Sanskrit Sambhashanam - Dwitiya Vibhakti

1. संभाषणं संस्कृ तम् - 4
द्वितीया विभक्तत:

2. 4 October 2020 2

3. • नामपदं भिन्न भिन्न रूपाणि धारयति| एिातन
रूपाणि वििक्त्य: उच्यिे |
• क्रियापदे विभक्तत: नाक्स्त; नामपदे एि अस्ति |
• सप्ि वििक्त्य: -
– प्रथमा
– द्वितीया
– तृतीया
– चतुथी
– पञ्चमी
– षष्ठी
– सप्तमी
4 October 2020 3

4. द्वितीया विभक्तत:
• उपयोग - 1:
– द्वििीया वििक्त्या: उपयोग: कममपदे ििति |
– िाक्तये यि् पदं 'क्रकं ' प्रश्नतय उ्िरं अस्ति िि् पदं
कममपदम् | (उदा. बालकः क्रकं पठति ?)
• उदाहरिातन (एकिचनातन पदातन)
4 October 2020 4
बालकः पाठं पठति बाभलका भोजनं खादति
छात्रः मन्त्रं िदति नितकी नृत्यं करोति
पुत्रः जननीं प्रिमति अध्यापकः बालिकां पाठयति
जननी पाकं पचति सेविका घटं आनयति

5. द्वितीया विभक्तत:
• उपयोग - 2:
– गन्िव्य तथानं (यतय उपयोग: गच्छति क्रियापदेन सह्
ििति) अवप कमं एि उच्यिे | अिः गच्छ् (गम्)
क्रियापदेन सह् द्वििीया वििस्क्ति रूपाणि संयोजन्िे |
• उदाहरिातन (एकिचनातन पदातन)
4 October 2020 5
बालकः पाठशािां गच्छति बाभलका विद्याियं गच्छति
जननी गृहं गच्छति नदी समुद्रं गच्छति
जलं नद ं गच्छति जनकः ग्रामं गच्छति
अनुजः नगरं गच्छति महहला मक्न्त्दरं गच्छति

6. द्वितीया विभक्तत: एकिचन पदानन
अकारान्त्त
पुं.
आकारान्त्त
स्री.
ईकारान्त्त
स्री
अकारान्त्त
नपुं.
बालकम् बाभलकाम् नितकीम् भमत्रम्
भिक्षकम् भिक्षक्षकाम् कितरीम् फ़लम्
चषकम् मालाम् कू पीम् पुष्पम्
अध्यापकम् अध्यावपकाम् सहोदरीम् यानम्
जनकम् गातयकाम् जननीम् पितम्
रामम् सीिाम् िगगनीम् विमानम्
पुत्रम ् अनुजाम् पुत्रीम् लड्डुकम्
4 October 2020 6

7. द्वितीया विभक्तत: प्रथम पुरुष: ए.ि. पदानन
• एकिचनम् - माम ्
• उदाहरणम ् -
1. पुत्र: मां नमति
2. ईश्िर: मां रक्षिु
4 October 2020 7

8. द्वितीया विभक्तत: - अभ्यास:
1. छात्र: ____ पठति
2. रामः ____ खादति
3. िगगनी ____ पचति
4. जनकः ____ भलखति
5. सेिकः ____ तथापयति
6. बालकः ____ गच्छति
7. अनुजः ____ िदति
8. जननी ____ तिीकरोति
9. युिकः ____ गच्छति
10.सहोदरः ____ पश्यति
11.गातयका ____ गायति
12. पुत्री ____ वपबति
4 October 2020 8
काव्य:, चषक:, श्लोक:, फलम्, नाट्यगृहम्, िृक्ष:, पाठ:,
विद्यालय:, घट:, िोजन:, गीि:, फलरसम्, िाहटका, पत्रम्,
उद्यानम्
ननम्न शब्दानां योग्य रूपै: ररतत स्थानानन पूरयतु

9. शाक्न्त्त मंर:
सिे सन्त्तु ननरामया |
सिे भद्राणण पश्यन्त्तु
मा कक्श्चद दु:खमाप्नुयात ||
4 October 2020 9
सिे भिन्त्तु सुणखन:
सिे सन्त्तु ननरामया |
सिे भद्राणण पश्यन्त्तु
मा कक्श्चद् दु:खमाप्नुयात् ||