
Devlet müdahaleleri ile yapılan yüksek harcamalardan önemli tasarruf
sağlanmasında, serbest piyasa ve fiyat oluşumunu bozan müdahalelerden
uzaklaşılmasında,
Tarım ürünleri üreticileri açısından kolay pazarlanabilen, iyi muhafaza edilen
ve nakliye masrafları en aza indirilmiş bir sistemle istikrarlı ve daha yüksek bir
gelir seviyesi elde edilmesinde,
Yatırımcılar için dövize, altına, hisse senedine, faize ve benzerlerine alternatif
yeni bir yatırım aracı sağlanmasında,
Ürün ticareti ile uğraşan tacir ve sanayicilerimizce, kalitesi bilimsel kriterlere
göre belirlenmiş ve fiyat istikrarı sağlanmış ürünlerin kolayca temininde,
16

17. Lisanslı Depoculuk Kanunu’nun Gerekçeleri
 Tarım ürünlerinin, fizikî mal ve numune gösterilmesine ve teslimine gerek
olmaksızın makbuz senetleri ve elektronik makbuz senetleri aracılığıyla
elektronik ticaretinin yapılmasında,
 Standardı belirlenmiş ürün ve lisanslı depo sistemiyle tarım ürünlerinde
vadeli ve opsiyon piyasalarına geçişte,
 Ürün depolanması, bankacılık ve sigorta sektörü açısından yeni iş alanları
yaratılmasında,
 Ülkemizin içinde veya yakınında bulunduğu Orta Doğu, Balkanlar, Türkî
Cumhuriyetler ve Asya coğrafyasındaki tarım ürünleri ticaretinde çok önemli
rol üstlenmesinde ve pay sahibi olmasında
katkı sağlanması ve yasal zemin oluşturulmasıdır.
17

18. Sistemin Avantajları
Lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sisteminin temel amacı tarım
ürünlerinin depolanması için yaygın bir sistem oluşturularak :
 ürün sahiplerinin mallarının emniyetini sağlamak
kalitesini korumak,
 ürünlerin sınıf ve derecelerinin yetkili sınıflandırıcılar tarafından
saptanmasını sağlamak
 bunların mülkiyetini temsil eden ve finansmanını,
satışını ve teslimini sağlayan ürün senetleri ile
ticaretini kolaylaştırmaktır.
18

19. Sistemin Avantajları
Pek çok ülke tarafından sistemin hayata
geçirilmek istenmesindeki en büyük etken
birçok tarafın bu sistemden doğrudan veya
dolaylı olarak fayda göreceği düşüncesidir.
Taraflar itibarıyla sistemden sağlanması
öngörülen faydaları şu şekilde açıklayabiliriz;
19

20. Üretici Açısından Faydaları
• Kalitesi belli ürünlerini güvenli bir ortamda ve
değerine satabilecek, parasını kısa sürede
alacak,
• Fiyatların düşük olduğu dönemde (hasat
döneminde) mahsulünü satmak zorunda
olmayacak,
• Mahsulünü, güvenli bir depoda (lisanslı
depoda) muhafaza edebilecek,
•Bankadan kredi almada kullanabileceği ve
satabileceği bir ürün senedine sahip olacak,
• Mahsulünü veya ürün senedini fiyatların
yükseldiği dönemde satıp daha fazla gelire sahip
olabilecekler.
20

21. Tüccar ve Sanayiciler
• istedikleri kalite ve
miktardaki ürüne daha kolay
ulaşabilecekler,
• depolanmış ürüne ait senedi
satın almak suretiyle bu ürünü
talep edebilecekler,
• lisanslı depo imkanlarından
yararlanacaklar.
21

22. Lisanslı Depocular Açısından
• yeni gelir kaynaklarına sahip olacaklar,
• talep edilen ürünleri kolayca temin
edebilecekler,
• ürünle ilgili oldukları diğer alanlarda yeni
müşterilere sahip olacaklar,
• devlete ait stokları depolayabilecekler.
22

23. Merkezi Kayıt Kuruluşu;
• yeni gelir kaynaklarına sahip olacak.
Bankalar ve kredi kuruluşları
açısından:
• düşük bir riskle yeni bir gelir kaynağına sahip
olacaklar,
• müşteri sayıları artacak
• güvenli şartlarda depolanmış; teminat, sigorta
ve tazminat fonu garantili ürüne kredi verecek,
• gerektiğinde, rehin koydukları ürün senedini
kısa sürede paraya dönüştürebilecekler,
• likiditeleri artacak.
23

24. Sigortacılar açısından:
• düşük bir riskle yeni bir gelir kaynağına
sahip olacak,
• müşteri sayıları artacak,
• güvenli şartlarda (lisanslı ve sigortalanmış
depolar) depolanmış, teminat ve tazminat
fonu garantili ürünü sigortalayacaklar,
• ürünün zarar görmeyen kısımlarını kısa
sürede paraya dönüştürebilecekler.
24

25. ÜRÜN İHTİSAS BORSASINDA İŞLEM AKIŞI
Üretici; ürününü, ÜİB’ye veya ÜİB’nin bir ajans borsasına
getirecek;
• üründen analiz için temsili numune alınacak, laboratuara
gönderilip kalitesi belirlenecek,
• ürün tartılacak,
• ürünün kalitesi ve miktarı ile ilgili bilgiler borsanın satış
salonundaki ekrana yansıtılacak,
• satış salonundaki borsa üyeleri veya temsilcileri (alıcılar) açık
artırmayla ürüne fiyat verecekler,
• üretici, isterse ürününü satmaya karar verecek,
• satış borsada tescil edilecek ve üretici ürünü teslim edip
parasını alacaktır.
25

26. Ürün Senedi İşlemi
Ürünün Lisanslı Depoya Kabulü
• Üretici; ürününü, ÜİB veya ÜİB’nin bir ajans
borsasıyla anlaşmalı bir lisanslı depoya getirecek.
• Üründen analiz için temsili numune alınacak.
• Ürün tartılıp, bir tartım makbuzu hazırlanacak.
• Tartım makbuzunun bir kopyası üreticiye
verilecek.
• Temsili numune, tartım makbuzu ile birlikte
analiz için ilgili borsanın veya lisanslı deponun
yetkili laboratuarına gönderilecek.
26

27. • Laboratuarda yapılan analizden sonra ürüne bir Derecelendirme Sertifikası
verilecek; bu sertifika, kalite sınıflarının belirlenmesinde kullanılan tüm
analiz sonuçları ile gerekli diğer bilgileri ihtiva edecek.
• Derecelendirme sertifikasının bir kopyası üreticiye verilecek.
• Tüm yukarıdaki işlemlerden geçen ürün, lisanslı depoya kabul edilecek ve
sigortalanacaktır.
27

28. Ürün Senedinin Verilmesi
• Tartım makbuzu ve derecelendirme sertifikasındaki veriler, lisanslı depo ve Merkezi
Kayıt Kuruluşu veri tabanlarına girilecek.
• Lisanslı depo, teslim aldığı her parti ürün için bir elektronik ürün senedi (EÜS)
oluşturacak ve bu, Merkezi Kayıt Kuruluşu veri tabanına kopyalanacak ve borsaca
tescil edilecek.
• EÜS; ürünün miktarı ve kalite özellikleri, tartan ve temsili numune alan kurum,
depolayan lisanslı depo, tescil kurumu, sigorta, ürün senedi hamisi ve rehin durumu
ile ilgili bilgileri ihtiva edecek.
• EÜS hakkında periyodik raporlar, Bakanlık ile ilgili borsa ve/veya lisanslı depoya
gönderilecek.
• Lisanslı depo da aynı şekilde raporların birer kopyalarını ürün sahiplerine temin
edecek, birer kopyalarını ise muhafaza edecektir.
28

29. Ürün Senedi Sahibinin Seçenekleri Ürün senedi sahibi
aşağıdaki seçeneklerden istediğini uygulayabilecektir:
1. Bankadan kredi temin edebilecek: EÜS’yi rehin koyarak bankadan kredi temin
edebilecek; bu durumda lisanslı depocunun, ürün senedine rehin bilgilerini
işlemesinden sonra banka kredi verme işlemi gerçekleştirecek.
2. EÜS’ni borsada satabilecek: Mudi, EÜS’nin borsada satılmasını talep edebilecek;
satış gerçekleşip EÜS’nin transferi ve bilgilendirme işlemleri yapıldıktan sonra, EÜS
sahibine parası ödenecek (E-ticaret).
29

30. Sektörle İlgili Uygulanan Teşvikler
Kira Desteği
Lisanslı depolarda muhafaza edilen
Buğday, Arpa, Çavdar, Yulaf, Mısır, Çeltik, Pirinç,, Nohut, Fasulye, Bezelye, Ayçiçeği için 3
TL/Ton/Ay,
Pamuk için 7 TL/Ton/Ay,
Fındık, Zeytin, Zeytinyağı, Kuru kaysı, Antepfıstığı, Kuru üzüm, Kuru incir için 10 TL/Ton/Ay’ı
geçmemek üzere Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nca onaylanacak kira ücretlerinin %50’si
oranında kira desteği verilecektir. Depo kira ücreti 16.10.2014 tarihi itibariyle 5 yıl süreyle
lisanslı depo işletmelerine ödenecektir.
Vergi Teşvikleri
Lisanslı depoya tevdi edilen ürün için üreticiye verilen ürün senetlerinin el değiştirmesinden
doğan kazançlar 31/12/2018 tarihine kadar gelir vergisi/ kurumlar vergisinden istisna
tutulmuştur.
Ürünlerin lisanslı depolara ilk tesliminde ve borsadaki alım satımından dolayı oluşan katma
değer vergisi (%1 KDV) istisnası getirilmiştir.
Lisanslı depo işletmesi ile mudi arasında yapılan sözleşmeler ve ürün senetleri damga
vergisinden istisna tutulmuştur.
30

31. Yatırım Teşviki
Lisanslı depoculuk yatırımları yatırım teşvik sistemi aracılığıyla
lisanslı depoculuk yatırımlarını desteklenmektedir. Tarım
Alanları şehirler bazında sınıflandırılmıştır.
Örneğin :
Yatırım teşvik sisteminde Gaziantep 3. Bölgede yer almaktadır.
Gaziantep’te için lisanslı depoculuk yatırımı bölgesel teşvik
kapsamında değerlendirilmekte ve 1 milyon TL ve üzeri
yatırımlar bu destekten yararlanmaktadır.
4.Bölgede yer alan Bingöl, Elazığ, Malatya ve Tunceli illerinde
(TRB1 Bölgesi), Lisanslı Depoculuk yatırımları, teşvik
sisteminden en üst seviyede faydalanabilmektedir.
31

32. Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu ve bu kanuna
istinaden çıkarılan yönetmelikler kapsamında Türkiye genelinde
bu güne kadar 6 adet firmaya lisanslı depo işletmesi kuruluş izni
verilmiş olup, bu firmalar faaliyet izni almak için çalışmalarını
sürdürmektedirler.
32

33. Lisanslı Depoculukta Yasaklar, Hukuki ve Cezai Sorumluluk
Depo kapasitesinin dolu olması, teslim edilmek istenen veya
depolanmış bir ürünün lisanslı depodaki diğer ürünleri ve
sağlığı olumsuz etkileyecek bir nitelik taşıması ya da
depolanmaya elverişsiz olması durumları dışında, lisanslı depo
işletmesi ürünün depolanmak üzere kabulünde, depolama
hizmetlerinden ve lisanslı depo işletmesi imkânlarından
yararlanılmasında kişiler arasında ayrım yapamaz.
Lisanslı depo işletmeleri, ilgili mevzuatta ve mudi tarafından
izin verilmedikçe kendilerine tevdi olunan başkalarına ait
ürünler üzerinde hiçbir şekilde alım, satım, rehin gibi
tasarruflarda bulunamaz, ürünlerin niteliklerini değiştirecek
herhangi bir işlem yapamazlar.
33

34. 34

35. Teşekkürler
35