1. SMA NEGERI 1 PASURURAN
TEMBANG
MACAPAT
YULIANA AZZAHRA (XI MIPA 5)
B A H A S A J A W A
2. DAFTAR ISI
Pangerten Tembang Macapat
Ancase Tembang Macapat
Paugerane Tembang Macapat
ii
Tabel Guru Gatra, Guru Wilangan,
lan Guru Lagu
Halaman Judul
Daftar Isi
i
ii
01
04
05
06
Filosofi Tembang Macapat 02
Unsur Kebasaan Tembang Macapat 07
3. PANGERTEN
TEMBANG MACAPAT
Tembang utawa sekar yaiku rumpakan basa
kanthi paugeran tertamtu kang pangucape kudu
nggunakake kagunan swara.
Tembang macapat (tembang cilik) yaiku syair
utawa geguritan tradisional Jawa sing nduweni
makna tertamtu.
Tembang macapat dilagukake sarta kaiket ing
struktur tertamtu yaiku guru gatra, guru lagu, lan
guru wilangan.
01
Apa seh tembang macapat iku??
4. FILOSOFI
TEMBANG MACAPAT
Maskumambang
1
Maskumambang minangka pratandha wiwit uripe
manungsa ing donya, tembang macapat iki menehi
gambaran babagan jabang bayi ing guwa garbane ibu
nalika lagi mbobot. Tegesipun tembung Maskumambang
piyambak dipuntegesi dening tiyang kathah minangka
emas ngambang (emas kumambang).
Mijil II
Anane manungsa ing donya iki digambarake kanthi tembang
macapat, yaiku tembang mijil, kang tegese padha karo wijil,
yaiku metu saka wetenge ibu.
Sinom
III
Sinom asale saka tembung enom kang tegese enom. Nom-
noman digunakake kanggo sinau, golek kanca lan golek
jati diri.
Wonten ing filosofi tembang macapat kinanthi inggih
menika wekdal nalika lare dipun tuntun saha dipuntuntun
dening tiyang sepuhipun supados saged dados pribadi
ingkang langkung sae ing tembe.
Kinanthi IV
Asmaradana
V
Asmaradana nggambarake geger asmara ing panguripane
manungsa. Periode iki diwiwiti nalika manungsa wiwit
nduweni minat marang lawan jenis, yaiku nalika isih
remaja.
Gambuh VI
Gambuh saged dipuntegesi jumbuh ingkang trep utawi
sarujuk, nggambaraken bab enggal gesangipun manungsa,
inggih menika mlebet ing jaman bebrayan.
02
Tembang macapat nduweni kawruh utawa filosofi Jawa
Saben tembang macapat nduweni makna lan wataking tertentu
Tembang macapat dewe duweni XI jenis. Ing kaping sewelas tembang
macapat iku duweni makna perjalanan kauripane manungsa ing ndunya,
sing dimulai saka lair nganti madhep marang Gusti Allah.
5. Megatruh X
Megatruh yaiku tembang macapat kang nggambarake
manungsa ing setengahing pati. Megat tegesipun pisan,
ruh tegesipun gesang ingkang tegesipun misahaken raga
kaliyan nyawa lajeng wangsul dhateng asalipun.
Pocung
XI
Raga kang wis ditinggal roh banjur disucekake
sadurunge dibalekake ing lemah. Layon banjur di
adusi lan dibungkus nganggo kain kafan lan diarani
pocong. Tembang macapat pocung, yaiku tembang
kang ngelingake marang pati. Tembang iki
pungkasan saka sewelas tembang macapat.
03
Pangkur
IX
Pangkur asale saka tembung mungkur
(mundur/mungkur). manungsa wiwit mundur saka
kepinginan kadonyan lan wiwit mikir bab urip sawise pati
mengko. Sawise kabeh kabetahan ing donya wis
kacukupan, mula manungsa banjur golek bekal kanggo
urip langgeng ing tembe.
Durma VIII
Durma asale saka tembung derma kang tegese menehi
rejeki marang wong liya. Nalika kabeh kabutuhan wis
rampung lan ora ana kekurangan apa-apa, manungsa
wiwit mikir babagan mbagi rejeki marang wong liya.
Nanging ora jarang sawise rumangsa cukup dheweke
malah tumindak sombong lan gumedhe.
Dhandanggula
VII
Ngandharake proses munggah lan mudhun ing omah sing
kudu dilewati bebarengan. Wiwit mapan ing kulawarga
lan bisa nyukupi kabutuhan urip bebrayan.
6. ANCASE
ANCASE
TEMBANG MACAPAT
TEMBANG MACAPAT
Isine pitutur kang diandharake kanthi
Wicaksana. Tembang macapat ngandhut
piweling supaya ing jaman biyen wong
tuwa nggunakake tembang macapat
kanggo pitutur marang bocah-bocah.
Tembang macapat wiwit wiwitan ana Ong
abad XVI Masehi nganti saiki digunakake
ing panguripan sosial, kalebu minangka
hiburan, estetika, lan pendidikan.
Ana uga kang nggunakake pagelaran
tradisional, piranti korespondensi, mantra
kanggo ngusir bala, upacara temu
temanten adat Jawa, upacara kegiyatan
Pangestu, lan filosofi siklus urip.
04
7. PAUGERANE
TEMBANG MACAPAT
Contone :
Makumambang
Guru gatrane
Guru wilangane
Guru lagune
: 4 gatra
: 12, 6, 8, 8
: i, a, i, a
Tuladhane tembang Maskumambang
Kelek-kelek biyung sira aneng ngendi (12i)
Enggal tulungana (6a)
Awakku kecemplung warih (8i)
Gulagapen wus meh pejah (8a)
Guru gatra, yaiku akehe gatra (baris) saben sapada (bait)
tembang.
Guru wilangan, yaiku akehe wanda (suku kata) ing saben
gatra (baris) tembang.
Guru lagu, yaiku dhong-dhinge/tibane swara ing saben
pungkasane gatra
1.
2.
3.
05
Paugerane (struktur) tekstembang macapat yen mung sapada
mau wujude guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu.
9. Tembung-tembung sing asale saka Basa Jawa Tengahan/ Jawa Kuna
Tembung iki biasane digunakake kanggo omongan sabendina, mula
saiki wis arang keprungu
Tembung Kawi
Tuladha
Tembung sudra ategese : mlarat
Tembung lawan ategese : mungsuh, tandhing
Tembung langar ategese : angkuh, sangar, seneng padu
TEMBANG MACAPAT
UNSUR KEBASAAN
07
Asale saka tembung "dasan" ateges sepuluh. "nama" ateges jeneng
utawa aran
Dasanama : jenenge wong utawa aran siji nduweni jeneng utawa aran
nganti sepuluh (utawa luwih) kang padha utawa meh padha tegese
Dasanama
Tuladha
Sira padha tegese karo : kowe, sampeyan, panjenengan
Rina padha tegese karo : rinten, siyang, awan
Sudra padha tegese karo : papa, mlarat, sengsara, kere
10. 08
Tembung kang kedadeyan saka gandhenge tembung loro utawa luwih
Tembung Garba
Tuladha
Aneng = Ana + ing
Araneki = Arane + iki
Dadyewuh = Dadi + ewuh
Maharsi = Maha + resi
Lumebeng = Mlebu + ing
Sinom = Isih + enom
Sing = Saka + ing
Sireku = Sira + iku
Sandi asma yaiku jenenge pengarang, pangripta, utawa pujangga
kang diwedharake kang satemene kang dipilah-pilah adhapur wanda-
wanda utawa aksara-aksara
Sandi Asma
Tuladha
Yen ngaurip ing janaloka
Uga mbesuk mokal lumebeng surga
Larangan lan perintah agama
Sing isih kowe langgar
Ning donya tansah seneng-seneng
Aneng akhirat bakale mlarat
Amarga iku wasiate Gusti
Sholat, ngaji, bagi rezki lakonana
Zina adohana
Ayo sadulur padha tobato
Tobat kanthi temenan lahir lan batin
Ucap pangapura marang Gusti kang kuasa
Apa sandi asmane??
Sandi asmane yaiku YULIANA AZZAHRA
