Naamsverklaring "De Baerdemaeker" door Willem De Ridder

1. Baertmaekere
" CORPORA IPSORUM IN PACESEPULTA SUNT ET NOMEN ESRUM VIVIT IN
GENERATIONEM ET GENERATIONEM ".

2. Wet op de privacy !
Deze brochure is een familiale uitgave ENKEL bestemd voor de naamdragers van de familie
“ de Baerdemaeker “ en hun partners.
Er wordt met aandrang gevraagd om geen gegevens te publiceren, zowel in de media als op het
internet.
Alle recente informatie, vallend onder de privacy wetgeving, is verkregen via reeds
gepubliceerde bronnen, zoals rouwbrieven, bidprentjes en naamlijsten ; andere recente
informatie, persoonlijke data en plaatsen, werden met goedkeuring meegegeven.
Alle bezitters van deze brochure gaan akkoord eenieders privacy te respecteren.
Alle personen die onbekend wensten te blijven zijn aangeduid met de letter N.
Mocht U klachten hebben, namen en data te laten schrappen, bijvoegen of verbeteren , gelieve
onderstaande te verwittigen :
Willem de Ridder
Neerpoorten 16
1861 Wolvertem
02 269 92 82

3. VOORWOORD
Vooreerst dank aan alle personen die meegewerkt hebben om deze uitgave te verwezenlijken, en
dat zijn uiteraard de talrijke families de Baerdemaeker in en rond Asse/Merchtem.
Speciale dank voor :
Rosa DB , mijn moeder..........
Albert Motet, zijn echtgenote en Margriet DB , voor de verzameling van de takken in Asse Ter
Heyde en de vele uitwijkelingen naar het Pajottenland...........
Rudi DB, voor de uitwijkelingen naar Hasselt.........
Flor de Smedt en de heemkring Ascania voor de aanbreng van documenten, opzoekingen en
transcripties.........
Francois DB, archivaris van de gemeente Buggenhout...........
Spellingscorrector W. Cochez

4. Naamverklaring
Een “Baerdemaeker” is een maker van een baard, een barbier,
een haarkapper. “ ne kwafeur” zo meldde grootvader mij,
want hij had dat vernomen van zijn grootvader.
Jaren later, na een voorspelde “midlifespanning“ waarin de
passie voor genealogie zowat is geëxplodeerd, kon ik me
moeilijk meer verzoenen met Bompa’s uitleg, zodat ik mezelf
de taak oplegde het gecreëerde probleem eigenhandig op te
lossen.
We proberen het probleem gemakshalve structureel aan te pakken.
Je zoekt het op in een etymologisch woordenboek. Je vindt er genoeg, ook op het internet;
vooral deze uit Nederland puilen eruit. Nederland is groter dan België, dus, qua kwantiteit is
dat correct, dus, het mag.
Ruim 60 % van deze woordenboeken bevatten GEEN bronvermelding; deze zetten we wijselijk
aan de kant. In het restant ervan zoeken we “baertmaker” op.
Eigenaardig genoeg krijg je steeds 3 tot 5 dezelfde resultaten :
barbier, heelmeester, chirurgijn, aderlater en baardscheerder.
Voor “afschrijven” op school krijg je straf, maar hier mag het ,
eindeloos veel, WANT.......... ze zijn voorzien van voetnoten die
verwijzen naar de authentieke documenten.
En welke zijn dan die authentieke akten? Hoeveel zijn er ?
Weinig, zeer weinig, ontzettend weinig, 3 stuks.
Met deze drie exemplaren die ogenschijnlijk plaats- en
tijdsgebonden kunnen zijn , moeten we een woord verklaren
waarvan vermoed wordt dat de oorsprong ervan veel vroeger in
de tijd moet worden gezocht.
Nog meer bedenkingen maken we als we vaststellen dat deze documenten Noord-Nederlandse
akten zijn.
Eenmalig is er een verwijzing van Paul Kempeneers (Tienen) naar een weide in Budingen geheten
de Baardmaker: de eigenaar een zekere Bartmakere oefende het beroep uit van
baardscheerder, aderlater en heelmeester. Toeval ?
Nochtans hebben we 4 verschillende hulpmiddelen voorhanden die ons kunnen helpen om een
plausibele verklaring te onderbouwen. We hebben : 1 Locatie 2. Logica 3. Geschiedenis 4.
Taal
We hebben alle woorden die nauw betrokken zijn en die expliciet kunnen voorkomen in de
schrijfwijze van de naam, op een rij gezet : Bar - Baer - Bare - Baere - Bart - Bard - Barde -
Baert - Baerde

5. 1. Locatie
Waar worden de vroegste “Baertmakers” gelokaliseerd ?
Antwerpen : 1290 Henricus 1300 Catharina
Opwijk : 1300 Hendrick 1330 Joannes
Brugge : 1340 Gillis
Merchtem :1350 Walterus en Joannes
Gent : 1370 Arnoldus 1380 Catharina
Breda : 1380 Walterus
Mechelen : 1300 Baldwinus 1315 Joannes 1330 Christianus 1340 Rumoldus
Waar wordt het beroep “Baertmaker” gelokaliseerd ?
Antwerpen 26.12.1336 ....Jacob van den Werve, bardmakere
Antwerpen 25.04.1345 .....Jacob van den Werve, de bardmaker
Antwerpen 01.03.1358 ......Jhan Fieren, de baermakere
“Baertmaeker“ is dus een naam uit de Lage Landen.
We hebben dus niets te zoeken in andere landen. Of toch ?
We vonden in het Rijngebied , “Bartenhauer” , met als uitleg “maker van een hellebaard”.
Zeer interessant, dat zal U later merken.
2. Logica.
De benaming “baertmaeker” moet verklaard worden in een tijdsgebonden denkwijze , nl die van
de 14e eeuw.
Waarom 14e eeuw ? Indien we door 14e-eeuwse akten bladeren, merken we een zekere
directheid op in de taal. Een Baardscheerder, een Tascemakere , een Vleeschhauwel ; iemand
snijdt en bewaardt vlees, iemand maakt een tas, scheert een baard. Allen doen ze iets of maken
ze iets.........kortweg,
men geeft het aan met twee-ledige woorden. Elk woord is simpel te verklaren, er zit een zekere
logica in. Een “schoemakere” maakt schoenen , een “Kleermakere” maakt kleren, een
“mesmaeker”........ .
Mocht “Baertmakere” en “Baerdscheerder” een zelfde betekenis afdwingen, dan zou een
barbier baarden maken. Hoe doe je dat ?
Zelfs in andere talen vindt je die directheid : “Shoemacher” “Kleidermacher” “Bartscherer”
“Barbizontor” en “Barbarius” twee latijnse woorden die verklaard worden met een verwijzing
naar “barbier”.
De vierde letter is hier overheersend en bepalend, nl de letter B.
Bij “Baert- Bard- Barde- maeker” is de bepalende letter een D of T
3. Geschiedenis.
“Baertmaker” is een beroep, maar geen barbier, laat staan heelmeester of chirurgijn.
Laten we dit staven met een voorbeeld.
De Heer J Raymaekers transcribeerde voor ons de Kerkelijke renten van Breda dd 1415. Hij
archiveerde de namen per soort/beroep en samenhorigheid.

6. De Baardmaker : De Barbier :
Peter Wijtman baertmakers soen Meester Gherijt die berbier
Wouter Baertmakers Meester Wouter Berbier
Wouter, die baertmaker Meester Wouter, die berbier
We zochten de akten op en vonden geen overeenkomsten , zowel bij personen , goederen en
woonplaats. Wouter Berbier en Wouter zijn ogenschijnlijk dezelfde persoon.
Peter Wijtman is de zoon van een “baertmaker” en Wouter is en heet “Baertmaker”. De andere
personen zijn barbier. Hier wordt vooreerst aangetoond dat “baertmaker” en “barbier” twee
verschillende beroepen zijn.
Merkt op dat bij de “Meester Gherijt” , (zijn verworven aanspreektitel laat uitschijnen dat hij
een geneeskundige moet zijn ) zijn beroep aangegeven wordt met barbier.
Een tweede voorbeeld vinden we in de akten van de Commanderij van Pitzenborg in Mechelen.
dd 22.09.1319 “Willelmi dicti Tsulle ex parte una et hereditatem quondam magistri Willelmi
Barbisontoris ex altera...........”
De vertaling van einde 15e eeuw geeft volgende weer : “....tussen Willem Tsuls erve ende
meester Willems Bartmekers erve..........”
Waarom de 15e eeuwse vertaling van het Latijnse “Barbisontoris” hier niet “Barbier” weergeeft
is mij een raadsel. Ik kan mij moeilijk van de gedachte ontdoen dat een “Magistri ” Chirurgijn
of Heelmeester zich met ordinaire handelingen inlaat ; nl, een baard afscheren.
De transscriptie van “Willem” , eenmaal met S achteraan en eenmaal zonder S, roept ook
vragen op waarop ik niet vlug een doeltreffend antwoord kan op vinden.
Een paar akten verder in de zelfde verzameling vind ik : dd 30.10.1335 “........Jacobi Torfman ex
parte una et hereditatem Balduini Bardmakere ex altera..........” , de 15e eeuwse vertaling luidt
“ ......Jacob Torfmans erve ende Boudens Bardmekers erve......”
Nog even verder : dd 30.08.1348 “.......Johannes dicto Baertmakere, fratre ordinis et conventus
beate Marie de Monte Carmelo in Machlinia, presbeterio.......”
We vinden ook nog : dd 25.04.1364 “......Christiano dicto Baerdmakere ad opus Petri filii
naturalis Joannes de Endout........”
Wij vinden het zeer vreemd dat de vertalingen van het beroep bij personen met een
heelkundige achtergrond, steeds anders geïnterpreteerd worden !
Waarom zijn alle andere bovenstaande “Baerdmakers” geen barbiers ?
Waarom is een “Barbisontor” een baardmaker en geen barbier?
Waarom is een barbier een “Baerdmaker” ?
4 Taal
We hebben onze woorden Bar - Baer - Bare - Baere - Bart - Bard - Barde - Baert - Baerde
....enz , vertaald uit het Latijn en (oer)Germaans met diverse woordenboeken. Er is weinig
woordenschat overgeleverd vanuit de Keltische cultuur. Vermits deze volksstam zich met de
Romeinen hebben vermengd en ten slotte samen met de Romeinen uit onze streken zijn
verdwenen, hebben we, behalve enkele heidense rituelen, niets om een bewering te kunnen
staven. Volgens de niet-conventionele geschiedenis zouden er enkel Germaanse stammen onze
gebieden bevolkt hebben.

7. BARD:
Germaanse benaming voor “BIJL”
Keltische benaming voor ?
Vooreerst moeten we een misverstand oplossen.
“Bardus” is een Keltisch woord, maar wat
betekend het ?
Dat “Barden” zangers zouden zijn, hebben we te
danken aan ene James Mac Pherson, geboren in de
buurt van Loch Ness (1736) en die als leraar vlot
Gaelic en Iers sprak. Hij verzamelde oude
verhalen en bundelde ze onder de titel “The
Ossian” (een vergeten bard uit de 2e eeuw). Deze
bundel wordt gecatalogeerd onder de
Romantische Stroming die uiteraard gekenmerkt
wordt door de liefde voor de natuur en een verheerlijking van het verleden. Samen met PH
Mallet (1756) die met de Duitse Romantici hun bewondering voor de Germaanse zangers
ventileerden, werd een arsenaal van verzinsels toegevoegd. Het is hoegenaamd niet simpel om uit
de overvloed van teksten en verhalen, de schaarse “historische” gegevens te distilleren. De
oudste Keltische teksten die men op dat ogenblik kende, dateerden uit de 8e eeuw, en ineens
had Mc Pherson verhalen van 600 jaar eerder ontdekt. Al snel rees twijfel over de echtheid van
de verhalen, zijn parate kennis van het Gaelic en de aangevoerde documentatie. Een mythe
creëren blijkt simpeler te zijn dan ze te ontkrachten. Doch het kwaad is geschied en zo wordt
er, onterecht, aan het woord “BARD” een betekenis van een liederlijk zanger meegegeven.
Grotendeels omdat de romantici geen onderscheid maakten tussen het Oud-Germaans en Oud-
Keltisch en, daarenboven, Tacitus verkeerd interpreteerden, toen hij citeerde : “Barditus” de
krijgszang van de Germanen, gezongen met de mond tegen de rand van het schild, roepend om
versterking” .
Of de Kelten en Germanen ooit zangers in hun midden hadden, wordt reeds 200 jaar betwist.
Uit de duizenden foto’s waarop Keltische voorwerpen staan afgebeeld, heb ik nog geen enkel
muziekinstrument gevonden.
Maar...............wat ons aanbelangt : zou een “Bardemaeker” een maker van een zangstuk kunnen
zijn ?
Ogenschijnlijk niet.
BAR :
1. staaf 2. stang 3. arm, naakt
BAER:
1. staaf 2. bloot 3. balk
BARE :
1. staaf 2. sluitboom

8. BAERE :
1. bloot maken 2. dragend
BART :
geen enkel verwijzing
BARDE :
1. brede bijl 2. tweezijdig strijdbijl
BAERT :
1. bijl 2. baard
BARRE :
1. staaf 2. stuithamer
BAERTSE :
1. bijl
BAERDE :
1. bijl
BAERDESAEN :
1. hellebaard, een tweebladig bijl op een stok
Je merkt dat veel woorden een eenzelfde betekenis hebben. Dit komt
omdat ze uit dezelfde brontaal zijn ontwikkeld.
Je merkt eveneens dat de verwijzing naar “bijl” meermaals wordt
aangereikt.
5. Sleutels hebben ook “BAARDEN” !
J. Vannérus geeft een zegelbeschrijving aan de hand van
het cartularium van Hugo van s’Gravenzande (dd 1420),
een van de allereerste oorkonden die aan de oorsprong
liggen van de commanderij van Pitzenborg. Een oorkonde
daterend van voor 15.03.1190 op perkament 20.3 cm hoog
en 27.5 cm breed met ogief- en spoel-vormig uithangende
zegel in het groen.

9. De schuinopstaande rand vermelt +SIGILLV.SCI.PETRI.DE.ALDEBOR. (zegel van Petrus van
Oudenburg) met vermelding : “Sint Pieter gezeten, in de rechterhand bloemen en in de
linkerhand twee sleutels met de baarden omhoog.”
6. Uitzonderingen.
Citaat de Schepenbrieven van Antwerpen dd 1359 :
In 1359 schenkt Graaf Lodewijk van Male , voor bewezen diensten, de rechten van het
“queekebard” aan Hannekin Blafkin. Een “queekebard” is een dobbelbakspel op een bord.
Eenmalig is een “bard” een bord.
7. Bardemaeker - Baertmaeker
Zou er toch een verschil kunnen
zijn tussen deze twee namen, de
ene afkomstig van de smeden, de
andere afkomstig van barbier.
Dit spoor is voor verder
onderzoek vatbaar.
8. Barbier-Heelmeester-Chirurgijn-Tandarts-Aderlater.
Nagenoeg alle bronnen melden dat de barbier zich
meer inhield met het scheren, aderlaten, opensnijden
en het trekken van tanden, vrijwel alle handelingen
waarin een mes van toepassing is. Soms ook enkele
handelingen waarin chirurgie van toepassing is.
Voor het beoefenen van de zuivere geneeskunde was
een universitair attest nodig. Dit melden de eerste
bronnen met als Vlaamse pionier Jan Ypermans
(1275-1331), die als chirurg en als geneeskundige
actief was.
9. De PLOEG.
Door de eeuwen heen, het middel van onze landbouwers om hun jarenlange strijd tegen de
natuur te overwinnen en zichzelf te voorzien van enig levensonderhoud.

10. Wie maakte ze ? Hoe
noemde men deze smeden
die het ijzer vlochten en er
een cirkelvormige BAARD
aanmaakten. Reeds voor de
Romeinse invallen waren
deze werktuigen veelvuldig
in gebruik bij de Keltische
en Germaanse stammen.
10. De “BAARDMAN”-maker
Volgens enkele historici zou Baertmaker zijn oorsprong vinden in de
naamsverkorting van een Baardmanmaker.
Een 'baardman' is een kruik waarvan buik en hals versierd zijn met een
bebaard gelaat. Het was in de zestiende en zeventiende eeuw een veel
voorkomend gebruiksvoorwerp. Veel uitzonderlijker is deze kruik, waarop
niet een man maar een vrouw de hals siert.
Baardmankruik Keulen ca. 1550 Steengoed, h 20.2 cm
De eikeltjes in de decoratie wijzen op een herkomst uit Keulen.
Baardmannen hebben vermoedelijk hun
oorsprong in Keuls-Romeinse
pottenbakkerijen.
Romeinse drinkkruiken met gezichten
zijn bekend. In het tijdvak 300 tot 400 na Chr. ging deze
Romeinse pottenbakkerskunst verloren en pas vanaf de zevende
eeuw zijn weer potten met een gezichtsaanduiding bekend.
Vanaf de twaalfde eeuw kan dan van baardmannen in eigenlijke
zin gesproken worden. De belangrijkste productiecentra lagen
rond Keulen en ten zuidwesten van Aken in het tegenwoordige
België.
Dit type kruik, de 'spitsneus-baardman', behoort
tot de vroegste exemplaren. Het is niet helemaal
duidelijk waarom bebaarde heren zo in trek
waren, althans als versiering voor kruiken.
Sommigen zijn van mening dat het “Jezus
Christus” betreft, maar hier worden door anderen
weer vraagtekens bij gezet. Wat de reden ook
mag zijn, 'baardmannen' waren en zijn nog steeds
erg geliefd.
Vooral het steengoed uit Duitsland was
waterdicht, het werd voor de opslag van olie gebruikt.

11. Of onze “baertmakers” nu afstammen van de pottenbakkers uit Duitsland, Noord Brabant of
Limburg is ronduit twijfelachtig. De familie “Baerdman” met stamboom in Alblasserwaard
cc1490 zou dan wel en de naam, en het beroep bezitten.
10. Besluitvorming.
Enerzijds verwijzen vele resultaten naar een beroep waarin de maker een voorwerp aflevert.
Het vermoeden is sterk dat we dat voorwerp moeten associëren met een BIJL.
Anderzijds wijzen alle andere resultaten naar het beroep van barbier, waarin niet allen de
BAARD centraal staat maar ook het MES.