Endüstrde kullanılan iş ekipmanlarının birçoğu, metal konstrüksiyonlardan meydana gelmekte ve zamanla yorulmanın etkisiyle risk oluşturmaktadır. Özellikle meydana gelen plastik deformasyon ve çatlak gibi hataların büyük bir çoğunluğu gözle fark edilemez veya incelemeler yapılmadan ortaya çıkarılamaz. Konstrüksiyonda meydana gelen bu bulguları, alışılagelmiş yöntemlerle yapılan testler ile belirlemek zordur ve bu durum iş güvenliği açısından büyük risk oluşturur. Bu çalışmada, işletme aşamasında olan ve metal konstrüksiyonlardan meydana gelen iş ekipmanlarının, çeşitli etkenlerden dolayı meydana gelen yorulma bulgularının ortaya çıkarılması için uygulanabilecek adımlarından ve tahribatsız muayene yöntemlerinin kullanılmasından bahsedilecektir.

1. İŞLETMEDE KULLANILAN İŞ
EKİPMANLARININ YORULMA
DURUMLARININ TAHRİBATSIZ MUAYENE
İLE BELİRLENMESİ
Dr. Ersan GÖNÜL
Makina Mühendisi (Ph.D., M.Sc.)
Kaynak Mühendisi
UT, RT, MT, PT, VT Seviye III
TMMOB Makina Mühendisleri
Odası Uygulamalı Eğitim Merkezi
e-posta: ersan.gonul@mmo.org.tr
Burak BAYRAKTAROĞLU
Makina Mühendisi
Kaynak Mühendisi
UT, RT, MT, PT Seviye II, VT Seviye III
TMMOB Makina Mühendisleri Odası
Uygulamalı Eğitim Merkezi
e-posta:
burak.bayraktaroglu@mmo.org.tr
1

2. GİRİŞ
 Günümüzde metalik malzemeler; devasa
konstrüksiyonlardan, basit makina
parçalarına kadar sanayide bir çok alanda
kullanılmaktadır.
 Çok sayıda kaynak bağlantısı bulunan
metal konstrüksiyonların, farklı bölgelerine
etki eden kuvvetler; farklı türde gerilmeler,
eğimler ve sehimler oluşturur.
 Bununla birlikte dövme veya döküm
yöntemiyle üretilen konstrüksiyonlarda da
uygulanan yüklemelerden dolayı plastik
deformasyonlar ve sehimler oluşabilir.
 Bu çalışmada etkin olarak kullanılan ve
muayeneleri yapılmış olan
konstrüksiyonlarda bulunan
çatlaklardan/hatalardan ve bu çatlakların
bulunması için uygulanabilecek
yöntemlerden bahsedilecektir.
2

3. NEDEN TAHRİBATSIZ
MUAYENE?
 Tahribatsız muayene, incelenen parçanın
malzemesine zarar vermeden muayene
edilerek, yapıları hakkında bilgi
edinilen muayene yöntemlerinin
tümüne verilen addır. Tahribatsız
muayene yöntemi ile malzemeler üretim
sırasında veya belli bir süre
kullandıktan sonra hataların tespiti
gerçekleştirilir.
 Konstrüksiyonlar için en büyük
tehlikelerden biri, çatlak oluşumları ve
bunların ilerleyerek zamanla
konstrüksiyonda hasarlara sebep
olmasıdır.
 Yapılan kontrollerde süregelen klasik
kontrol yöntemleri iş güvenliği için
yapılan muayenelerde yetersiz
kalmaktadır. Bu kontrol yöntemlerinin
tahribatsız muayene yöntemleri ile
birleştirilmesi gereklidir.
3

4. TAHRİBATSIZ MUAYENE
YÖNTEMLERİ
Yüzey Metotları
 VT-Gözle Muayene
 MT-Manyetik Parçacık Muayenesi
 PT-Penetrant Muayenesi
 ET-Girdap Akımları Muayenesi
4

5. TAHRİBATSIZ MUAYENE YÖNTEMLERİ
Hacimsel Metotları
 UT-Ultrasonik Muayene
 RT-Radyografik Muayene
5

6. YORULMA KONTROLLERİNDE
TAHRİBATSIZ MUAYENELER
 VT-Gözle Muayene
 MT-Manyetik Parçacık Muayenesi
 PT-Penetrant Muayenesi
 ET-Girdap Akımları Muayenesi
 UT-Ultrasonik Muayene
 RT-Radyografik Muayene
Yorulma çatlaklarının büyük bir çoğunlukla kendilerini
malzeme yüzeylerinde göstermektedirler.
Bu sebepten dolayı yüzey metotları önem
kazanmaktadır.
6

7. TAHRİBATSIZ MUAYENE İLE İŞ
EKİPMANLARININ YORULMA
DURUMLARININ İNCELENMESİ
 Forkliftler
 Köprülü Vinçler
 Rulo Sac Kaldırma C Kancası
 Köprülü Vinç C kancası
 Zincirler
 Mapalar
 Mobil Vinçler
 Hava Tankları
 Buhar Kazanları
 Depolama Tankları
 Beton Pompaları
 Depolama Rafları
 Özel Konstrüksiyonlar
7

8. KALDIRMA VE İLETME
MAKİNALARI
 FORKLİFTLER
 İşletmelerde periyodik
kontrolleri düzenli olarak
yapılan forkliftlerde,
tahribatsız muayene
yöntemleri kullanılarak
kontroller gerçekleştirilmiş ve
forklift çatallarında çatlaklara
rastlanmıştır.
 Dövme yöntemi ile üretilen bu
çatallar üzerinde bulunan ve
gözle kontrolünde görülmesi
çok zor olan bu çatlaklar, yük
taşınması esnasında çalışanlar
için büyük risk
oluşturmaktadır
8

9. KALDIRMA VE İLETME MAKİNALARI
 KÖPRÜLÜ VİNÇLER
 Periyodik kontrollerde
yapılan yük testleri bu
çatlakları ortaya
çıkarmamakta, yapılan
gözle muayenelerde ise bu
çatlakların birçoğu
görülememektedir.
 Bilgileri olmayan,
kullanılmış olarak satın
alınan, revizyona uğramış
ve üretimi firmaların kendi
bünyelerinde yapılmış
vinçlerde çatlak
oluşumlarının kaçınılmaz
olduğu görülmüştür.
9

10. KALDIRMA VE İLETME
MAKİNALARI
 RULO SAC KALDIRMA C
KANCASI
 C Kanca rulo kaldırma
aparatları, sac ile çalışan
işletmelerde kullanılan
konstrüksiyonların
başında gelmektedir.
 İşletmelerin çoğunda bu
konstrüksiyonlar göz ardı
edilmekte ve kontrolü bile
yapılmamaktadır.
 Bir çok C kanca rulo
kaldırma aparatında
yapılan manyetik parçacık
testi sonucunda
çatlaklara rastlanmıştır.
10

11. KALDIRMA VE İLETME
MAKİNALARI
 KÖPRÜLÜ VİNÇ C
KANCASI
 İşletmelerde kullanılan
vinçlerin hemen hemen
hepsinde yük kaldırmak
için c kancalar
kullanılmaktadır. Özellikle
periyodik kontroller sırasında
vinçlerle birlikte test edilmekte
olup, üzerinden alınabilen
ölçülerle kullanımı
hakkında karar
verilmektedir.
 Yapılan muayenelerde,
periyodik kontrollerde riskli
bulunmayan C
11

12. KALDIRMA VE İLETME
MAKİNALARI
 ZİNCİRLER
 Zincirler işletmelerde
yük kaldırmak için
sıklıkla kullanılan
ekipmanlardır.
 Yapılan kontrollerde
özellikle baklalarının
birleştiği kaynak
noktalarında
zamanla çatlakların
oluştuğu
gözlemlenmiştir.
12

13. KALDIRMA VE İLETME
MAKİNALARI
 MAPALAR
 Yapılan incelemelerde,
mapalarda gerek üretimden
gerekse işletmede
kullanımdan kaynaklanan
çatlak oluşumlarına
rastlanmıştır.
 Kontrolsüz olarak üretilmiş,
üzerinde yeterli tanıtıcı
işaretleme olmayan
mapalarda üretimden
kaynaklı çatlak bulunması
sıklıkla karşılaşılan bir
durumdur.
 Bununla birlikte üretim
esnasında çeşitli kontrol
aşamalarından geçen
mapalarda dahi çatlaklara
rastlanmıştır.
13

14. KALDIRMA VE İLETME
MAKİNALARI
 MOBİL VİNÇLER
 Mobil vinçlerde yapılan
denetimlerde, mobil vinç
konstrüksiyonlarının farklı
bölgelerinde çatlaklara
rastlanmaktadır.
 Yapılan yanlış tamiratlar ve
revizyonlar bu çatlakları
arttırmakta ve kullanımının
tehlikeli olmasına neden
olabilmektedir.
 Belgesiz kaynakçıların
yaptığı ve kaynaklarında
çatlak görülmüş bölgelerin
defalarca kaynaklanması bu
iş makinalarında riski daha da
arttırmaktadır.
14

15. BASINÇLI KAPLAR
 HAVA TANKLARI
 Özellikle etiketi bulunmayan ve
kontrollü üretilmemiş hava
tankları en fazla risk grubunda
olan tanklardır.
 Uluslararası normlarda belirtilen
ve korozyon oranına göre
yapılan değerlendirmelerde,
bakımı düzgün yapılmayan ve
uygun şartlarda kullanılmayan
hava tanklarının sıkıntılı oldukları
ve bu değerlendirmelerde
kullanılmalarının riskli olduğu
görülmüştür.
 Yapılan kalınlık ölçümlerinde,
kalınlıkların yeterli olmadığı
durumlarla
karşılaşılabilmektedir.
 İmalatta kontrol oranı düşük
olan nozul kaynaklarında da
yapılan manyetik parçacık
testlerinde hatalara rastlanmıştır.
15

16. BASINÇLI KAPLAR
 BUHAR KAZANLARI
 Hemen hemen her firmada
bulunan ve risk grubu yüksek
olan ekipmanların başında
gelmektedir. Yapılan
çalışmalarda periyodik
kontrolden sorunsuz olarak
geçen kazanların bir
kısmında çatlaklara
rastlanmıştır.
 İşletme aşamasında bulunan
bu çatlakların ilerleme
durumları göz önüne
alındığında, çatlak
barındıran kazanların
kullanımı büyük riskler
oluşturmaktadır.
 Bu sebepten dolayı
çalışmalar, kazanlara
sadece periyodik
kontrollerde bulunan
testlerin yetersiz kaldığını
16

17. DEPOLAMA TANKLAR
 Depolama tankları,
firmalarda maddelerin
depolandığı kaplardır.
 Bu tanklar, çeşitli kimyasallar
nedeniyle korozyona
uğrayabilmektedir.
 Ayrıca bu tanklarda yapılan
yanlış uygulamalar
nedeniyle plastik
deformasyon, çatlak gibi
yapıya zarar veren durumlar
görülebilmektedir
 Kontrollerinin yapılması
önemlidir.
17

18. BETON POMPALARI
 Üretici firma tarafından belirtilen hız ve
yükleme kapasitelerine uyulmaması, yanlış
kullanımlar ve tadilatların bilgisiz ve
kontrolsüz yapılması maddi ve manevi
kayıplara yol açan kazalara sebebiyet
vermektedir.
 Yapılan denetimler, kullanılan beton
pompalarında iş sağlığı ve güvenliği açısından
riskin ne kadar yüksek olduğunu
göstermektedir.
 Projesiz olarak ve belgesiz kişilerce
yapılan kaynaklı tamiratların ise bu
hasarların artmasına neden olmaktadır.
 Bu durumlar beton pompalarının tarafsız
kuruluşlar tarafından, uluslararası ve
akredite belgeye sahip uzmanlar ile
tahribatsız muayene yöntemleri
kullanılarak, periyodik olarak test edilmesinin
önemi açığa çıkarmaktadır.
18

19. DEPOLAMA RAFLARI
 İşletmelerde kullanılan depolama rafları
direk yüke maruz kaldıkları ve kontrol
edilmedikleri için yüksek risk içeren
ekipmanlardır.
 İşletmelerde raf kaynaklı yaşanan iş
kazaları ve görülen aksaklıklar,
periyodik olarak kontrollerinin yapılması
gerektiğini göstermektedir.
 Yapılan tahribatsız muayeneler
sonucunda yaşanabilecek kazalardan
önce raflarda çatlak oluşumları ve
plastik deformasyonların olduğu
görülmüştür.
 Kaynak prosedürüne göre üretilmemiş
ve gerekli testlerden geçmemiş
üretimde yapılan kaynaklar, raf kullanıcı
için işletme aşamasında büyük sorunlara
neden olmaktadır.
19

20. ÖZEL ÜRETİM
KONSTRÜKSİYONLAR
 Sanayide kullanılan bazı ekipmanlar
standart üretimin dışında, sadece
yapılacak iş için üretilmektedir. Dolayısı
ile standart ekipmanlara göre daha farklı
bölgeleri yorulma etkilerine maruz
kalabilmektedir.
 Bu konstrüksiyonlar için gerilme
haritalarının çıkarılması ve bu bölgelerde
belirli periyotlarla çatlak kontrollerinin
yapılması önemlidir.
 Yapılan denetimlerde bu tür
konstrüksiyonların özel durumlar için
yapılmasından dolayı üretiminin de uygun
olmadığı ve zamanla çatlak
oluşumlarının meydana geldiği
görülmüştür.
 Özellikle kaynak bölgelerinde görülen bu
hataların üretimden kaynakladığı ve
yetkin kişilerce yapılmayan kaynaklar
sonucunda olduğu görülmüştür.
20

21. SONUÇ
 Yapılan muayeneler sonucunda, yük
testi/hidrostatik test uygulandığında ve gözle
kontrol yapıldığında, uygun gözüken
konstrüksiyonların tahribatsız muayenelerinin
yapılmasının ardından birçoğunda çatlakların
olduğu hatta bazı konstrüksiyonlarda bu
çatlakların kritik durumlara geldiği tespit edilmiştir.
HİDROSTATİK TEST-YÜK
TESTİ
KABUL
TAHRİBATSIZ
MUAYENE
RED (ÇATLAK)
21

22. SONUÇ
 Özellikle normlarda belirtilen kaynak kurallarına uygun olmayan
üretimler ve konu ile ilgili eğitim almamış belgesiz kişilerce yapılan
kaynaklar bu riskleri arttırmaktadır.
 Üretimde çalışacak kişilerin, kaynak koordinasyon personellerinin
(ISO 3834-2) ve özellikle kaynakçıların, gerekli eğitimlerden
geçmesi ve konuya uygun olarak belgelendirilmesi büyük önem
taşımaktadır.
22

23. SONUÇ
 Bir konstrüksiyonun
üretiminde, proje
aşaması dâhil olmak
üzere, tüm
adımların kontrol
ve gözetim altında
olması, işletme
aşamasında ise
periyodik olarak
kontrollerinin
yapılmasının
gerekliliği ve önemi
yapılan denetimlerde
ortaya çıkmaktadır.
23

24. SONUÇ
 Konstrüksiyonların
işletme aşamasında
yapılan, özellikle kaynaklı
tadilatların,
konstrüksiyon kullanımı
ve ömrü için önemi
büyüktür. Bu sebepten
dolayı, konstrüksiyon
tadilatlarında
projelendirme yapılmalı,
üretici firmanın görüşü
alınmalı ve yetkili-belgeli
kişiler bu projeleri
uygulamalıdır.
24

25. DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR
EDERİZ…
İŞLETMEDE KULLANILAN İŞ EKİPMANLARININ
YORULMA DURUMLARININ TAHRİBATSIZ
MUAYENE İLE BELİRLENMESİ
25

26. ADRESİMİZ…
Beşevler KSK, 65. Blok, NO:7-8-10, Nilüfer Bursa

27. Bilgi ve Başvurularınız için;
TMMOB Makine Mühendisleri Odası
Uygulamalı Eğitim Merkezi-Bursa
bursa.uem@mmo.org.tr
0224 443 66 11