Presentatie bij lezing Jan Willem Van Henten tijdens de Didachè studiedagen op 19 en 20 augustus 2014 te Leuven Meer informatie op www.vlaamsebijbelstichting.be

1. Nationalistische literatuur in de Bijbel: de
boeken 1 en 2 Makkabeeën
Jan Willem van Henten

2. Nationaal
symbool
Bron: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Maccabi_beer.jpg?uselang=nl

3. Modi’in
• http://natureisrael.com/modiin1.html#History
• http://www.biblicalarchaeology.org/daily/biblic
• Maccabean graves:
http://modiinapp.com/en/page/1389/the-macc

4. Graf van de Makkabeeën, Modi’in
Bron: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mevo-Modiim-967.jpg?uselang=nl

5. Christelijke
helden
Makkabäerschrein
Keulen
Foto: Oliver Cremer
http://commons.wikimedia
.org/wiki/File:Maccabees_
Shrine_Detail12.JPG?
uselang=nl

6. Opzet
1. Inleiding
2. Tijdbalk
3. Inleidende informatie
4. Compositie 1 en 2 Mak.
5. Feest: Chanoekka
6. Makkabeeën als bijbelse helden (1 Mak. 2)
7. Simon als vader des vaderlands (1 Mak. 14)
8. Joden als volk met eigen cultuur (2 Mak.)
9. Voorbeeldige burgers: Judas en de martelaren
10. Conclusie

7. Tijdbalk
520-515 Herbouw Tempel “Zadokieten”
335-323 Alexander de Grote Diadochen
200 Slag bij Paneion Seleucieden
175-164 Antiochus IV Makkabeeën
± 168 Vervolging  Makkabeeënopstand
164 Herinwijding tempel Judas
161/0 Dood Judas Maccabaeus Hasmoneeën
142 Dood Jonathan Hasmoneeën
134 Dood Simon Hasmoneeën
134-104 Johannes Hyrcanus 2e generatie Has.
40/37-4 Herodes de Grote Herodianen

8. Inleidende informatie
1 Namen:
Judas “de Makkabeeër”, 1 M 2:4
Maqqabi: “hameraar”
Hasmoneeën: Hasmon voorvader Mattathias
2 Datering
1 Mak: t.t.v. Johannes Hyrcanus (135/4-104)
2 Mak: datering 1e feestbrief: dec. 124
tussen 124 en 63 (positief beeld Romeinen)
3 Herkomst: 1 Mak Jeruzalem; 2 Mak diaspora?

9. Compositie 1 Makkabeeën
Tweeluik:
Luik 1 = hfst. 1: vervolging en onderdrukking door Antiochus IV
Luik 2 = hfst. 3-13: bevrijdingsgeschiedenis in 3 fasen
•1) herovering en herinwijding van de tempel (3:1-4:59)
•2) herstel Joodse godsdienst, strijd tegen buurvolken en
Seleucieden (5:1-7:49)
•3) veldslagen, verdragen met Rome en Sparta en verovering akra
(8:1-13:52)
Hoofdstuk 2 en 14-16 omlijsten de bevrijdingsgeschiedenis van
hoofdstuk 3-13: begin opstand, decreet voor Simon en zijn zonen
en de overgang naar de derde generatie van de Makkabese
leiders.
NB: de 3 fasen eindigen met instelling nationaal feest

10. Compositie 2 Makkabeeën
Combinatie feestbrieven en samenvatting geschiedwerk:
Feestbrieven: Jeruzalemse Joden nodigen Egyptische Joden uit
het reinigingsfeest van de tempel mee te vieren (1:1-2:18).
Geschiedwerk: samenvatting van Jason van Cyrene (2:19-15:39).
Theologisch schema bepaalt gebeurtenissen beschreven in 4
clusters (3:1-4:6; 4:7-10:9; 10:10-13:26; 14:1-15:36):
•afvalligheid
•vervolging als straf
•wending
•strijd/overwinning
De secties 4:7-10:9 en 14:1-15:36 worden afgesloten met de
instelling van een nationaal feest: reiniging van de tempel en de
Nikanordag.

11. Belang van feesten
Feesten ronden serie gebeurtenissen af:
- 1 Mak. 4:59: Chanoekka; vgl. 2 Mak.
10:1-8
- 1 Mak. 7:48-49; 2 Mak. 15:36:
Nikanordag
- 1 Mak. 13:52: bevrijding van de akra
Herdenken belangrijke gebeurtenis uit
verleden die deel uitmaakt van
gemeenschappelijke geschiedenis.
 Veronderstelt zelfstandige natie met
eigen cultuur en geschiedenis

12. Meer over feesten ..
- Ontwikkeling van Chanoekka
- Wie stelt in en wie viert?
- Licht en olie
- Verband met tempel en
Loofhuttenfeest

13. 1 Mak. 4:36-59
4:52-3: Op de vijfentwintigste van de negende maand,
te weten de maand kislew, van het jaar 148 stonden
ze in alle vroegte op en brachten volgens voorschrift
een offer op het nieuwe brandofferaltaar. (54) Op
dezelfde dag en op hetzelfde uur dat vreemde volken
het altaar hadden ontwijd, werd het nieuwe altaar
ingewijd.
(56) Acht dagen lang vierden ze de inwijding van het
altaar en brachten ze vol vreugde brandoffers,
vredeoffers en dankoffers.(59) Judas bepaalde
samen met zijn broers en de hele volksverga-
dering dat het feest van de altaarinwijding jaarlijks
acht dagen met blijdschap en vreugde gevierd zou
worden, te beginnen op 25 kislew.

14. Babylonische Talmoed
Sanhedrin 21b
It was when the might of the Hasmonean
dynasty overcame and vanquished them
that, upon search, only a single cruse of
undefiled oil, sealed by the High Priest,
was found. In it was oil enough for the
needs of a single day. A miracle was
wrought and it burned eight days. The
next year they ordained these days a
holiday with songs and praises.
Vgl. 2 Mak. 1:10-2:8

15. 1 Mak. 2:49-69: Testament van Mattathias
Context:
- Begin van de Makkabeeënopstand
- Matthias’ weigering om te offeren
- Analogie met Pinchas in Numeri 25
(23-24) Hij was nog niet uitgesproken, of er trad voor
het oog van de menigte een Jood naar voren die
overeenkomstig het bevel van de koning een offer
wilde brengen op het altaar in Modeïn.
24 Mattatias zag het en werd woedend. Hij begon
te trillen van verontwaardiging en liet,
geruggensteund door de wet, zijn woede de vrije
loop; hij rende op de man af en stak hem op het

16. 1 Mak. 2:49-69: Testament van Mattathias
(26-27) Zo toonde hij zijn toewijding aan de wet, zoals
ook Pinechas eens had gedaan met Zimri, de zoon
van Salu. Daarna trok Mattatias door de stad en riep
met luide stem: ‘Laat ieder die de wet is toegedaan en
pal staat voor het verbond zich bij mij aansluiten.’
Geestelijke nalatenschap op sterfbed voor
zoons haalt Judas en Simon naar voren:
(65-66): Simon hier, jullie broer, is een goed
raadsman, dat weet ik. Luister steeds naar hem, hij zal
een vader voor jullie zijn. 66 Judas Makkabeüs is van
jongs af aan de sterkste geweest. Hij zal jullie
legeraanvoerder zijn en de oorlog tegen de vreemde

17. 1 Mak. 2:49-69: lijst van nationale helden
(52-61) Bleek Abraham niet trouw te zijn toen hij op de proef
werd gesteld, en is hem dat niet als een rechtvaardige daad
toegerekend? Jozef hield zich aan het gebod, zelfs toen hij in
het nauw werd gebracht, en hij werd koning van Egypte. Onze
voorvader Pinechas ontving voor zijn grote toewijding de
plechtige belofte van het eeuwige priesterschap. Jozua
vervulde zijn opdracht en werd rechter over Israël. Kaleb
getuigde voor het volk van zijn vertrouwen en kreeg daarom
een deel van het land in zijn bezit. David verkreeg dankzij zijn
vroomheid het eeuwige koningschap. Elia werd in de hemel
opgenomen omdat hij zich met volle overgave voor de wet
had ingezet. Chananja, Azarja en Misaël vertrouwden op
God en werden zo uit het vuur gered. Daniël werd wegens zijn
onschuld uit de muil van leeuwen bevrijd. Hieruit blijkt dat ieder
die zijn hoop op God vestigt wordt gesterkt, elke generatie
opnieuw.

18. 1 Mak. 14:27-49: decreet voor
Simon: volk bevestigt eigen leider
Simon bevestigd als 3-voudig leider:
politiek, militair en priesterlijk (14:41, 47)
Legitimatie: zijn daden (14:35):
- militair, fortificaties, triomf (14:31-37)
- bescherming tempel (14:31-2, 36)
- financieel (14:32)
Decreet past in traditie van eredecreten
voor hellenistische heersers  priesters
+ volk eert leider v.w. bewezen diensten
Simon is personificatie van de staat

19. 1 Mak. 14:27-49
(27-9) Dit is een afschrift van de tekst op de
bronzen platen: Op 18 elul van het jaar 172,
het derde regeringsjaar van hogepriester
Simon, is ons in Asaramel op een grote
bijeenkomst van de priesters, het volk, de
leiders van het volk en de oudsten van het
land het volgende meegedeeld: Tijdens de
vele oorlogen die ons land hebben geteis-
terd, hebben Simon, de zoon van Mattatias,
afstammeling van Jojarib, en zijn broers
zich in hun verzet tegen de vijanden van
hun volk vaak aan gevaren blootgesteld…

20. 1 Mak. 14:27-49
(41-4) De Joden en hun priesters hebben Simon
en zijn nakomelingen als hun leider en als
hogepriester aangesteld, totdat er een
betrouwbare profeet zal opstaan. 42 Simon
is hun veldheer en draagt tevens zorg voor
de tempel; … Hij draagt zorg voor de
tempel; dit houdt in dat iedereen hem moet
gehoorzamen. Alle akten in het land worden
in zijn naam opgemaakt. Bovendien mag hij
zich in purper kleden en een gouden speld
dragen. Het is noch de priesters noch
iemand van het volk geoorloofd een van
deze voorschriften buiten werking te stellen

21. 2 Makkabeeën
Ethnos met Juda als moederland
Tempel en Jeruzalem centrum
Vaderlandse wetten
Leefwijze
Godsdienst (o.a. feesten, sabbat)
Vaderlandse taal
Ideale burgers (vroomheid)
- Eleazar voorbeeld voor de jeugd (6:28, 31)
- Judas en de martelaren vechten voor
dezelfde zaak: vaderland en Ioudaismos

22. Judas Maccabaeus voor veldslag, Or Torah Synagoge, Acre
http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Maccabean_Revolt#mediaviewer/File:PikiWiki_Israel
_28224_Or_Torah_Synagogue_in_Acre.JPG