2. Renesans lub odrodzenie - okres w historii Europy obejmujący przede wszystkim wiek XV i XVI,
okres w historii kultury europejskiej określany często jako "odrodzenie sztuk i nauk" i koncepcja
historiozoficzna odnosząca się do historii kultury włoskiej od Dantego do roku 1520 (La
Rinascimento). Polski termin "renesans" pochodzi od francuskiego słowa "Renaissance",
zastosowanego przez Jules'a Micheleta i Jakoba Burckhardta. Termin "Renaissance" jest używany w
wielu językach europejskich, w tym francuskim, angielskim i niemieckim - w języku włoskim
stosowany jest natomiast termin "rinascità". Pierwszy bodaj użył jej Giorgio Vasari w swoich Le vite
de' piú eccellenti pittori, scultori ed architettori w połowie w. XVI, mianowicie we wstępie do trecenta
i wstępie do quattrocenta. Druga z polskich nazw epoki, "odrodzenie", jest wiernym tłumaczeniem
francuskiego słowa "Renaissance".
Termin "Renesans" nie jest jednoznaczny. Jako epoka w historii kultury Renesans obejmuje wiek XV
i XVI, ale jego granice czasowe nie są jasno ustalone. Renesans jako koncepcja historiozoficzna
Jacoba Burckhardta, pewien wzorzec do naśladowania jaki ten historyk chciał przekazać swoim
współczesnym, a z którym wiąże się do dziś popularne i "szkolne" rozumienie tej epoki, jest już
przestarzały. Jako spójny okres w historii cywilizacji Renesans postrzegany jest tylko przez
niektórych historyków, szczególnie historyków amerykańskich - chcą oni ujmować historię tej epoki
jako samodzielną jedność, tj. badać razem np. wielkie odkrycia geograficzne, przemiany w
literaturze, wzrost inflacji w XVI w. czy odkrycia z dziedziny medycyny w ich wzajemnych
powiązaniach. Wielu innych uczonych współczesnych woli widzieć Renesans na tle całości
europejskiej kultury, odrzucając często tezę o jego przełomowości dla kultury europejskiej, często
widząc w nim bardziej kontynuację średniowiecza niż samodzielną epokę w historii. Szczególnie
wyraźne jest to na gruncie historii filozofii, w której niezależnie od tego, jak ten przełom się ocenia,
widzi się przełom polegający na "przejściu od przedmiotu do podmiotu" nie w filozofii odrodzenia, ale
w racjonalizmie wieku XVII. Mniej wyraźne jest to na gruncie sztuki, gdzie Renesans ciągle widziany
jest jako epoka klasyczna i szczególna, mimo trwających od dawna tendencji do rewaloryzacji sztuki
"nieklasycznej", jak sztuka średniowieczna, bizantyjska czy orientalna. Jako kontynuację
średniowiecza widzą Renesans przede wszystkim mediewiści, jak Étienne Gilson wykazujący, że jest
on "zepsutym średniowieczem, czy Charles Homer Haskins, główny twórca teorii fal renesansowych
w średniowieczu (renesans ottoński, karoliński itd.), do której przynależeć ma Renesans XV i XVI w.
Historyk sztuki Erwin Panofsky twierdzi jednak, że należy odróżniać Renesans i renesansy
średniowieczne ze względu na to, że w Renesansie włoskim wieku XV dokonało się zjednoczenie
obecnych w dawniejszych renesansach starożytnych form z odkrytymi na nowo treściami
starożytności.
4. Początek epoki odrodzenia zasadniczo pokrywa się z końcem średniowiecza - można więc
przywoływać tu symboliczne daty upadku Konstantynopola, końca Wojny Stuletniej czy odkrycia
Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Daty te jednak są tylko symboliczne ze względu na płynne
przejście od średniowiecza do renesansu, szczególnie we Włoszech, jego kolebce, i we Francji, w
której szczególnie w sztukach pięknych długo panowała forma mieszana między sztuką gotycką i
renesansową (styl gotycko-renesansowy). Ustalenie początku epoki renesansu utrudnia także fakt,
że do różnych krajów dotarł on w różnym czasie, a w żadnej dziedzinie kultury w żadnym rejonie
Europy nie wyparł do końca form średniowiecznych. Stosunkowo ostre granice między kulturą
renesansową i średniowieczną pojawiają się w krajach, w których pojawia się on później, szczególnie
w Niemczech.
Początek Renesansu we Włoszech od dawna jest przedmiotem ostrych sporów w historii kultury niektórzy badacze widzą go już w wieku XIII, inni dopiero w drugiej połowie wieku XV. Dawniej,
szczególnie w zafascynowanej Renesansem drugiej połowie XIX w., Dante uważany był za twórcę z
pogranicza średniowiecza i renesansu, obecnie dość powszechnie uznawany jest za twórcę ściśle
średniowiecznego - tylko niektóre ustępy De monarchia i De vulgari eloquentia zdają się temu
przeczyć. Szczególnie sporna jest przynależność kulturowa wybitnych twórców wczesnego
humanizmu włoskiego z XIV w. - Petrarki i Boccaccia.
W sztukach pięknych styl renesansowy narodził się we Florencji: symboliczną datą i rzeczywistym
przełomem artystycznym był konkurs na najlepszy projekt brązowych drzwi baptysterium we
Florencji. Konkurs wygrał Lorenzo Ghiberti, który swoim nietypowym projektem wzbudził zachwyt
(Renesans w rzeźbie). Później Filippo Brunelleschi zaprojektował kopułę florenckiej katedry, co
zapoczątkowało Renesans w architekturze, dlatego też często historycy za kolebkę odrodzenia
uznają Florencję.
Także data końca epoki jest sporna i zależy od poszczególnych koncepcji historycznych. Często
wymienia się "okrągłą" datę 1600, wymienia się też daty od 1517 (wystąpienie Lutra, uchodzące
czasem także za datę początkową dla Niemiec) przez 1548 (Sobór trydencki) do 1648 (koniec wojny
trzydziestoletniej) a nawet późniejsze. Dawniej, do rozpoczęcia pogłębionych badań nad tą epoką,
za podtyp renesansu uznawano Barok jako całość. Dla Włoch za koniec epoki uznaje się bardzo
często rok 1527, datę Sacco di Roma (złupienia Rzymu przez wojska cesarza Niemiec Karola V).
7. Architektura Renesansu
Renesans w architekturze stanowił odzwierciedlenie poglądów filozoficznych
odrodzenia, poszukujących wzorców w świecie antycznym. Renesans otworzył erę
nowożytną w sztuce i trwał od schyłku średniowiecza do początków baroku.
Ponieważ różnice czasowe rozkwitu renesansu w różnych krajach są ogromne (np.
między Włochami i Europą Północną), nie jest możliwe ustalenie jednolitych dat, w
których panował, na ogół przyjmuje się, że rozwijał się on w danym kraju od końca
epoki średniowiecznej.
przedstawiciele :
Leon Battista Alberti
Michelangelo Buonarroti (Michał Anio
Donato Bramante
Filippo Brunelleschi
Philibert Delorme
Pierre Lescot
Pietro Lombardo
Andrea Palladio
Giuliano da Sangallo
Rafael Santi
Leonardo da Vinci
11. We Florencji, Rzymie, Wenecji i innych włoskich miastach artyści zaczęli na nowo
odnajdywać piękno sztuki antyku. Zaczęto znów malować postacie w akcie, nawet
postacie biblijne (np. Masaccio – Wygnanie z raju). Również tematyka mitologiczna stała
się bardzo popularna (np. Szkoła Ateńska Rafaela). We Włoszech ukształtowało się
malarstwo portretowe i powstał prototyp popularnego w późniejszej sztuce
niderlandzkiego baroku pejzażu (np. Burza Giorgione).
Istotną nowością był wynalazek zbieżnej perspektywy geometrycznej, linearnej oraz
powietrznej.
Portrety malowano na tle pejzaży, co jest potwierdzeniem silnego zwrotu malarstwa
renesansowego ku naturze. Wprowadzono sfumato, a światło na obrazach jest lekko
zamglone oraz wykorzystywany jest światłocień.
16. Rzeźbę renesansową można podzielić na architektoniczną i od architektury
niezależną. Wykonywano rzeźby w marmurze, kamieniu i brązie. Popularna była tzw.
majolika, czyli wypalana glinka z domieszką wapnia, kryta barwnymi polewami.
Do rzeźby związanej z architekturą należy reliefowa dekoracja w kamieniu, która
zdobiła fasady, wnętrza, głowice kolumn i portale. Ściśle związana z architekturą była
także rzeźba nagrobkowa.Twórcą nowego typu nagrobka był Donatello.
Zaprojektował on nagrobek antypapieża Jana XXIII. Na sarkofagu spoczywa zmarły
jakby w spokojnym śnie. Umieszczony jest on w niszy utworzonej między dwoma
kolumnami o korynckich kapitelach. Z czasem ten rodzaj nagrobka przeszedł
ewolucję. Twórcą nowego typu był Sansovino - w nagrobkach stworzonych przez
niego widzimy nowy układ postaci zmarłego, głowa jest wsparta na ręce, jedna noga
natomiast ugięta w kolanie. Postać znajduje się w półśnie.
Rzeźbę architektoniczną tworzą także pomniki, np. posągi konne dowódców wojsk
najemnych. Widać tu nawiązanie do antycznego pomnika Marka Aureliusza.
Ulubionymi tematami w dziełach o wymowie religijnej są: Madonna z Dzieciątkiem,
Pietà oraz postać biblijnego bohatera Dawida. Dzięki zainteresowaniu się sztuką
antyku, powszechne stały się tematy mitologiczne. Rzeźbiono postacie bogów, nimfy,
amorki i wykorzystywano je jako motywy rzeźby dekoracyjnej
17. Najwybitniejsi przedstawiciele rzeźby renesansu
Rafael Santi
Leonardo Da Vinci
Donatello (Donato di Betto Bardi)
Andrea del Verrocchio
Michelangelo Buonarroti
Lorenzo Ghiberti
Antonio Pollaiuolo
Piero Pollaiuolo
Desiderio da Settignano
Mino da Fiesole
Antonio Rossellino
Bernardo Rossellino
Jacopo della Quercia
Luca della Robbia
Benedetto da Maiano
Benvenuto Cellini
Filippo Brunelleschi
Gaudenzio Ferrari
Jacopo Sansoviono
Bartolommeo Bandinelli
18.
Dawid, Andrea del Verrocchio
prawdopodobnie modelem był młody Leonardo.
Michał Anioł- Pieta
