1. Тулуйн хатан Сорхагтани бэхи
1203 онд Чингис хаан
Хэрэйд аймгийг эзлэн авахдаа
Тоорилын дүү Жаха
Хамбугийн бага охин
Сорхагтани бэхийг отгон хүү
Тулуйдаа хатан болгон өгчээ.
Сорхагтани бэхийн Христийн
шашин шүтдэг байсан бөгөөд
бүх шашин их хүндэтгэлтэй
ханддаг байлаа. 1216 онд
Чингис хааны зарлигаар Хөх
Төрөмэс буюу Хөх хана гэдэг
газар Чингис ухааны хүрээ их
сургуулийг байгуулж, Долоодой мэргэн, Чуу мэргэн, Тататунга зэрэг мэргэдийг
багш болгон залсан түүхтэй ажээ. “Хөх Монголын Тулуйг 38 насандаа тэнгэрт
халихад хатан Сорхагтани бэхийг Өгөдэйн хүү Гүюг ивээлдээ авахыг хүсэхэд хатан
ёсыг бодож, хан хөвгүүдийнхээ ирээлүйн төлөө татгалзсан хариуг элчээр илгээн, үр
хүүхдүүддээ номын сургаалыг айлтган журамт бүсгүйн ёсыг дагасан түүхтэй.
Түүний хөвгүүд хожим нь их хаадын үргэжилэл болсон.
1225-1252 он хүртэл үндсэндээ 27 жил Сорхагтани хатан Мөнх хааныг
удирдан, их хуралдайг тэргүүлж иржээ. Түүнийг их гүрний ухаан төгс бэхи хэмээн
Чинги хаан ихэд хүндэтгэн, Бөртэ үжин бусад бэр охидоос илүү ихээр тэтгэн
урамшуулдаг байсан тухай сурвалж бичигт дурдсан байдаг. Мөнх -их Монголын
улсын их хаан, Хубилай- Юан гүрнийг үндэслэгч, Хүлэгү-Ил хаант улсын хаан,
уугуул эх нутгаа эзлэн суусан –Аригбөх нарыг гарын ганзаганд,хөлийн дөрөөнд
хүргэж, хан хөвгүүдээрээ дамжуулан улс гэрийг засах, дотоод хэргийг шийдвэрлэж,
хатан ухааныхаа хэргийг гүйцэтгэж иржээ.