Էլեկտրականություն

1. ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Պատրաստեց՝ Հրաչ Եղիազարյանը

2. ԱԶԱՏ ԼԻՑՔԱԿԻՐՆԵՐ
• Մի շարք մարմիններում լիցքավորված մասնիկները, այսինքն էլեկտրոնները և
իոնները կարող են ազատ տեղաշարժվել մարմնի մի մասից մյուսը, այդպիսի
լիցքավորված մասնիկները կոչվում են ազատ լիցքակիրներ։
• Մետաղներում դրանք այն էլեկտրոններն են որոնք պոկվել են ատոմից։ Այդ
էլեկտրոնների ամբողջությունն անվանում են էլեկտրոնային գազ։ Հեղուկ
հաղորդիչներում՝ էլեկտրոլիտներում դրանք դրական և բացասական
լիցքավորված իոններն են։ Երբ հաղորդիչի ներսում ստեղծվում է էլեկտրական
դաշտ, ապա դրա ազդեցությամբ ազատ լիցքակիրները ջերմային շարժման հետ
մեկտեղ կատարում են նաև ուղղորդված շարժում։ Լիցքավորված մասնիկների
ուղղորդված շարժումն անվանում են էլեկտրական հոսանք։

3. ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՀՈՍԱՆՔ
• Էլեկտրական հոսանք ստանալու համար անհրաժեշտ են ազատ լիցքակիրներ և
դրանց ուղղորդված շարժում հաղորդող ուժեր։ Լիցքերի վրա կարող են ազդել ոչ
միայն էլեկտրական ուժեր, այլ նաև այլ բնույթի ուժեր որոնք անվանում են
կողմնակի ուժեր։ Ազատ լիցքակիրների ուղղորդված շարժումը՝ էլեկտրական
հոսանքը բնութագրվում է ուղղությամբ։ Հոսանքի ուղղություն համարել են այն
ուղղությունը որով շարժվում են դրական լիցքավորված մասնիկները։

4. ՀՈՍԱՆՔԻ ԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐԻ
ՄԱՍԻՆ
• Էլեկտրոնների անընդհատ հոսքը պահպանելու համար պետք է մետաղալարում
ստեղծել էլեկտրական դաշտ և պահպանել այն։ Եթե առաջին էլեկտրացույցը
շարունակ լիցքավորել դրական լիցքով և միացնենք, և կստանանք շարունակ
էլեկտրոնների հոսանք, բայց գործնականում այդ մեթոդը կիրառելը չափազանց
անհարմար է, այդ պատճառով ստեղծված են հատուկ սարքեր որոնք կոչվում են
հոսանքի աղբյուրներ։

5. ԳԱԼՎԱՆԱԿԱՆ ՏԱՐՐ
• Հոսանքի աղբյուրներից մեկը մեկը գալվանական տարրն է։ Գալվանական
տարրը կազմված է երկու տարբեր մետաղե ձողերից որոնք կոչվում են
էլեկտրոդներ։ Էլեկտրոդներից մեկը պղնձե ձող է իսկ մյուսը ցինկե։ Էլեկտրոդի
այն մասը որն ընկղմված չէ էլեկտրոլիտի մեջ ծառայում է որպես սեղմակ։ Ցինկի
իոններն անցնում են լուծույթ՝ էլեկտրոդի վրա թողնելով էլեկտրոններ, ուստի
ցինկե էլեկտրոդը ձեռք է բերում բացասական իսկ լուծույթը դրական լիցք։
Լուծույթի էլեկտրական դաշտի ազդեցությամբ, ինչպես նաև այլ քիմիական
ռեակցիաների հետևանքով, պղնձե էլեկտրոդից պոկվում են էլեկտրոններ։ Այդ
էլեկտրոդը լիցքավորվում է դրականապես։ Դրական էլեկտրոդն անվանում են
անոդ, իսկ բացասականը կաթոդ։

6. ԻՆՉՈՒ Է ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ ՉԱՓԵԼ
ՀՈՍԱՆՔԻ ՈՒԺԸ
• Հոսանքի ամեն մի ազդեցություն ունի իր քանակական բնութագիրը։
Անհրաժեշտություն է առաջանում հոսանքը ևս բնութագրել քանակականորեն,
միայն այդ ժամանակ հնարավոր կլինի քանակական կապ հաստատել հոսանքի,
և նրա որևէ ազդեցության միջև։

7. ՀԱՍՏԱՏՈՒՆ ՀՈՍԱՆՔ
• Եթե կամայական հավասար ժամանակների հաղորդչի լայնական հատույթով
անցնում են լիցքի նույն քանակները, ապա այդպիսի հոսանքն անվանում են
Հաստատուն հոսանք։ Հաղորդչով հաստատուն հոսանք անցնելիս հաղորդչի
լայնական հատույթով t ժամանակում անցնող q լիցքի հարաբերությունը t
ժամանակին, նույնպես հաստատուն է և կախված չէ t-ից։Այդ բնութագիրն
անվանում են հաստատուն հոսանքի ուժ, կամ պարզապես հոսանքի ուժ։

8. ՀԱՍՏԱՏՈՒՆ ՀՈՍԱՆՔԻ ՈՒԺ
• Հաստատուն հոսանքի ուժը ֆիզիկական մեծություն է, որը հավասար է հաղորդչի
լայնական հատույթով հոսանքի ուղղությամբ կամայական t ժամանակում անցած
q լիցքի հարաբերությունը այդ ժամանակին։ Այն նշանակում են I (ի) տառով։
• I=q/t
• Հաստատուն հոսանքի ուժը ցույց է տալիս, թե հաղորդչի լայնական հատույթով,
հոսանքի ուղղությամբ, մեկ վայրկյանում ինչ արդյունարար լիցք է անցնում ։

9. ԱՄՊԵՐ
• Միավորների միջազգային համակարգում հոսանքի ուժի միավորն անվանում են
ամպեր։ Ամպերից բացի գործնականում հաճախ կիրառվում են նաև (մԱ)
միլիամպեր, (մկԱ) միկրոամպեր։
• 1մԱ=0,001Ա
• 1մկԱ=0,000001Ա

10. ԿՈՒԼՈՆ
• Եթե հոսանքի ուժը հայտնի է ապա q=It բանաձևից կարող ենք որոշել այն q լիցքը
որն անցնում է հաղորդչի լայնական հատույթով։ Բանաձևը հնարավորություն է
տալիս սահմանել էլեկտրական լիցքի միավորը՝ Կուլոնը (Կլ)
• 1Կլ=1Ա*1վ=1Ա*վ
• Մեկ կուլոնն այն լիցքն է, որն անցնում է հաղորդչի լայնական հատույթով մեկ
վայրկյանում, երբ հաղորդչում հոսանքի ուժը մեկ ամպեր է։ Հոսանքի ուժը
չափում են Ամպերաչափերով և Գալվանաչափերով։

11. ԱՄՊԵՐԱՉԱՓ
• Պայատաձև մագնիսի բևեռների միջև տեղադրված շրջանակը պտտվում է երբ
շրջանակի փաթույթով հոսանք է անցնում։ Սեղմակներից մեկի մոտ դրվում է «+»
նշանը, իսկ մյուսի մոտ «-» նշանը։ «+» նշանով սեղմակը հարկավոր է միացնել
մարտկոցի դրական սեղմակից եկող հաղորդալարին, իսկ «-» նշանով սեղմակը
այն հաղորդալարին, որը դուրս է գալիս բացասական սեղմակից։ Եթե շղթայում
կա մի քանի սպառիչ, որոնցից մեկի վերջը միացված է մյուսի սկզբին, ապա
այդպիսի միացումը կոչվում է հաջորդական։ Հոսանքի ուժը չափելու համար
անհրաժեշտ է ամպերաչափը ներառել շղթայի մեջ։