FNRS Zaken 1 - 2023: Duurzaamheid

1. Dit is een uitgave van Federatie van Nederlandse Ruitersportcentra Editie 1 - 2023
Waar starten met verduurzamen hippische accommodatie?
Top 3 subsidies voor verduurzaming en energie besparen
Een schone mestopslag voor een duurzame afvoer
Ondernemers over verduurzamen op hun bedrijf
Het paard verduurzamen
Samen naar duurzaam

2. 3
FNRSZAKEN
Voorwoord
2 FNRSZAKEN
De laatste jaren gebeurt er ontzettend veel op het gebied van duurzaamheid. In het
nieuws horen we regelmatig begrippen als ‘energieakkoord’ en ‘klimaatwet’ voorbij-
komen. Het is niet gek dat er zoveel aandacht aan besteed wordt, want gezamenlijk
hebben we afgesproken dat Nederland in 2050 voor 95% energieneutraal moet zijn.
Om deze doelstelling te halen zijn er diverse maatregelen genomen door de overheid.
Het verduurzamen van bedrijven staat ook op de agenda. Ook hippische bedrijven
moeten dus stappen nemen om te verduurzamen.
Naast het feit dat verduurzaming voor bedrijven
een verplichting is, is het in veel gevallen ook een
kans. De markt verandert, klanten zijn bewuster en
zo ontstaan er mogelijkheden voor nieuwe verdien-
modellen. Ondernemerschap draait om inspelen
op kansen, nieuwe ontwikkelingen signaleren en
ermee aan de slag gaan om ervoor te zorgen dat
je bedrijf toekomstbestendig is. In de duurzame
economie zit voldoende potentieel om als onder-
nemer te benutten in je bedrijfsvoering. Om in
te spelen op de kansen van de klimaatplannen
en de energietransitie is het misschien nodig om
investeringen te doen. Vooruitlopen loont: in de
transitie naar een duurzame, circulaire economie
zit veel potentie voor ondernemers. Heb jij plannen
om je processen energiezuiniger te maken of wil je
je bedrijfspand verduurzamen? Welke aanpassingen
en investeringen mogelijk en het meest kansrijk zijn
voor jouw organisatie, hangt natuurlijk af van veel
factoren op jouw bedrijf. Je bedrijf verduurzamen
kan op verschillende manieren.
“Het is voor hippische ondernemers
inmiddels niet meer de vraag ‘of’ ze
moeten verduurzamen, maar ‘wanneer’
ze dit gaan doen.”
In deze FNRS Zaken nemen we je mee in diverse
mogelijkheden om jouw bedrijf te verduurzamen
en klimaatkansen te benutten voor een duurzame
ontwikkeling van jouw onderneming. En daar zijn
om te beginnen geen grote investeringen voor
nodig. Er zijn quick wins die op ieder bedrijf toe te
passen zijn. Deze open deuren zijn een kleine eerste
stap in bewustwording en energiebesparing. Wil
je het direct groter aanpakken, maar heb je geen
idee waar je moet beginnen? In deze editie lees je
waar je kan starten met oriënteren en hoe je hulp
kan krijgen van een gratis energiecoach die op
bedrijfsniveau met je meekijkt en -denkt.
Inmiddels zijn er al veel hippische ondernemers
die op verschillende manieren stappen hebben
genomen om hun bedrijf te verduurzamen. Een
bijzonder voorbeeld is Manege Middelsee; door
nieuw te bouwen konden ze hun bedrijf direct
volledig energieneutraal realiseren. Dat verduur-
zamen ook zonder grote investering kan vertelt
Susanne Bredero van Stal de Schoolt; op haar
daken liggen meer dan 200 zonnepanelen zonder
dat het haar iets gekost heeft. Manege Wieneshof
en Ruitersport Wittenhorst vertellen hoe zij juist
hun verduurzamingstraject gefinancierd hebben
gekregen met crowdfundingsacties en fondsen-
werving. We vroegen nog drie andere hippische
ondernemers wat zij op hun bedrijf hebben gedaan
om te verduurzamen. De antwoorden zijn inspire-
rend om te lezen. De aanpassingen die zij hebben
gedaan zijn uiteenlopend en gaan verder dan de
voor de hand liggende zaken.
Ook met kleine stappen komen we langzaam
gezamenlijk in de goede richting. In deze editie
geven we ook inspiratie om naast verduurzamen
rondom energiebesparing ook te verduurzamen
op andere vlakken. Denk aan mestverwerking,
maar ook om de relatie met je personeel en klanten
duurzaam te behouden.
Het is voor hippische ondernemers inmiddels niet
meer de vraag ‘of’ ze moeten verduurzamen, maar
‘wanneer’ ze dit gaan doen. We moeten ook als
hippische sector de kansen om te verduurzamen
beter benutten om zo ook het imago van je bedrijf
te verduurzamen.
Frederieke Verhaar
Marketing & Communicatie
Verduurzamen kans voor ondernemen Energie besparen
Het betalen van de energierekening is voor veel
sportverenigingen, -ondernemers en gemeenten
een grote last. Zo worden 200 zwembaden en zes
ijsbanen bedreigd met sluiting, omdat ze in de
winter een nieuw energiecontract af moeten sluiten.
In het voorjaar van 2022 gaf een derde van de sport-
ondernemers al aan zich grote zorgen te maken over
de ontwikkelingen van de energielasten, meldde
het Mulier Instituut in de publicatie ‘Energielasten
ondernemende sportaanbieders en sportvereni-
gingen’. De verschillende partijen binnen de sport
en ook de Tweede Kamer houden zich bezig met
het zoeken naar oplossingen voor de hoge energie-
kosten waarmee sportaccommodaties worden
geconfronteerd.
Energie besparen is niet ingewikkeld
Bij energie besparen denk je misschien direct aan
ingewikkeld installatiewerk, maar veel maatregelen
kun je zelf uitvoeren. Aanpassingen in gedrag,
organisatie en techniek kunnen met eenvoudig
uitvoerbare verbeteringen het energieverbruik van
je sportaccommodatie omlaag brengen. Dat zie je
direct terug op je energierekening in een daling van
de energiekosten. Niet-gebruikte energie is nog altijd
de meest duurzame energie.
Bij investeren denken we vaak aan financiën, maar
investeringen kun je ook doen in tijd en mensen.
Je kunt iedereen van je bedrijf betrekken. Zo begint
het besparen van energie met het monitoren van
je energieverbruik. Maak iemand binnen jouw
organisatie of het bestuur verantwoordelijk om het
energieverbruik regelmatig te bekijken. Vervolgens
kun je zien wat aanpassingen voor besparingen
opleveren en waar je mogelijk nog meer kan besparen.
Zorg dat energieverbruik een vast punt is op de
bestuurs- en algemene ledenvergadering of het
medewerkersoverleg.
Maatregelen net als thuis
Als je thuis de deur uit gaat, zetten de meeste
mensen ook de televisie, lampen en apparatuur uit.
Doe dat ook op de sportclub. Deze en onderstaande
maatregelen, in het verlagen van het elektraverbruik,
zie je terug op je energienota.
1. Controleer je elektriciteitsaansluiting(en).
Kan je aansluiting met je huidige verbruik
misschien verkleind worden? Dat scheelt
in je aansluitkosten. Heb je meerdere aan-
sluitingen? Zo ja, heb je die allemaal nodig?
Dit zijn terugkerende kosten waar je mogelijk
op kan besparen.
2. Schakel apparaten uit in periodes dat ze niet
gebruikt worden (zoals de zomervakantie).
De koeling van de dranken kan uit als er
niemand is. Je kunt ook eenvoudig tijdschake-
laars installeren die je bij de bouwmarkt voor
weinig geld kan kopen.
3. Zorg voor goed onderhoud van je apparatuur,
dat zorgt dat ze efficiënter en zuiniger
functioneren en dus minder verbruiken.
4. Vervang verlichting in de kantine door led-
verlichting.
Sportaccommodaties, en ook veel hippische accommodaties, zagen de energielasten
van afgelopen winter met angst tegemoet. Deze lasten zijn momenteel soms drie tot
vijf keer zo hoog als verwacht. In dit artikel geven we een overzicht van ‘quick wins’
om je energieverbruik direct omlaag te brengen. Ons advies: begin bij het begin en maak
de eerste stap in meer grip op je energiekosten.

3. 4 FNRSZAKEN 5
FNRSZAKEN 5
FNRSZAKEN
‘Open deuren’ zijn er niet voor niets
Onderstaande tips in het verminderen van je gas-
verbruik lijken misschien open deuren, maar dat
zijn ze niet voor niets.
1. Sluit deuren en ramen. Staat de deur van de
kantine altijd open (ook als de verwarming
aanstaat), doe de deur dicht of monteer
deurdrangers.
2. Als de ramen en deuren dan dicht zitten, waar
tocht het? Spoor gaten en kieren op en zorg
voor tochtwering.
3. Isoleer je waterleidingen en onderdelen.
Daar verliest het water onderweg naar de
verwarming anders veel warmte.
4. Zorg dat er korter wordt gedoucht. Daar kun
je timers op instellen.
5. Zet je verwarming eerder uit, bijvoorbeeld
een uur voordat je afsluit. Als de sportacco-
mmodatie de warmte goed vast kan houden,
is dit nog comfortabel. Dit kun je handmatig
doen, maar ook met standaardinstellingen.
Hou wel in de gaten dat je deze up to date
houdt.
6. Verlaag de ruimtetemperatuur. Iedere graad
bespaart je zo’n 6% gasvraag. Meestal merken
gebruikers dat niet eens. Zet de verwarming
pas één graadje omhoog als de gebruikers
klachten hebben.
7. Zorg dat alle radiatoren alle warmte aan
de ruimte af kunnen geven. Dus geen
kastjes, sportmaterialen of dozen voor de
verwarming.
8. Loop je thermostatische radiatorknoppen na.
Deze staan meestal veel te hoog. In kamers
die niet gebruikt worden, is het verstandig
om de thermostatische radiatorknop dicht te
draaien, zodat je daar niet onnodig verwarmt.
Van quick wins naar lange termijn
Met de gegeven quick wins kun je je energieverbruik
omlaag brengen. Om de stijgende energiekosten ook
op de lange termijn te kunnen beheren, zijn andere
oplossingen nodig. Als je toegang hebt tot financiële
middelen, kun je grotere energiebesparende maat-
regelen nemen:
• Wek duurzame energie op met zonnepanelen
op het dak van de binnenrijbaan of kantine.
• Vervang verlichting door ledverlichting.
Dit is een grote investering, maar levert ook
grote besparingen op.
• Ga van het gas af en installeer een warmte-
pomp.
Houd er rekening mee dat de lever- en installatie-
tijden lang kunnen zijn. Ga nu dus al aan de slag
voor aankomende winter en probeer waar mogelijk
vooruit te kijken.
Sport NL Groen
Wil je inzicht in de maatregelen die passen bij
jouw accommodatie? Of wil je in contact komen
met gratis energiecoaches die jou op weg kunnen
helpen? Ga dan naar Sport NL Groen. Hier krijg je
naast duurzaamheidsadvies, ook informatie over
landelijke en regionale subsidies en financierings-
mogelijkheden. Je kunt vervolgens zelf kiezen hoe
je wilt verduurzamen en met welke partijen.
Samen naar duurzaam
We merken allemaal de gevolgen van de klimaatverandering: plotselinge extreme
hitte, lange periodes van droogte en zware regenbuien. Om daar wat aan te doen
heeft de sportsector het klimaatakkoord ondertekend. In heel Nederland nemen
we maatregelen. Ook in de sportsector gaan we in versneld tempo verduurzamen.
Dat levert behalve veel energie, ook geld én een gezonde sportomgeving op.
De rijksoverheid, sport en gemeenten trekken samen op om deze ambities waar te
maken. Hoe we dat doen staat beschreven in de Routekaart Verduurzaming Sport.
Deze routekaart is ondertekend door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn
en Sport, NOC*NSF, Vereniging Sport en Gemeenten, de provincies, het Platform
Ondernemende Sportaanbieders (POS), BSNC en Kenniscentrum Sport & Bewegen.
FNRS maakt onderdeel uit van het POS en draagt op deze manier ook haar steentje
bij. Ben je benieuwd welke afspraken zijn vastgelegd? Via de QR-code bekijk je een
video waarin het in anderhalve minuut wordt uitgelegd.
Verduurzamen met behulp van Sport NL Groen
en gratis energiecoach
De vraag naar verduurzaming op hippische bedrijven
neemt toe, want hiermee kunnen de energiekosten
structureel worden verlaagd. Maar het is soms lastig
om door de beschikbare maatregelen, subsidies en
financieringsmogelijkheden heen te navigeren.
Om sportondernemers en -verenigingen een duwtje
in de rug te geven, is de tool Sport NL Groen gelan-
ceerd. Een initiatief van de Routekaart Verduurzaming
Sport (zie kader op vorige pagina). Met deze online
tool krijg je gratis advies voor de verduurzaming van
jouw (hippische) sportaccommodatie, met inzicht in
alle subsidies en de goedkoopste leningen. Je ontvangt
direct een concreet verduurzamingsplan zodat je zelf
aan de slag kan gaan op jouw accommodatie.
Ondernemers moeten direct weten waar ze
terecht kunnen
Met Sport NL Groen kunnen (hippische) ondernemers
de eerste stap zetten om daadwerkelijk te verduur-
zamen. Dat ziet ook Haike Blaauw, directeur FNRS:
“Wanneer ondernemers bezig zijn met het thema
duurzaamheid, dan moeten ze direct weten waar
ze terecht kunnen. Onze samenwerking met Sport
NL Groen draagt hieraan bij. Omdat het platform
laagdrempelig is, kunnen ondernemers snel inzien
wat ze zelf kunnen doen om te verduurzamen.
Het brengt daarnaast alle landelijke en regionale
subsidies en financieringsmogelijkheden in kaart.”
FNRS verwijst ondernemers naar de tool van Sport
NL Groen en heeft ervoor gezorgd dat de locaties
van alle leden te vinden zijn.
De hippische sector staat voor een grote uitdaging. Niet alleen de coronacrisis hakte
erin bij hippische bedrijven, ook de energierekening doet een aardige duit in de zak.
De gas- en energieprijzen zijn de afgelopen maanden enorm gestegen en veel bedrijven
ontvangen al een flink verhoogde energierekening. Bij een deel van de bedrijven zijn
de kosten ongeveer verdubbeld ten opzichte van voorgaande jaren. Hoog tijd dus om
de energielasten structureel omlaag te brengen. Want zo houden we de paardensport
toekomstbestendig.
Waar starten met verduurzamen
hippische accommodatie?

4. “Het besef bij hippische ondernemers moet nog
indalen dat het verduurzamen van de accommodatie
niet alleen maatschappelijk urgent is, maar ook geld
oplevert. Energiekosten vormen nu een enorme
kostenpost voor een onderneming en dat gaat de
komende jaren niet veranderen. Krijg daar eerst grip
op. FNRS bekijkt altijd waar de branche behoefte aan
heeft en we delen informatie om iedereen op weg te
helpen. Sport NL Groen is een prachtig platform wat
hieraan bijdraagt.”
“Met een totale investering van
90.000 euro kan ik de komende 15 jaar
ruim 135.000 euro besparen.”
Al 24.200 ton CO2 en 11,6 miljoen euro besparing
gevonden
Vanaf het moment dat de tool gelanceerd werd vorig
jaar, weten sportbonden, clubs en sportondernemers
de tool te vinden. Inmiddels stromen de aanvragen
binnen en zijn er al diverse energiecoaches en
concrete offertes aangevraagd. Met de aanvragen
die bij Sport NL Groen zijn gedaan kan er inmiddels
24.200 ton CO₂ en 11,6 miljoen euro worden bespaard.
Hippische ondernemers weten hun weg naar Sport
NL Groen inmiddels ook te vinden. FNRS hoort
positieve geluiden over het gebruik van de tool.
Zo zegt een ondernemer: “Ik was aangenaam verrast
toen ik zag dat mijn accommodatie in Sport NL Groen
stond. Binnen een paar minuten kreeg ik meteen
interessante inzichten. Zo zag ik dat ik een jaarlijkse
besparing van 3.700 euro kan realiseren door te
investeren in ledverlichting en jaarlijks 18.000 euro
kan besparen door te investeren in zonnepanelen.
Met een totale investering van 90.000 euro kan ik de
komende 15 jaar ruim 135.000 euro besparen. Dat is
interessant! Ik raad dus alle hippische ondernemers
aan om te onderzoeken of er maatregelen zijn die
besparing opleveren. Als ondernemer kijk je toch
naar de kosten en ik denk dat velen verbaasd zullen
zijn over hoe snel maatregelen zijn terugverdiend.”
Gratis energiecoach ondersteunt
Via de tool kan ook gebruik worden gemaakt van
een gratis energiecoach. Een energiecoach voert
een energiescan op locatie uit. Het resultaat van
deze energiescan is een overzicht van de financiële
mogelijkheden en de potentiële besparingen na het
nemen van verduurzamingsmaatregelen. Vervolgens
kun je als bedrijf bepalen of je samen met de energie-
coach ook het implementatietraject in gaat, waarbij
de energiecoach assisteert bij het opvragen van
offertes, contact hebben met installatiebedrijven en
het uitzoeken van financierings- en subsidiemoge-
lijkheden. De adviseur krijgt, vanuit het Ministerie
van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, budget
om dit per locatie uit te zoeken.
Aan de slag met verduurzamen met Sport NL
Groen
Wil jij ook aan de slag met het verduurzamen van
jouw hippische sportaccommodatie en daarmee het
verlagen van jouw energierekening? Ga dan naar
Sport NL Groen via www.sportnlgroen.nl en bekijk
wat verduurzamen voor jouw accommodatie oplevert.
Top 3 subsidies voor verduurzaming
en energie besparen
Met de huidige hoge energiekosten, is investeren in verduurzaming van een sportaccommodatie
een goede keuze. Subsidies helpen je om de investering mogelijk te maken. In dit bericht
lichten we een aantal subsidies voor verduurzaming toe. De overheid heeft de energietransitie
hoog op de agenda staan. Er zijn veel subsidies beschikbaar. We beginnen met de regeling
welke is opgesteld om tegemoet te komen aan de hoge energieprijzen.
1. Tegemoetkoming Energiekosten energie-intensief mkb-ondernemingen (TEK)
Je kunt gebruik maken van deze regeling als je voldoet aan onderstaande voorwaarden:
• Je (sport)onderneming verbruikt jaarlijks meer dan 5.000 m³ gas of 50.000 KWh elektriciteit
• Minimaal 12,5% van je omzet bestaat uit energiekosten
• Je (sport)onderneming heeft minder dan 250 werknemers en een jaaromzet van minder dan € 50 miljoen
• Je hebt een (sport)onderneming welke voldoet aan de Europese mkb-definitie. Wil je weten of je bedrijf hieraan
voldoet? Ga dan naar de mkb-toets via rvo.nl
• Je (sport)onderneming staat ingeschreven bij het Handelsregister
• Bij een kostenstijging hoger dan € 1,19/m³ gas en € 0,35/kWh elektriciteit kun je 50% van de kostenstijging van je
energieverbruik aan subsidie ontvangen.
Verder zijn onderstaande voorwaarden van kracht:
• Je ontvangt maximaal € 160.000,- subsidie
• Je ontvangt maximaal 50% van je totale energiekostenstijging
• Het betreft het totaalbedrag per onderneming, niet per energiecontract of locatie
De regeling gaat over de periode van 1 november 2022 tot en met december 2023. De opening voor het indienen van
de aanvraag start in het tweede kwartaal 2023. Zet dus alvast een reminder in je agenda.
2. Energie-investeringsaftrek (EIA)
Met de EIA kun je duurzame investeringen deels aftrekken van je fiscale winst. Het kan gaan om investeringen in:
CO2-reductie, duurzame energie en energiezuinige technieken
De volledige energielijst van investeringen die in aanmerking komen, vind je op de site van de RVO.
Met de EIA kun je 45,5% van de investeringskosten in duurzame bedrijfsmaatregelen aftrekken van de winst. Hierdoor
verlaag je je fiscale winst.
Voorwaarden:
• De investering die je doet moet in de energielijst staan en voldoen aan eisen genoemd in deze lijst
• Het investeringsbedrag is minstens € 2.500,-
• Per jaar mag je maximaal € 126 miljoen indienen aan meldingsbedrag
• Je betaalt inkomsten- of vennootschapsbelasting
• Je meldt de investering op tijd: de hoofdregel is binnen drie maanden nadat je de investeringsverplichting
voor het bedrijfsmiddel bent aangegaan
• Het bedrijfsmiddel waarin je investeert is niet eerder gebruikt door de aanvrager
Kijk voor alle informatie over de EIA en voor het aanvragen op de subsidiepagina van de RVO.
3. ISDE
Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE) is van toepassing op een aansluiting van een
warmtenet, warmtepomp, kleinschalige windturbine, zonneboiler en/of zonnepanelen.
Als je bijvoorbeeld je zonnepanelen installeert kun je € 125,- per kW gezamenlijk piekvermogen terugvragen.
En de subsidie voor een warmtepomp is vanaf € 500,-, afhankelijk van de warmtepomp die je kiest.
Het is belangrijk per maatregel goed de voorwaarden te bekijken. Onderstaand vind je een aantal algemene voorwaarden
van de ISDE:
• Voordat je de koopovereenkomst voor het apparaat sluit, vraag je de subsidie aan.
• Je neemt het apparaat in gebruik binnen 12 maanden na de beschikking van de subsidie
• Je verkoopt of verwijdert het apparaat niet binnen een jaar na de beschikking van de subsidie.
• Je hebt geen recht op subsidie i.c.m. de Energie-investeringsaftrek (EIA)
Kijk voor alle informatie over de ISDE en voor het aanvragen op de subsidiepagina van de RVO. Alle informatie over
subsidies en financieringen voor ondernemers, zoals SDE++, KIA en DEI+ vind je op de site van de RVO.
7
FNRSZAKEN
Ambities routekaart Verduurzaming Sport
Ontdek alle duurzaamheidsmaatregelen op www.sportnlgroen.nl
Deze maatregelen zorgen voor de meeste CO2 besparing en grootste clubkas.
6 FNRSZAKEN
Alle
sportaccommodaties
C02-arm
Geen
gewasbeschermings­
middelen
Gebruik circulaire
materialen
Klimaatadaptieve
sportomgeving
LED-verlichting Zonnepanelen Isolatie Warmtepompen Groene energie

5. 8 FNRSZAKEN
De gemeente had een mooi plekje in de aanbieding,
waar zij grotere dromen in vervulling konden laten
gaan dan ze in eerste instantie voor ogen hadden.
Susanne en Ronald hebben een kleinschalige
manege gebouwd in de nieuwe wijk Middelsee
in Leeuwarden, waarbij duurzaamheid en welzijn
voor ruiter en paarden voorop staat. Wanneer je
de manege betreed zijn deze drie woorden ook
precies het gevoel wat je erbij krijgt. Ze hebben
drie manegepony’s, zeven pensionpaarden en vijf
eigen paarden die gevestigd staan in een prachtige
paddock paradise.
Duurzaamheid
Ronald heeft de techniek in de vingers zitten en
was daarom de aangewezen persoon om dit project,
in de nieuwe Leeuwarder/Goutumer wijk Middelsee
ten zuiden van het Van Harinxmakanaal, op te
zetten. Het hele gebouw is gemaakt met bouten
en schroeven, waardoor het gebouw flexibel en
demontabel is voor onderhoud en eventuele uitbrei-
ding. Susanne en Ronald vertellen hoe hun bedrijf
energie- en waterneutraal is geworden en hoe ze
een eigen rioolsysteem hebben gebouwd.
Energieneutraal
Ronald: “Het belangrijkste waar we mee begonnen
zijn, en wat ik andere ondernemers ook adviseer, is
het voldoende isoleren van het gebouw. Doordat de
22 paardenboxen in de manege open zijn, verwarmen
de paarden de ruimte. De ruimte is geventileerd via
een elektrisch doek in de zijgevel dat afhankelijk
van de weersomstandigheden omhoog of omlaag
verstelbaar is. Wanneer het echt warm is fungeert
de eb- en vloedbodem van de binnenrijbaan als
verkoeling en zetten we de paarden daar om af te
Energie- en waterneutrale
manege met eigen rioolsysteem
Het plan van Susanne en Ronald Spoelstra was in eerste instantie de paarden aan huis
te zetten, na jaren op een pensionstalling te hebben gestaan. Ze wilde graag dichtbij de
stad blijven, maar een plek naar hun wensen konden ze lastig vinden. Uiteindelijk zijn
Susanne en Ronald met de gemeente in gesprek gegaan.
koelen. Daarnaast hebben wij meer dan 100 zonne-
panelen geplaatst die zelfs in de winter nog de
nodige stroom opwekken. Hiermee is onze manege
volledig energieneutraal en leveren we zelfs energie
terug aan het net. We verbruiken ongeveer 20.000
kWh jaar en wekken 25.000 kWh per jaar op. Die
5.000 kWh leveren we terug aan het net waar we
nog een mooi bedrag voor krijgen.” Suzanne grapt
tussendoor: “Hier kunnen we dan mooi weer een
lading hooi voor kopen.” Ronald vertelt verder: “De
opgewekte elektriciteit verbruiken we onder andere
voor de verlichting, de verwarming van de kantine
die verwarmd wordt met infraroodpanelen en
onze elektrische machines; de shovel en de golfkar.
Door de elektrische machines hebben we ook geen
diesellucht in de stallen en maken de machines
geen lawaai. Het teveel aan stroom wordt zelfs
opgeslagen in de accu’s van de shovel en de golfkar.
Deze machines kunnen bidirectioneel laden en
ontladen, dit betekent dat je ze twee kanten op kunt
gebruiken qua stroom. Normaal gesproken stroomt
elektriciteit náár je voertuig. Bij bidirectioneel laden
kan het dus ook andersom. Deze accu’s leveren in
de nacht dus de stroom terug aan het gebouw. Het
gebouw heeft veel lichtinval door de ramen, maar
we maken daarnaast ook gebruik van ledverlichting
om de binnenrijbaan volledig te voorzien van licht
wanneer dit nodig is. Zoals gezegd wordt de kantine
verwarmd met infraroodpanelen die elektra verbrui-
ken welke we dus zelf opwekken en alleen gebruikt
worden bij aanwezigheid. Gas hebben we niet op
onze locatie en hebben we door de eerder genoemde
investeringen ook niet nodig.”
Waterneutraal
Susanne en Ronald kwamen zelf met het idee om
hemelwater op te vangen in grote bassins en op te
slaan. Het hemelwater wordt opgevangen via het
dak van de manege en wordt in grote betonputten
opgeslagen. Dit water gebruiken ze voor al het drink-
water voor de paarden buiten en de watertoevoer
van het eb- en vloedsysteem in de logeercirkel en
de binnen- en buitenrijbaan. “Wij hebben dus ook
bijna geen kosten aan leidingwater. Alleen voor de
drinkwatervoorziening binnen gebruiken we nog
leidingwater. De afvoer van het drink-, hemel- en
rioolwater wordt eens in de zoveel tijd getest door
Vitens op de kwaliteit.”
“Wij hebben geen rioolafvoer via de
gemeente, maar we lossen het zelf
duurzaam op.”
Rioolneutraal
Naast dat het bedrijf van Susanne en Ronald energie-
en waterneutraal is, is het bedrijf niet aangesloten
op het riool. Ze hebben hun eigen rioolsysteem
gebouwd, waardoor ze geen onnodige extra riool-
heffing hebben. Zakelijk worden rioollasten bepaald
door de hoeveelheid leidingwater die je verbruikt.
Met een eigen watervoorziening via het dak bespaar
je dus ook.
“Ons rioolsysteem IBA (Individuele Behandeling
van Afvalwater) is opgebouwd uit drie betonputten
met filters en bacteriën. In dit systeem wordt het
afvalwater van grof naar fijn gefilterd en breken
de bacteriën de afvalstoffen af. Twee keer per jaar
inspecteren en onderhouden we de putten waarbij
een kleine hoeveelheid slib uit de putten wordt
gehaald. Dit leggen we dan bij de fruitbomen als
mest. Kortom: wij hebben geen rioolafvoer via de
gemeente, maar we lossen het zelf duurzaam op.”
Paardenwelzijn
Het paardenwelzijn uit zich in de vorm van een
paddock paradise met een zo natuurlijk mogelijke
leefomgeving waar de paarden in een gemengde
kudde leven. Door deze opzet zijn de paarden de hele
dag in beweging en moeten ze zelf moeite doen om
bij hun eten en drinken te komen. De paarden
Manege Middelsee:
9
FNRSZAKEN
ONDERNEMER AAN HET WOORD

6. FNRSZAKEN 11
hoeven zich nooit te vervelen. Ze hebben een
vijver waarin ze kunnen baden en spelen. Er liggen
tractorbanden met een paal in het midden. Hier
hangen we iets lekkers aan en kunnen de paarden
zelf uitzoeken hoe ze erbij kunnen. Als laatste
hebben we ook een ‘snacktuin’ waar we de paarden
af en toe laten snoepen van eetbare beplantingen.
De rijbaanbodems zijn aangesloten op de water-
bufferput waarvan het waterniveau geregeld kan
worden per rijbaan. Door de eb- en vloedbodems
van de logeercirkel en de binnen- en buitenrijbanen
zijn de bodems altijd van goede kwaliteit. De bodems
worden niet te droog en stuiven niet. Hierdoor
lopen de paarden altijd op een stevige ondergrond
waardoor de kans op blessures klein is en prestaties
worden gestimuleerd. In de lessen worden alle pony’s
en paarden gereden met een bitloos hoofdstel.
Ruiterwelzijn
Susanne: “De manege is kleinschalig, hier hebben we
bewust voor gekozen om al het werk behapbaar te
houden. We hebben drie manegepony’s en ongeveer
15 lesklanten in de week waar we coaching mee
doen. Drie dagen in de week geef ik één-op-één
coachlessen. We beginnen altijd vanaf de grond en
ik kijk altijd wat er ontstaat en langzaamaan werken
we toe naar onder het zadel. Het gebeurt ook wel
eens dat we niet aan het rijden toekomen. Ik ga altijd
eerst even met het kind wandelen door de track
en dan sluit er altijd wel een pony aan. Samen met
Claudia de Jongh organiseren we ook ‘pony-spirit-
dagen’, dit gaat in groepjes. Claudia is Yin Yoga
docent, ergotherapeut en paarden- en kindercoach.
We beginnen met yoga en daarna mogen ze bij de
paarden in de track. We helpen angstige kinderen,
kinderen met angst voor het onbekende, kinderen
met autisme of kinderen die hoog sensitief zijn. Een
kind kan heel angstig binnenkomen en tijdens een
sessie zie je ze steeds meer uit hun schulp kruipen.
Voor kinderen is dit echt een uitkomst. Ik krijg
onwijs veel mooie berichten van de ouders en dat
maakt mij trots. De yoga organiseren we ook voor
volwassenen. We hebben een groepje dames die
kampen met een burn-out en heel erg gebaat zijn
bij deze coaching.”
Aangesloten bij de FNRS
“We zijn aangesloten bij de FNRS omdat ik het heel
handig vind om de FNRS als klankbord te gebruiken.
Ik kan op de website makkelijk alle documenten en
contracten vinden. Als ik hulp nodig heb bij bijvoor-
beeld administratie of andere dingen kan ik Swaen,
onze accountmanager, altijd een berichtje sturen.
Plus het is een kwaliteitskeurmerk. Als laatste wat
ik fijn vind van het aangesloten zijn bij de FNRS;
er zijn mensen die wat minder te besteden hebben,
maar die kunnen gebruik maken van Stichting
Leergeld wanneer ik het logo van de FNRS en
Stichting Veilige Paardensport op de factuur zet.
Hierdoor kunnen ze de les vergoed krijgen. Dit vind
ik een mooi initiatief.”
Rofianda, partner van de FNRS, heeft jarenlange
ervaring in het ontwikkelen en het toepassen van
verlichting voor hippische bedrijven. Veiligheid,
gebruiksgemak en eenvoud zijn hun uitgangspunten.
Lichtoplossingen ontwikkeld op basis van praktijk-
situaties maakt het mogelijk in elke omgeving een
passende oplossing te bieden.
De lichtoplossingen van Rofianda houden rekening
met de verschillende eisen die per discipline worden
gesteld. Zo is het niet nodig op een accommodatie
waar voornamelijk recreatief wordt gereden de
rijbanen op internationaal niveau te verlichten.
Dit betekent echter niet dat je moet inleveren op de
lichtkwaliteit, het betekent wel dat er een lichtplan
op maat wordt gemaakt.
Ledverlichting:
• zorgt voor beter overzicht en een veiliger gevoel.
• zorgt voor betere kleuronderscheiding, waardoor
werk in de stallen beter gaat en afwijkingen aan
de dieren makkelijker gezien worden.
• vermindert vorming van wintervacht, mits
natuurlijk op de juiste manier gebruikt.
• is het juiste licht en houdt je fris en alert, waardoor
je na een avond lesgeven niet vermoeid uit de
baan stapt.
• helpt energiekosten te besparen…
Verlichting op de juiste manier toegepast
Voor iedereen is een gelijkmatig, rustig en niet
verblindend beeld het meest belangrijk. Het zorgt
voor rust bij ruiters, paarden en instructeurs.
Of een rijbaan gelijkmatig is verlicht kun je aan
de hand van de hoeveelheid licht op de wanden
al bepalen. Het punt waar de lichtbundels elkaar
raken op de korte zijde moet zo hoog mogelijk zijn,
het liefst 3 meter of hoger. Dit zorgt dat het licht
goed in elkaar overvloeit en het niet onbewust te
donker is voor ruiters en paarden. Het mooiste is
zelfs als er geen “harde lijnen” te zien zijn. Op de
juiste manier toegepast veroorzaakt led geen
“lichtvlekken” op de bodem.
Verschillende lichtniveaus per discipline
Maar wat is het verschil in verlichting bij verschil-
lende disciplines? Bij springen vanaf 1 meter is
gelijkmatigheid van de verlichting nog belangrijker
om schaduwen rondom hindernissen te vermijden.
Bij dressuur speelt dit minder, omdat het paard
veel minder dieptes hoeft in te schatten en het
daarnaast vaak op een lagere snelheid beweegt.
Wanneer er veel wordt gefilmd of foto’s worden
gemaakt is een hoger lichtniveau vooral prettig
voor de fotograaf en de kwaliteit van de foto’s
maar ook hierin is de gelijkmatigheid van het licht
leidend. Het is vrijwel onmogelijk om standaard
waardes af te geven waarmee kan worden gezegd
dat een lichtniveau ‘past’. Dit omdat elk bedrijf
anders is en elke rijbaan anders wordt gebruikt.
De waardes die Rofianda probeert aan te houden
voor binnenrijbanen zijn:
• Dressuur (t/m Z)/springen (<1m) op recreatief
niveau: ca. 150-200 lux
• Springen > 1m of professioneel gebruik: >200 lux
• Topsport: >500 lux
Laat je goed adviseren!
Als je kijkt naar een reële besparing waarbij je ook
vooruitgaat op het lichtniveau dan zit je rond de
40-60%. Bij besparingen boven dit percentage gaat
het lichtniveau er vaak niet op vooruit. Kijk naar
hoe je slimmer met verlichting om kunt gaan. Moet
het licht altijd aan? Ga bij collega’s kijken. Vergelijk,
bekijk wat je prettig vindt en laat je goed adviseren!
Het toepassen van led is niet eenvoudig en kan
makkelijk misgaan. Het is belangrijk dat je met een
bedrijf werkt dat ervaring heeft met paarden én led.
Rofianda levert kwaliteit en service op maat, en
blijft werken aan duurzaamheid en innovatie
zonder van model te wisselen. Indien er na verloop
van tijd een defect aan een lamp ontstaat, proberen
zij in eerste instantie deze te repareren. Om ervoor
te zorgen dat je niet zonder komt te zitten, zorgen
zij voor een vervangende lamp om te wisselen.
Voordelig en duurzaam een
hippisch bedrijf verlichten
Verduurzamen is voor veel hippische bedrijven een mogelijkheid tot besparen op energie
kosten. Duurzame verlichting wint steeds meer aan populariteit. Duurzame lampen dragen
niet alleen bij aan een beter milieu, maar verbruiken ook minder energie en hoeven minder
vaak vervangen te worden.
PARTNER FNRS
10 FNRSZAKEN

7. 13
FNRSZAKEN
FNRSZAKEN
12
Duurzaam klanten en personeel binden
De klant is koning wordt vaak gezegd, en we weten als hippische ondernemer maar al te goed dat dit gezegde
feilloos aansluit op onze bedrijventak. Zonder klant zal het bedrijf niet floreren want de betrokkenheid die je
klant heeft met jouw bedrijf is van groot belang. Maar hoe onderhoud of bouw je nou duurzame relaties met
(toekomstige) klanten?
Naast vertrouwen zijn er een aantal kenmerken die bijdragen aan een duurzame klantrelatie. Denk aan betrokken-
heid en transparantie. Door een transparante communicatie te hanteren, dat wil zeggen de klant aan het woord
laten maar daarbij niet je eigen expertise vergeten en goed naar elkaar te luisteren, creëer je vertrouwen. Door je als
ondernemer te verdiepen in de klant kan je effectiever samenwerken, hierdoor ontstaat er beter begrip voor elkaar en
dit bevordert de samenwerking en engagement. Deze betrokkenheid houdt op veel hippische ondernemingen de
zakenrelatie in stand. Betrokkenheid gaat namelijk verder dan alleen het gebruiken van je aangeboden producten
of diensten het heeft ook te maken met de interactie tussen jouw bedrijf en de klant. Deze interactie is niet alleen
face to face maar gebeurt via alle communicatiekanalen, denk aan sociale media, telefoon en e-mail. Communiceer
duidelijk en direct om klantbetrokkenheid te bevorderen. Wat daarbij niet onderschat moet worden is het belang
van je personeel. Medewerkers zijn je visitekaartje.
De ervaring die de klant heeft met jouw personeel zorgt voor het aanzien van jouw bedrijf en de duurzaamheid
van de relatie. Daarom is het van belang dat deze dezelfde voorwaardes hanteren om de betrokkenheid in stand te
houden. Maar hoe zorg je ervoor dat je personeel zich verbonden voelt met je bedrijf en gemotiveerd en enthousiast
naar werk gaat?
Duurzaam personeel is breed inzetbaar
Als werkgever moet je investeren in de inzetbaarheid van je personeel. Door de ontwikkelingen op technisch en
economisch gebied heb je als ondernemer met veel factoren te maken om je bedrijf gezond te houden. Dat gaat niet
alleen. Hiervoor heb je personeel nodig wat inzetbaar en productief blijft. Om dit te bereiken moet je als werkgever
investeren in een duurzame relatie met je personeel.
Transparante communicatie is bij een duurzame personeelsrelatie net zo belangrijk als bij een klantrelatie.
Je personeel is namelijk een verlengstuk van jouw bedrijf. Ga regelmatig in gesprek met je personeel om hen op weg
te helpen binnen jouw onderneming. Ben helder over de visie en het beleid van het bedrijf, en blik vooruit op de
toekomst en communiceer op welke manier je personeel daarin kan bijdragen. Zorg ervoor dat je personeel zich kan
identificeren met je zienswijze zodat ze trots zijn op hun bijdrage binnen je bedrijf. Je vergroot hiermee niet alleen
de betrokkenheid maar ook het werkplezier. De werkmentaliteit is met de jaren verandert. Men werkt niet meer
alleen om geld te verdienen maar ook om te groeien als persoon. Kijk daarom naar de groeimogelijkheden binnen
je bedrijf en bespreek de ambities van je personeel, geef daarbij wel een duidelijk beeld van de mogelijkheden.
Investeer in hun kennis en denk daarbij aan de toekomst van de hippische sport. Laat ze eventueel opleidingen
volgen en ondersteun in persoonlijke ontwikkeling. Voorkom dat je personeel vastroest en stagneert in hun
ontwikkeling. Als je je personeel blijft betrekken en voldoende uitdaagt is de kans groter dat je ze langer aan jouw
bedrijf kan binden.
Je kan allerlei maatregelen treffen om je werknemer relatie duurzamer te maken en deze aan je bedrijf te binden,
maar daarnaast moet je op de lange termijn ook kijken naar de duurzaamheid van je bedrijf zelf. Investeren in een
duurzame accommodatie en in duurzaam materiaal is ook van groot belang.
Duurzaam zit ook in kleine dingen
Als we het hebben over verduurzamen van je bedrijf denken we vaak aan grote en dure aanpassingen. Maar je
kan ook klein denken, denk aan het verduurzamen van je gereedschap bijvoorbeeld. Je kunt namelijk meteen
verduurzamen door bijvoorbeeld voor gereedschap en apparaten te kiezen die in aanschaf wellicht duurder zijn
maar door de hogere kwaliteit langer meegaan. Je investeert daarmee ook in de relatie met je personeel, want
met goed gereedschap bespaar je tijd en frustratie. Bovendien gaat kwalitatief goed gereedschap langer mee,
waardoor het beter is voor het milieu. Maar wanneer is duurzaam gereedschap ook echt duurzaam? We kijken
hierbij natuurlijk naar gereedschap wat goed hanteerbaar is en relatief weinig energie van je personeel verbruikt.
Maar we kunnen ook nog een slag slaan in het aanschaffen van gereedschap gemaakt van duurzaam materiaal.
Op deze manier wordt een onnodige zware belasting van het milieu voorkomen. Bij het gebruik van gereedschap
zit duurzaamheid niet alleen in de productie ervan.
Er zijn meerdere factoren die meespelen in onze sector. Een daarvan is gebruiksvriendelijkheid, misschien wel
de belangrijkste factor als het gaat om gereedschap. Gereedschap kan nog zo duurzaam gefabriceerd zijn of
duurzaam zijn in onderhoud, er is niks vervelender voor jou of voor je personeel als het duurzame gereedschap
moeilijk te hanteren is. Daarom kunnen we wel stellen dat duurzaam gereedschap alleen duurzaam is als het ook
goed en vaak te gebruiken is.
Naast klanten, personeel en gereedschap zijn de paarden natuurlijk de belangrijkste hoofdrolspelers op elk
hippisch bedrijf. Paarden willen we ook duurzaam inzetten en behouden.
Het paard verduurzamen
Wanneer we verantwoord paarden willen houden moeten we voldoen aan diens natuurlijke behoeftes. Denk
hierbij aan voeding, huisvesting, beweging, gezondheid en gedrag. Hiervoor heeft de FNRS het kwaliteitsbeleid
aangescherpt met welzijnseisen. In het kwaliteitshandboek staan deze behoeftes en de normen waarop alle
FNRS-bedrijven getoetst worden. Welzijn is de belangrijkste factor om een paard duurzaam te houden.
Maar hoe kunnen we het paard zelf verduurzamen? Als we kijken naar het paard en een manier tot verduurzamen
dan komen we bij een lastig te bespreken onderwerp. Als we spreken over duurzaamheid kunnen we het paard
ook benutten na de dood. Zo voert Rendac dierlijke restmaterialen af om deze vervolgens te verwerken tot
biobrandstof of groene energie. Op die manier draagt men al bij aan energietransitie en een circulaire economie.
Naast de verwerking via Rendac kan een paard ook geslacht worden voor humane consumptie. Maar bij het idee
een paard te slachten gaan bij de meeste de haren overeind staan. Is dat terecht? Volgens Martin de Kok van
paardenslachthuis de Kok is het slachten van een paard een delicate aangelegenheid. “Een paardenslager wil
stress in het paardenlichaam vermijden. Stress verhoogt de PH-waarden in het lichaam en tast de kwaliteit van het
vlees aan. Daarnaast is een paard een gezelschapsdier en daarmee komt de nodige emotie kijken bij het afscheid.
Dat wil zeggen dat een paardenslager op meerdere fronten met gevoel te werk moet gaan.”
Maar op welke manier is slacht duurzaam? Paarden die aangeboden worden voor de slacht hebben vaak manke-
menten. Juist deze paarden hebben een goede vleeskwaliteit, de spieren zijn volgroeit en ontwikkeld. Daarnaast
levert een paard wat naar de slager gebracht wordt rond de 400 euro op en de afhandeling wordt geregeld door
de slager. Een paard is alleen geschikt voor de slacht als het de afgelopen 6 maanden geen medicijnen gehad
heeft die op de positieve lijst staan. Het vlees wordt na goedkeuring gebruikt voor humane consumptie, de overige
resten worden verwerkt tot biomassa. Sommige onderdelen worden ter beschikking gesteld aan de wetenschap
of opleidingen zoals diergeneeskunde. Het paard heeft op deze manier een duurzaam einddoel. Verduurzamen is
meer dan het installeren van zonnepanelen of ledverlichting. Met kleine aanpassingen en een kritische blik op je
bedrijfsvoering kan je ook al verduurzamen.
Duurzaamheid in de breedste zin

8. 15
FNRSZAKEN
De paardensport is volop in beweging
Duurzaamheid is een belangrijk thema in onze
branche. Daarom past Pluq goed bij onze ambities.
Pluq vindt het belangrijk dat komende generaties in
een schone wereld kunnen leven. Daarom laat Pluq
voor elke laadpaal die ze installeren ook nog twee
bomen in een bos planten.
Het concept van Pluq voor FNRS-leden is simpel.
Pluq financiert en installeert de laadpalen en neemt
tien jaar lang het onderhoud en beheer voor haar
rekening. De laadunits worden aangesloten op de
meterkast van jouw bedrijf. De prijs die bezoekers
per geladen kilowattuur (kWh) betalen, ligt van-
zelfsprekend iets hoger dan de werkelijke energie-
kosten. Omdat de laadunit op jouw terrein staat, deel
je mee in de marge, terwijl alle risico’s voor Pluq zijn.
Voor hippische ondernemers is dit een interessant
aanbod. Heb je in de toekomst meer laadpalen
nodig? Pluq schaalt kosteloos op met meer laad-
palen. Gaat er in de tussentijd iets kapot of treedt
er storing op, dan kan er 24/7 telefonisch contact
opgenomen worden met de storingsdienst van Pluq.
De monteurs van Pluq staan binnen no-time op
jouw terrein om te repareren. Het is belangrijk om
iedereen mobiel te houden.
Zo werkt het
1. Pluq voert een technische schouwing uit om
een gedegen installatieplan voor jouw terrein
op te stellen.
2. Pluq koopt en installeert de laadpalen &
verzorgt het onderhoud.
3. Na installatie van de units op de meterkast
meldt Pluq in alle laadpaal-apps dat er op jouw
terrein een elektrische laadpaal staat.
4. Pluq verzorgt de bewegwijzering naar jouw
laadpalen en de grondmarkering op de parkeer-
plaats.
5. Aan het eind van de maand maakt Pluq de
factuur op en betaalt de daadwerkelijk gemaakte
energiekosten (inclusief transportkosten &
energiebelasting) aan jou terug. Dit gebeurt
via self billing. Je hoeft dus zelf geen aparte
administratie op te stellen.
6. Pluq geeft je de mogelijkheid om mee te delen in
de marge. Maar je kunt er ook voor kiezen om
dit bedrag te schenken aan een goed doel, zoals
KWF, Kika of het Ronald McDonald Kinderfonds.
Manege Ravenswaaij: “Investeren in elektrisch
loont!”
Floris Brink, eigenaar van Manege Ravenswaaij, liet
vorig jaar een laadpaal van Pluq installeren op zijn
bedrijf. “Door de enorme stijging van energiekosten
was het voor mij duidelijk: ik moet wat doen!
De plannen voor de renovatie van de stallen en
rijbaan heb ik aangepast. Ik heb zo snel mogelijk
100 zonnepanelen laten plaatsen. Wachten tot de
renovatie klaar zou zijn, is duurder dan de panelen
over twee jaar overplaatsen.”
Voor Floris was de installatie van de zonnepanelen
het startsein om zijn hele bedrijfsvoering eens
uitvoerig onder de loep te nemen. “Ik ben zoveel
mogelijk op elektrisch verwarmen en koelen over–
gegaan. Ik heb slimme stekkers aangesloten op
apparaten die veel stroom verbruiken zoals een
Gratis laadpalen voor FNRS-leden
PARTNER FNRS
elektrische boilers, koffiemachines en andere
apparaten die vaak stand-by staan. Deze gaan dan
bijvoorbeeld aan op momenten dat de panelen
genoeg opwekken. Een laadpaal voor het opladen
van elektrische auto’s past goed bij de energie-
transitie op mijn bedrijf.”
“Ik had van tevoren niet gedacht dat de laadpaal
zoveel gebruikt zou worden. Klanten maken er
graag gebruik van als ze hier komen rijden of bij
iemand komen kijken. Ik krijg vaak te horen dat
de paal sneller laadt dan de meeste thuisladers.
Voor mij heel gunstig als ze hun auto bij mij komen
opladen; per geladen kWh ontvang ik namelijk een
deel van de marge. Het is voor mij dubbel winst als
de zon dan ook nog schijnt en de zonnepanelen de
energie opwekken!”
“De installatie door Pluq is keurig gedaan. Het
contact met Pluq verloopt goed. In de toekomst
is het mogelijk om er nog een tweede laadpaal bij
aan te sluiten. Ik overweeg zelf ook over te stappen
op elektrisch. Ik ben van mening dat het voor
hippische ondernemers echt belangrijk is om nú
te investeren in verduurzamen. Het loont altijd.
Met niks doen komen we niet verder.”
Mobiliteit wordt elektrisch. Daarom werkt FNRS samen met laadpaalspecialist Pluq.
FNRS-leden kunnen hierdoor kosteloos laadpalen op hun terrein laten installeren.
Het mooie is: je hoeft geen investering te doen en toch deel je mee in de opbrengst!
14 FNRSZAKEN
Welkom bij de FNRS!
Stal Hofstede Dijkzicht: Stal Hofstede Dijkzicht
is een middelgrote pensionstal met kleinschalige
manege. Met de stalling richten ze zich vooral op
de sportieve en recreatieve paardenliefhebber.
”Wij zijn lid geworden van de FNRS voor zowel
onze pensiongasten als onze manegeklanten.
Voor beiden zien we het lidmaatschap als een
mooie en laagdrempelige manier om wedstrijd te
kunnen rijden op eigen locatie. Ruiters kunnen
doelbewust aan de slag tijdens de lessen en kunnen
hun voortgang meten. Daarnaast zien we het
lidmaatschap ook als een keurmerk dat iets zegt
over de kwaliteit die aangeboden wordt op onze
accommodatie. Iets waar wij ons, samen met ons
team, dagelijks hard voor maken.”
Hoeve Jagersrust: Hoeve Jagersrust is al meer dan
25 jaar een professionele pensionstal & opfokstal
gelegen in het hart van een prachtig natuurgebied
op de Brabantse Wal, in Ossendrecht. Martine
vertelt waarom ze zich hebben aangesloten bij de
FNRS: “Wij hebben ons aangesloten bij de FNRS
omdat wij beter op de hoogte wilde zijn van de
actualiteit. De FNRS hanteert duidelijke richtlijnen
en biedt verschillende middelen kant en klaar aan
die wij als ondernemers zo kunnen gebruiken.
We vinden het fijn om ergens op terug te vallen en
vragen te kunnen stellen als we er niet uitkomen.
We merken dat ons bedrijf is verbeterd door de
vele handvatten die de FNRS heeft aangeboden.”
Ook de volgende bedrijven hebben zich bij de
FNRS aangesloten:
- Ruitersportcentrum Daalderhof
- Het Zwarte Water
Zonder leden zou de FNRS geen bestaansrecht hebben. Daarom zijn wij erg blij dat we
kunnen melden dat het aantal FNRS-leden nog steeds groeit. De afgelopen maanden
hebben we vier hippische bedrijven mogen verwelkomen als FNRS-lid. Twee FNRS-
leden vertellen over hun ervaringen met de FNRS en de reden van het aansluiten bij
onze branchevereniging.

9. 16 FNRSZAKEN 17
FNRSZAKEN
Peter Oudshoorn (Manege Noot): Peter en zijn
familie zijn al meer dan 35 jaar actief met hun
manegebedrijf. Wat begon als een boerenbedrijf
met koeien en een werkpaard, is uitgegroeid tot een
manege met pensionstalling. Manege Noot is uniek
gelegen vlak onder de duinen tussen Callantsoog
en Den Helder op loopafstand van het strand.
“Wij hebben ongeveer 100 paarden op ons bedrijf
staan. Dat betekent dat er per maand 100 balen hooi
doorheen gaan. Het folie dat om deze balen heen
zit, neemt qua afval onwijs veel ruimte in beslag.
Acht jaar geleden heb ik samen met een kennis een
persmachine gemaakt. Nu pers ik al het afval bij
elkaar en houd ik een kwart van het volume over.
Dit scheelt veel geld, want afval afvoeren is prijzig.
Nu wordt het afval eens in de twee jaar opgehaald
en betalen we een minimaal bedrag vergeleken met
acht jaar geleden. Als ik folie van drie maanden heb
verzameld, dus 300 balen, dan heb ik een pakket
van 60 x 100 x 100 centimeter. Afval betaal je op
volume dus met de persmachine bespaar ik veel
geld. De machine is gemaakt met een hydraulische
cilinder van een telekraan en is elektrisch aange-
stuurd met een pomp. Ik gebruik de pers niet alleen
voor het folie, maar ook voor het restafval en het
papier. Wij hebben een 1.500 liter afvalbak. Deze
werd eerst elke maand geleegd en nu één keer in
de drie maanden. Het papier werd voorheen altijd
opgehaald door een stichting die het geld van het
ingeleverde papier gaf aan oudere mensen die
weinig te besteden hebben, nu voeg ik het bij het
restafval toe. Naast het verduurzamen door middel
van de persmachine geven we de paarden hier ook
bronwater alleen zit hier teveel ijzer in. Daarom heb
ik een zuiveringsinstallatie aangelegd voor het bron-
water. Allemaal kleine toevoegingen die je op je
bedrijf kan toevoegen om het duurzamer en voor-
deliger te maken. Iedereen is welkom om te mogen
komen kijken bij ons op de manege hoe wij hiermee
werken. Als je een beetje handig bent kan je zo’n
machine en zuiveringsinstallatie zelf maken, dus
iedereen is welkom om geïnspireerd te worden.
Marco Kestens (Horsecenter Pirouette):
“Horsecentrum Pirouette is een groot centrum
met 90 paardenstallen en twee binnenrijbanen.
Dat betekent flink wat dakoppervlakte. Het zou
zonde zijn als we deze ruimte niet benutten en
hebben daarom 400 zonnepanelen laten leggen.
Dit betekent dat het volledige bedrijf inclusief
simcenter energieneutraal is. Wij hebben een
moderne oefenruimte met levensechte elektro-
nische paarden. Deze elektronische paarden
verbruiken natuurlijk veel stroom, waardoor we
“Wat heb jij gedaan om je
bedrijf te verduurzamen?”
Als hippisch ondernemer wil je ook graag een bijdrage leveren aan de klimaatdoelen.
Veel ideeën staan op de wensenlijsten. Wat hebben ondernemers gedaan om hun
bedrijf te verduurzamen? We spraken Peter Oudshoorn (Manege Noot), Marco Kestens
(Horsecenter Pirouette) en Rob van Berlo (Green Valley Estate) over hoe zij op hun
bedrijf aan de slag zijn gegaan om te verduurzamen.
blij zijn dat we dit kunnen compenseren met de
zonnepanelen. Wij hebben deze elektronische
paarden, omdat een ander belangrijk onderdeel
van duurzaamheid het welzijn en behoud van
onze paarden is. Een goede zit draagt namelijk bij
aan het minimaliseren van de belasting van het
paard. Hieronder valt ook de vaardigheden van
de ruiters en hun effect op het paard. De ruiters
verbeteren hun vaardigheden voordat ze op het
paard stappen. Verder bestaat alle verlichting in
de stal uit ledverlichting. Deze lampen zijn 90%
zuiniger dan gloeilampen. Daarnaast hangt in alle
stallen het Flybuster-systeem. Flybuster is een 100%
biologische, duurzaam en natuurlijke insectenspray
en onschadelijk voor ons en de paarden. Door het
Flybuster-systeem zijn er nagenoeg geen vliegen op
stal, waardoor de paarden rustig op stal staan. Als
laatste wordt alle mest wekelijks afgevoerd naar een
champignonteler, dit omdat het mest strorijk en zo
vers mogelijk moet zijn voor de champignonteelt.
Rob van Berlo (Green Valley Estate): “Wij hebben
NHB Deurne in juni 2021 gekocht en hebben het
bedrijf een nieuwe naam gegeven: Green Valley
Estate. Het hippisch centrum bestaat al jaren en
was niet heel duurzaam. Uiteindelijk willen we het
Green Key-certificaat behalen. We zijn begonnen
met het isoleren van de binnenruimtes en zijn we
bezig met installeren van 8.000 zonnecollectoren.
Een zonnecollector is een wisselaar die direct het
daglicht omzet in warmte van 45 tot 50 graden.
Hiermee zorgen we voor warm leidingwater op
de wasplaatsen en douches in de appartementen.
Daarnaast hebben we een gebouwbeheersysteem
geïnstalleerd. Dit wil zeggen dat elke ruimte
aan de hand van het reserveringssysteem en het
weerstation worden opgewarmd. Als voorbeeld:
ik heb tussen 10 en 11 uur in de middag een ruimte
gereserveerd. Het weerstation meet de windkracht
en temperatuur en aan de hand daarvan wordt
die specifieke ruimte tussen 10 en 11 uur naar de
juiste temperatuur opgewarmd. Hierdoor staan
verwarmingen nooit meer onnodig aan. Dit systeem
is ook weer gekoppeld aan onze eb- en vloedbodems.
Het weerstation is gekoppeld aan het KNMI. Als
deze aangeeft dat het over een uur gaat regenen,
dan worden de pompen van de bodem uitgescha-
keld, zodat we niet onnodig leidingwater gebruiken.
We zijn met onze partner nog aan het kijken hoe we
de opgewekte energie zo efficiënt mogelijk kunnen
gebruiken. In de winter wordt namelijk meer energie
verbruikt, maar minder opgewekt door het mindere
daglicht. We hebben net een nieuwe binnenrijbaan
gebouwd waar zonnepanelen op zouden kunnen,
alleen heb je van zonnepanelen alleen overdag profijt
en hier wordt in de nacht genoeg stroom gebruikt.
Daarom zitten we te denken aan windturbines
(kleine wokkelvormige turbines) voor op onze daken.
Wind is er namelijk altijd, ook ‘s nachts. We zijn het
hele terrein aan het herinrichten en er is een nieuwe
hal bijgekomen. Met het dak van deze hal willen
we het hemelwater opvangen om bijvoorbeeld de
toiletvoorzieningen door te spoelen. Het hemel-
water komt door een filter in een donker reservoir
terecht om te voorkomen dat algen in het water
terecht komt. We proberen zoveel mogelijk te
automatiseren om energiekosten te besparen.”
VRAAG HET DE ONDERNEMER!
Peter Oudshoorn Marco Kestens Rob van Berlo 17
FNRSZAKEN

10. 18 FNRSZAKEN 19
FNRSZAKEN
Op deze manier kunnen 15 huishoudens in de Kring
van Dorth en aangrenzende postcodegebieden
groene stroom afnemen zonder dat ze daarvoor zelf
panelen op hun dak of grond hoeven te plaatsen.
Suzanne vertelt waarom ze hun dak hiervoor beschik-
baar hebben gesteld en hoe zonnepanelen in een
coöperatie werken. “Wij wilden al langere tijd heel
graag iets voor het milieu doen. Toen we in 2007
de binnenrijbaan lieten bouwen, hebben we er al
voor gezorgd dat de constructie sterk genoeg zou
zijn om zonnepanelen te kunnen dragen. Op dat
moment hadden we niet direct de ruimte om verder
te investeren in zonnepanelen.”
Energie-coöperatie leek de oplossing
Deze verzwaarde constructie op de binnenrijbaan
bleek een goede zet van het stel toen ze in 2020
met de buurtschap in gesprek raakten over het
verduurzamen in hun buurt. De plannen voor wind-
turbines in de nabije omgeving zette alles in een
stroomversnelling.
“Als buurt waren we fel tegen de komst van de
windturbines, maar ook tegen het plaatsen van
zonnepanelen op landbouwgrond. We zijn met de
buurt om tafel gegaan om te bedenken wat er dan
wél mogelijk zou zijn in onze omgeving. Een lokale
energie-coöperatie leek de oplossing.”
“Wij hebben het dak van onze binnenrijbaan aan-
geboden om te benutten voor de zonnepanelen
van de coöperatie. Deze ligt gunstig op het zuiden,
heeft voldoende oppervlakte en beschikt dus over
de juiste constructie. We hebben dit aangekaart bij
een lokale bestaande energie-coöperatie: Lochem-
Energie. Zij hadden al meer ervaring in onze regio
met lokale energieprojecten en waren meteen
enthousiast om ons te ondersteunen. Dit bleek een
goede zet, want zij hebben alles uit handen genomen.
Ze openden de inschrijving, regelden de levering,
installatie, verzekering en alles wat er verder bij
kwam kijken.”
200 zonnepanelen in lokale
coöperatie
Op het dak van de binnenrijbaan van Stal de Schoolt liggen 200 zonnepanelen. In deze
tijd van hoge energieprijzen worden steeds meer daken vol gelegd. Bijzonder aan de
zonnepanelen op het dak van Jan Kraai en Suzanne Bredero is dat ze in eigendom zijn
van een coöperatie in hun buurtschap.
Stal de Schoolt:
Samen opwekken, samen profiteren
Met ondersteuning van LochemEnergie hebben
vijftien huishoudens in de buurt een coöperatief
zonnedak gerealiseerd. Suzanne en Jan zijn zelf
ook aangesloten. De coöperatie heeft gezamenlijk
geïnvesteerd in de 200 zonnepanelen door het
verkopen van zonparticipaties. Deze zonpartici-
paties geven jaarlijks recht op de opbrengst van
één zonnepaneel. De panelen in het project zijn
namelijk eigendom van de gezamenlijke coöperatie.
In ruil voor hun deelname (investering) ontvangen
deelnemers, naar rato van het aantal zonparticipaties,
jaarlijks een uitkering per opgewekte kWh. Dit is
mogelijk door de Subsidieregeling Coöperatieve
Energieopwekking (SCE) voorheen de Postcoderoos-
regeling.
De elektriciteit die de gezamenlijke installatie
opwekt wordt door de coöperatie verkocht aan
een energiebedrijf. De coöperatie sluit hiervoor
een overeenkomst met een energiebedrijf waarin
de afspraken over onder meer de prijs (teruglever-
vergoeding) zijn vastgelegd. Deze jaarlijkse stroom-
opbrengst wordt door de coöperatie gebruikt om
de lopende jaarlijkse kosten binnen het project te
betalen. Voorbeelden van deze exploitatiekosten
zijn onderhoudskosten, periodieke keuringen,
schoonmaakkosten, administratiekosten,
verzekeringskosten en de kosten van de jaarlijkse
Algemene Leden Vergadering.
“Er is een nieuwe netaansluiting gemaakt door
de coöperatie met voldoende capaciteit voor de
beoogde zonnepanelen. Het hele project heeft ons
alleen een paar dagen rommel op het erf bezorgd
toen de panelen werden gelegd. Het was even
wat aanpassen met de paarden en de planning.
In vier dagen waren alle panelen, omvormers
en de meterkast geïnstalleerd en werkte de hele
installatie. Incidenteel komt er nog iemand langs
voor onderhoud of controle. Dit is netjes notarieel
vastgelegd dat ze gebruik mogen maken van ons dak
en recht van overpad hiervoor hebben op ons erf. Ze
moeten er natuurlijk wel bij kunnen bij calamiteiten.”
De 200 zonnepanelen in de coöperatie zijn goed
voor het opwekken van bijna 60.000 kWh aan
energie per jaar. Doordat steeds meer huishoudens
zonnepanelen aanschaffen raakt het energienet in
sommige delen van Nederland overbelast. Gelukkig
was er in de omgeving van Stal de Schoolt nog net
voldoende capaciteit op het net. Paul Stolte van
Lochem Energie licht toe: “Doordat er op deze locatie
200 panelen zijn neergelegd kon dat nog net op een
kleinverbruikaansluiting en moest netbeheerder
Liander dit accepteren.
Deelname bekostigd eigen zonnepanelen
Voor het beschikbaar stellen van een dak aan
een energie-coöperatie staat een kleine jaarlijkse
vergoeding tegenover. Suzanne en Jan besloten om
dit bedrag van 15 jaar in één keer uit te laten keren.
“Daarmee konden we op het dak van de kapschuur
36 zonnepanelen voor ons eigen gebruik laten
leggen. Op deze manier profiteren we zelf ook van
voordelige groene stroom. We doen hiermee iets
goeds voor het milieu, maar ook zeker voor onze
buurt. Door deel te nemen aan dit project is de
kloof tussen boeren en burgers in onze buurtschap
kleiner geworden. Alle participanten zijn bij ons op
bezoek geweest om ons bedrijf, en natuurlijk hun
zonnepanelen, te bekijken. Dit was gelijk een mooie
manier om de buurt te laten zien wat wij dagelijks
met onze paarden doen.”
Stal de Schoolt
Suzanne Bredero en Jan Kraai kochten in 1991 de
locatie aan de Wippertdijk in Kring van Dorth met
de ambitie om van de oude boerderij een trainings-
stal voor jonge spring- en eventingpaarden te maken.
Gedurende de jaren verbouwden het stel de boerderij
met drie hectare tot een plek voor 21 paarden.
Jan werkt als dierenarts en is gespecialiseerd in
paarden. Daarnaast werkt hij ook voor het NVWA
en de FEI. Suzanne verzorgt en traint de paarden
die op stal staan. Ze is gespecialiseerd in eventing,
maar zoals ze zelf zegt ‘dat is allesomvattend met
dressuur, springen én eventing’. “Mijn huidige
ONDERNEMER AAN HET WOORD
Lees het verhaal
en bekijk de video
Video gemaakt door BTHGS Horsmans.

11. 21
FNRSZAKEN
activiteiten beginnen wel steeds meer te verschuiven
naar het lesgeven aan huis. Ook heb ik de opfok iets
uitgebreid.” Hun locatie kenmerkt zich door de ruime
schuren en het vele groen. “Toen we deze locatie
betrokken was het heel kaal en het waaide altijd.
We hebben daarom veel bomen en heggen geplant
om de bio-diversiteit te vergroten op ons erf, maar
vooral ook om een prettiger leefklimaat voor mens
en paard te creëren. Esthetisch gezien past de
locatie door het vele groen nu goed in de omgeving,
maar praktisch gezien biedt het veel voordelen
zoals schaduw voor de paarden.”
“Ik wilde me graag aansluiten bij een
partij die de belangen van hippische
ondernemers goed kon behartigen.”
Belangenbehartiging belangrijk
Suzanne besloot om in 2001 lid te worden van
de FNRS. “In die tijd brak de MKZ uit. Ik wilde me
graag aansluiten bij een partij die de belangen
van hippische ondernemers in die tijd goed kon
behartigen. Dat is nog steeds mijn motivatie om
lid te blijven van de FNRS.” Sinds negen jaar maakt
Suzanne ook onderdeel uit van de ledenraad.
“Hierdoor kan ik ook persoonlijk wat bijdragen in
de belangenbehartiging dan alleen mijn lidmaat-
schap. Ik wil graag een ander licht op de sector
schijnen. In de ledenraad vertegenwoordig ik
de IST-stallen en inspireer ik de FNRS om voor
20 FNRSZAKEN
bepaalde vraagstukken bijvoorbeeld ook mee te
kijken in de agrarische sector.”
Toekomstplannen
De zonnepanelen liggen nu bijna een heel jaar op
de daken van Stal de Schoolt. Nét voor de enorme
prijsstijging van energie was het project afgerond.
“We hebben afgelopen jaar al volop kunnen profi-
teren van de zonnepanelen. Het is een interessant
verdienmodel geworden voor ons bedrijf.
We zijn ons nu aan het oriënteren op de volgende
stap om te verduurzamen. Zodra de salderingsrege-
ling eraf gaat is het prettig om de eigen opgewekte
energie te kunnen blijven gebruiken. We hebben
net een hybride warmtepomp aangeschaft en
we onderzoeken de mogelijkheid om zoutwater-
batterijen aan te schaffen. Ons bedrijf heeft nog
oude gierkelders onder een deel van de stallen, dat
zou hiervoor goed van pas kunnen komen om de
batterijen te plaatsen.
Zelf actie ondernemen
Suzanne is er trots op dat ze door het beschikbaar
stellen van hun dak kunnen bijdragen aan het milieu.
“Je kan wel overal tegenaan trappen, maar dan
vind ik dat je zelf ook actie moet ondernemen.
Die mogelijkheid hadden wij gelukkig! We hebben
hiermee ook andere bedrijven geïnspireerd in de
omgeving.”
Hoe moet je mest opslaan?
Om bodem- en oppervlaktewaterverontreiniging te
voorkomen, moet mest die langer dan een half jaar
opgeslagen wordt op een vloeistofdichte mestplaat
liggen. De mestplaat moet op zo’n manier gebouwd
zijn, dat mestsappen niet weg kunnen vloeien.
Steeds meer bedrijven kiezen voor mestcontainers:
deze geven vaak minder stankoverlast en zijn afsluit-
baar aan de bovenkant, zodat er geen regenwater
in loopt. Een mestopslag zonder regenwater is per
definitie droger, hierdoor kan deze beter hergebruikt
worden voor bijvoorbeeld het persen tot brandstof.
Kieskeurige champignons
Voor veel bedrijven is het verplicht om (een deel)
van de mest af te laten voeren. Simpelweg omdat
de paarden meer mest produceren dan er tussen
oktober en februari op eigen land uitgereden kan
worden. Het grootste deel van de paardenmest in
Nederland wordt opgehaald en gebruikt voor de
champignonteelt. Maar omdat het aanbod momen-
teel groter is dan de vraag, kunnen bedrijven die de
mest ophalen kieskeurig zijn. Ze selecteren bedrij-
ven op kwaliteit en reisafstand. En dat betekent dat
verschillende bedrijven buiten de boot vallen.
Mest die interessant is voor de champignonteelt is
paardenmest die niet ouder is dan twee weken,
gemengd met veel tarwe- of roggestro. Veel mest-
hopen zijn ‘vervuild’ met andere bodembedekkers,
potstallenmest, zuur geworden hooi of kuilgras,
plastic, blikjes, grote plukken haar, poep van andere
dieren of zelfs strotouwtjes. Een ongewenste situatie.
Een ‘schone’ mesthoop is dus van groot belang om
de mest te kunnen hergebruiken.
Alternatieven voor afvoer
Zijn er ook alternatieve methodes om van de mest
af te komen? We merken dat die vooral erg regionaal
georiënteerd zijn. Soms zijn loonwerkers en akker-
bouwers geïnteresseerd in gecomposteerde paarden-
mest als bodemverbeteraar. Het is interessant om
eens een rondje te bellen om te vragen of ze interesse
hebben in (een deel) van de mest en aan welke
voorwaarden het moet voldoen. En nu moestuinieren
steeds meer in trek is, zijn ook particulieren geïnte-
resseerd in paardenmest. Al gaat dat vaak wel maar
om heel kleine hoeveelheden.
Innovaties en experimenten
Er wordt wel volop geëxperimenteerd met de
verwerking van paardenmest. Zo wordt in Friesland
gebouwd aan een pelleteerfabriek, die jaarlijks zo’n
120.000 ton stromest uit de regio kan verwerken.
De mest wordt verwerkt tot strokorrels, een grond-
stof voor biogasinstallaties. Er zijn ook verschillende
organisaties op kleine schaal bezig met het persen
van paardenmestbriketten als brandstof voor de
haard. Maar paardenmest kan ook gebruikt worden
om een ‘biomeiler’ aan te leggen, een soort container
gevuld met mest en houtsnippers en een warmte-
wisselaar. De warmte die hiermee opgewekt wordt,
kan gebruikt worden om gebouwen te verwarmen.
En de mest gewoon op het bedrijf houden? In 2018
liet de Paardenkamp onderzoek uitvoeren naar
de mogelijkheden voor een gesloten kringloop.
De conclusie? Er zijn verschillende opties, maar mest
afvoeren blijft de meest rendabele.
Mest valt in de categorie dierlijke bijproducten.
Dat betekent dat er Europese regels gelden over
onder andere het vervoer, de traceerbaarheid,
het verwerken en het opslaan van paardenmest.
Als professionele paardenhouder ben je verplicht
om een mestboekhouding bij te houden als je
minimaal drie hectare grond hebt of minimaal
350 kilogram stikstof per jaar produceert. Dat is
de uitstoot van zes paarden: je bent dus al snel
administratieplichtig. In de mestadministratie
houd je bij hoeveel dieren je hebt en bereken je
de plaatsingsruimte van de mest.
Een schone mestopslag voor
een duurzame afvoer
Wie paarden houdt, heeft mest te verwerken. Dat is één van de zekerheden van een
hippisch ondernemer. In de nationale Meststoffenwet staan alle regels rondom mest
vastgelegd. Voor de meeste is mest een gewoon afvalproduct. Maar paardenmest kan
hergebruikt worden voor meerdere doeleinden en daardoor spreekt men over een duur-
zaam eindproduct. Een belangrijk onderdeel daarvan is de opslag en afvoer van mest.

12. 22 FNRSZAKEN 23
FNRSZAKEN
Sportaccommodatie Wieneshof
“Manege Wieneshof is het thuishonk van Ruiter-
sport Wittenhorst”, zegt voorzitter Esther Litjens-
Keijsers van de Limburgse vereniging. “Ruiters
met of zonder pony kunnen hier de paardensport
beoefenen. Ook organiseren we activiteiten,
wedstrijden en werken we samen met Zorgboerderij
Wienes.”
De manege heeft twee binnenrijbanen: een van
40 bij 20 meter en een kleinere van 30 bij 15 meter.
Het is mogelijk om de paarden aan de zijkant van
de grote baan op te zadelen. Vanuit de kantine kijk
je uit over de grootste baan en de vergaderruimte
heeft zicht op de kleine rijhal. Buiten is de vernieuwde
buitenbaan van 45 bij 65 meter gerealiseerd, met
een allweatherbodem.
Starten met verduurzamen: een energiescan
Voor het besparen van energiekosten heeft
de stichting een energiescan laten uitvoeren.
Dit rapport gaf handvatten om te starten met
verduurzamen. En het resultaat mag er zijn:
van energielabel C naar A. Daarvoor hebben ze
achtereenvolgens deze maatregelen getroffen.
• Alle leidingen zijn geïsoleerd.
• Alle binnenverlichting is vervangen door
ledverlichting.
• In de kantine, de toiletten en instructieruimte
is dak- en muurisolatie toegepast - maatregelen
waarmee je direct energie bespaart.
• De club liet een nieuwe hr-ketel plaatsen,
wat bijna 70% scheelt in het gasverbruik.
• Het dak kreeg zonnepanelen, waarmee de
manege vrijwel alle benodigde stroom zelf
opwekt.
Toekomstplannen
Omdat zo’n grote verduurzamingsslag niet in één
keer is te maken, komt er nog een volgende fase.
Bestuurslid Toon Jenniskens: “In de toekomst gaan
we de dakpanelen van de grote rijhal vervangen
door geïsoleerde dakplaten. Dan houden we de
warmte beter binnen. Ook komen er nieuwe
ventilatoren, die na de oefenuren het vocht uit
de (stal) hal kunnen blazen.”
Welke subsidies kun jij aanvragen?
Als je gaat investeren in verduurzaming van een
sportaccommodatie, kun je gebruikmaken van
verschillende subsidies. Zo zijn er subsidies beschik-
baar voor ledverlichting, zonnepanelen, isolatie en
warmtepompen. De subsidiewijzer van Kenniscentrum
Sport & Bewegen geeft inzicht in de landelijke
subsidies op het gebied van duurzaamheid.
Fysieke toegankelijk voor ruiters met zorg
Naast duurzaamheid is ook fysieke toegankelijkheid
een pijler voor de vereniging. De manege is in de
afgelopen twee jaar aangepast voor ruiters met
zorg, zodat ook bewoners van Zorgboerderij Wienes
de paardensport kunnen beoefenen. Door een
invalidenparkeerplaats en -toilet en een helling-
baan richting de kantine is de accommodatie
nu rolstoeltoegankelijk. Ook is er een bluetooth
koptelefoon aangeschaft zodat slechthorenden
instructies kunnen meekrijgen. Voor ruiters die
zelf niet goed te paard kunnen komen, is een tillift
geplaatst. En de buitenpiste is zo aangepast dat
ruiters met zorg hier veilig kunnen rijden.
Betrokkenheid van de leden
Thea: “We hadden dit allemaal niet voor elkaar
kunnen krijgen zonder onze leden. Zij hebben
de afgelopen twee jaar zo’n 2.200 uur vrijwillig
bijgedragen aan de werkzaamheden om de manege
duurzamer en fysiek toegankelijker te maken.” De
gemeente stimuleerde deze vrijwilligersinzet door
een subsidie beschikbaar te stellen per gewerkt uur.
“Zo zie je maar weer: zonder je eigen leden krijg je
zoiets niet voor elkaar.”
Van energielabel C naar A
Ruitersport Wittenhorst wil dat paardensport voor iedereen is. Deze sportvereniging
heeft daarom groots ingezet op toegankelijkheid en duurzaamheid. De verduurzamings-
maatregelen zorgen voor energielabel A, wat enorm scheelt in de energierekening.
Bestuurslid Thea van de Moosdijk-Wijnhoven: “Ik ben trots op al onze leden die hard
hebben gewerkt om onze manege te verduurzamen en toegankelijk te maken voor
ruiters die zorg nodig hebben.”
Ruitersport Wittenhorst:
Lees het verhaal
en bekijk de video
Voorbeelden van verduurzaming bij
sport-accommodaties
Hoe verduurzamen andere accommodatie-eigenaren
en sportclubs hun sportaccommodatie? Welke
subsidies hebben zij gebruikt? En welke tips kunnen
zij geven? De nieuwe Duurzaamheidsatlas geeft
inzicht in goede voorbeelden van verduurzaming in
de praktijk.
Welke subsidies kun jij aanvragen?
Als je gaat investeren in verduurzaming van
een sportaccommodatie, kun je gebruikmaken
van verschillende subsidies. Zo zijn er subsidies
beschikbaar voor ledverlichting, zonnepanelen,
isolatie en warmtepompen. De subsidiewijzer van
Kenniscentrum Sport & Bewegen geeft inzicht in
de landelijke subsidies op het gebied van duur-
zaamheid.
Financieren van verduurzaming
Een groot verduurzamingstraject als dit wordt
vaak gecombineerd gefinancierd. Zo ook bij deze
sportvereniging. Naast eigen middelen (gespaard
door Ruitersport Wittenhorst en de stichting)
maakten ze gebruik van verschillende subsidies: een
subsidie van gemeente Horst aan de Maas, provincie
Limburg en de landelijke BOSA-subsidie. Om de
manege zowel duurzaam te maken als toegankelijk
voor ‘ruiters met zorg’ zijn crowdfundingsacties
en fondsenwerving opgezet.
“We hadden dit niet voor elkaar kunnen
krijgen zonder onze leden. Zij hebben
bijgedragen om de manege duurzamer
en fysiek toegankelijker te maken.”
ONDERNEMER AAN HET WOORD

13. Dit is een uitgave van de Federatie van Nederlandse Ruitersportcentra. Heeft u tips of
suggesties voor artikelen of vragen stuur dan een e-mail naar: ondernemersdesk@fnrs.nl
Redactie: Marketing & Communicatie / Druk en opmaak: Drukkerij Twello
De Beek 125 - Postbus 3040, 3850 CA Ermelo
Telefoon (088) 02 24 300 - www.fnrs.nl Volg ons op:
COLOFON
Als hippisch ondernemers willen wij met ons bedrijf
graag een bijdrage leveren aan de klimaatdoelen.
Veel plannen staan op ons wensenlijstje maar blijken
lastiger uit te voeren dan gedacht. De wil om meer te
verduurzamen is bij ons, en ik hoor bij andere onder-
nemers, er zeker wel. Naast de plannen hebben we
gelukkig ook het een en ander kunnen realiseren.
Realisatie duurzaamheid
Het runnen van een hippisch bedrijf is qua kosten
niet makkelijk. Er is niet altijd extra geld over voor
grote investeringen om bij te dragen aan duur-
zaamheid. Graag zouden wij dit wel meer willen
en proberen wij ook bij te dragen zover mogelijk is.
Op dit moment hebben wij 85 zonnepanelen op ons
dak om onze eigen accommodatie te voorzien van
stroom. Dit hebben we kunnen realiseren vanuit een
subsidieronde hier in de regio. Wij zouden nog meer
zonnepanelen kwijt kunnen om groene stroom terug
te leveren aan het netwerk, maar daar moet dan wel
een nieuwe kabel voor gelegd worden. Wij hebben dak
genoeg op onze stallen en rijbaan dus ik zou zeggen
‘leg ze maar neer’. Het aanleggen van deze kabel zal
rond de 30.000 euro gaan kosten. Dat hebben we
niet zo maar terugverdiend. Misschien kan de FNRS
een collectief plan uitwerken met ondernemers die
behoefte hebben aan zonnepanelen om het gezamen-
lijk voordeliger te maken? Ik denk namelijk dat er
meer ondernemers willen investeren hierin.
Wensenlijst duurzaamheid
Het overstappen op ledverlichting staat ook op ons
wensenlijstje. En zo zijn er nog meer mogelijkheden
om de bedrijfsvoering nog verder te verduurzamen.
Zo hebben wij ook gekeken naar elektrische voer-
tuigen en machines. Hier hebben we vorig jaar
subsidie voor aangevraagd, maar deze hebben we
niet toegewezen gekregen. Elektrische voertuigen zijn
in de aanschaf best duur en energie is tegenwoordig
ook duur, maar gelukkig hebben we wel voldoende
zonnepanelen. Als laatste willen we ook graag water-
bakken installeren die werken op zonne-energie.
Met behulp van het zonnepaneel kan er water opge-
pompt worden vanuit oppervlakte- en bronwater.
Veel plannen en ideeën, maar het zou fijn zijn en
financieel ook aantrekkelijker als er ook vanuit de
overheid wordt meegedacht middels aantrekkelijke
financieringsmogelijkheden, fiscale regelingen of
dat we in aanmerking komen om subsidies te krijgen.
“Als paardeneigenaren op zoek gaan
naar een pensionstal, kijken ze dan naar
de duurzaamheid van een stal?”
Duurzaam pension
De veranderingen in onze maatschappij wat duur-
zaamheid betreft is een hoge prioriteit, maar zijn
pensionklanten ook bereid hieraan bij te dragen?
Als paardeneigenaren op zoek gaan naar een pension-
stal, kijken ze dan ook naar de duurzaamheid van een
stal? En zo ja, zijn ze dan ook bereid om meer stalling
te betalen voor een stal die geïnvesteerd heeft in
duurzaamheid?
Best interessant voor de FNRS om hier eens onderzoek
naar te laten doen. Misschien is er een bepaalde doel-
groep die dit wel aanspreekt.
Heleen Willig
Stal Willig
Stal Willig: “Betalen klanten meer als
wij verduurzamen?”
Column