1. OPKOMST VAN HANDEL EN
AMBACHT DIE DE BASIS
LEGDE VOOR HET HERLEVEN
VAN EEN AGRARISCH URBANE
SAMENLEVING
Kenmerkend aspect 4a
De tijd van steden en staten

2. TIJDVAK 4
Tijd van steden en staten
Andere namen voor deze tijd:
Hoge en Late Middeleeuwen
4.1 Opkomst van handel en ambacht
4.2 Steden met stadsrecht
4.3 Strijd tussen kerk en staat
4.4 De kruistochten
4.5 Het begin van staten
Het pictogram:
Op de achtergrond het interieur van
een stedelijke kathedraal. Op de
voorgrond een stadspoort, symbool van
onafhankelijkheid van steden. Kerk en
staat in de stad.
Dit tijdvak hoort bij de MIDDELEEUWEN

3. Inhoud van de presentatie
 Vroege Middeleeuwen
 Groei van de bevolking en opkomst ambachten
 Opleving van de handel
 Een stad als voorbeeld
 Relatie met andere kenmerkende aspecten
 VOGGP

4. De vroege Middeleeuwen
 Zelfvoorzienende agrarische samenleving
•Wonen en werken in kleine
nederzettingen.
•Economisch leven concentreerde
zich op de domeinen van groot-
grondbezitters.

5. Onveiligheid
 Plunderingen van
Noormannen
Geen centrale overheid die zorg droeg
voor orde en veiligheid

6. GROEI VAN DE BEVOLKING:
 Van het einde van het West-Romeinse Rijk tot het
jaar 1000:
- Economie stagneerde, handel en ‘industrie’ kwijnde
weg, bevolkingsgroei is er niet.
 Adalbert van Laon: “ Zij die bidden, zij die vechten en
zij die ploegen.”
Andere mogelijkheden waren er niet.
Geen handelaren, geen ambachtslieden.
 Herstel toe te schrijven aan:
- verbetering van de landbouw, de grotere veiligheid en
politieke stabiliteit.

7. BEVOLKINGSGROEI

8. TECHNOLOGISCHE VERNIEUWINGEN
950-1300
 Zaaizaadfactor was 1: 2,5
 Nauwelijks metalen landbouwwerktuigen
(ijzer was schaars)
 Verbeterde ploeg:
 Oude type aratrum (haakploeg), geschikt voor
lichte gronden.
 Nieuwe type carruca (keerploeg), wel geschikt
voor natte kleigrond.
 Wel bekend uit oudheid, maar pas goed verspreid
in middeleeuwen

9. RISTERPLOEG

10. DRIESLAGSTELSEL
WintergranenWintergranen
die in de winterdie in de winter
groeien op veldgroeien op veld
(rogge en(rogge en
tarwe)tarwe)
Na oogst in lateNa oogst in late
zomer:zomer:
stoppelweidestoppelweide
ZomergranenZomergranen
(gerst en haver)(gerst en haver)
Na oogst inNa oogst in
vroege zomer:vroege zomer:
stoppelweidestoppelweide
BraakperiodeBraakperiode

12. ROTATIESCHEMA
Jaar 1Jaar 1 WW ZZ BB
Jaar 2Jaar 2 BB WW ZZ
Jaar 3Jaar 3 ZZ BB WW

13. ONTGINNEN

14. OPKOMST
AMBACHTEN

15. Opleving van de handel
 Toenemende veiligheid
 Hoge edelen
probeerden de rust en
veiligheid te herstellen
 Godsvredebeweging
“Pax Dei” en “Treuga
Dei”
 Einde aan de invallen
van de Noormannen

16.  Opbloei van de handel
 Italiaanse steden
 Vlaamse lakennijverheid

17.  Jaarmarkten
 Plaatselijke markten in dorpen
 Regionale markten
 Jaarmarkten in de Champagne
 Plaatselijke graven
stimuleerden bedrijvigheid
 Verbinding tussen Vlaamse
en Italiaanse handelaren
 12 eeuw

18.  Efficiëntere organisatie van de handel
 Wisselbrieven
 Beter en veiliger betalingsmiddel
 Kredietverlening
 Overwinnen van een morele drempel
 Ontstaan van het bankwezen
 Wederzijdse bescherming tussen kooplieden en het
afdwingen van gunstige voorwaarden
 Organiseren van kooplieden in gilden / compagnieën
 Voorbeeld van een organisatie:

19. Duitse Hanze
 Samenwerkingsverband tussen handelaren en steden
 Doel: Uitbreiden en beschermen van de handel
 Noord- en Oostzee

20.  Simon van Utrecht
 Kapitein in dienst van de Hanze
 Voerde het bevel over de vloot die piraterij
bestreed
 Werd ereburgemeester van Hamburg
 Heeft Klaus Störtebeker gevangen
genomen

21. DE HANZESTAD ZUTPHEN ALS
VOORBEELD

22. STEDELIJKE AUTONOMIE GROEIT ALS
GEVOLG VAN CENTRALISATIEPOLITIEK
Stadsrecht =
de schriftelijke
vastlegging van
alle bestaande
afspraken en
voorrechten
tussen kooplieden
en stadheer
(‘bezegeling’)

26. JAKOBFUGGER

27. GODRIC OF FINCHALE

28. STADSRECHT ‘S-HERTOGENBOSCH
(1196)

29. Relatie met andere kenmerkende
aspecten
 Kenmerk 1c: Het ontstaan van de eerste stedelijke
gemeenschappen
 Kenmerk 3c: De vervanging van de agrarisch-urbane
cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur
georganiseerd via het hofstelsel en horigheid
 Kenmerk 4b: De opkomst van de stedelijke burgerij en
toenemende zelfstandigheid van steden
 Kenmerk 5a: Het begin van de Europese overzeese
expansie

30. Literatuurlijst
 H.P.H. Jansen: Geschiedenis van de Middeleeuwen. 10e
druk 1995
 M. van Riessen, F. Rovers en A. Wilschut: Oriëntatie op
geschiedenis
 D.E.H. de Boer, M. Boone en W. Hessing: Delta 1, De
Middeleeuwen 300 tot 1500
 István Bejczy: Een kennismaking met de middeleeuwse
wereld. 2e
druk 2004
 Ben Speet: De tijd van steden en staten. 2008
 Memo, Sprekend Verleden, Werkplaats en Feniks
 www.wikipedia.org