Frank Willems; 10 december 2020 Gewezen voorzitter van de Vereniging België-China

1. Bij de 'opinie' van Human Rights Watch
'China gebruikt artificiële intelligentie bij onderdrukking Oeigoeren'
zijn wel enkele bedenkingen te maken.i
Frank Willems (gewezen Voorzitter van de Vereniging België – China)
10 december 2020
HRW fietst om essentiële elementen van de situatie in Xinjiang heen: terrorisme,
separatisme en radicalisme. Er zijn talrijke terroristische aanslagen in Xinjiang
geweest, bijzonder bloedige aanslagen in Wuhan en Beijing, de afslachting van 140
onschuldige Han in Urumqi in 2010. Enkele duizenden Oeigoerse fundamentalisten
strijden of streden in Afghanistan, Irak en Syrië en een aantal zat opgesloten in
Guantanamo. De Oeigoerse organisatie ETIM(ETIP) werd vorige maand door Pompeo
van de Amerikaanse lijst van terroristische organisaties gehaald. Het World Uyghur
Congress ijvert met financiële steun van USAID voor afscheiding van Xinjiang. Elke
kritische opmerking die rekening houdt met bovenstaande feiten ontbreekt in het
rapport en in het stuk van HRW.
Dat China zijn burgers moet beschermen tegen geradicaliseerde Oeigoeren is niet
meer dan normaal. Alle landen die geconfronteerd worden met terrorisme doen dat,
België inbegrepen. Het stoort HRW echter dat 'China gebruik maakt van artificiële
intelligentie om moslims in de regio Xinjiang willekeurig op te pakken'.
Bij grondige lezing van de 'opinie' zie ik echter geen aanwijzing van willekeurig
oppakken. Het gebruik van gegevens uit een datasysteem betekent geenszins dat er
geen andere elementen waren of dat het om willekeur gaat. Het concrete geval van
één vrouw dat HRW beschrijft steunt integraal op de beweringen van één in het
buitenland verblijvende Oeigoerse, waarvan we bovendien de politieke achtergrond
niet kennen. China heeft overigens na veertig jaar hervormingen een volledig
rechtsstelsel opgebouwd, met garanties tegen willekeurige arrestatie en uitgebreide
rechten van een beschuldigde.
HRW stoort zich verder aan het beweerde gebruik van artificiële intelligentie en van
biometrische gegevens. Hier is sprake van twee maten en twee gewichten.
Ook ons eigen land verzamelt biometrische gegevens zoals vingerafdrukken (van
iedereen) en DNA (van een beperkte groep). Andere landen in de wereld gaan daarin
nog verder.
Van de VS is geweten dat ze het volledige telefoon en internetverkeer in de wereld
monitoren via het project Echelon. Wat er met de klokkenluiders gebeurt zien we. Bij
ons houdt de staatsveiligheid organisaties van links en rechts en 'radicale' organisaties

2. nauwgezet in het oog, ook al doen die niets dat niet legaal is. De staatsveiligheid
bemoeit zich bij ons zelfs met de erkenning van een moskee of de verkoop van
aandelen van een elektriciteitsbedrijf aan China. 'Bijzondere opsporingsmethoden'
krijgen ook hier steeds meer wettelijke armslag. Men kan vragen stellen bij de
selectieve verontwaardiging van HRW over China.
Het vederlichte verhaal van HRW over artificiële intelligentie wordt aangevuld met
bevestigen van de controversiële bewering dat één miljoen moslims opgesloten zitten
in heropvoedingskampen en dat er 'een enorme onderdrukking (is) van
Turkssprekende moslims'. Ik zou hier kunnen ingaan op het miljoen, een getal
gevonden door grove extrapolaties op basis van luchtfoto's van 'kampen', waarvan er
een aantal appartementen, gewone scholen, ziekenhuizen of andere administratieve
gebouwen waren. Maar hoe bedenkelijk deze desinformatie ook is, ze vormt niet de
kern van de zaak.
De echte vraag is of China de moslimminderheid al dan niet onderdrukt. De Chinese
Volksrepubliek heeft in de jaren 50 een aantal wetten doorgevoerd ten voordele van de
minderheden, onder meer door de oprichting van autonome minderhedenregio's.
Daarmee braken de communisten radicaal met het traditionele Han-chauvinisme. Tot
de dag van vandaag wordt aan positieve discriminatie gedaan voor de minderheden,
onder meer in het onderwijs en qua familiale planning. Ook is de vrijheid van
godsdienst gegarandeerd in de grondwet, en wordt ze, na de excessen van de
Culturele Revolutie, wel degelijk gerespecteerd. Bij de grootste groep moslims in
China, de Hui minderheid, stelt zich geen probleem van radicalisme.
De situatie met de Oeigoeren in Xinjiang is echter ingewikkelder. De Oeigoeren leven
overwegend in rurale of bergachtige streken, met een belangrijke ondertewerkstelling,
en zijn daardoor armer dan de stedelijke Han. De Oeigoerse gebieden zijn relatief
homogeen, waardoor de kennis van het Chinees er zwak is, en het opleidingsniveau
laag. Op deze sociaaleconomische tegenstellingen enten zich etnische tegenstellingen
met diepe historische wortels.
China voert in Xinjiang een politiek van snelle economische ontwikkeling. Maar hoe
krijg je die nieuwe welvaart eerlijk verdeeld? Verder is er ook het nationaal plan om
tegen einde 2020 de absolute armoede in heel China uit te roeien. En laat er nu juist
nogal wat absolute armoede zijn bij de Oeigoeren.
Het is in die omstandigheden dat het plan voor de opleidingsinstellingen vanaf 2016 tot
stand kwam. Het doel was grote aantallen Oeigoeren een beter kennisniveau van het
Chinees te bezorgen, hen een geschikt beroep aan te leren, en er tegelijk van te
profiteren om personen die sympathie voor radicale stromingen tonen te
deradicaliseren. Na het beëindigen van de cyclus worden betrokkenen geholpen om
een passende baan te vinden. Herscholing, taallessen en inburgeringslessen voor
nieuwkomers, deradicaliseringscursussen, arbeidsbemiddeling, het klinkt ons ook bij
ons toch allemaal vertrouwd in de oren? Volgens de statistieken van
armoedebestrijding is het project succesvol. China heeft trots aangekondigd dat einde
november dit jaar de absolute armoede inderdaad overal verdwenen was.
Er zit aan die opleidingsinstellingen een aspect waar wij het moeilijk mee hebben. Een
aantal Oeigoeren, die radicale sympathieën toonden, is verplicht in het traject gestopt.
Het is de vraag of de provinciale overheid hier niet over de schreef van de Chinese

3. wetten gegaan is. Een impliciete aanwijzing is de officiële mededeling in december
2019 dat alle verplichte programma's beëindigd waren en er voortaan alleen nog
vrijwillige deelname zou zijn. Ik heb nergens, ook niet bij HRW, zelfs maar een begin
van een weerlegging daarvan gezien. De bewering dat vandaag een miljoen
Oeigoeren opgesloten zitten is dus een flagrante leugen.
Dat brengt me terug bij HRW. De organisatie die routinematig voorgesteld wordt als
onafhankelijk ijveraar voor mensenrechten blijkt bij nader inzien toch verdacht veel
banden te hebben met de Amerikaanse politiek. Ik haal mijn mosterd hier bij het
Amerikaanse tijdschrift The Jacobin in 2014.* Uit de talrijke HRW-verantwoordelijken
en medewerkers met allesbehalve onafhankelijke achtergrond haalt het tijdschrift er
vier naar voor. Xavier Solana zat in 2014 in de raad van bestuur van HRW; hij was
voorzitter van de NAVO tijdens de bombardementen op Joegoslavië in 1999. Tom
Malinowsky was directeur van HRW van 2001 tot 2013; voordien en nadien werkte hij
als assistent van de president en als onderminister; in 2009 was hij lid van een
planninggroep op Buitenlandse Zaken die verklaarde dat 'het in beperkte
omstandigheden wettelijk kan zijn dat de CIA mensen ontvoert en op geheime
plaatsen martelt’. Myles Frechette is lid van het adviescomité van HRW America en
voormalig Amerikaans ambassadeur in Colombia. Datzelfde adviescomité deed
jarenlang beroep op Miguel Díaz, voormalig CIA-er en nadien werkzaam op de
spionagediensten van Buitenlandse Zaken. The Jacobin kwam verder tot de conclusie
dat in Latijns-Amerika en in het Midden-Oosten de stellingnames van HRW opvallend
goed sporen met de Amerikaanse politiek van het ogenblik.
Om het standpunt van HRW nog verder te relativeren is het goed ook eens de
standpunten over Xinjiang van de grote islamitische landen in de wereld te bekijken.
Binnen nog buiten de Verenigde Naties heeft geen enkele van die landen kritiek op
China gegeven. Waarschijnlijk omdat het volgens HRW ook allemaal dictaturen zijn...
*https://www.jacobinmag.com/2014/06/human-rights-watchs-revolving-
door/?fbclid=IwAR1RMdtFAcVpbpTlIx_o4M-h4bb4tfbasb0PfM-
RBLQfnngOcPo29B3QlKs
ihttps://www.dewereldmorgen.be/artikel/2020/12/09/hrw-china-gebruikt-artificiele-
intelligentie-bij-onderdrukking-oeigoeren/