Judit, een joodse supervrouw? - Didachè 2014

19/08/2014
1
1
Judit, een joodse supervrouw?
ine.vandeneynde@thomasmore.be Didachè
20/08/14
HET VERHAALVERLOOP VAN JUDIT
2
20/08/14
• Strijd tussen
wereldheersers:
wereld houdt
zich afzijdig
• Wraak op
afzijdige naties:
verovering
• Verzet brokkelt
af: verovering
overgave
• Het kleine Juda
verzet zich en
wint “door de
hand van een
vrouw”
Historische actualiteit?
DEZE HISTORIE BEGINT…
3
20/08/14
HISTORISCHE ACHTERGROND
In het VERHAAL
• ‘koningschap van
Nebukadnessar,
die in de grote
stad Nineve
regeerde over de
Assyriërs’
(Jdt 1:1)
In (historische)
REALITEIT
• Nebukadnessar
koning over
BABEL/BABYLONIË
(eeuwen later)
20/08/14
4
HISTORISCHE ACHTERGROND
In het VERHAAL
het volk uit de
ballingschap
teruggekeerd, de
tempel herbouwd
en opnieuw
ingewijd (Jdt 4:3)
In (historische)
REALITEIT
• Terugkeer
(538 v. Chr.)
• tempel herbouwd
(rond 520 v. Chr.).
Ninivé verwoest
(in 612 v. Chr.)
Nebukadnessar dood
(in 562 v. Chr.)
20/08/14
5
ALLUSIES NAAR GESCHIEDENIS
In verhaal: angst om…
• Judit 4,3 het
tempelgerei, het altaar
en de tempel zelf
worden ontheiligd.
In historische realiteit:
• Antiochus IV Epifanes
(175-164)
• Zeus Olympos
• Varkens op altaar
• Tempelreiniging: 165 v.
Chr. Judas Makkabeeër
6
20/08/14

19/08/2014
2
Makkabeeën
• legeraanvoerder Nikanor: opstand klein krijgen.
• Judas de Makkabeeër verslaat hem,
• het leger slaat op de vlucht, ze worden
achtervolgd door Judas’ leger en de bewoners uit
de omgeving. Niemand ontkomt, er wordt
geplunderd.
• Nikanor wordt onthoofd en zijn hoofd en hand
worden in Jeruzalem ten toon gesteld,
• het land kent enige tijd rust.
GELIJKENIS JUDIT/MAKKABEEËN
7
20/08/14
• Geen historisch verslag
• NIET a-historisch!!
Actueel-realistisch: machthebbers in
wereldmachten, veroveringsaanvallen met
verwoestingen, slachtoffers, verkrachtingen,
buit
Religieuze onderdrukking
DUS…
8
20/08/14
WIE is er GOD?
KERNVRAAG VAN HET BOEK
20/08/14
9
Meergodendom vanzelfsprekend
Functioneel “godsbeeld”:
Wie/wat is uiteindelijke oorsprong/doel?
Voor wie/wat door de knieën?
Voor wie/wat offers brengen?
Voor wie of wat bereid risico’s te lopen?
geld, geweld en macht als goden
UITGANGSPUNT: MONOLATRISME
10
20/08/14
Functioneel godsbeeld:
• Waar haal je kracht vandaan?
• Waar is je inspiratie?
• Waar ligt je passie?
• Waar ligt je “nee!” (of “ja!”)?
11
20/08/14
• Overtuiging: slechts de ENE te dienen
JHWH “die er is voor jou” waar je de weg van
bevrijding voor het volk gaat.
Een partijdige god: die kiest voor de zwakken
MONO-LATRIE
12
20/08/14

19/08/2014
3
Met hun voorvechters en bondgenoten
DE KANDIDATEN VOOR TITEL
“GOD”
20/08/14
13
PARALLEL OPGEBOUWD
TEGENPARTIJ
• Nebukadnessar
• Holofernes
• Achior
TEGENPARTIJ
• Kyrios (JHWH, Heer)
• Judit
• Ozias
14
20/08/14
NEBUKADNESSAR
20/08/14
• Assyriërs
• Babylonische
ballingschap (verlies
land, koning & tempel)
• Grote stad Ninive
(cf. Jona)
15
15
DE
VIJAND
NEBUKADNESSAR
= wereldmacht
met GODDELIJKE
ASPIRATIES
• Jdt 1: “maar een man”
• Jdt 3,8: “Opdat alle
volkeren alleen
Nebukadnessar zouden
dienen en alle mensen hem
als god zouden aanroepen”
• Jdt 6,2: “wie is god tenzij
Nebukadnessar?”
20/08/14
16
KYRIOS (HEER/JHWH)
JHWH • hoort het volk
roepen en ziet
hun nood
(Jdt 3,13)
// Ex 3,23-25
20/08/14
17
KYRIOS (HEER/JHWH)
GOD
van
Judit
“de god van de vernederden,
de helper van onaanzienlijken,
steun van zwakken,
beschermer van moedelozen,
redder van wanhopigen,
God van mijn stamvader,
God van uw Israël,
Heer van hemel en aarde,
schepper van de wateren,
koning van heel uw schepping”
Jdt 9,11-12
20/08/14
18

19/08/2014
4
HOLOFERNES
Voorvechter
Nebukadnessar
• Legeraanvoerder groot
leger
• "In wat voor steden wonen
ze? Hoe groot is hun leger?
Waarop berust hun kracht
en macht? Wie is hun
koning, wie voert hun leger
aan?”
(Jdt 5,3)
20/08/14
19
HOLOFERNES
Voorvechter
Nebukadnessar
• De Assyriërs hier hebben
een geweldige
legermacht; ze zijn trots
op hun paarden en
ruiters, gaan prat op de
kracht van hun voetvolk,
vertrouwen op hun
schilden en lansen, hun
bogen en slingers.
(Jdt 9,7)
20/08/14
20
JUDIT
• Voorvechter
JHWH
• Rijke, kinderloze
weduwe uit Betulia
• Godsvruchtige vrouw
• Mooi
• Wapen: bedrieglijke
lippen
• Door hand van een
vrouw zal JHWH
verslaan
20/08/14
21
• Mozes
• Saul
• David
• Esther
“goed om te zien” cf.
scheppingsverhaal: God zag
dat het goed was
MOOI: SIGNAAL VAN HELD/BEVRIJDER
NAMENS JHWH
22
20/08/14
ACHIOR
leidersfiguur • Ammoniet
• Gelooft in mogelijke
overwinning Juda
• Wordt overgeleverd
• Bekeert zich
20/08/14
23
OZIAS
Leider Betulia • Zelfde stam als Judit
• Gelooft in mogelijke
overwinning Holofernes
• Ultimatum: 5 dagen
uithouden
• Sluit zich aan bij Judit
20/08/14
24

19/08/2014
5
DE ENE AAN HET WERK IN DE
GESCHIEDENIS VAN ISRAËL…
Achior
• Zolang ze niet zondigden tegen hun God was het geluk met
hen, want ze worden bijgestaan door een God die onrecht
verafschuwt. Maar toen ze de weg verlieten die hij voor hen
had bepaald, werden ze in tal van oorlogen verpletterend
verslagen en ten slotte in ballingschap weggevoerd naar een
vreemd land. Maar ze zijn naar hun God teruggekeerd en nu
zijn ze uit hun ballingsoord teruggekomen.(Jdt 5,17-18)
• Maar als ze de wet van hun God niet overtreden, laat hen
dan met rust, heer, anders zal hun Heer en God hen
beschermen en ons tot een mikpunt van spot voor de hele
wereld maken.’
25
20/08/14
Mechanische duiding
DE ENE AAN HET WERK IN
Volk/Ozias
• God heeft ons aan hen uitgeleverd
• die ons straft voor onze zonden en voor die van
onze voorouders (Jdt 7,25.28)
• laten we het nog vijf dagen volhouden. In die tijd
zal de Heer, onze God, zich wel over ons
ontfermen, want hij zal ons niet voor altijd
verlaten. Jdt 7,35
26
20/08/14
Mechanische duiding
GOD AAN HET WERK IN DE
Judit (Jdt 8)
• redenering Achior verdergezet
“Maar wij erkennen geen andere god dan hem. Daarom mogen
we verwachten dat hij ons en ons volk niet over het hoofd ziet.”
• Belegering geen straf maar beproeving
• Jeruzalem!
• Deadline = beproeving van God
• ENE: niet te doorzien + macht (bevrijden of vernietigen)
Genuanceerde duiding
27
20/08/14
GOD AAN HET WERK IN DE
Judit (Jdt 9)
• ENE door mijn toedoen over Israël ontfermen
Vertrouwen gebaseerd op
- verhalen (Dina)
- Godsbeeld (Gods kracht ligt in het god-zijn voor
zwakken)
Genuanceerde duiding
28
20/08/14
Humor als verzet van de zwakke
(en literaire leessleutel)
EEN PARTIJDIGE GOD
20/08/14
29 30
20/08/14
Kern van humor:
• Verwijzing naar overheersend denkpatroon
• Alternatief denkpatroon naar voor gebracht
(Mary Douglas, 1975)
≠ spot

19/08/2014
6
• overheersend denkpatroon:
recht van de sterkste, militair overwicht,
aanbidding van wereldmacht/geweld
• Alternatief denkpatroon:
een partijdige God die bevrijdt door de hand
van een vrouw
KERN VAN HUMOR/GRAP
31
20/08/14
• Kritische potentie van humor
• Relativerend: overmacht in hemd gezet
• Verzet van de machteloze
Verwijzing naar gedeelde cultuur
Wat in die cultuur ook anders kan
WAAROM HUMOR IN JUDIT?
32
20/08/14
IRONIE: HET VERHAALVERLOOP VAN
JUDIT
33
20/08/14
• Het kleine
Juda verzet
zich en wint
“door de hand
van een
vrouw”
• Ammoniet: mijn broer is
licht
• Geloofsgetuigenis die je
van Ozias zou verwachten
• Krijgsman valt flauw als hij
hoofd Holofernes ziet
Jdt als “zwakke” vrouw
IRONIE IN KARAKTERISERING: ACHIOR
34
20/08/14
• Geniaal strateeg: via
bergpaadje
• Gelooft waarheid van
bondgenoot Achior niet
• Gelooft leugens van
vijandin wel
IRONIE IN KARAKTERISERING:
HOLOFERNES
35
20/08/14
• Meerkennis van de lezers tov. Personages
− Intenties Nebukadnessar: zelfs wie zich overgeeft zal
vernietigd worden, goddelijke aspiraties
− Handelingen van Holofernes: vernietiging heiligdommen,
inlijven van jongemannen
− God hoort het volk roepen en ziet hun nood
(Jdt 3,13)
− Volk wil zich overgeven, Leider zet deadline
− Judit wil God laten redden door hand van een vrouw
− Misleidende lippen (bedrog)
MEERKENNIS VAN DE LEZERS: IRONIE
36
20/08/14

19/08/2014
7
20/08/14
37
• het is niet goed om ook maar één van hun
mannen in leven te laten, want als ze
ontkomen, dan kunnen ze de hele wereld
naar hun hand zetten. (Jdt 10,9)
• Het is je zeker om redding te doen? (Jdt 11,3)
DANKZIJ DE MEERKENNIS VAN DE
LEZERS
38
20/08/14
• "Als u de raad van uw dienares opvolgt, zal wat
God met u onderneemt volledig slagen" (Jdt 11,6)
• Holofernes zei tegen haar: 'Uw God heeft goed
gehandeld door u uit uw volk naar ons toe te
sturen’ … Als u doet wat u gezegd hebt,… Dan
zult u beroemd zijn over de hele wereld.'(Jdt
11,22-23)
DUBBELE BODEMS
39
20/08/14
In Gods naam?
LIST EN BEDROG
20/08/14
40
• Lev 19,11-12: u mag elkaar … niet liegen en
bedriegen
En toch!
Ex 3,18: u moet Farao zeggen: laat ons drie
dagen de woestijn ingaan om feest voor Mij te
vieren
NIET LIEGEN EN BEDRIEGEN?
41
20/08/14
HET BELANG VAN MACHTSPOSITIES
Leugen/bedrog van
machtige
David en Batseba:
vaderschap in schoenen Uria
schuiven
Uria doen sneuvelen
Batseba in harem
Leugen/bedrog van
zwakke
• Zeg dat je mijn zuster
bent (Gn 12; 20; 26)
• Vrouw in harem
42
20/08/14

19/08/2014
8
• Overlevingsstrategie machtsmisbruik
Niet volledig goed te praten maar begrijpelijk
• God komt tussen o.w.v. de zwakke, de
onschuldige
Recht doen aan zwakke/onschuldige belangrijker dan
vraag naar waarheid
EEN PARTIJDIGE GOD
43
20/08/14
• Jdt 11,11 "Ik heb nog nooit een mens kwaad
gedaan die zich vrijwillig heeft onderworpen
aan Nebukadnessar, koning van de hele
aarde."
• “Als u doet wat u gezegd hebt, zal uw god
mijn god zijn. Dan zult u in het paleis van
koning Nebukadnessar wonen en beroemd zijn
over de hele wereld.' (Jdt 11,22-23)”
HOLOFERNES: DE LEUGENS/BEDROG
VAN DE MACHTIGE
44
20/08/14
JUDIT: BEDRIEGLIJKE LIPPEN ALS
WAPEN
• Soms leugens, soms bewust misleidend
− dan zal ik mijn Heer deze nacht inlichten zonder
te liegen” (Jdt 11,5)
− God heeft mij gezonden om dingen met u te
doen waarvan de hele wereld versteld zal
staan.” (Jdt 11,16)
20/08/14
45
• Wijze waarop God bevrijdend kan
tussenkomen (Jdt 9)
Zo is JHWH “een God die wapentuig in stukken
breekt” (Jdt 9,7-8; 16,2)
Liegt niet tegen God, eigen leiders
Grenzen aan bedrog!
46
20/08/14
• Realistisch-actuele context
• Gesteld voor de keuze, welke god te dienen
• Keuze voor JHWH die kiest voor de zwakke
• Wapens van de zwakke: list/bedrog
• Hand van een vrouw
=> ”Uw vertrouwen op God zal voor altijd in de
herinnering voortleven, zolang er mensen zijn
die zijn machtige daden gedenken”. Jdt 13,19
BESLUIT
47
20/08/14

Judit, een joodse supervrouw? - Didachè 2014

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

Judit, een joodse supervrouw? - Didachè 2014