Master vörn - 31.01.2014

1. Veiða og sleppa sem veiðistjórnun á
bleikju í Eyjafjarðará
Erlendur Steinar Friðriksson
Kynning á 90 eininga ritgerð sem er hluti af
Magister Scientiarum gráðu í Auðlindafræðum
Leiðbeinendur
Kristinn Pétur Magnússon
Guðmundur Kristján Óskarsson
Viðskipta og raunvísindasvið, Auðlindadeild
Háskólinn á Akureyri
Akureyri, 31. Janúar 2014, kl. 13:00

2. Efni kynningar
• Inngangur
• Fræðilegt yfirlit
• Aðferðafræði og heimildir
• Niðurstöður og umræður
31.1.2014Erlendur Steinar 2

3. Inngangur Bleikja (Salvelinus alpinus)
31.1.2014Erlendur Steinar 3
• Vinsæl í sportveiði
• Stofnum fækkar
• Veiðitölur lækka
• Hrun í Eyjafjarðará
Mynd 1 Fjöldi stangveiddra bleikja í ám á Íslandi og í Noregi (Guðni, 2013a; Statistics Norway, 2013)
Mynd 2 Fjöldi stangveiddra bleikja í völdum ám í Eyjafirði (Guðni, 2013a)

4. Inngangur
• Afhverju fækkar bleikju? – margar tilgátur
• Minni stofn => minna veiðiþol
• Verðum að bregðast við - banna alla veiði?
• Stangveiðar eru
– Vinsæl afþreying
– Ferðamannaiðnaður
– Búsetutengd lífsgæði
• Veiða og sleppa?
– 2008 er V&S sett á bleikju í Eyjafjarðará og hliðarár
friðaðar – en rannsóknir skortir
31.1.2014Erlendur Steinar 4

5. Inngangur- Rannsóknarspurningin...
• „Er veiða og sleppa raunhæf aðferð til
veiðistjórnunar á sjóbleikju í Eyjafjarðará?„
• Undirspurningar eru:
– Hver eru skammtímaafföllin?
– Hvert er endurveiðihlutfallið?
– Er munur á endurheimtum eftir veiðiaðferð,
veiðimanni, lengd fiskjar eða tíma sumars?
• Aðeins verða kannaðar fluguveiðar
• Far og vöxtur fylgir í kaupbæti
• Reiknum afföll og stofnstærð
31.1.2014Erlendur Steinar 5

6. Fræðin - Bleikja
• Bleikja er kuldakær tegund
• Norðlægum breiddargráðum
• Algengur nytjafiskur (11 millj.)
• Fyrsti fiskurinn til að nema
Ísland eftir ísöld
• Staðbundin og/eða sjógengin
• Syðri mörk á norðurleið..
31.1.2014Erlendur Steinar 6
Brotna línan er
10°C jafnhitalína í júlí
Blátt sýnir útbreiðslu staðbundinnar bleikju.
Rautt sýnir útbreiðslu sjóbleikju.
Mynd 5 Útbreiðsla bleikju (Jørgensen & Johnsen, 2013)
Mynd 4 Ættkvísl laxfiska byggt á
(Antonsson & Guðbergsson, 1996;
Johnston, 2002)

7. Fræðin – veiðisvæði bleikju
31.1.2014Erlendur Steinar 7
Mynd 6 Helstu veiðisvæði bleikju á Íslandi. Byggt á (Guðni, 2013a)
• Af 35 helstu veiðisvæðum bleikju á Íslandi eru aðeins 5 með aflakvóta.
• Á öðrum svæðum er sóknarstýring, þ.e. fjöldi veiðidaga er takmarkaður.
Á 22 veiðisvæðum er
meðalveiði áranna 2009-2011
lægri en
meðalveiði áranna 1991-2011
Á aðeins tveimur svæðum fer
hún upp á við

8. Fræðin - Sjóbleikja
• Far - af einu búsvæði á annað
• Veturseta
– Sjávarlón (fylgir sjávarföllum), ósasvæði
• Sjóganga - ósaflakk
– fæðugöngur (+10 cm), meðfram ströndum, 0-50 km, full selta 6-8 vikur
• Ferskvatnsganga
– hrygning og afsöltun, stærsti fiskurinn fyrst, allt að 100 km
• Hrygning
– haust (+35 cm), 450 daggráður að klaki
– endurtekin hrygning, (70 cm hrygna hefur komið áður)
31.1.2014Erlendur Steinar 8

9. Fræðin - Eyjafjarðará
31.1.2014Erlendur Steinar 9
• Eyjafjarðará
– Dragá
– Óstöðugt kerfi, ekki frjósöm
– Meðalrennsli sept-apríl 25 m3/s
– Flóð, maí til júlí 100 m3/s
– snjóbráð af snjóþungum svæðum
– Fiskgeng 60 km að Brúsahvammi
– Fiskgengar þverár samtals 24 km
• góð fyrir bleikjuseiði

10. Fræðin - Eyjafjarðará
31.1.2014Erlendur Steinar 10
Mynd 11 Veiðiskipting eftir svæðum í Eyjafjarðará (veiðibækur Eyjafjarðarár)
Mynd 9 Langsnið af Eyjafjarðará frá upptökum að ósi og hliðarám frá ófiskgengum fossi að
ármótum við Eyjafjarðará. (Bjarni & Eik, 2008)

11. 31.1.2014Erlendur Steinar 11

12. Fræðin – fiskveiðar og veiðistjórnun
31.1.2014Erlendur Steinar 12
• Fiskveiðar
– Atvinnuveiðar
– Stangveiðar
• Lifandi beita
• Gervibeita
– Fluga
– Spúnn
• Veiði = afli + slepptur
• Stangveiðar vaxandi
– 30% af heildarfiskveiðum
• Atvinnuv. vs stangv.
– Ólíkir hvatar
• Veiða og sleppa (V&S)
– 30% af stangveiðum

13. Fræðin – fyrri rannsóknir á bleikju
• Víðidalsá 55-63
– Fyrirdráttur. 18-29% heimtur, stöng / net
• Blanda 82-86
– Fiskistigi. 24% heimtur, fiskistigi / stöng / net
• Víðidalsá 97-00
– Fyrirdráttur, net. 9-19% heimtur, stöng / net
• Vesturdalsá 94-03
– Veiðihlutfall metið 28%
31.1.2014Erlendur Steinar 13

14. Fræðin – Veiða og sleppa
Fimm viðmið:
1. Lágmarka löndunartíma
2. Lágmarka loftun, eða þann tíma sem fiskur er upp úr vatni
3. Forðast veiðar þegar vatnshiti er óvenju hár/lágur
4. Nota agnhaldslausa króka og einungis flugu eða spún
5. Halda veiðum á hrygningartíma í lágmarki
31.1.2014Erlendur Steinar 14
• Markmið V&S: Að minnka afföll vegna veiða
• Talsvert rannsakað, lax og regnbogi
• Lifun nálgast 100 % við bestu aðstæður
• Hlutfall V&S var 59% í BNA árið 1999
• Algengara í hægvaxta stofnum og/eða þar
sem einstaklingar eru fáir og stórir

15. Aðferðarfræði og efniviður
• Slembuð samanburðarrannsókn
• Fiskur fangaður, merktur og sleppt - fylgst með
endurheimtum
• Viðfangið er bleikja í Eyjafjarðará veidd á flugu
• Til samanburðar:
– Bleikja í Eyjafjarðará veidd í nót
– Aðrar tegundir veiddar á flugu, þar og í öðrum ám
31.1.2014Erlendur Steinar 15

16. Aðferðarfræði - svæðin
31.1.2014Erlendur Steinar 16
• 30-40% sjóbleikju á Íslandi ?

17. Aðferðarfræði - Floy tag
31.1.2014Erlendur Steinar 17
Notuð voru slöngumerki sem á ensku eru ýmist kölluð
Anchor tag, Floy tag eða T-bar anchor tags.
Merkin eru númeruð þannig að hver merktur fiskur
fær sína kennitölu.
Merkjunum er skotið í fiskinn, skáhalt við bakuggann
með sérstakri merkibyssu.
Fiskistofa úthlutar merkjum og heldur utanum
fiskimerkingar. Öll íslensk fiskimerki hafa
upphafsstafina IS (fyrir Ísland) og svo 5-6 tölustafi.

18. Aðferðarfræði - gagnasöfnun
• Merking - skráning:
– Lengdarmæling frá trjónu að sporði við sýlingu
– Staður, stund, agn
– Á veiðitíma fært í veiðibækur
– Utan veiðitíma hélt rannsóknarstjóri utan um gögn
– Fiskur sem merktur er utan opnunartíma veiðisvæðis ratar því ekki í veiðibækur
31.1.2014Erlendur Steinar 18
• Endurheimtur – skráning:
– Stangveiðimenn skila inn gögnum
– Farið yfir veiðibækur
– Haft samband við stangveiðimenn,
netaveiðimenn og bátadorgara

19. Aðferðarfræði - umfang
31.1.2014Erlendur Steinar 19

20. Aðferðarfræði - umfang
31.1.2014Erlendur Steinar 20

21. Aðferðarfræði - gagnavinnsla
• Excel – gagnagrunnur og útreikningar
– Pivot fyrir samtölur, lýsitölur og myndir
• Tvö tölfræðipróf
– P-gildi fyrir mátpróf (goodness of fit)
– p-gildi á tveggja hlutfallaprófi
• Stofnstærð (Petersen-aðferð): N = TC/R
• Lifun (Ricker, 1975): S01 = R02/R12 * T1/T0
31.1.2014Erlendur Steinar 21

22. Niðurstöður - Eyjafjarðará
31.1.2014Erlendur Steinar 22
(p < 0,01)
• Smærri fiskur í merkingum en í veiði
– Lengd aðeins skráð hjá 1/3 af veiði!
– Skráning batnar með stærð?
Mynd 16 Samanburður á lengdardreifingu merktrar og veiddrar bleikju í Eyjafjarðará

23. Niðurstöður - Eyjafjarðará
• Hvert er endurveiðihlutfallið?
• Ekki marktækur munur
• 7-30 % endurheimtur í fyrri netamerkingum (Víðidalur, Blanda)
• Veiðihlutfall lágt => lifun mun hærri
– Lax í Panoi á Kolaskaga - endurveiðihlutfall 10% en lifun 98%
31.1.2014Erlendur Steinar 23
P=0,137

24. Niðurstöður - Eyjafjarðará
31.1.2014Erlendur Steinar 24
• Er munur á endurheimtum eftir veiðimanni, lengd
fiskjar eða tíma sumars? Já og nei
• Nægjanlegur til að vekja áhuga á frekari rannsókn
• Ekki hægt að staðfesta með mátprófi
• Betri gögn skortir

25. Niðurstöður - Eyjafjarðará
31.1.2014Erlendur Steinar 25
S = exp(-Z)
a = 1-S
• Skammtímaafföll V&S voru mæld í október 2009; í tvígang voru 10 bleikjur, 35-
55cm, fangaðar á stöng á Munkaþverárbreiðu, merktar og settar í kistu og
geymdar í kistunni í tvo sólarhringa.
• Afföll reyndust engin.
• Ein af þessum bleikjum veiddist svo ári síðar.

26. Niðurstöður - Eyjafjarðará
31.1.2014Erlendur Steinar 26
N = TC/R

27. Niðurstöður - Eyjafjarðará
31.1.2014Erlendur Steinar 27
• 83 bleikjur endurheimtum úr merkingum í Eyjafjarðará
• Lengdarmælingu vantaði fyrir 31
• Lengdaraukning fyrir níu var neikvæð – þ.e. bleikjan hafði styttst
• Lengdaraukning fyrir 43 var jákvæð eða engin, 0-17 cm á 0-140 vikum

28. Niðurstöður
Allar tegundir og öll svæði
31.1.2014Erlendur Steinar 28
Tafla 24 merkingar og endurheimtur eftir tegund og svæði

29. Niðurstöður - Far
• Merking og endurheimtur á sama svæði
• Nema 12 bleikjur, endurheimtust á Eyjafirði, innan við
Hörgárósa og 9 á Pollinum sjálfum.
• 11 höfðu verið merktar í Eyjafjarðará en 1 í Fnjóská.
• Einn til þrír vetur liðið frá merkingu.
• 10 veiddust í júní, einn í maí og einn í júlí.
• Með einföldum hlutfallsreikningi má fá út að veiðar á
Pollinum og inn-Eyjafirði eru a.m.k. 15,3% viðbót við
veiðina í Eyjafjarðará (11/(83-11))*100
31.1.2014Erlendur Steinar 29

30. „Er veiða og sleppa raunhæf aðferð til
veiðistjórnunar á sjóbleikju í Eyjafjarðará?„
• Hver eru skammtímaafföllin? 0%
• Hvert er endurveiðihlutfallið? 9,1%
• Er munur á endurheimtum eftir;
– Veiðiaðferð? Ekki hægt að staðfesta tölfræðilega
– Veiðimanni? Ekki hægt að staðfesta tölfræðilega
– Lengd fiskjar? Ekki hægt að staðfesta tölfræðilega
– Tíma sumars? Ekki hægt að staðfesta tölfræðilega
31.1.2014Erlendur Steinar 30
Já

31. Framlag til þekkingar og næstu skref
• 9,1% endurveiðihlutfall?
– Styður V&S
– Lifun mun hærri? - kanna betur með radíómerkjum
– Leiðrétta veiðitölur
• Skammtímaafföll 0%
– Styður V&S
• Endurveiðihlutfall eftir...
– Flugu/veiðimanni, lengd fiskjar, tíma sumars/vatnshita
• Veiðihlutfall og stofnstærð?
– Halda áfram merkingum og setja upp teljara
31.1.2014Erlendur Steinar 31

32. Þakkir
• Fjölskyldan fyrir umburðarlyndi og stuðning. Það er ekki sjálfgefið
að hleypa gömlum körlum í nám.
• Leiðbeinendur fyrir mikilvægt framlag og hvatningu á réttum
augnablikum.
• Aðstoðarfólk við merkingar og skilvísir endurheimtuaðilar merkja.
• Stjórn Veiðifélags Eyjafjarðarár fyrir einstaklega gott samstarf.
• Bjarni Jónsson, Ingi Rúnar, Guðni Guðbergs, Tumi Tómason, Inga
Margrét, Soffía Guðrún, Einar Jónsson, Ása Guðmundar, Högni
Harðar, Kristinn P. Magnússon og Guðmundur Kristján.
31.1.2014Erlendur Steinar 32