1. YATIRIM FİZİBİLİTE
HAZIRLAMA VE DEĞERLEME ESASLARI
BÜLENT BÜYÜKKAYA
113642050
İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER FAKÜLTESİ
İŞLETME YÜKSEK LİSANS PROGRAMI
PROF. DR. SAİT KAYGUSUZ
2015

2. YATIRIM FİZİBİLİTE
HAZIRLAMA VE DEĞERLEME ESASLARI
BÜLENT BÜYÜKKAYA
113642050
PROJE DANIŞMANI : PROF. DR. SAİT KAYGUSUZ
İMZA :
KOMİSYON ÜYESİ :
İMZA :
PROJENİN ONAYLANDIĞI TARİH :

3. 1
ÖZET
Bir yatırımın hayata geçirilmesi ya da geçirilememesinin başlıca sebebidir fizibilite raporları
ve bu yüzden çok önemlidir. Çok kapsamlı bir çalışmayı gerektirir. Sermaye harcaması
yapılacak bir yatırımın kararını vermek çok kolay bir iş değildir. Karar vericilerin bir fırsat
maliyetini görerek bunun için büyük sorumluluk altına girdikleri bir sürecin başlangıcını
oluşturur.
Yatırım kararları, bir işletmenin gelecek yıllardaki durumunu belirleyici nitelikte bir karar
olduğundan işletmeler açısından hayati önem taşır. Doğru ve zamanlaması uygun bir yatırım
kararı işletmenin gelirini yükseltirken, yanlış bir yatırım kararı işletmeyi iflasa bile
götürebilir. Zamanında verilmeyen bir yatırım kararı ise kaçırılmış bir fırsattır. Bu fırsatı
başkaları değerlendirebilir.
Çalışmada bir yatırım kararının nasıl bir süreçler dizisi ve hesaplama kalıpları doğrultusunda
ele alındığı anlatılmıştır. Ayrıca paranın zaman değeri kavramı ile yatırım projelerinin
değerlendirilmesinin önemine dikkat çekilmiş ve zamanın etkin kullanımının önemi
anlatılmaya çalışılmıştır.

4. 2
İÇİNDEKİLER SAYFA
GİRİŞ ...............................................................................................................................6
1. TEMEL KAVRAMLAR..............................................................................................7
1.1. YATIRIMIN TANIMI VE ÇEŞİTLERİ ..........................................................................7
1.2. YATIRIM PROJESİ KAVRAMLARI.............................................................................9
1.3. FİZİBİLİTE..............................................................................................................10
2. YATIRIM PROJESİ HAZIRLAMA SÜRECİ ........................................................11
3. PROJE FİKRİNİN OLUŞTURULMASI .................................................................12
4. ÖN ARAŞTIRMALAR..............................................................................................12
5. FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARI...................................................................................13
5.1. SEKTÖREL DEĞERLENDİRME................................................................................15
5.2. TEKNİK DEĞERLENDİRME.....................................................................................15
5.3. FİNANSAL DEĞERLENDİRME.................................................................................16
5.4. HUKUKSAL DEĞERLENDİRME...............................................................................17
5.5. ZAMAN KAVRAMI ..................................................................................................18
5.5.1. GELECEKTEKİ DEĞER.................................................................................18
5.5.2. BUGÜNKÜ DEĞER ........................................................................................20
5.5.3. DÖNEMSEL GETİRİLERİN BİLEŞİK DEĞERLERİ TOPLAMI .........................20
5.5.4. YILLIK GETİRİLERİN BUGÜNKÜ DEĞERLERİ TOPLAMI..............................22
6. FİZİBİLİTE SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ.....................................23
6.1. PARANIN ZAMAN DEĞERİNİ DİKKATE ALMAYAN DEĞERLENDİRME ...................24
6.1.1. ORTALAMA VERİMLİLİK YÖNTEMİYLE DEĞERLENDİRME........................24
6.1.2. GERİ ÖDEME SÜRESİ YÖNTEMİYLE DEĞERLENDİRME...............................25
6.2. PARANIN ZAMAN DEĞERİNİ DİKKATE ALARAK DEĞERLENDİRME ......................26
6.2.1. NET BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ (NPV).......................................................26
6.2.2. KARLILIK İNDEKSİ (IP) ................................................................................27
6.2.3. İÇ KARLILIK ORANI (IRR)............................................................................28

5. 3
6.3. PROJE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI .......................29
7. FİZİBİLİTE ONAYI VE UYGULAMA SAFHASI..................................................30
7.1. ONAY SÜRECİ.........................................................................................................30
7.2. PROJE PLANI OLUŞTURMA VE UYGULAMA SÜRECİ ..............................................30
7.3. YATIRIM DEVREYE ALMA VE ÖN SERİ ÜRETİM ....................................................34
7.4. TEST VE KONTROL SÜREÇLERİ .............................................................................35
7.5. SERİ ÜRETİM VE SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ..........................................35
SONUÇ...........................................................................................................................36
KAYNAKÇA..................................................................................................................37

6. 4
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1.1. Üretim Yatırım Çeşitleri..................................................................................8
Şekil 2.1. Yatırım Projesi Aşamaları.............................................................................11
Şekil 5.1. Fizibilite Değerlendirme Çalışmaları ...........................................................14
Şekil 5.5. Zaman Çizelgesi ............................................................................................18
Şekil 7.2.2. Microsoft Project ekran görüntü örneği ....................................................33
Şekil 7.2.3. Twiddlebit Plan ekran görüntü örneği ......................................................33
Şekil 7.3. Yatırım aşamaları .........................................................................................34

7. 5
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 6.1. Ortalama Verimlilik Değerlendirme............................................................24
Tablo 6.1.2. Geri Ödeme Süresi Yöntemiyle Değerlendirme .......................................25
Tablo 6.2.1. Net Bugünkü Değer Yöntemi ile Değerlendirme ......................................26
Tablo 6.2.2. Karlılık İndeksi ile Değerlendirme ...........................................................27
Tablo 6.2.3. İç Karlılık Oranı IRR ile Değerlendirme .................................................28
Tablo 6.3. Proje Değerlendirme Yöntemlerinin Karşılaştırılması ...............................29
Tablo 7.2.1. Proje Süreç Planı Oluşturma Soru Listesi ...............................................30

8. 6
GİRİŞ
Global rekabet firmalar için zorlayıcı bir tehdit olmaya artan bir ivme ile devam etmektedir.
Sanayi kuruluşları yarıştan kopmamak için bu tehdit altında rekabet gücünü sürekli arttırmak
zorundadırlar. Bu sürekli yeni ürün geliştirilmesi ve yeni tesisler kurulmasını şart
koşmaktadır.
Büyük firmalar da strateji ve fizibiliteleri hazırlayan departmanlar bulunmakta ancak küçük
ve orta ölçekli şirketlerde ise sürekli böyle bir departman veya profesyonel bulundurmak
verimli değildir.
İçinde bulunduğum otomotiv sektöründe ana sanayiye çalışan firmaların büyük çoğunluğu
yabancı ortaklıdır. Yabancı ortaklı bu firmaların yerli hissedarlarında ise yatırım fizibilite
konusunda metodolojisi bulunmamakta, çoğunlukla yabancı ortağının kendisine ilettiği
prosedürleri uygulamak durumunda kalmaktadır.
Bu projenin amacı fizibilite anlayış sistematiği kuramamış şirketlere yatırım ve yeni ürün
geliştirme çalışmaların da mümkün olduğunda yardımcı olacak pratik bir bilgi seti
sunmaktır.

9. 7
1. TEMEL KAVRAMLAR
1.1. YATIRIMIN TANIMI VE ÇEŞİTLERİ
Şirket için gelecek dönemlerde gelir getireceğini düşündüğümüz bir aktif karşılığında belirli
bir dönemin gelirlerinden vazgeçme ve daha sonra ise gelir elde etme imkanı veren
harcamalara yatırım olarak adalandırırız. (Kargül, 1996, s. 14)
İşletme yatırımlarını gelişmek ve büyümek amacı ile yapar, bir başka deyişle bir işletme
hayatını sürdürebilmek için yatırım yapmak zorundadır. Bu şekilde bulunduğu piyasada
teknolojisini güncelleyerek rekabet üstünlüğü sağlar. Bir işletmenin geleceğini zamanında
yapılmayan yatırımlar tehlikeye sokacağı gibi, yanlış yapılan yatırımlar da iflasa kadar
götürebilir. (Bahar, 2012, s. 3)
Işletmeler için 2 tür yatırım sınıflandırması yapabiliriz;
1. Sabit sermaye yatırımları (üretim yatırımları)
2. İşletme sermayesi yatırımları (finansal yatırımlar)
Sabit sermaye yatırımları olarak tesisler yatırımın bir kısmını oluştururken, yatırımın diğer
kısmını nakit, alacaklar ve stoklar gibi dönen varlıklar oluşturur. Bunlar kasa-banka gibi
günlük, aylık veya müşteri alacakları gibi 1 aydan daha uzun süreli olabilir. Bilançoda
aktiflerde dönen ve sabit varlıklardan oluşan yatırımları, pasifte ise bu varlıkların özkaynak
ve yabancı kaynak ile finansmanın nasıl sağlandığını görürüz. (Kabukçuoğlu, 2005, s. 4)
İşletme sermayesi yatırımları, yani finansal yatırımlar mal veya hizmet üretmek dışında
kazanç elde etmek için sermayenin yatırım alanların da kullanılmasıdır. Faiz geliri elde
etmek için tahvil satın alınması veya bankalara faiz karşılığı para yatırılması bu tür
yatırımlara örnektir.
Üretim yatırımları ise sermayenin mal ve hizmet üretmeye yarayan tesislere tahsis
edilmesidir. İşletmelerin yatırım yapma nedenleri çok çeşitli olabilir. Genel olarak üretime
ilişkin yatırımlar aşağıdaki gibi 3 ana gruba ayrılabilir; (Kargül, 1996, s. 14)
1- Kuruluş Yatırımları
2- İdame Yatırımları (sürdürme)
3- Tevsi Yatırımları (genişletme)

10. 8
Şekil 1.1. ÜretimYatırım Çeşitleri
(Kargül, 1996, s. 15)
Kuruluş yatırımları; kaynakların mal ve hizmet üretmek için yeni kurulacak olan tesislere
tahsis edilmesidir.
İdame yatırımları; İşletme veya kısımların faaliyetlerini sürdürmek için yaptıkları
yatırımlardır. Eskiyenlerin yenileri ile değiştirilmesi ikame yatırımları, onarım ve revizyon
yatırımları da yenileme yatırımlarıdır.
Tevsi yatırımları; İşletmenin mevcut üretim kapasitesini arttırmak ve yeni ürün ve hizmet
yaratmak için yapılır. Bir üretim firmasının mevcut pres makinelerinin sayılarını arttırması
genişletme yatırımına bir örnektir. Tadilat, genişletme ve emniyet yatırımları olmak üzere 3
gruba ayrılır. Tadilat yatırımları kendi içinde rasyonelleştirme, iş ve üretim değişikliği
yatırımları ve mamül farklılaştırma yatırımları olmak üzere 3’e ayrılmaktadır.
Rasyonelleştirme yatırımları, mevcut teknolojinin daha modern ve verimli teknolojiler ile
değiştirilmesi olarak özetlenebilir. Kısacası modernizasyon yatırımları olarak da
adlandırılabiliriz. Böylelikle kalite seviyesi arttırılır, maliyetler düşürülür.
İş ve üretim tadilat yatırımlarının konusu ise mamül türleri değişmemekte ama pazarlamanın
programındaki miktarların değiştiği ortamlarda işletmenin bu değişikliğe ayak uydurması
için yapılan yatırımlardır.
Farklılaştırma yatırımlarında ise işletmeye yeni bir ürün girecek ise yapılır.
Tevsi yatırımların 2ncisi olan genişletme yatırımlarında işletmenin üretim kapasitesinin
arttırılması amaçlanır. Bunun için ya mevcut işletmeye ek yatırım yapılır ya da alternatif
proje yeniden oluşturulur. Darboğazların giderilmesi de bu kapsamdaki yatıtımlardır.

11. 9
Tevsi yatırımlarının 3ncü şekli de emniyet yatırımlarıdır. Bu yatırımları işletmeler
kaynaklarını emniyete almak ve de korumak amacı ile yaparlar.Örneğin bir işletmenin
hammadde aldığı bir şirkete iştirak etmesi, araştırma ve geliştirmeye kaynak ayırması gibi
yatırımlar bu tür yatırımlar içine girmektedir.
1.2. YATIRIM PROJESİ KAVRAMLARI
Genel tanımı ile proje, belirlenmiş hedeflerin tanımlanmış bir zaman diliminde en optimum
şekilde ulaşmak için hangi kaynakların ve ne şekilde kullanılacağını gösteren kapsamlı bir
planlama.çalışmasıdır. Projeler hedef tarihe kadar değiştirilebilen ve bağımsız yürütülebilen
esnek planlardır. Örneğin bir bina yatırımı içinde mimari proje, tesisat projesi, elektrik
projesi gibi hedefe yönelik bağımsız planlar mevcuttur ve belirli bir tarihe kadar
değiştirilebilmektedir. Bu planlar birbiri ile ilişkili olabilir ve birinin değişimi diğerinde
revizyon ihtiyacı doğurabilir.
Bu anlatımlar doğrultusunda bir faaliyetin veya faaliyetlerin proje olarak adlandırılabilmesi
için aşağıdaki sorulara cevap vermesi gerekmektedir.
 Bir problemden veya bir ihtiyaçtan doğmalı ve problemi çözmeyi amaçlamalıdır
veya ihtiyacı karşılamalıdır. Proje konusu / fikri bir gereklilikten oluştuğu için
aşağıdaki sorulara cevap verebilmelidir;
o Proje hangi problemleri çözecektir?
o Bu proje uygulanmaz ise problemler gerçekten çözülemez mi?
o Proje uygulandığında kimlerin sorunları çözülecektir?
 Belirli bir zaman diliminde uygulanıyor olmalıdır.
 Hedeflere ulaşmak için kapsamlı ve sıralı bir aksiyon listesi içermelidir.
 Kaynak tüketmeli ve karşılığında belirlenmiş birçıktı sağlamalıdır.
 Uygulama sahası / mekanı belirlenmiş olmalıdır.
Hedef somut olmalı ve aynı zamanda ölçülebilir olmalıdır. Çünkü projelerin sonunda
değerlendirme kapsamında girdi ve çıktıların karşılaştırılması gerekecektir. Proje hedefleri
rakamlarla ifade edilmelidir. Örneğin proje sonunda aynı miktarda çıktıyı %50 daha az
operasyon süresi ile elde edeceğiz, %30 daha az enerji kullanarak aynı çıktıyı elde edeceğiz
gibi. Bu şekilde proje sonunda hedeflere ne kadar ulaşabildiğinin kontrolü yapılabilir.

12. 10
Projelerin zamanı tanımlı olmalıdır, yani başlangıç ve bitiş süresi olmalıdır. Proje süresi
yatırımın kapsamına göre uzun veya kısa süreli olabilir. Aynı zamanda uygulama sahası ve
mekanı da tanımlanmış olması şarttır.
Projelerin en önemli özelliği kaynak kullanmalarıdır. Kaynak kullanmak maliyeti oluşturur.
Bu yüzden en optimum maliyette projenin gerçekleştirilmesi için doğru bütçe ve planlama
yapılmalıdır. Bütçe kapsamında makine ekipman, malzemeler, insan fiziki veya beyin gücü
gibi kaynaklar kullanılır. Bu kaynaklar zamanında sağlanamaz ise proje gecikir ve
maliyetlerin artmasına yol açar. Fayda/maliyet kapsamında bu gecikme artık projenin cazip
olmamasına ve yatırımın yarım kalmasına neden olabilir. (Kabukçuoğlu, 2005, s. 12-16)
Projenin başarılı olabilmesi için en önemli çalışma detay planlamadır. Zaman şirketler için
en önemli kaynaklardan biridir. Projenin kaynak tüketeceği zaman dilimine göre gider
hesaplanmış, aynı zamanda projenin devreye girip getiri sağlayacağı zaman da hesaba
katılmıştır. Dolayısı ile tüm hesaplamaların ve kabullerin doğru olabilmesi ancak doğru bir
planlama ve bu plana uyum ile gerçekleşebilir. Bu sebeple tüm faaliyet detayları veher
detayın yerine getirilmesi için gerekli adımlar ve bu adımların kimler tarafından ne zaman
ve nasıl yerine getirileceği belirlenmiş olamlıdır.
Şirketler için projeler stratejik planlardır. Her şirket için gelecek belirsizlikler ile doludur ve
bu risk unsurlarını tahmin edip bu riskleri en az zararla atlatıp başarıya ulaştıracak stratejiler
oluşturma zorunluluğu vardır.
Yatırım projesi kısa anlatımla belirlenmiş faaliyetlerin minimum maliyetle gerçekleştimek
ve yatırım sonunda oluşturulan kapasiteden maksimum faydayı sağlamak amacı ile yapılan
kapsamlı bir plandır. (Usta, 2014)
Yatırım projesinin sınırlayıcı özellikleri mevcuttur. (Kargül, 1996, s. 19)
 Öncelikle yatırım proje ile birlikte belirli ve uzun süreli bir kapasite yaratmalıdır
 Hammadde,İşgücü ve Sermaye gibi fiziki girdilerin olması gereklidir
 İç ve/veya dış ekonomilere mal ve hizmet arz edilmelidir
1.3. FİZİBİLİTE
Fizibilite projenin yapılabilirliğini ortaya koyan bilgi ve deneyim gerektiren bir proje
faaliyetidir. Kapsam olarak yatırım projesinin teknik, finansal ve ticari yönlerini ortaya
koyan ve yatırım fikrinin gerçekleştirilmesinin kabul veya ret edilmesine yönelik analizleri

13. 11
de içeren bir yapılmak istenen yatırımları desteklemek için kullanılan numerik bir proje
seçim aracıdır.
2. YATIRIM PROJESİ HAZIRLAMA SÜRECİ
Yatırım projesi, genelde belirsizlik ve risk ortamında söz konusu yatırımın kaynak
gereksinimi, yatırım süresi ve bu yatırımın ekonomik ömrü boyunca rantabilitesinin ve
yararlılık derecesinin göstergeler ile ölçülebilmesi, gerçekleşebilirliğine karar verilebilmesi
amacına yönelik bir plan olarak hazırlanır. Bu planı hazırlama mühendislerin, finansçıların,
ilgili alandaki uzmanların katılımı ile geleceğe ilişkin hesaplamalar sürecini kapsamaktadır.
(Kargül, 1996, s. 21)
Aşağıdaki şemada yatırım projesi hazırlama süreci görülmektedir.
Şekil 2.1. Yatırım Projesi Aşamaları
(Kargül, 1996, s. 21)

14. 12
3. PROJE FİKRİNİN OLUŞTURULMASI
Yatırım projesi gereksinimi şu sebeplerle olabilir; (Usta, 2014)
 Atıl kaynakların varlığı ve bunların değerlendirme isteği
 Üretimi etkin ve verimli kılmak
 Yeni üretim kapasitesi gereksinimi
 Ürün serisini tamamlamak
 Faaliyet konularının desteklenmesi
 Riskleri yayma zorunluluğu
 Gelirlerin azalması
 Moda
 Prestij elde etme isteği
 Yasal zorunluluklar
 Raslantılar
 Diğer
Yatırım projelerinin amacı belirli bir malı veya hizmeti üretmektir. Çok sayıda mal ve hizmet
türü bulunduğu için yatırımcıların karşısına çok sayıda alternatif çıkar. Bütün alternatiflerin
üzerinde derinliğine bir inceleme yapmanın, ekonomik, teknik, finansal ve hukuki etüdleri
hazırlamak çok güçtür ve bu sebepler proje hazırlamadan önce ümit verici yatırım alanların
saptanması ile proje fikri doğar. (Kargül, 1996, s. 22)
4. ÖN ARAŞTIRMALAR
2 şekilde araştırma yapılabilir;
Bir ihtiyaç araştırılabilir ve bu ihtiyacı giderecek mal veya hizmet belirlenir;
 Mevcut sanayilerin durumu incelenir
 Bu sanayilerin girdive çıktıları tespit edilir
 Demografik veriler incelenir
 Kalkınma planları veekonomik değişim eğrileri incelenir
 Toplumsal değişimler incelenir
 Yeni yasaların etkileri göz önünde bulundurulur
Ya da önce ürün veya hizmet bulunur ve ihtiyacın derecesi araştırılır;
 Yerel malzeme ve kaynaklar incelenir
 Dışarıdan tedarik edilen malların yerli üretim imkanları araştırılır

15. 13
 Yeni yaygınlaşacak teknolojilerin olumsuzluklarını giderecek araştırmalar yapılır
 Mevcut sanayi ürünleri ele alınarak bunların nasıl geliştirilebileceği araştırılır
 Sanayi fuarları ziyaret edilerek fikir edinilir
Ön araştırma sonucu ortaya çıkan proje fikirlerinin belirli bir mantık çerçevesinde ön
elemeden geçirilmesi gereklidir. Şu sorular ile ön eleme yapılabilir;
 Uygun fiyatlarlar ile üretim faktörlerinin tedariğinde sınırlayıcı etkenler mevcut mu?
 Proje fikri karşılanamayacak ölçüde çok sermaye mi gerektiriyor?
 Projenin çevresel etkileri mevcut mu? Mevcut ise devletin ve kamuoyunun
belirlediği resmi ve resmi olmayan kural ve ilkelerine ters düşüyor mu?
 Ulusal politikalar, amaçlar ve ilkeler ile çelişiyor mu?
 Proje fikrinin kapsadığı piyasaya girişi engelleycek tekelci kuruluşlar var mı?
 Ürünün veya hizmetin piyasaya dağıtımını engelleyebilecek etkenler mevcut mu?
 Mevcut veya gelecekteki sanayi sektörü ile çelişki içinde midir?
Üstteki sorular ışığında yapılacak değerlendirme aşağıdaki faktörler de dikkate alınarak
incelenir;
 Mevcut Pazar durumu yeterli olup olmadığı
 Pazarın büyüme potansiyeli varlığı
 Ürünün veya hizmetin rekabet derecesi
 Pazarda başarılı olma derecesi
 Proje ile ilgili teşvik imkanları
Bu faktörlerin ışığında ön elemeden geçen proje fikirleri artık daha belirgin bir durumdadır.
Artık işletmenin geleceğini önceden yönlendirecek projeler en aza indirilmiştir. Daha
ayrıntılı veriler ile değerlendirilmeye başlanması bu aşamada olur. Aşağıdaki konularda
karar vermek gereklidir;
 Proje fikirlerine kapsamlı bir fizibilite etüdü yapmak gerekiyor mu?
 Fizibilite etüdü yapmak gerekli ise hangi konularda çalışmak gerekli?
 Fizibilite etüdü kimlere yaptırılmalı?
5. FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARI
Fizibilite çalışmaları, sektör (Pazar) analizi, teknik analiz, finansal analiz ve hukuksal analiz
olarak adlandırılan 4 belirgin aşamayı içeren kapsamlı bir ekonomik analizdir. Sektör analizi
proje ürününün içinde olacağı pazarın ve çevrenin durumunu ve ürüne olacak talebi

16. 14
belirlemeye çalışır. Teknik analiz ise projenin teknik açıdan yapılabilirliği ile ilgilenir.
Finansal analiz de projeye ait nakit giriş ve çıkışları gözönüne alarak bunun için gerekli olan
kaynak ihtiyacını ve nereden temin edileceğini analiz eder.
Projenin hazırlanması ve uygulamaya konması arasındaki sürecin planlanması da en az
yukarıda saydığımız 4 analiz kadar önemlidir ve üzerinde titizlikle durulması gerekmektedir.
Bu safha da yapılacak stratejik bir hata istenmeyen sonuçlar doğurabilir. İş planı ile fizibilite
çalışmaları ayrı iki araçtır. Fizibilite çalışmaları projenin yapılabilirliğini araştırır, iş planı
ise bu projelerin fikir aşamasından gerçekleştirme aşamasına ulaşabilmesi için gerekli
faaliyetlerin planlanmasıdır. (Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali;
Ceran, Yunus; Aydemir, Oğuzhan; Sayılır, Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 24)
Proje ve fizibilite bir ekip çalışmasıdır. Pazar & Teknik ve Finansal değerlendirmelerin hem
kesişen hem de ayrı çalışma konuları vardır. Bu değerlendirmelerin içeriklerini aşağıdaki
şekilde özetleyebiliriz.
Şekil 5.1. Fizibilite Değerlendirme Çalışmaları
(Kabukçuoğlu, 2005, s. 42)

17. 15
6.2. SEKTÖREL (PAZAR) DEĞERLENDİRME
Bu aşama ürünün veya hizmetin iç ve dış piyasalarda göreceği talebin tahmin edilmesi ve bu
talebi etkileyen faktörler ile yatırımın ekonomik ömrü boyunca oluşacak talep değerlerindeki
değişimi belirleme çabasıdır. Talep tahmini projenin dayanak noktasını oluşturduğu için
dikkatli şekilde analiz yapılması şarttır. Bu araştırma ve analizlerle elde edilen sonuçlar
projenin nakit akışlarını etkileyeceği gibi kapasite seçiminin belirlenmesinde de önemli hale
gelmektedir. Temel olarak talep 4 değişkenin fonksiyonu olarak karşımıza çıkar. Bunlar;
 Malın veya hizmetin fiyatı
 Diğer mal ve hizmetlerin fiyatları
 Tüketicilerin gelir düzeyi
 Tüketicilerin zevk ve tercihleri
Nüfus, milli gelir, kişi başında gelir gibi sosyo-ekonomik göstergelerin yanında demografik
ve psikolojik profil gibi potansiyel müşterilere ilişkin kriterlere dayanarak piyasa dikkatlice
bölümlendirilir. Buradaki amaç potansiyel müşterileri belirlemek ve talep tahmininde
kullanmaktır. Genel olarak bir piyasa araştırması aşağıdaki unsurları içermelidir;
 Yatırım konusu mal ve hizmetin özellikleri
 Mal ve hizmetin kalitesi ile ilgili standartlar
 Gümrük tarifesi, kota vb gibi dış ticarete ilişkin düzenlemeler
 Mal ve hizmet ile ilgili üretim, tüketim fiyat istatistikleri
 Üretim olanakları ve kısıtları
 İç ve dış Pazar durumu ve piyasadaki rekabet durumu
 Pazarlama konusuna yönelik idari, teknik ve hukuki kısıtlar
 Tüketicilerin davranışları, yaklaşımları, tercihleri
 Taşıma, depolama, dağıtım kanalları ve pazarlama politikaları
 Hedeflenen Pazar payı
 Fiyatlandırma politikası
(Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus;
Aydemir, Oğuzhan; Sayılır, Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 25)

18. 16
5.2. TEKNİK DEĞERLENDİRME
Teknik değerlendirme aşamasında, projenin ihtiyacı olan teknik gereksimler analiz edilir.
Başlıca konular şunlardır;
 Teknik dizayn
 Üretim yöntemi ve buna bağlı olarak teknoloji seçimi, seçimin gerekçesi, nasıl elde
edileceği
 Alternatif teknolojiler ve bunların maliyetleri
 İşgücü ihtiyacı belirlenmesi ve maliyetleri
 İş akış diyagramı oluşturulması ve buna bağlı olarak işletme içi yerleşimin gözden
geçirilmesi ya da yeniden düzenlenmesi
 Detay montaj planının hazırlanması, kim-ne zaman-nasıl ve hangi maliyet ile
gerçekleştireceğinin belirtilmesi
 Hammadde ve yardımcı işletme malzeme ihtiyacının belirlenmesi
 Üretim dönemine ait maliyetlerin hesaplanması
 Yatırım projesinin faydalı ömrünün hesaplanması
 Çevresel etkinin araştırılması
(Kargül, 1996, s. 28) (Tiryakioğlu, Nalbantoğlu, & Baysan, 2011, s. 28)
5.3. FİNANSAL DEĞERLENDİRME
Yatırım projesine başlama kararı verebilmek için yatırımcı projenin finansal olarak
desteklenebilirliğini görmek istemektedir. Kısacası yatırılacak sermayenin karşılığında
benzer özellikte ve eş değer riskte olan projelere göre en yüksek getiri sağlayacağı yatırım
yapılmak istenmaktedir. Bu değerlendirme aşamasında bu sorunun cevabı aranmaktadır.
(Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus; Aydemir,
Oğuzhan; Sayılır, Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 26)
Dönemler halinde oluşturulacak satış tahminleri, masraf ve tahmini gelir tabloları projenin
kabul edilebilirliğini etkileyecek olan karlılık hesapları için çok büyük önem taşımaktadır.
Benzer şekilde yine dönemler halinde oluşturulacak tahmini bilançolar da kuruluşun
borçlanma ve borç ödeme için mali yapısını ayarlaması açısından önemli hesaplardır.
(Kargül, 1996, s. 15)
Bu kapsam içinde finansal değerlendirme de şu konular ele alınır;
 Toplam proje maliyetinin hesaplanması

19. 17
 İşletme sermayesi ihtiyacının belirlenmesi
 Toplam yatırım finansmanın ve sermaye yapısının belirlenmesi
 İşletme dönemi gelirlerinin belirlenmesi
 Yatırım için toplam gelir ve giderlerin tahmin edilerek karlılığın belirlenmesi
 Projenin finansal olarak değerlendirilmesi
(Kargül, 1996, s. 16)
Söz konusu yatırım projesinin fizibilite aşamasında finansal değerlendirilerek
yapılabilirliğinin sorgulanması para ve zaman kaybını önleyecektir.
5.4. HUKUSAL DEĞERLENDİRME
Yatırım proje değerlendirmesin de yasal ve idari koşulları da araştırmak şarttır.
Organizasyonun hukuki şeklini ilgilendiren bağlayıcı hükümler olacağı gibi, bazı yetki ve
izin belgeleri alınması gerekebilir. Vergilendirme ve genel politikalar, bürokratik işlemler
gibi bir çok konuda işletmelerin hukuki durumlarının farklı avantaj ve dezavantajları
bulunmaktadır. Projenin devreye girmesihalinde arazi kullanımı, ÇED raporu gibi birçok
izin ve yetki belgelerinin alınması gerekebilir. Bunun için yerel yönetimler,merkezi yönetim
ve birçok kurulla bağlantıya geçilmesi zorunluluğu ortaya çıkabilir. Ayrıca bazı teşvikve
desteklerden faydalanabilmesi için kamu kuruluşları ile koordinasyonun sağlanması
gerekebilir. (Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus;
Aydemir, Oğuzhan; Sayılır, Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 27)
Bazı hukuksal zorunluluklar proje içinde gider olarak yansıyabileceği gibi devlet teşviklerini
de kullanmak proje finansmanı açısından kolaylıklar sağlayabilir. Ülke içinde kapasite
fazlası bir alanda yatırım yapmak yatırımcıya teşvik alamayacağı için yatırım maliyeti
artacaktır. Yatırımı daha kolaylaştırmak için teşvik ile ilgili mevzuatları bilmek son derece
faydalıdır. Ülkemizde teşvik sistemi 3 ana gruba ayrılır;
 İhracat teşvik sistemi
 Genel teşvik sistemi
 KOBİ teşvil sistemi
Bunlar dışında son dönem enerji ve istihdam teşvikleri de özel teşvikler içinde
bulunmaktadır.
İhracat teşvik sistemini DışTicaret Müsteşarlığının çıkardığı kararnamelerin, tebliğlerin ve
yönetmeliklerin takibi ile uygun teşvik kalemleri saptanabilir, bunlar;
 Ar-ge desteği

20. 18
 Çevre ile ilgili yardımlar
 Pazar araştırması konularında yardım
 İstihdam ve eğitim yardımı
 Yurt dışı ve yurt içi fuar yardımları
Genel teşvik sistemi ve KOBİ teşvik sisteminde ise T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı
Teşvik Uygulama Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen kararnameleri tebliğler ve
yönetmelikler ile yönetilir ve teşvik konuları Resmi Gazete de yayınlanır. Yatırım indirimi,
gümrük muafiyeti, teşvik kredileri, vergi, resim ve harç istinası, teşvik primi, SSK primi,
enerji teşviği gibi imkanlar mevzuat çerçevesinde kullanılabilir. Bunlar sözkonusu yatırım
için teşvik belgesinde belirtilir. Aynı yatırım için sadece bir tane teşvik belgesi alınabilir.
Resmi Gazete ve www.hazine.gov.tr adresinden teşvikler ile ilgili tüm değişiklikler takip
edilebilir. Teşvik belgesi 4 sayfadan oluşmaktadır. (Kabukçuoğlu, 2005, s. 32-38)
5.5. ZAMAN KAVRAMI
Para ve zaman kavramını anlamak bir fizibilite değerlendirmesinde çok önemlidir. Paranın
bugünkü değeri yarından daha değerlidir. Çünkü günlük faiz kazanılabilir bankaya
yatırılıarak. Enflasyonu da göz önüne alır isek yarın aynı 1 Liranın satın alma gücü daha
azdır. Fizibilite de zaman kavramını anlamak şu bakımdan önemlidir, yatırım için gerekli
para çıkışlarıile yatırımdan sağlanacak para girişleri farklı zamanlarda gerçekleşeceği için
zaman değerini dikkate almadan para girişve çıkışlarını karşılaştırmak yanlış sonuçlar
doğuracaktır. Zaman faktörünü dikkate alarak aynı zaman düzeyine alarak karşılaştırma
sağlıklı yapılabilir.
Yatırım gerçekleştirilirken toplam harcamanın bir kısmı öz kaynaklarlar ile ve diğer
kısımları ise borçlanarak olur. Borçlanıldığı zaman paranın gelecek dönemlerde bir ödeme
taahhüdüne girilmiş olur. Ödemeler hem anapara hem de faizi kapsayacaktır. Bu problemleri
çözmek içinde bileşik faiz hesaplarının bilinmesi gereklidir. (Kabukçuoğlu, 2005, s. 118)
5.5.1. GELECEKTEKİ DEĞER
Zaman çizelgesinden faydalanarak faiz hesaplarını gözden geçirirsek;
Şekil 5.5. Zaman Çizelgesi
(Kabukçuoğlu, 2005, s. 118)
0 1 2 3 4 5 n

21. 19
Bu çizelge de sıfır şu anı gösterir. Sonraki sayılar ise gelecek dönemleri gösterir. Yıllık
dönem söz konusu ise her sayı 1 yılı gösterir, 3 aylık dönemleri konuşuyor isek birinci 3 ay,
ikinci 3 ay şeklinde dönemlerden bahsediyor oluruz.
Faizin tanımı olarak, başkasına ait paranın kullanımasına karşılık ödenen kira şeklinde
tanımlayabiliriz.
Örnek;
1000 ₺ %10 faiz oranı ile 1yıl sonra 1000*(1+0,10) = 1100 ₺
Buradaki 100 ₺ faiz geliri 1 yıl boyunca 1000 ₺ nin kira bedelidir.
1100 ₺ ise 1000 ₺ nin gelecekteki değeridir.
Paranın gelecekteki değerini gösteren faiz % oranı ile belirtilir. Bunun yanında hangi
döneme ilişkin olduğu da belirtilir.
Örneğin yıllık enflasyon oranı %10 ise 3 aylık faiz oranı şöyle hesaplanır;
i = yıllık faiz oranı
= n dönem itibari ile faiz oranı
=( + ) /
-1 formülü ile hesaplanabilir. Yani;
3 aylık faiz oranı =( + , ) /
-1 = 0,024 yani % 2,4 tür
Üstteki hesaplama basit faiz hesabına örnektir, bir de faiz üzerinden faiz kazancı elde
edilebilir. Buna bileşik faiz denilmektedir.
Bileşik faiz hesabı için aşağıdaki formülasyon ile kolayca vade sonundaki kazanç
hesaplanabilir;
= ( + )
= Dönem sonunda elde edilecek ana para ve faiz toplamı
= Dönem başındaki yatırılan para
i = Faiz oranı
n = Dönem sayısı
Örnek; 1000 ₺ nin yıllık %10 faiz oranında 3 er aylık dönemle 1 yıl sonunda bileşik faiz ile
oluşacak gelir şu şekilde hesaplanır;
yıllık %10 luk faiz oranını 3 er aylık ifade edersek =( + , ) /
-1 = 0,024 yani % 2,4
tür. Bu değeri bileşik faiz formülüne koyarak,
= ( + , ) = 1.099,51 ₺ bulunur.

22. 20
5.5.2. BUGÜNKÜ DEĞER
Gelecekte kazanılacak paranın bugünkü karşılığına bugünkü değer denir. Yani n. dönem
sonundaki değerinin bugünkü değeri olan bulunur.
n yıl sonunda elde edilecek gelirin bugünkü değerinin hesaplanması için aşağıdaki formül
kullanılır;
=
( + )
Örnek; 2 yatırım alternatifi olduğunu varsayalım, A yatırımı 5 yıl vade sonunda 1300 ₺, B
yatırımı ise hemen 1080 ₺ kazandıracaktır. Paranın alternatif %5 ile değerlendirme imkanı
olduğunu kabul edelim. Bu durumda 2 yatırımı karşılaştırır isek;
1300 ₺ nin bugünkü değeri,
=
( , )
= 1018 ₺
Sonuç olarak B yatırımı kabul edilir.
5.5.3. DÖNEMSEL GETİRİLERİN BİLEŞİK DEĞERLERİ TOPLAMI
Belirli bir süre boyunca dönem başında veya sonlarında eşit tutarlarda elde edilen ya da faize
yatırılan paranın gelecekteki toplam değerinin hesaplanması işlemidir.
Örnek; 3 yıl boyunca dönem başlarında her yıl 1500 ₺ yatırıldığını, faiz oranın %10
olduğunu düşünürsek;
0 1 2 3 4 5 n

23. 21
1.yıl yatan para toplam 3 yıl hesapta kalır;
=1500 ∗ (1 + 0,10) = 1996 ₺
2.yıl yatan para toplam 2 yıl hesapta kalır;
=1500 ∗ (1 + 0,10) = 1815 ₺
3.yıl yatan para toplam 1 yıl hesapta kalır;
=1500 ∗ (1 + 0,10) = 1650 ₺
3 yıl sonunda toplam 5461 ₺ hesapta birikecektir.
Aynı sonucu formül ile de bulabiliriz;
P =
∗ (( ) )( )
P =
∗ (( , ) )( , )
,
= 5461 ₺
Aynı örneği paraların dönem sonunda yatırılması halinde hesaplayalım;
1.yıl yatan para toplam 2 yıl hesapta kalır;
=1500 ∗ (1 + 0,10) = 1815 ₺
2.yıl yatan para toplam 1 yıl hesapta kalır;
=1500 ∗ (1 + 0,10) = 1650 ₺
3.yıl yatan para ise 1500 ₺ olmak üzere
toplam 4965 ₺ bulunur.
Aynı sonucu formül ile de bulabiliriz;
P =
∗ (( ) )
P =
∗ (( , ) )
,
= 4965 ₺

24. 22
5.5.4. YILLIK GETİRİLERİN BUGÜNKÜ DEĞERLERİ TOPLAMI
Belirli bir süre boyunca dönem başında veya sonlarında eşit tutarlarda elde edilen ya da faize
yatırılan paranın bugünkü toplam değerinin hesaplanması işlemidir.
Örnek; ev sahibiniz size şöyle bir teklifte bulunmuştur. 3 yıllık kira süresi boyunca her yıl
dönem başlarında yıllık 1500 ₺ kira ödemektense peşin olarak 4250 ₺ almayı kabul
edebileceğini bildirmiştir. Enflasyon oranın %10 olduğunu kabul ederek;
=
( + , )
= 1500 ₺
=
( + , )
= 1363 ₺
=
( + , )
= 1239 ₺
Toplam = 4103 ₺ olmaktadır. Her dönem ödeme yapmak daha karlıdır.
Formülasyon aşağıdadır;
R =
∗ (( ) )
( ) ∗
R =
∗ (( , ) )
( , ) ∗ ,
= 4103 ₺
Aynı kira tutarları dönem sonunda yatırılsa idi;
=
( + , )
= 1364 ₺
=
( + , )
= 1240 ₺
=
( + , )
= 1126 ₺
Toplam = 3730 ₺ olmaktadır.

25. 23
Formülasyon aşağıdadır;
R =
∗ (( ) )
( ) ∗
R =
∗ (( , ) )
( , ) ∗ ,
= 3730 ₺
(Kabukçuoğlu, 2005, s. 120-128)
6. FİZİBİLİTE SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
Yapılabilirlik araştırması sonucunda elde edilen veriler dikkate alınarak proje önerilerinin
değerlendirilmesi ve analizi gerçekleştirilir. Karlılıkları, yatırımın geri dönüş süreleri ve
oluşturacağı katma değerler belirlenir. Bu analizlerde nakit akış tabloları kullanılır. Belirli
varsayımlar ve duyarlılık analizleri ile projeler test edilerek her bir projenin başarı şansı
belirlenir. Değerlendirme aşaması 2 açıdan yapılır;
 Ekonomik değerlendirme
 Finansal değerlendirme
Ekonomik değerlendirme; proje karlılığı ile nakit akışları dikkate alınır. Proje karlılığı,
yatırım sonunda elde edilecek karın, ilk yatırım tutarına bölünmesi ile belirlenir. Diğer
yöntem ise geri ödeme süresi yöntemidir. Yatırımın sağladığı nakit akımlarının kaç
dönemsonra yatırım için katlanılan fon çıkışına eşit olacağı belirlenir. Ancak bu yöntemler
paranın zaman değerini göz önüne almaz. Ayrıca paranın zaman değerini dikkate alan net
bugünkü değer ve iç karlılık oranları hesap edilerek ekonomik değerlendirmeler yapılır.
Finansal değerlendirme; karlılık analizleri değerlendirme aşamasından sonra bir de projenin
sürekliliğinin sağlanıp sağlanamayacağının da kontroledilmesi gereklidir. Ekonomik
değerlendirme analizleri projeyi bir bütün olarak ele aldığı için nakit giriş ve çıkışlarındaki
dönemsel değişimleri dikkate almaz. Bu noktalar da yatırımın devam edebilmesi için
finansal kaynaklara ihtiyaç duyabilir ve işletmenin sürekliliği açısından kabul edilemez
durumda olabilir. Projenin başarısı için finansal değerlendirme yapılırken şu soruların
cevaplarının dikkate alınması gerekmektedir;
 Yabancı kaynak anapara ve faiz ödemeleri
 Kar payı ödemeleri

26. 24
 Yasal kesintiler
 Nakit açıkların kısa vadeli banka kredileri ile karşılanıp karşılanamayacağı ya da
nakit giriş ve çıkışlarında yeniden düzenleme yapılıp yapılamayacağı
 Öz kaynakların ve de uzun vadeli yabancı kaynakların yeterli olup olmadığı
 Uzun vadeli yabancı kaynak kullanımının uygunluğu
Bu soruların cevaplarını verebilmek için likidite analizi, sermaye yapısı analizi ve oran
analizi araç olarak kullanılır. (Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali;
Ceran, Yunus; Aydemir, Oğuzhan; Sayılır, Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 165-
166)
6.1. PARANIN ZAMAN DEĞERİNİ DİKKATE ALMAYAN DEĞERLENDİRME
Bu değerlendirme yönteminde paranın bir zaman değerinin olmadığı varsayılır, yani
bugünün değerinin gelecekteki satınalma gücü ile aynı olacağı varsayılır.
6.1.1. ORTALAMA VERİMLİLİK YÖNTEMİYLE DEĞERLENDİRME
Bu değerlendirme yöntemi yatırımların ortalama verimliliklerini ölçer. Verim oranı yüksek
olan proje tercih edilir. Eğer sadece bir proje var ise bu durumda hesaplanan oran ile
beklenen oran karşılaştırılır. Beklentilerin üstünde bir oran hesaplanır ise proje kabul edilir,
aksi ise ret edilir. Basit ve hesabı kolay bir yöntemdir.
Ortalama Verimlilik =
Toplam Net Gelir
Yıl Sayısı
Başlangıç Yatırım Tutarı + Hurda Değer
2
Örnek hesaplama; A ve B projesinin aşağıda tablodaki verilere sahip olduğunu varsayalım.
Tablo 6.1. Ortalama Verimlilik Değerlendirme
A projesi B projesi
BaşlangıçYatırımı (30.000) (45.000)
Hurda Değeri 10.000 15.000
1.yıl net gelir 750 2.000
2.yıl net gelir 1.000 1.750
3.yıl net gelir 1.250 1.500
4.yıl net gelir 1.500 1.250
5.yıl net gelir 1.750 1.000
Gelir Toplamı 6.250₺ 7.500₺
(Kabukçuoğlu, 2005, s. 130)

27. 25
Ortalama Verimlilik (A) =
6.250
5
30.000 + 10.000
2
= % 6,25
Ortalama Verimlilik (B) =
7.500
5
45.000 + 15.000
2
= % 5,0
Ortalama verimlilik oranı A>B olduğu için A projesi seçilir.
6.1.2. GERİ ÖDEME SÜRESİ YÖNTEMİYLE DEĞERLENDİRME
Geri ödeme süresi, proje için yatırılan paranın ileriki dönemlerde elde edilecek nakit akışları
ile kaç yıl sonra geri alındığı hesaplar. Geri ödeme süresi kısa olan proje tercih edilir. Eğer
tek proje var ise beklenti içinde olunan zamana ile kıyaslanır. Tek başına değerlendirme
kriteri olarak kullanılmaması tercih edilir, diğer değerlendirme yöntemleri ile birlikte
kullanılır. Geleceği pek kestirilemeyen riskli sektörlerde tercih edilebilir. (Kabukçuoğlu,
2005, s. 131)
Örnek; proje yatırım bedeli 30.000 ₺ ve 7 yıl süresince projenin sağlayacağı nakit akımları
şu şekilde olsun;
Tablo 6.1.2. Geri Ödeme Süresi Yöntemiyle Değerlendirme
Tutar ₺ Kümülatif ₺
1.yıl 3.500 3.500
2.yıl 4.250 7.750
3.yıl 3.250 11.000
4.yıl 5.500 16.500
5.yıl 6.750 23.250
6.yıl 7.750 31.000
7.yıl 3.150
(Kabukçuoğlu, 2005, s. 132)
Projenin geri ödeme süresi 6 yıldır. Eğer yatırımın ekonomik ömrü 6 yıldan uzun ise kabul
edilebilir. Ama aynı yatırım tutarını daha kısa zamanda ödeyebilen başka bir alternatif var
ise proje kabul edilmez.

28. 26
6.2. PARANIN ZAMAN DEĞERİNİ DİKKATE ALARAK DEĞERLENDİRME
Paranın satınalma gücü zaman içinde değiştiğinden farklı önemlerde oluşacak gelirlerin ya
da harcamaların birbiri ile kıyaslanması yanıltıcı olacağı için aşağıdaki değerlendirme
yöntemlerini kullanmak doğru karşılaştırmaları yapmamızı sağlamaktadır.
6.2.1. NET BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ (NPV)
Önceden belirlenmiş bir iskonto oranı ile,yatırım harcamaları ile yatırım ile oluşacak
nakitgirişlerinin aynı zaman noktasına indirgeyerek aralarındaki farkın hesaplanmasıdır.
=
(1 + )
−
= Nakit girişleri
i = İskonto oranı
= Yatırım harcamaları, nakit çıkışları
Eğer tek projeyi değerlendirmek istiyor isek NBV nin pozitif çıkması gerekmektedir. Yani
sıfırdan büyük olması gerekmektedir. Eğer sıfır a eşit ise ret edilir çünkü projenin
sürdürülebilirliği yoktur. Bu yöntemin en büyük zorluğu iskonto oranın belirlenmesidir.
Genel olarak iskonto oranı olarak sermaye maliyeti kullanılmaktadır.
Tablo 6.2.1. Net bugünkü değer yöntemi ile değerlendirme

29. 27
Üstteki A ve B için hazırlanan tabloda A projesi yatırım bedeli 100.000₺ ve B projesi yatırım
bedeli 120.000₺ dir. Her 2 projenin nakit akımları birinci sütunlarda verilmiş ve iskonto
oranı olarak %10 kabul edilmiştir. İkinci sütunlarda her bir gelir sıfır zaman dilimine
indirgenmiştir. Son sütunlar da NPV hesaplanmıştır.
Her 2 projenin NPV değeri pozitiftir. A projesinin NPV değeri B ye göre daha büyük olduğu
için A projesi tercih edilmelidir.
6.2.2. KARLILIK İNDEKSİ (IP)
Belirlenmiş bir iskonto oranı ile yatırım harcamalarını ve yatırım ile sağlanacak nakit
girişlerini aynı zaman düzeyine indirgeyerek, indirgenmiş toplam nakit girişlerinin
indirgenmiş toplam harcamalara oranıdır.
=
(1 + )
= Nakit girişleri
i = İskonto oranı (sermaye maliyeti)
= Yatırım harcamaları, nakit çıkışları
Eğer sadece bir proje değerlendiriliyor ise IP <1 ise RET, IP >1 ise proje kabul edilir. Birden
fazla proje değerlendiriliyor ise IP i en büyük olan proje tercih edilmelidir.
Tbalo 6.2.2. Karlılık İndeksi Değerlendirmesi
IP (A projesi) = 106.949/100.000=1,07 ve IP (B projesi) = 124.360/120.000=1,04
IP (A projesi) > IP (B projesi) olduğundan A projesi tercih edilmelidir.

30. 28
6.2.3. İÇ KARLILIK ORANI (IRR)
İç karlılık oranı yatırım için yapılan harcamalar ile, karşılığındaki para girişlerinin aynı
zaman düzeyine indirgendiğinde eşit kılan iskonto oranıdır. Bir başka ifade ile yatırım
projesinin net bugünkü değerini sıfıra eşitleyen iskonto oranı olarak da tanımlanmaktadır.
( )
- ( )
= 0
= Nakit girişleri
= Yatırım harcamaları, nakit çıkışları
r = Projenin verimliliği
Eğer projenin verimliliği “r” sermaye maliyetinden “i” büyük ise kabul edilir.
Örnek; Projenin yatırım tutar toplamının 100.000₺ olduğunu ve nakit girişlerinin yıl bazında
aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım. İskonto oranı r yi %10 ve %12 olarak işleme koyarak
net bugünkü değerlerini hesaplayıp yıl bazında nakit girişlerinin yatırımı hangi yılda
sıfırladığını bulalım.
Tablo 6.2.3. İç karlılık oranı IRR ile değerlendirme
6.yıl da %10 ile 484 ₺ ve %12 de -5.027 ₺ olduğuna göre r iskonto oranı %10 ve %12
arasında olduğunu ve hatta %10 a yakın bir değer olduğunu söyleyebiliriz. IRR
enterpolasyon yardımı ile bulunabilir. Bu yöntemde tahmini iskonto oranı ile işlem yapılır,
daha sonra farklı bir oran ile işlem tekrarlanır. Yüzde değişimlerden orantı kurularak gerçek
iskonto değeri bulunur.

31. 29
Üstteki tablodan görebileceğimiz gibi %2 lik iskonto değeri artışı
484,80+5027,55=5.512,35₺ lik artışa yol açmıştır. % kaç oranında iskonto oranı 484,80 ₺
yapar bunun cevabını bulmalıyız. %0,176 lık bir oran bu değeri ile bu değeri sıfırlarız. %10
+ %0,176 = %10,18 lik değerin bu projenin gerçek iskonto oranı olduğunu buluruz. Yani
projeden beklenen karlılık %10,18 den büyükse ret, küçük ise proje kabul edilmelidir.
6.3. PROJE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
Tablo 6.3. Proje Değerlendirme Yöntemlerinin Karşılaştırılması
Yöntem Tanım Avantaj Dezavantaj Karar
Ortalama
Verimlilik
Nakit giriş toplamının
nakit çıkış toplamına
bölünmesi ile belirlenir
Hesaplanması
kolaydır
Paranın zaman
değerini dikkate
almamaktadır.
Ortalama
verimlilik oranı
yüksek olan
proje seçilir
Geri Ödeme
Süresi
Yatırım maliyetinin
hangi dönemde
karşılandığını belirler
Hesaplanması
kolaydır,
anlaşılması basittir.
Likiditeyi ölçer
Paranın zaman
değerini dikkate
almamaktadır.
Geri ödeme
süresi en kısa
olan proje kabul
edilir
Net Bugünkü
Değer
Yöntemi
(NPV)
Gelecekteki nakit
girişlerinin ve
çıkışlarının belirli bir
iskonto oranı ile bugüne
indirgenerek nakit
girişlerin toplamının
nakit çıkışlarından büyük
olmasına bakılır
Paranın zaman
değerini dikkate alır
İskonto oranı
belirlemek zordur
NPV si pozitif
ve büyük olan
yatrım projesi
tercih edilir
Karlılık
İndeksi (IP)
indirgenmiş toplam nakit
girişlerinin indirgenmiş
toplam harcamalara
oranıdır
Paranın zaman
değerini dikkate alır
Karlılık indeksi
pozitif ve büyük
olan proje tercih
edilir
İç Karlılık
Oranı (IRR)
Gelelecekteki nakit giriş
ve çıkışlarının bugünkü
değerini sıfıra eşitleyen
iskonto oranıdır
Paranın zaman
değerini dikkate alır
Elle hesabı biraz
zaman alıcıdır
İç karlılık oranı
pozitif ve büyük
olan proje tercih
edilir
(Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus; Aydemir, Oğuzhan; Sayılır,
Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 178)

32. 30
7. FİZİBİLİTE ONAYI VE UYGULAMA SAFHASI
7.1. ONAY SÜRECİ
Yatırım projesinin ekonomik, teknik, finansal ve hukuki analizlerin yapılmasından sonra
şirket yönetim kuruluna çalışma sunulur. Projenin yönetim kuruluna çok iyi anlatılması en
az rapor içeriği kadar önemlidir. Yönetim kurulu üyeleri aynı zamanda projeyi
gerçekleştirecek ekibe güvenmesi önemlidir. Yatırım kararı verilir ise söz konusu yatırımın
uygulama aşamasına geçilir.
7.2. PROJE PLANI OLUŞTURMA VE UYGULAMA SÜRECİ
Yatırım projeleri çeşitli faaliyetleri ve bu faaliyetlerde kendi içinde birden çok aşamaları
içerebilir. Öncelikle bir proje ekibi oluşturulmalıdır. Bu proje ekibinin de bir yöneticisi.
Kaynakların en optimum şekilde kullanılması için proje planı hazırlanmalıdır. Her aşamanın
planlanması ve belirli kişi veya kişilere atanması denetimini kolaylaştıracaktır. Atıl zamanlar
en aza indirilmesi amaçlanır, çünkü maliyettir. Projenin geç devreye alınmasına yol açacak
herhangi bir gecikmenin yaşanmaması için proje planlarının çok kapsamlı hazırlanması
amaçlanır.
Proje planı hazırlanmasında ilk aşama yatırımın gerçekleştirilmesine yönelik yapılacak
faaliyetlerin belirlenmesi, bunların kronolojik sıralamasının ve uygulama sürelerinin
saptanmasıdır. Daha sonra her bir faaliyetin karşılığında sorumlular atanır. Burada birbiri ile
paralel yürüyen faaliyetlerinde saptanarak zaman geçirilmeden uygulanması proje uygulama
süresini kısaltır. Amaç yatırılan sermayenin bir an önce üretime geçerek gelir elde etmesini
sağlamaktır. Ayrıca süreç uzar ise fizibilite de öngörülmeyen ek maliyetlerin çıkması da söz
konusu olabilir. Süreç tanımlama da aşağıdaki tablodan faydalınabilir;
Tablo 7.2.1. Proje süreç planı oluşturma soru listesi
Hangi
Süreç?
Ne Yapılacak? Niye Yapılacak?
Kim
Yapacak?
Başlatma
Proje teklifi Proje fikrin gerekçelendirilmesi için Proje sahibi
Proje yöneticisinin tespiti Yetkilendirmek için Proje sahibi
Fizibilite analizi Projenin olabilirliğini görmek için
Proje sahibi,
yöneticisi
Proje tüzüğü
Projenin amacını, yapılacak faaliyetleri,son
uçlarını tanımlamak, proje organizasyonunu
oluşturmak ve görevlendirmeleri yapmak için
Proje sahibi
ve/veya
yöneticisi
(tablo devam ediyor)

33. 31
Tablo 7.2.1. Proje süreç planı oluşturma soru listesi (devam)
Hangi Süreç? Ne Yapılacak? Niye Yapılacak?
Kim
Yapacak?
Planlama
Fayda-maliyet analizi
Projenin finansal açıdan fayda sağlayıp
sağlamadığını belirlemek için. Bu işlem
bazen projeden once, bazen fizibilite analizi
kapsamında yapılır.
Proje
yöneticisi
Proje kapsam açıklaması
Projenin varsayımlarını, kısıtlarını,
çıktılarını, yapılacak işleri ve kapsamını
netleştirmek için
Proje
yöneticisi
Kritik başarı faktörlerinin
tespiti
Projenin başarılı kabul edilebilmesi için
nelerin yapılması gerektiğini belirtmek için.
Bu işlem proje kapsam açıklaması
içerisinde de yapılabilir.
Proje
yöneticisi
İletişim planı
Proje sahibi sahipleri ile proje ekibinin bilgi
ihtiyaçlarının tanımlanması ve bilginin nasıl
dağıtılacağının belirlenmesi için
Proje
yöneticisi
İş dağılım şeması
Proje İşinin yapılmasında çıktı odaklı
hiyerarşiyi oluşturmak için
Proje
yöneticisi
Rol ve sorumluluklar
İş dağılım şemasına uygun şekilde rol ve
sorumlulukları netleştirmek için
Proje
yöneticisi
Kaynak planı
Projenin tamamlanması için ihtiyaç duyulan
kaynakların (insan, ekipman, malzeme ve
para kaynakları) belirlenmesi için
Proje
yöneticisi
Tedarik planı
Dışarıdan satın alınacak kaynak ve
hizmetlerin tespit edilmesi için
Proje
yöneticisi
Risk yönetim planı
Proje risklerinin tespiti,tanımlanması ve
üstesinden nasıl gelineceğinin
kararlaştırılması için
Proje
yöneticisi
Kalite planı
Kalite nasıl güvence altına alınacak ve nasıl
ölçülecek belirlemek için
Proje
yöneticisi
Proje zaman çizelgesi
Proje süreçlerinin başlama ve bitiş
zamanlarını belirlemek için
Proje
yöneticisi
Proje bütçesi
Projenin hedeflenen maliyetini belirlemek
İçin
Proje
yöneticisi
Yürütme Proje ekip toplantısı
Proje ekibinin her bir üyesinin görev, yetki
ve sorumluluklarının açıklanarak
çalışmanın başlatılması için
Proje
yöneticisi
Yürütme ve
İzleme/Kontrol
Durum değerlendirme
toplantıları ve raporları
Proje yürütülürken ortaya çıkan sorun,
değişiklik talepleri vb. konuların ele
alınması ve gerekli güncelleme ve
değişikliklerin yapılması için
Proje
yöneticisi
Planlama,
İzleme/Kontrol
Değişiklik yönetim planı
Proje süresinde ortaya çıkabilecek
değişikliklerin tespiti ve nasıl üstesinden
gelineceğinin kararlaştırılması için
Proje
yöneticisi
İzleme/Kontrol
Proje başarımlarının
izlenmesi ve düzeltici
iylemlekrin
gerçekleştirilmesi
Projenen önceden belirlendiği gibi
gerçeklişip gerçekleşmediği ortaya koymak,
başarımları ölçmek, ölçüm sonuçlarını
belirlenen sınırlar dışına çıkması
durumunda düzeltici faaliyetler bulunmak,
projenen planlandığı gibi devam etmesinin
sağlamak, daha önce gerçekleştirilen,
düzeltme ve güncellemelerin etkinliğini
izlemek için
Proje
yöneticisi
(tablo devam ediyor)

34. 32
Tablo 7.2.1. Proje süreç planı oluşturma soru listesi (devam)
Hangi Süreç? Ne Yapılacak? Niye Yapılacak?
Kim
Yapacak?
Sonlandırma
Muhasebe kapanışı
Proje bütcesinde daha fazla
değişiklikler olmasını önleyerek
projenin finansal açıdan
sonlandırılması için
Proje
yöneticisi
Uygulama teyid listesi
Projenen yapılması planlanan
işlemlerin yapıldığını sahibine tek tek
teyid edilmesi için
Proje
yöneticisi
Proje deneyimlerinin
belgelendirilmesi
Gelecekte yapılacak projelerde bu
projeden kazanılan bilgi ve deneyimleri
kullanabilmek için
Proje sahibi,
proje
yöneticisi,
proje
uygulayıcıları
Projenin tamamlama
tutanağının
oluşturulması
Projenin resmen bitirilmesi için proje
yöneticisi ve uygulayıcılarının görev,
yetki ve sorumluluklarının
sonlandırılması ve projenin resmen
bittiğinin tüm taraflara açıklınması
Proje
yöneticisi
Arşivleme
Projeye ilişkin dökümanların olası
ihtiyaçlar için muhafaza altına alınması
Proje
yöneticisi
(Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus; Aydemir, Oğuzhan; Sayılır,
Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 9-10)
Yatırım projelerinde zamandan, maliyetten, teknik personelden, eğitimden azami faydayı
sağlayacak bazı teknik metodlar vardır. En çok kullanım sahası bulmuş yöntemler şunlardır;
 P.E.R.T. (Program Evaluation and Review Technique)
 C.P.M. (Critical Path Method)
 P.M. (Potential Method)
Zaman çizelgesi içinde en çok kullanılan GANTT diyagramıdır. Microsoft firmasının
Microsoft Project yazılımı ile süreç yönetilebilir. Microsoft Project yazılımının lisans bedeli
yaklaşık US$600 civarındadır. Altta yazılımın örnek bir ekran görüntüsü yer almaktadır.

35. 33
Şekil 7.2.2. Microsoft Project ekran görüntü örneği
Projenin büyüklüğüne göre şirketlerin tercihleri için piyasa da birçok yazılım mevcuttur.
Tercih ettiğim ürün Twiddlebit firmasının yazılımı idi örnek fizibilite projemde. Lisans
bedeli US$40 civarında idi ve mobil uygulama desteği de olduğu için saha da oldukça faydalı
diyebilirim. Altta Twiddlebit yazılımın örnek bir ekran görüntüsü yer almaktadır.
Şekil 7.2.3. Twiddle Plan ekran görüntü örneği

36. 34
7.3. YATIRIM DEVREYE ALMA VE ÖN SERİ ÜRETİM
Yatırım projesi devreye girdiği anda başta planlanan bütçe hedeflerinden sapma olup
olmadığı, amaçların belirlendiği gibi ve planlandığı zamanda uygulandığını belirlemek ve
sapmaların giderilmesi için aksiyonların devreye sokulması gereklidir. Teknik projelere
göre takip edilecek işlerin yürütülmesinde daha önce belirlenen sorumlular tarafından belirli
dönemlerde denetlenerek çıkan sapmaların giderilmesi için düzeltici faaliyetler belirlenerek
uygulamaya sokulacaktır. Bu şekilde hedefler ile gerçekleşenler arasındaki farkın en aza
indirilmesine hatta hiç olmaması sağlanmaya çalışılarak yatırımın tamamlanması
gerçekleştirilecektir.
Yatırımlar tamamlandıktan sonra da maliyet ve gelirleri fizibilite çalışmasındaki tahminler
ile karşılaştırılmalıdır. Karşılaştırma kriterleri projeye başlamadan önce belirlenen
hedeflerdir. Maliyet ve gelir tahminlerinde ilgili çalışanlara sorumluluk yüklenmesi de proje
tamamlandıktan sonra oluşacak maliyet ve gelirlerin tahminlerle olan sapmalarını
azaltacaktır.
Altta genel olarak yatırım aşamaları gösterilmiştir. Ön seri üretimi yani ilk deneme üretimleri
çok önemlidir. Deneme üretimleri yatırım projesinin son aşamasını oluşturur ve doğru
konumlandırma için ilk verileri sağlar. Bu evre proje başında ortaya konan fikrin ve
yapılabilirlik çalışmasının ve birçok teknik ve finansal hesapların ne kadar doğru devreye
girdiği ile ilgili ilk fikirleri ve seri üretim öncesi düzeltme şansı verir.
Şekil 7.3. Yatırım aşamaları
(Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus; Aydemir, Oğuzhan; Sayılır,
Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 167)

37. 35
7.4. TEST VE KONTROL SÜREÇLERİ
Seri üretime geçilmeden mutlaka önseri üretim yapılır. Çünkü her ne kadar en ince detaylara
kadar düşünülmüş bir proje hazırlansa dair mutlaka sapmalar olacaktır. Bu şekilde seri
üretim öncesi bunları saptayabilir ve büyük partiler üretim kalitesizlik riski yaşamadan bu
sapmaları görüp düzeltebilme şansımız olacaktır.
Önseri üretimden çıkan ürünün testleri yapılmalı ve ürüne ait spesifikasyonların sağlanıp
sağlanmadığı belirlenmelidir. Eğer ürün spesifikasyona uygun ise bu üretim için gerçekleşen
maliyet, verim gibi sayısal bilgiler bilgilerin fizibilite hesaplarına olan uygunluğu gözden
geçirilmelidir. Sapmalar mevcut ise gerekli iyileştirmeler yapılarak hem spesifikasyon hem
de fizibilite hedefleri içinde kalacak üretim yapılarak seri üretime hazır hale getirilir.
7.5. SERİ ÜRETİM VE SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Proje devreye girdiğinde genelde atlanan bir aşamadır. Ön seri üretimde istenen hedefler
sağlanınca genelde bir rahatlama oluşur. Yatırım seri üretime geçtiği an ile en az 3 ay her
şekilde izlenmesi uygun olur.
Yatırımın seri üretim ile birlikte devreye tam olarak girmesi ile sonuçların değerlendirilmesi
ile fizibilite hazırlanırken planlananlar arasındaki farklılıkların ortaya konması mutlaka
yapılmalıdır. Hatta bu değerlendirmeyi proje uygulayıcısından farklı bir kişinin veya
kişilerin yapması daha doğru olacaktır. Bu değerlendirme ile gelecekte yapılması düşünülen
projeler için ekip ders çıkarabilir ve daha az hata ile proje fibiliteleri hazırlanabilir böylelikle.
Ayrıca bu zaman diliminde elde edilen veriler daha sonra işletme bütçesi hazırlık için
önemlidir. Yatırımın izlenmesi esnasında birçok iyileştirme imkanı da çıkmaktadır. Bunların
potansiyel iyileştirme fikirleri olarak not edilmesi ve daha sonra devreye alınması adına
önemlidir.

38. 36
SONUÇ
Yatırım projelerinin kapsamına göre ilk fizibilite hazırlık ve gerçekleştirme aşaması arasında
süre uzun olabilir. Bu süre içinde ekonomik ve sektörel durum değişiklikleri olabilir.
Fizibilite hazırlık safhasında risk durumları öngörülmeli ve bu durumlar için de ayrı bir yol
haritası oluşturulmalıdır. Ayrıca profesyonel çalışma hayatında 2-3 yıllık süreler bile birçok
kişinin iş değiştirmesi ile yatırım proje ekibinin sil baştan yeniden oluşturulması ile
sonuçlanabilir. Dolayısı ile yatırımın fizibilite hesapları kadar çok kapsamlı bir iş planının
oluşturulması ve bu plan ile gerçekleşenlerin kayıt altına alınması çok önemlidir.
Yatırım projeleri fizibilite hazırlamak ve süreci yönetmek oldukça stresli bir süreçtir. Bu
sürecin sağlıklı bir şekilde yönetilmesi için proje yöneticisinin seçiminde yeterli teknik
bilgiye sahip olması kadar stres altında ekip yönetme tecrübesi de aranmalıdır. Çünkü süreç
başladığında birçok konu lehte veya alehte değişecek, çoğunlukla da yatırım zamanını
uzatacak, maliyetleri arttıracak şekilde alehte olacaktır.
Fizibilite hazırlamak, yönetime anlatıp onay almak ve süreci yönetmek kişilere çok büyük
tecrübeler katmaktadır. Gelecekte şirket yöneticisi olmayı hedeflemiş kariyerinin başında
olan kişilerin bu ekiplerin içinde olmaya çalışmaları birçok konuda eksiklerini görmelerine
ve bunları gidermelerine yardımcı olacaktır.

39. 37
1 KAYNAKÇA
Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus; Aydemir,
Oğuzhan; Sayılır, Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim. (tarih yok). Proje Analizi
ve Değerlendirme. Eskişehir: TC Anadolu Ünversitesi.
Bahar, E. (2012, 05 23). Yatırım Kavramı, Yatırım Türleri ve Turizm Yatırımlarının
Özellikleri. blogspot:
http://emrebahar.blogspot.com.tr/2012/05/yatirimkavramiyatirimturlerive.
adresinden alındı
Çavlı, D. (1995). Yatırım Projeleri Rehberi. Ankara: İstanbul Ticaret Odası.
Çoban, O. (2007). Türk Otomotiv Sanayiinde Endüstriyel Verimlilik ve Etkinlik. Erciyes
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17-36.
Kabukçuoğlu, M. S. (2005). Herkes İçin Fizibilite. Ankara: Kırıkkale Ticaret ve Sanayi
Odası.
Kargül, İ. D. (1996). Fizibilite Raporu Hazırlama Esasları ve Örnekleri. İstanbul: İstanbul
Ticaret Odası.
Tiryakioğlu, U., Nalbantoğlu, C., & Baysan, S. (2011). Yeni Ürün ve Tesis Yatırımlarında
Fizibilite. İstanbul: İstanbul Sanayi Odası.
Usta, Ö. (2014). Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesi. Detay Yayıncılık.