बी.ए. द्वितीय वर्ष, पेपर - V, स्थुल अर्थशास्त्र

1. ¯ÖÏÖ. ›üÖò. †ÞÞÖÖ•Öß ´Ö›üÖ¾Öß
†£ÖÔ¿ÖÖÃ¡Ö ×¾Ö³ÖÖÝÖ ¯ÖÏ´ÖãÜÖ, †Ö¤ü¿ÖÔ ´ÖÆü

2. ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“ÖÖ†£ÖÔ,
¾Öî׿Ö™ü¶ê ¾Ö ´ÖÆüŸ¾Ö
¾µÖÖܵÖÖ :
1. ›üÖò ´ÖÖ¿ÖÔ»Ö : "¯ÖÏŸÖß¾ÖÂÖá ‹ÜÖÖªÖ ¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö
ÁÖ´Ö ¾Ö ³ÖÖÓ›ü¾Ö»Ö µÖÖ ®ÖîÃÖÝÖáÛú
ÃÖÖ¬Ö®ÖÃÖÖ´ÖÝÖÏß“µÖÖ ÃÖÆüÖµµÖÖ®Öê ´ÖæŸÖÔ
†Ö×ÞÖ †´ÖæŸÖÔ †¿ÖÖ ¾ÖßÖæ ¾Ö ÃÖê¾ÖÖÓ“Öê •Öê
‹ÛæúÞÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö Ûêú»Öê •ÖÖŸÖê. ŸÖê ¸üÖ™ÒüßµÖ
ˆŸ¯Ö®®Ö ÆüÖêµÖ."
2. ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö ÃÖ×´ÖŸÖß : "‹ÜÖÖªÖ ¤êü¿ÖÖŸÖ
×®Ö´ÖÖÔÞÖ —ÖÖ»Ö껵ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¾ÖßÖæ ¾Ö
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö ´ÆüÞÖ•Öê ‹ÜÖÖªÖ ¤êü¿ÖÖ“Öê ÃÖ¾ÖÔ
´ÖÖÝÖÖÕ®Öß ×´ÖôûÞÖÖ¸êü ‹ÛæúÞÖ ˆŸ¯Ö®®Ö †ÃÖŸÖê. ¤êü¿ÖÖŸÖ
ŸÖµÖÖ¸ü ÆüÖêÞÖÖ·µÖÖ ¾ÖßÖæ ¾Ö ÃÖê¾ÖÖÓ“Öê ‹ÛæúÞÖ
´Öæ»µÖ ´ÆüÞÖ•Öê“Ö ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö ÆüÖêµÖ.
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ¾Öºþ®Ö ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ
†£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖê“Öß †ÖÙ£ÖÛú ×ã֟Öß Ã¯Ö™ü ÆüÖêŸÖ
†ÃÖŸÖê ¾Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ †£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖê“Öß
ŸÖæ»Ö®ÖÖÛú¸üŸÖÖµÖêŸÖê.

3. ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“Öß
¾Öî׿Ö™ü¶ê
1. ãÖã»Ö †ÖÙ£ÖÛúÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ
2. ¯ÖϾÖÖÆü ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ
3. †Ó×ŸÖ´Ö ¾ÖßÖæ ¾Ö ÃÖê¾ÖÖÓ“Öê
´Ö滵Ö
4. ãֻÖÖÓŸÖ¸üßŸÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“ÖÖ
ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö®ÖÖÆüß
5. ×¾Ö׿Ö™ü ÛúÖ»ÖÜÖÓ›ü
6. ¤ãüÆêü¸üß ´ÖÖê•Ö´ÖÖ¯Ö ÆüÖêŸÖ
®ÖÃÖŸÖê
7. †¯ÖÏŸµÖõÖ Ûú¸üÖ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö

4. ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö
´ÖÖê•Ö´ÖÖ¯ÖÖ“Öê ´ÖÆüŸ¾Ö
1. †£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖê“Öß ×ã֟Öß
ïÖ™ü ÆüÖêŸÖê
2. ¸üÖ™ÒüßµÖ ¬ÖÖê¸üÞÖ
šü¸ü×¾ÖÞµÖÖÃÖˆ¯ÖµÖ㌟Ö
3. †ÖÙ£ÖÛú ×®ÖµÖÖê•Ö®ÖÖÃÖÖšüß
ˆ¯ÖµÖ㌟Ö
4. ¤ü¸ü›üÖê‡Ô ˆŸ¯Ö®®Ö
´ÖÖê•ÖÞµÖÖÃÖÖšüß
5. †ÖÙ£ÖÛú ×¾ÖÛúÖÃÖÖ“ÖÖ
×®Ö¤ìü¿ÖÖÓÛú

5. ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö
´ÖÖê•Ö´ÖÖ¯ÖÖ“µÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“Öê †Ó¤üÖ•Ö ¤ü¸ü¾ÖÂÖá ŸÖµÖÖ¸ü
Ûú¸üÞµÖÖ“Öê ÛúÖ´Ö ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸üÛúÖ¸ü“µÖÖ µÖÖê•Ö®ÖÖ
´ÖÓ¡ÖÖ»ÖµÖÖŸÖᯙ Ûëú¦üßµÖ ÃÖÖÓ×ܵÖÛúßµÖ ÃÖÓ‘Ö™ü®Öê“ÖÖ
ÃÖÖÓ×ܵÖÛúß ×¾Ö³ÖÖÝÖ Ûú¸üŸÖÖê. ÊÖ †Ó¤üÖ•Ö ²ÖÖÓ¬ÖÞµÖÖ“µÖÖ
ÛúÖ´ÖÖŸÖ ÃÖÖ¸üÜÖß ÃÖã¬ÖÖ¸üÞÖÖ Ûú¸üÞµÖÖŸÖ µÖêŸÖê. 1948-49
¯ÖÖÃÖæ®Ö Æêü †Ó¤üÖ•Ö ²ÖÖÓ¬ÖÖµÖ»ÖÖ ÃÖã¸ü¾ÖÖŸÖ —ÖÖ»Öß.
ŸµÖÖŸÖ 1960-61, 1970-71 †¿ÖÖ ÃÖã¬ÖÖ¸üßŸÖ ´ÖÖ×»ÖÛúÖ —ÖÖ»µÖÖ.
1980-81 ¯ÖÖÃÖæ®Ö ŸÖê ¾ÖÂÖÔ †Ö¬ÖÖ¸ü ¬Öºþ®Ö, ®Ö¾Öß®Ö
´ÖÖ×»ÖÛúÖÃÖãºþ†ÖÆêü.
¯ÖÏŸµÖêÛú ˆªÖêÝÖ, ÛéúÂÖß, ¯Ö¿Öã¯ÖÖ»Ö®Ö, ¾Ö®Ö ÜÖ×®Ö•Öê,
µÖÓ¡Ö ˆªÖêÝÖ, ²ÖÑÛúÖ, ×¾Ö´ÖÖ ‡ŸµÖÖ¤üßÃÖÖ¸üܵÖÖ ÃÖê¾ÖÖ,
²ÖÖÓ¬ÖÛúÖ´Ö, ¾ÖÖÆüŸÖæÛú ¾Ö ¤üôûÞÖ¾ÖôûÞÖ ‡ŸµÖÖ¤üß
¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖÖŸÖ ÆüÖêÞÖÖ·µÖÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®ÖÖ“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß
‘ÖêÞÖÖ·µÖÖ¾ÖêÝÖ¾ÖêÝÖóµÖÖÃÖÓãÖÖÛúÖµÖÔ¸üŸÖ †ÖÆêüŸÖ.

6. ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö
´ÖÖê•Ö´ÖÖ¯ÖÖ“µÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß
µÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖߟִ֬µÖê ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ †ÓןִÖ
¾ÖßÖæÓ“µÖÖ ¾Ö ÃÖê¾ÖÖÓ“µÖÖ ´Ö滵ÖÖÓ“Öê
‹ÛúסÖÛú¸üÞÖÛêú»Öê•ÖÖŸÖê.
1) ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö ¯Ö¬¤üŸÖ (Production
Method)
¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯Ö®®Ö = Total GVA (GrossValue
Added)
¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯Ö®®Ö = ¤êü¿ÖÖŸÖß»ÖÃÖ¾ÖÔõÖê¡ÖÖŸÖß»Ö
†ÓŸÖß´Ö¾ÖßÖæ¾Ö ÃÖê¾ÖÖÓ“µÖÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®ÖÖ“Öê´Ö滵Ö+
×¾Ö¤êü¿ÖÖŸÖæ®Ö×¾ÖôûÞÖÖ¸êü×®Ö¾¾Öôû ˆŸ¯Ö®®Ö
- ‘ÖÃÖÖ¸üÖÆüÖêµÖ.

7. ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö
´ÖÖê•Ö´ÖÖ¯ÖÖ“µÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß
µÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß®ÖãÃÖÖ¸ü¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯Ö®®Ö =
¤êü¿ÖÖŸÖß»ÖÃÖ¾ÖÔ ˆŸ¯Ö®®Ö ‘Ö™üÛúÖÓ®ÖÖ
×´ÖôûÞÖÖ¸üÖ´ÖÖê²Ö¤ü»ÖÖ´ÆüÞÖ•Öê¸üÖ™ÒüßµÖ
ˆŸ¯Ö®®Ö ÆüÖêµÖ.
2) ˆŸ¯Ö®®Ö ¯Ö¬¤üŸÖ (Income
Method)
¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯Ö®®Ö = ÜÖÓ›ü+
¾µÖÖ•Ö + ¾ÖêŸÖ®Ö + ®Ö±úÖ
National Income = R + I+ W +P

8. ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö
´ÖÖê•Ö´ÖÖ¯ÖÖ“µÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß
µÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß®ÖãÃÖÖ¸ü¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯Ö®®ÖÖ“Öê
´ÖÖê•Ö´ÖÖ¯ÖÛú¸üŸÖÖÓ®ÖÖ‹ÛúÖ×¾Ö׿Ö™ü †ÖÙ£ÖÛú
¾ÖÂÖÖÔŸÖ¤êü¿ÖÖŸÖÆüÖêÞÖÖ·µÖÖ‹ÛæúÞÖÜÖ“ÖÖÔ“Öê
´ÖÖ¯Ö®Ö Ûêú»Öê•ÖÖŸÖê.
3) ÜÖ“ÖÔ ¯Ö¬¤üŸÖ (Expenditure
Method)
National Income = Cê+ I +G + (X-M)
¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯Ö®®Ö = ˆ¯Ö³ÖÖêÝÖÜÖ“ÖÔ+ ÝÖãÓŸÖ¾ÖÞÖæÛú
ÜÖ“ÖÔ + ¿ÖÖÃÖÛúßµÖÜÖ“ÖÔ+ ¯Ö¸üÛúßµÖÝÖãÓŸÖ¾ÖÞÖæÛú

9. ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö
´ÖÖ¯Ö®ÖÖŸÖᯙ †›ü“ÖÞÖß
1. ¾ÖßÖæ¾Ö ÃÖê¾ÖÖÓ“Öê
׫ü´ÖÖ¯Ö®Ö
2. ×¾Ö×¾Ö¬Ö ÃÖê¾ÖÖÓ“ÖÖ
ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö
3. ÆüãÖÖÓŸÖ¸üߟֈŸ¯Ö®®ÖÖ“ÖÖ
ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö
4. ¾ÖßÖæ×¾Ö®Öß´ÖµÖ ¯Ö¬¤üŸÖß®Öê
ÆüÖêÞÖÖ¸êü¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü
5. †¾Öîª/ÝÖî¸ü ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üÖÓ“Öê
†×ß֟¾Ö
6. ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü“Öß ®ÖÖë¤üß ®Ö
šêü¾ÖÞÖê
7. ‹ÛúÖ¾µÖŒŸÖß“Öê ¤ãüÆêü¸üß
/†®ÖêÛú ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖ
8. ²ÖÖ•ÖÖ¸üÖŸÖ®ÖµÖêÞÖÖ·µÖÖ

10. ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ
1) ãÖæ»Ö ¤êü¿ÖÖÓŸÖÝÖÔŸÖ
ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö
Gross Domestic Product = GDP
1) ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“Öß Æüß ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ †ŸµÖÓŸÖ
ÃÖ´Ö¯ÖÔÛú †ÃÖæ®Ö •ÖÝÖÖŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÔ ¤êü¿ÖÖ´Ö¬µÖê µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®Öê“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü †ÖÙ£ÖÛú ×¾ÖÛúÖÃÖ
´ÖÖê•ÖÞµÖÖÃÖÖšüßÛêú»ÖÖ•ÖÖŸÖÖê.
2) GDP Æüß ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ †»ÖßÛú›üᯙ ÛúÖôûÖŸÖ †ŸµÖÓŸÖ
´ÖÆüŸ¾Ö¯ÖæÞÖÔ ´ÖÖ®Ö»Öß •ÖÖŸÖ †ÃÖæ®Ö †£ÖÔ¿ÖÖá֖Ö,
¯ÖÏÖ¬µÖÖ¯ÖÛú, ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÖÛú ×¾ÖªÖ£Öá, ¸üÖ•µÖÛúŸÖì,
²ÖÑÛúÖ ¾Ö ×¾Ö¢ÖßµÖ ÃÖÓãÖÖ µÖÖ ÃÖÓÛú»¯Ö®Öê“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸

11. 1) ãÖæ»Ö ¤êü¿ÖÖÓŸÖÝÖÔŸÖ
ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö
Gross Domestic Product = GDP
¾µÖÖܵÖÖ - "†£ÖÔ¾µÖ¾ÖãÖê´Ö¬µÖê ‹Ûú ¾ÖÂÖÖÔ“µÖÖ
ÛúÖôûÖŸÖ ÃÖ¾ÖÔ ˆŸ¯ÖÖ¤üÛú ‘Ö™üÛúÖÓ®Öß ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ
³ÖÖîÝÖÖê»ÖßÛú ×ÃÖ´ÖÖ¸êüÂÖꓵÖÖ †ÖŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤üßŸÖ Ûêú»Ö껵ÖÖ
†Ó×ŸÖ´Ö ¾ÖßÖæ ¾Ö ÃÖê¾ÖÖ µÖÖÓ“Öê ¯Öî¿ÖÖŸÖᯙ ‹ÛæúÞÖ
´Ö滵ִÆüÞÖ•ÖêãÖæ»Ö¤êü¿ÖÖÓŸÖÝÖÔŸÖˆŸ¯ÖÖ¤ü®ÖÆüÖêµÖ."
´ÆüÞÖ•Öê“Ö ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ ³ÖÖîÝÖÖê»ÖßÛú ×ÃÖ´ÖÖ¸êüÂÖꓵÖÖ
†ÖŸÖ ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ ®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ®Öß ¾Ö פü¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö
®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ®Öß ×®Ö´ÖÖÔÞÖ Ûêú»Ö껵ÖÖ ¾ÖßÖæ ¾Ö ÃÖê¾ÖÖ
µÖÖÓ“Öê ‹ÛæúÞÖ ´Öæ»µÖ ´ÆüÞÖ•Öê ãÖæ»Ö ¤êü¿ÖÖÓŸÖÝÖÔŸÖ
ˆŸ¯ÖÖ¤ü®ÖÆüÖêµÖ.
GDP = ãÖæ»Ö ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö - ¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö
®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ“Öê×¾Ö¤êü¿ÖÖŸÖ߻ֈŸ¯ÖÖ¤üߟִÖæ»µÖ +
×¾Ö¤êü¿Öß ®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ“Öê †Ö¯Ö»µÖÖ ¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö
ˆŸ¯ÖÖ¤üߟִÖ滵Ö
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ

12. 2) ×®Ö¾¾Öôû / ¿Ö㬤ü
¤êü¿ÖÖÓŸÖÝÖÔŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö
Net Domestic Product = NDP
ãÖæ»Ö ¤êü¿ÖÖÓŸÖÝÖÔŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®ÖÖŸÖæ®Ö (GDP) ‘ÖÃÖÖ¸üÖ
¾Ö•ÖÖ Ûêú»µÖÖÃÖ ×®Ö¾¾Öôû ØÛú¾ÖÖ ¿Ö㬤ü ¤êü¿ÖÖÓŸÖÝÖÔŸÖ
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö (NDP) ×´ÖôûŸÖê. ÃÖã¡Ö¹ý¯ÖÖ®Öê NDP “Öß
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ¯Öãœü߻֯ÖÏ´ÖÖÞÖê´ÖÖÓ›ü»Öß•ÖÖŸÖê.
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ
ÃÖã¡Ö ×®Ö¾¾Öôû ¤êü¿ÖÖÓŸÖÝÖÔŸÖˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö =
ãÖæ»Ö¤êü¿ÖÖÓŸÖÝÖÔŸÖˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö - ‘ÖÃÖÖ¸üÖ
NDP = GDP - D
(D = Depreciation )

13. 3) ¾ÖÖßÖ×¾ÖÛú †Ö×ÞÖ ¯Öî¿ÖÖŸÖß»Ö
¤êü¿ÖÖÓŸÖÝÖÔŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö (Real & Nominal GDP)1) ‹Ûú ¾ÖÂÖÖÔ“µÖÖ ÛúÖ»ÖÜÖÓ›üÖŸÖ ÃÖ¾ÖÔ †Ó×ŸÖ´Ö ¾ÖßÖæ
¾Ö ÃÖê¾ÖÖÓ“Öꈟ¯ÖÖ¤ü®ÖãÖæ»ÖˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö†ÃÖŸÖê.
2) ÆêüÃÖ¾ÖÔ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö¯Öî¿ÖÖŸÖ´ÖÖê•Ö»Öê»Öê†ÃÖŸÖê.
3) •Öê¾ÆüÖ Ã£Öæ»Ö ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“Öê ´Öæ»µÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü
ØÛú´ÖŸÖß®ÖæÃÖÖ¸ü ØÛú¾ÖÖ “ÖÖ»Öæ ØÛú´ÖŸÖß®ÖæÃÖÖ¸ü
´ÖÖê•Ö»Öê»Öê †ÃÖŸÖê ŸµÖÖ»ÖÖ“ÖÖ ®ÖÖ´Ö´ÖÖ¡Ö /¯Öî¿ÖÖŸÖß»Ö
ˆŸ¯Ö®®Ö †ÃÖê ´ÆüÞÖŸÖÖŸÖ.
4) ®ÖÖ´Ö´ÖÖ¡Ö ˆŸ¯Ö®®Ö ( Nominal Income) ´ÆüÞÖ•Öê ¯ÖÏ“Ö»ÖßŸÖ /
“ÖÖ»Öæ ØÛú´ÖŸÖß»ÖÖ ÛúÖœü»Öê»Öê ãÖæ»Ö ¸üÖ™ÒüßµÖ
ˆŸ¯Ö®®Ö ÆüÖêµÖ.
5) ¯Öî¿ÖÖ“Öê ´Öæ»µÖ ¾ÖÖ¸Óü¾ÖÖ¸ü ²Ö¤ü»ÖŸÖê ŸµÖÖ´Öæôêû
×®Ö¸ü×®Ö¸üÖóµÖÖ ¾ÖÂÖÖÔŸÖᯙ ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“Öß
ŸÖæ»Ö®ÖÖ Ûú¸üÞÖê ÛúךüÞÖ •ÖÖŸÖê ´ÆüÞÖæ®Ö ¾ÖÖßÖ×¾ÖÛú
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“Öß ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ ´ÖÖÓ›üÞµÖÖŸÖ
†Ö»Öß.
¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯Ö®®ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ

14. 4) ãÖæ»Ö ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö
(Gross National Product = GNP )
1) ‹Ûú ¾ÖÂÖÖÔ“µÖÖ ÛúÖ»ÖÜÖÓ›üÖŸÖ ÃÖ¾ÖÔ †Ó×ŸÖ´Ö ¾ÖßÖæ
¾Ö ÃÖê¾ÖÖÓ“Öê ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö ãÖæ»Ö ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö
†ÃÖŸÖê.
2) ÆêüÃÖ¾ÖÔ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö¯Öî¿ÖÖŸÖ´ÖÖê•Ö»Öê»Öê†ÃÖŸÖê.
3) µÖÖ ´Ö¬µÖê ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ ®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ®Öß ×¾Ö¤êü¿ÖÖŸÖ
×´ÖôûÖ»Ö껵ÖÖ ×®Ö¾¾Öôû ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö Ûêú»ÖÖ
•ÖÖŸÖÖê.
4) ×¾Ö¤êü¿ÖÖŸÖᯙ ®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ®Öß †Ö¯Ö»µÖÖ ¤êü¿ÖÖŸÖ
Ûêú»Ö껵ÖÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“ÖÖ ÃÖ¾ÖÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö Ûêú»ÖÖ •ÖÖŸÖ
®ÖÖÆüß.
5) ãÖæ»Ö ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö ÃÖã¡Ö ºþ¯ÖÖ®Öê
¯Öãœü߻֯ÖÏ´ÖÖÞÖê´ÖÖÓ›ü»Öê•ÖÖŸÖê.
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ
ãÖæ»Ö ¸üÖ™üßµÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö = ¤êü¿ÖÖ“Öê ‹ÛæúÞÖ
ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö + ( ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ ®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ“Öê
×¾Ö¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö
ˆŸ¯ÖÖ¤üßŸÖ ´Öæ»µÖ - ×¾Ö¤êü¿Öß ®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ“Öê
†Ö¯Ö»µÖÖ¤êü¿ÖÖŸÖ߻ֈŸ¯ÖÖ¤üߟִÖ滵Ö)

15. 4) ãÖæ»Ö ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö
(Gross National Product = GNP )
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ
GNP =Total National Product + (X - M )
X = Export Value ( ×®ÖµÖÖÔŸÖß“Öê ´Ö滵Ö)
M = Import Value( †ÖµÖÖŸÖß“Öê´Öæ»µÖ )
ãÖæ»Ö¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö = ‹ÛæúÞÖ
¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯Ö®®Ö
ãÖæ»Ö¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö = ÜÖÓ›ü + ¾µÖÖ•Ö +
¾ÖêŸÖ®Ö +®Ö±úÖ + †¯ÖÏŸµÖõÖÛú¸ü+ †Ó¿Ö¤üÖ®Ö

16. 4) ×®Ö¾¾Öôû ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö
(Net NationalProduct = NNP )
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ
ãÖæ»Ö¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯ÖÖ¤ü®ÖÖŸÖæ®Ö
‘ÖÃÖÖ¸üÖÜÖ“ÖÔ¾Ö•ÖÖ Ûêú»µÖÖ®ÖÓŸÖ¸ü
׿ֻ»ÖÛú ¸üÖ×Æü»Öê»Öꈟ¯ÖÖ¤ü®Ö ´ÆüÞÖ•Öê
×®Ö¾¾Öôû ¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯ÖÖ¤ü®ÖÆüÖêµÖ.×®Ö¾¾Öôû ¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯ÖÖ¤ü =
ãÖæ»Ö¸üÖ™ÒüßµÖˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö -
‘ÖÃÖÖ¸üÖNNP = GNP - D

17. 5) ãÖæ»Ö ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö †Ö×ÞÖ Ã£Öæ»Ö
¤êü¿ÖÖÓŸÖÝÖÔŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö µÖÖŸÖᯙ ±ú¸üÛú
( GNPvs GDP)
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ
GDPGNP
1. ¤êü¿ÖÖŸÖ߻֋ÛæúÞÖ
®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ®ÖßÛêú»Öê»Ö
ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö´ÆüÞÖ•ÖêêüGNP
ÆüÖêµÖ
2. ¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö
®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ®Öß
×¾Ö¤êü¿ÖÖŸÖ
×´Öôû×¾Ö»Ö껵ÖÖ
ˆŸ¯ÖÖ¤ü®ÖÖ“ÖÖÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö
ÆüÖêŸÖÖê
3. ×¾Ö¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö
®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ®Ö߆ֻ֯µÖÖ
1. ¤êü¿ÖÖŸÖ߻ֳÖÖîÝÖÖê»ÖßÛú
×ÃÖ´ÖÖ¸êüÂÖꓵÖÖ†ÖŸÖ
Ûêú»Öê»ÖˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö
´ÆüÞÖ•ÖêêüGDP ÆüÖêµÖ
2. ¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö
®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ®Öß
×¾Ö¤êü¿ÖÖŸÖ
×´Öôû×¾Ö»Ö껵ÖÖ
ˆŸ¯ÖÖ¤ü®ÖÖ“ÖÖÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö
ÆüÖêŸÖ®ÖÖÆüß
3. ×¾Ö¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö
®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ®Ö߆ֻ֯µÖÖ

18. 6) ¾ÖîµÖŒŸÖßÛú ˆŸ¯Ö®®Ö(
Personal Income )
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ
1. ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ ®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ®ÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ´ÖÖÝÖÖÕ®Öß
×´ÖôûÞÖÖ¸êü ˆŸ¯Ö®®Ö ´ÆüÞÖ•Öêêü ¾ÖîµÖŒŸÖßÛú ˆŸ¯Ö®®Ö
ÆüÖêµÖ
2. ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ ®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ®ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ´ÖÖÝÖÖÕ®Öß
×´ÖôûÞÖÖ·µÖÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“Öß ²Öê¸üß•Ö Ûêú»µÖÖÃÖ ¸üÖ™ÒüßµÖ
ˆŸ¯Ö®®Ö ×´ÖôûŸÖê.
3. ‹ÛúÖ ¾µÖŒŸÖß»ÖÖ ×´ÖôûÞÖÖ·µÖÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ»ÖÖ
¾ÖîµÖŒŸÖßÛú ˆŸ¯Ö®®Ö ØÛú¾ÖÖ ¾µÖŒŸÖßÝÖŸÖ ˆŸ¯Ö®®Ö †ÃÖê
´ÆüÞÖŸÖÖŸÖ
4. ¾ÖîµÖŒŸÖßÛú ˆŸ¯Ö®®ÖÖŸÖ ¾µÖŒŸÖà®ÖÖ ×´ÖôûÞÖÖ¸êü
¾ÖêŸÖ®Ö, ²ÖÑÛêúŸÖᯙ ¯Öî¿ÖÖ¾Ö¸üᯙ ¾µÖÖ•Ö, »ÖÖ³ÖÖÓ¿Ö,
‘Ö¸ü ³ÖÖ›êü, •Ö´Öß®Ö߯ÖÖÃÖæ®Ö ×´ÖôûÞÖÖ¸êü ÜÖÓ›ü, ²ÖêÛúÖ¸üß
³Ö¢ÖÖ, ‡ŸµÖÖ¤üß †¿ÖÖ ´ÖÖÝÖÖÕ®Öß ×´ÖôûÞÖÖ·µÖÖ

19. 7) ÜÖ“ÖÔ µÖÖêÝµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö (
Disposable Income)
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ
1. ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ ®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ®ÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ´ÖÖÝÖÖÕ®Öß
×´ÖôûÞÖÖ¸êü ˆŸ¯Ö®®Ö ´ÆüÞÖ•Öêêü ¾ÖîµÖŒŸÖßÛú ˆŸ¯Ö®®Ö
ÆüÖêµÖ
2. ¾ÖîµÖŒŸÖßÛú ˆŸ¯Ö®®Ö ÃÖ¾ÖÔ“µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ÜÖ“ÖÔ Ûú¸üÞµÖÖ
µÖÖêݵ֮ÖÃÖŸÖê
3. ¾µÖŒŸÖß»Ö ×´ÖôûÞÖÖ·µÖÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ¾Ö¸ü ¯ÖÏÖ¯ŸÖß
Ûú¸üÖ“µÖÖŸÖ¸üŸÖæ¤üß®ÖãÃÖÖ¸üÛú¸ü³Ö¸üÖ¾ÖÖ»ÖÖÝÖŸÖÖê
4. ¾ÖîµÖŒŸÖßÛú ˆŸ¯Ö®®ÖÖŸÖæ®Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö Ûú¸üÖÓ“Öß ¸üÖ¿Öß
†Ö×ÞÖ ¿ÖÖÃÖÛúßµÖ Ûú¯ÖÖŸÖ ¾Ö•ÖÖ Ûêú»ÖµÖÖ®ÖÓŸÖ¸ü
׿ֻ»ÖÛú ¸üÖ×Æü»Öê»Öê ˆŸ¯Ö®®Ö Æêü ÜÖ“ÖÔ µÖÖêݵÖ
ˆŸ¯Ö®®Ö †ÃÖŸÖê
5. ÜÖ“ÖÔµÖÖêÝµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ»ÖÖ ¾µÖµÖ ¿ÖŒµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö †ÃÖê
¤êüÜÖ߻ִÆüÞÖŸÖÖŸÖ
ÃÖã¡Ö : ÜÖ“ÖÔ µÖÖêÝµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö = ‹ÛæúÞÖ ¾ÖîµÖŒŸÖßÛú

20. 8) ¤ü¸ü›üÖê‡Ô ˆŸ¯Ö®®Ö
( Per CapitaIncome - PCI )
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ
1. ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖêŸÖᯙ †ŸµÖÓŸÖ
´ÖÆüŸ¾Ö¯ÖæÞÖÔ ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ ¤ü¸ü›üÖê‡Ô
ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“Öß †ÖÆêü.
2. ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¤êü¿ÖÖ“ÖÖ †ÖÙ£ÖÛú ×¾ÖÛúÖÃÖ
´ÖÖê•ÖÞµÖÖÃÖÖšüß ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ¯ÖêõÖÖ
¤ü¸ü›üÖê‡Ô ˆŸ¯Ö®®Ö ¯ÖϳÖÖ¾Öß ÃÖÖ¬Ö®Ö ´ÖÖ®Ö»Öê
•ÖÖŸÖê.
3. ¸üÖ™ÒüÖŸÖᯙ »ÖÖêÛúÖÓ“µÖÖ ¸üÖÆüÞÖß´ÖÖ®ÖÖ“ÖÖ
¤ü•ÖÖÔ¤ü¸ü›üÖê‡ÔˆŸ¯Ö®®ÖÖ¾Öºþ®Ö »ÖõÖÖŸÖµÖêŸÖê.
4. ¤ü¸ü›üÖê‡Ô ˆŸ¯Ö®®ÖÖ»ÖÖ ¯ÖÏŸÖß ¾µÖŒŸÖß ˆŸ¯Ö®®Ö
ØÛú¾ÖÖ ¤ü¸ü ´ÖÖ®Ö¿Öß ˆŸ¯Ö®®Ö †ÃÖê ÃÖ㬤üÖ
´ÆüÞÖŸÖÖŸÖ.

21. 8) ¤ü¸ü›üÖê‡Ô ˆŸ¯Ö®®Ö
( Per CapitaIncome - PCI )
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ
¾µÖÖܵÖÖ :
1) " ×¾Ö׿Ö™ü ÛúÖ»ÖÜÖÓ›üÖŸÖᯙ ‹ÛæúÞÖ ¸üÖ™ÒüßµÖ
ˆŸ¯Ö®®ÖÖÃÖ ‹ÛæúÞÖ»ÖÖêÛúÃÖÓܵÖê®Öß³ÖÖÝÖߟֻÖê
†ÃÖŸÖÖ ×´ÖôûÞÖÖ¸êü ˆŸ¯Ö®®Ö ´ÆüÞÖ•Öê ¤ü¸ü›üÖê‡Ô
ˆŸ¯Ö®®Ö ÆüÖêµÖ."
2) " ×¾Ö׿Ö™ü ÛúÖ»ÖÜÖÓ›üÖŸÖᯙ ¤êü¿ÖÖŸÖß»Ö
»ÖÖêÛúÖÓ“Öê ÃÖ¸üÖÃÖ¸üß ˆŸ¯Ö®®Ö ´ÆüÞÖ•Öê ¤ü¸ü›üÖê‡Ô
ˆŸ¯Ö®®Ö
ÆüÖêµÖ."
ÃÖã¡Ö :
‹ÛæúÞÖ¸üÖ™ÒüßµÖ
ˆŸ¯Ö®®Ö
‹ÛæúÞÖ
»ÖÖêÛúÃÖÓܵÖÖ

22. 8) ¤ü¸ü›üÖê‡Ô ˆŸ¯Ö®®Ö
( Per CapitaIncome - PCI )
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ
´ÖÆüŸ¾Ö :
1. µÖÖ ÃÖÓÛú»¯Ö®Öê¾Ö¹ý®Ö ‹ÛæúÞÖ
¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖ“Öê ×¾Ö³ÖÖ•Ö®Ö
»ÖÖêÛúÃÖÓܵÖꓵÖÖ ¯ÖÏ´ÖÖÞÖÖŸÖ ×ÛúŸÖß
†ÖÆêü ŸÖêïÖ™üÆüÖêŸÖê.
2. ¤êü¿ÖÖ“Öß †ÖÙ£ÖÛú ×ã֟Öß Ã¯Ö™ü
ÆüÖêÞµÖÖÃÖ´Ö¤üŸÖÆüÖêŸÖ.
3. ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ ®ÖÖÝÖ¸üßÛúÖÓ“Öê
¸üÖÆüÞÖß´ÖÖ®ÖïÖ™ü ÆüÖêŸÖê.
4. ÃÖÖ´ÖÖוÖÛú Ûú»µÖÖÞÖÖ“Öß ¯ÖÖŸÖôûß
Ûúôæû®ÖµÖêÞµÖÖÃÖ´Ö¤üŸÖÆüÖêŸÖê.
5. ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ ×¾ÖÛúÖÃÖÖ“ÖÖ †Ó¤üÖ•Ö ¾Ö

23. 1. ×®Ö¾¾Öôû ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®Ö ´ÖÖê•ÖÞµÖÖÃÖÖšüß
ãÖæ»Ö ´ÆüÞÖ•Öê ‹ÛæúÞÖ ¸üÖ™ÒüßµÖ ˆŸ¯Ö®®ÖÖŸÖæ®Ö
‘ÖÃÖÖ¸üÖ¾Ö•ÖÖ Ûú¸üÖ¾ÖÖ»ÖÖÝÖŸÖÖê.
2. ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¾ÖßÖæ ¾Ö ÃÖê¾ÖÖ ×®ÖÙ´ÖŸÖß
ÛúßÞµÖÖÃÖÖšüß ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯ÖÏÛúÖ¸ü“Öß
µÖÓ¡ÖÃÖÖ´ÖÝÖÏß, µÖÓ¡Öê ¾Ö ÃÖÓµÖÓ¡Öê, ‡´ÖÖ¸üŸÖß ¾Ö
‡ŸÖ¸ü †®ÖêÛú ³ÖÖÓ›ü¾Ö»Öß ¾ÖßÖæÓ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü
Ûú¸üÖ¾ÖÖ»ÖÖÝÖŸÖÖê.
3. ˆŸ¯ÖÖ¤ü®Ö ÛúÖµÖÖÔŸÖ ×¾Ö׿Ö™ü
ÛúÖ»ÖÖ¾Ö¬Öß®ÖÓŸÖ¸ü µÖÖ ³ÖÖÓ›ü»Öß
ÃÖÖ¬Ö®ÖÖÓ“Öß —Öß•Ö ÆüÖêŸÖ†ÃÖŸÖê.
4. ³ÖÖÓ›ü¾Ö»Öß ¾ÖßÖæÓ“Öß ÆüÖêÞÖÖ¸üß —Öß•Ö ³Öºþ®Ö
ÛúÖœüÞµÖÖÃÖÖšüß ×¾Ö׿Ö™ü ¸üÖ¿Öß ²ÖÖ•Öæ»ÖÖ
ÛúÖœæü®Öšêü¾ÖÖ¾Öß»ÖÖÝÖŸÖê.
5. µÖÖ ¸üÖ¿Öß»ÖÖ“Ö ‘ÖÃÖÖ¸üÖ ×®Ö¬Öß ØÛú¾ÖÖ ‘ÖÃÖÖ¸üÖ
ÜÖ“ÖÔ†ÃÖê ´ÆüÞÖŸÖÖŸÖ.
8) ‘ÖÃÖÖ¸üÖ ×®Ö¬Öß / ÜÖ“ÖÔ (
Depreciation)

24. Thank You..