Article for Dainik Pudhari - Kolhapur (Jan 2017)

1. saMSaaoQana xao~ va Aajacao yauvaasaMSaaoQana xao~ va Aajacao yauvaasaMSaaoQana xao~ va Aajacao yauvaasaMSaaoQana xao~ va Aajacao yauvaa
Santosh Takale.
Senior Scientist,
BARC-Mumbai.
maUlaBaUt iva&anaatIla saMSaaoQana ho kutUhlaapaoTI kolaolao Asalao¸ trI %yaacaI pirNatIhI Aaplao jaIvanamaana ]McaavaNyaatca haot Asato.
gau$%vaIyalahrIcyaa SaaoQa Asaao Aqavaa saapoxatavaad. DoivaD irT/Ja yaaMnaI gau$%vaIya lahrI saapDlyaacaI GaaoYaNaa fob`uavaarI maQyao kolaI AaiNa
Aa[nsTa[na yaaMcyaa vyaapksaapoxatavaadacyaa isawaMtalaa AjaUna ekda p`baL puYTI imaLalaI. 1916 saalaI Aa[nsTa[na yaaMnaI yaa lahrI
Aist%vaat Asaavyaat Asao BaakIt %yaaMcyaa vyaapk saapoxatavaadacyaa isaWaMtacyaa AaQaaro kolao haoto. ek hjaaraMhUna AiQak sadsyaaMnaI
ek~ yao}na ho BaakIt isaW kolao. AiBamaanaaspd baaba mhNajao yaamaQyao 60 hUna AiQak BaartIyaaMcaa sahBaaga Aaho.
maagaIla kahI Satko iva&ana va tM~&anaacyaa ivakasaasaazI KUpca mah%vapUNa- haotI. satravyaa Satkat nyaUTnanao gaitivaYayak inayama
saaMigatlao. 18 vyaa Satkat ivaVutQaaroivaYayaI Í^nkilana yaaMcao saMSaaoQana mah%vapUNa- zrlao. 19 vyaa Satkat Daiva-na yaMacaa ]%ËaMtIvaad va
ma^@savaola yaaMcao BaaOitk Saas~atIla yaaogadana AaiNa maoMDoilavh yaanao idlaolaI maUlad`vyaaMcaI Aava-tsaarNaI yaaMnaI saMSaaoQanaalaa vaogaLI idSaa idlaI.
20 vyaa Satkat A^lbaT- Aa[-nasTa[na yaaMcaa saapoxatavaad¸ va^Tsana AaiNa iËk yaaMca jaonaoiT@sa maQaIla saMSaaoQana tsaoca saMgaNak p`NaalaI¸
[MTrnaoT¸ maaobaa[`-lacaa SaaoQa yaaMnaI 20 vao Satk gaajavalao. 21 vyaa SatkacaI sau$vaatca gau$%vaIya lahrIMcyaa SaaoQaanao JaalaI va Satk pUNa-
haoNyaasa AjaUna 84 vaYao- baakI Aahot. Aaja jagaatIla 40 % hUna AiQak laaoksaM#yaa t$Na Aaho va AatapyaM-tcyaa maanavaI saMskRtItIla
hI savaa-t maaozI saM#yaa Aaho. yaa AnauYaMgaanao ‘saMSaaoQana xao~ va Aajacao yauvaa’ yaa varIla qaaoD@yaat ivacaar¸ KalaI p`stUt kolao Aahot.
saMSaaoQana mhNajao pwtSaIrpNao kolaolao Asao SaaoQakaya- AahoÊ jao pdaqa- ikMvaa saMklpnaa yaaMcyaaSaI inagaDIt AiQak maaihtI SaaoQaNao ikMvaa
%yaacaI sa%yata tpasaNao tsaoca navaIna Anaumaana kaZNao yaaMSaI saMbaiQat Asato. saMSaaoQana ho ek saja-naSaIla kama Aaho. vaO&ainak
saMSaaoQanaamaQyao maaihtI imaLivaNyaasaazI va imaLalaolaI maaihtI isaw krNyaasaazI navanavaIna pwtI va ]pkrNao ivaksaIt kolaI jaatat. tr
saamaaijak saMSaaoQanaamaQyao maanavaÊ saMskRtIÊ samaaja yaaMivaYayaI AiQak maaihtI imaLivaNyaasaazI va imaLalaolaI maaihtI isaw krNyaasaazI
navanavaIna tM~ va maaQyama ivaksaIt kolaI jaatat. maulaBaUt saMSaaoQanaacaa maUL hotU ha maanavaI saByatosaazI AavaSyak &ana saMpadna krNyaacyaa
vaogavaogaLyaa pwtIÊ p`NaalaI tsaoca ]pkrNao yaaMcaa ivakasa krNao haca Aaho. %yaamauLo saMSaaoQana ho f@t iva&anaacyaa xao~atca haoto ha
gaOrsamaja dUr haoNao far garjaocao Aaho.
saMSaaoQana ho vaogavaogaLyaa xao~atÊ Anaok p`karo hao} SaktoÊ jasao iva&anaÊ tM~&anaÊ maanavaSaas~Ê klaaÊ Aqa-Ê samaajaÊ vyavasaayaÊ ivapNanaÊ
AayauYya [%yaadIo. eKada isawaMt isaw krNyaasaazI ikMvaa navyaanao SaaoQalaolyaa baabaIMcaI sa%yata pDtaLNyaasaazI saMSaaoQana hatI Gaotlao
jaa} Sakto. saMSaaoQana ho vaNa-naÊ SaaoQaÊ spYTIkrNa va maUlyamaapna yaa p`karat ivaBaagalao jaa} Sakto. vaNa-naa%mak saMSaaoQana mhNajao ivaYaya
Aqavaa vastUba_la maaihtI doNao. kahI ivaSaoYa baabaIMcaa tpasa krNao mhNajao SaaoQaa%mak saMSaaoQana haoya. spYTIkrNaa%mak saMSaaoQana hI
p`Snaaqa-k pwtI AsaUna yaat samasyaocao ivaSlaoYaNa va %yaavarIla ]payaaMcyaa inaYkYaa-p`t paohaocalao jaato. maUlyamaapna saMSaaoQana mhNajao maaihtI
imaLvaNao va %yaanausaar p`BaavaI QaaorNa AaKNao. p`cailat Asalaolyaa prMtu vaO&ainak ivacaar pwtIcyaa t<vaat na basaNaaáyaa gaaoYTIMcaM KMDna
krNyaasaazI sauwa saMSaaoQana kolao jaato. saMSaaoQanaacaa ]pyaaoga k$na SaaoQaNyaat Aalaolao inaYkYa- gaiNatI maaQyamaanao maaMDlao jaa} Saktat
tr saaMi#yakI pwtInao %yaaMcao ivaSlaoYaNa kolao jaa} Sakto. ASaa p`karcyaa gauNaa%mak pwtIMcaa AvalaMba kolyaamauLo inaYkYaa-caI KrI
isawta haoto.
jarI navainaima-tI ha saMSaaoQanaacaa maUL hotU Asalaa trI p`%yaok xao~atIla saMSaaoQanaacao Qyaoya ho AavaSyaktonausaar Asato. karNa Káyaa Aqaa-nao
garja hIca SaaoQaacaI jananaI Aaho. saabaNaacyaa SaaoQaamaULo navajaat ABa-kaMcaa maR%yaUdr GaTlaa. GaDlao Asao kIÊ 19 vyaa Satkacyaa maQyaat
[gnaaja saomaolavaIja yaa vhIennaa maQyao kama krt Asalaolyaa Da^@Trcyaa laxaat Aalao kIÊ GargautI baaLMtpNaat janmaalaa yaoNaaáyaa
ABa-kaMpoxaa dvaaKanyaat janmaalaa Aalaolyaa ABa-kaMcaa maR%yaUdr jaast Aaho. jao vaOVkSaas~acao ivaVaqaI- SavaivacCodna krt haoto toca

2. lagaocaca baaLMtpNaacyaa kamaat sahakaya- krt haoto. %yaamauLo saUxma jaIvaaNaUMcyaa saMsagaa-maULo ho maR%yaU haot haoto. hat inaja-MtukIkrNaacyaa
garjaocao $paMtr puZo saabaNaacyaa SaaoQaat Jaalao.
Baartanao ivaSvaalaa ‘SaUnya’ idlaa. Káyaa Aqaa-nao BaartamaQyao &anaÊ iva&ana va gaiNatacaa payaa rcalaa gaolaa. karNa ha jaadU[- AakDa
saaQyaa gaiNatapasaUna @vaanTma ifija@sasahÊ AaQauinak saMgaNak p`NaalaIcaa AaQaarBaUt GaTk Aaho. maanavaI saMskRtItIla Ait mah%vaacyaa
saMSaaoQanaa%mak saMklpnaa kaoNa%yaa hao%yaa Asao [MTrnaoTcyaa mahasaagarat SaaoQaNyaacaa p`ya%na kolyaasaÊ iva&ana tM~&anaacyaa xao~at caakÊ AagaÊ
SaUnya (Zero) yaaMcaa SaaoQaÊ kaopina-ksacaa saUya-koMd`I isawaMtÊ gau$%vaakYa-NaÊ Daiva-nacaa ]%ËaMtIvaadÊ lasaIkrNaÊ @vaanTma iqaArIÊ
saapoxatavaadÊ saMgaNakÊ maanasaSaas~ (Psychology)Ê [MTrnaoTÊ maaihtI tM~&ana (World Wide Web) yaa sava- SaaoQaaMcao mah%va far
Aaho. tsaoca saamaaijak jagatat SaotIÊ pSaupalanaÊ laaokSaahI pwtIÊ mau@t Aqa-vyavasqaaÊ maanavaI h@k [.cao sqaana far varcyaa SaaoQaaMcyaa
naamaavalaIt yaoto.
1543 maQyao kaopina-ksanao saUya-koMd`I isawaMt maaMDlaa va maanavaI saMskRtI yaa ivaSvaacaa koMd`ibaMdU naahIÊ yaa ivaYayaacaI sau$vaat JaalaI.
ga^ilailaAaonao jagaalaa kaya-karNaBaava samajaavaUna saaMigatlaa. &anaapasaUna iva&anaapasaUna tM~&anaacaI sau$vaat JaalaI. p`aNavaayaucyaa madtInao
haoNaaro jvalanaÊ vaafocaI Sa@tIÊ AaOVaoigak k`aMtIÊ BaUgaBaa-tIla halacaalaIÊ saM#yaaSaas~Iya yaaMi~kI (Statistical Mechanics) ASaI
p`gatI haot gaolaI. saMgaNakacyaa inamaa-Na p`iËyaocao Eaoya eka Saas~&alaa jaat naahI. satravyaa SatkatIla jama-na t%vavao<aa laobainaTJa tsaoca
19 vyaa SatkatIla gaiNat& caala-sa ba^baoja AaiNa 20 vyaa SatkatIla A^lana TUirMga AaiNa jaa^na nyaUmana tsaoca ba`T-r^MD rsaola va laUDvaIga
yaaMnaI ivakaisat kolaolyaa laa^jaIk tM~acaa vaapr k$na saMgaNakalaa Aajacao AQauinak sva$p p`aPt Jaalao Aaho. spoSala iqaArI Aa^f
irlaoTIvhITI cyaa maaQyamaanao sposa ³jaagaa´ AaiNa vaoL yaaMcao eki~krNa Jaalao. tsaoca pdaqa- AaiNa }jaa- yaaMcao sauwa eki~krNa hao}
Sakto ho &at Jaalao va samaajaaopyaaogaasaazI ANau}jao-cao dalana Kulao Jaalao. janarla iqaArI Aa^f irlaoTIvhITI cyaa maaQyamaanao maanavaalaa
ivastarNaaroo Aqavaa p`sarNa pavaNaaro ivaSva samajaNao saaopo Jaalao.
tM~&ana va ]pkrNaaMcaI kmatrta yaamauLo AgadI 20 vyaa Satkacyaa maQyaapya-Mt saMSaaoQana xao~atIla kamaamaQyao gauNava%ta AsalaI trI %yaa
p`maaNaat poTMTsa-saMSaaoQanaaMcaI saM#yaa maa~ kmaI haotI. hoca phaÊ qaa^masa Alvaa eiDsana ³maR%yaU 1931´ yaacyaa naavaavar Asalaolyaa 1093
poTMTsacaa ivaSvaivaËma AaolaaMDNyaasaazI japanacao iva#yaat vaO&ainak yaamaa JaakI yaaMnaa 2003 ho vaYa- ]jaaDavao laagalao. prMtu pacaca vaYaa-t
2008 maQyao Aa^sT/oilayana vaO&ainak isalvar ba`uk yaaMnaI maa~ yaamaa JaakI yaaMcaa ivaËma maaoDlaa.
saMSaaoQana ho maulaBaUt Asaao vaa p`ayaaoigak Asaao sqaL va kalaanausaar %yaaMcao sva$p kxaa badlat Asatat. 1928 maQyao SaaoQalaa gaolaolaa ‘rmana
[fo@T’ ha BaaOitk Saas~atIla isadQaaMt 2013 maQyao rsaayana ivaBaagaatIla AaMtraYT/Iya la^nDmaak-³KUNa´ mhNaUna saajara kolaa gaolaa.
evaZI maaozI vyaapkta yaa saMSaaoQanaacaI haotI. Aaja jagaBar laaKao ]dyaaogaQaMdo va ]pkrNao yaa isadQaaMtacyaa payaavar AaQaarlaolaI
Aahot. gatkaLatIla´ saMSaaoQana ho baáyaaPaOkI maulaBaUt saMSaaoQana haotoÊ jyaacaa hotU isawaMt maaMDNao va SaaoQaNaoÊ tsaoca to SaaoQaNyaacyaa
pdQatIMcaa ivakasa krNao ha haota. yaasaazI Anaok gaRhItko maaMDlaI jaat. Kup Kaola p`maaNaat ]plabQa saaih%yaacaa AByaasa kolaa jaa[-.
p`ayaaoigak pwtI zrvalaI jaa[-. %yaasaazI laagaNaaáyaa ]pkrNaaMcao inamaa-Na kolao jaa[- AaiNa Aqaa-tca SaaoQalao gaolaolao ³isaw kolaolao´ p`maoya
ivastRt xao~alaa laagaU pDayacao. sadya isqatIt caalau Asalaolao saMSaaoQana ho Action/Applied Reserch yaa sadrat maaoDNaaro ikMvaa
]pyaaogaalaa Anau$p Asao saMSaaoQana Aaho. %yaamaQyao ivaiSaYT samasyaaca saaoDvalaI jaato. samasyaa hI ivaiSaYT ]pyaaogaaSaI inagaDIt Asalyaanao
Ait Kaolaat jaa}na saaih%yaacaM Avalaaokna Aqavaa AByaasa krNyaacaI garja pDt naahI. ivaSlaoYaNa p`iËyaa iktIhI ikcakT AsalaI
trIhI saMgaNak va saaMi#yakIya p`NaalaI madtIsaazI ]plabQa hao} Sakto.isaw Jaalaolao inaYkYa- tabaDtaoba vaaprlao jaa} Saktat prMtU
]pyaaogaacyaa kxaa (a baáyaapOkI mayaa-dIt Asatat.
21 vyaa Satkasamaaor AjaunahI saMSaaoQana xao~atIla Anaok Anau%trIt p`Sna Aahot. jasao pRqvaIvar Aalaolao ikMvaa inamaa-MNa Jaalaolao jaIvanaacao
Aist%va. Dark matter va Dark Energy yaaMcao vaastivak sva$p Ê kk-raogaavarIla inaiScat ]pcaarpwtI¸ ivaSvaacaa psaara va %yaacaI
inaiScat pirmaaNao ³Dimensions´Ê vaoLocao sva$pÊ prga`havarIla ]%ËaMt jaIvasaRYTIcaa SaaoQa tsaoca @vaaMTma maok^inaksa yaa ivaYayaaSaI
saMbaMiQat Anaok ikcakT p`Sna. vairla sava- p`Sna t$NaaMsaazI Aavhanao Aahot.

3. iSaxaNa AaiNa saMSaaoQana (a ekmaokaMsa AitSaya pUrk ASaa saMklpnaa Aahot. jyaa samaajaamaQyao kaLanau$p badla kolaolaI iSaxaNa pwtI
Aaist%vaat AahoÊ toqaIla saMSaaoQanaacaI gauNava%ta hI Aqaa-tca caaMgalaI Aaho.f@t iSaxaNaca saMSaaoQanaasaazI madt krt naahI tr saMSaaoQana
sauwa Anaok p`karo iSaxaNaacaa djaa- vaaZivaNyaat madt k$ Sakto.
samasyaaMvar ]paya SaaoQaNyaasaazI saMSaaoQanaÊ p`yaaogaaMcaI caLvaL ]pyaaogaI z$ Sakto. maaNausa lahana Asaao vaa maaoza %yaacyaa samaaor samasyaa
Aalyaa kI tao saat%yaanao %yaavar ]paya SaaoQat Asatao. ivaksanaSaIla doSaaMt t$NaaMmaQyao saMSaaoQanaaivaYayaI AavaD inamaa-Na haoNyaasaazI
AitSaya saaQyaa AaiNa saaoPyaa SabdaMt ivaivaQa saMSaaoQana pdQatIMcaI AaoLK k$na doNaayaa kaya-SaaLaMcao Aayaaojana kolao gaolao paihjao.
saMSaaoQanapwtIcaI inavaDÊ Cayaaica~NaÊ nakaSaa kaZNaoÊ maulaaKtI GaoNaoÊ p`SnaavalaI banavaNaoÊ ASaa ivaivaQakaOSalyaaMcaa ivakasa haoNyaasaazI va
navyaanaoca iSaklaolaI hI kaOSalyao p`%yaxa kaya-xao~at jaa}na AajamaavaUna pahNyaasaazI maaga-dSa-na ho hvaoca. vaastivak eKada p`Sna
naomakopNaanao ksaa maaMDayacaa ikMvaa tao ksaa ivacaarayacaa ho mah%%vaacao kaOSalya Aajacyaa iSaxaNapwtIt kuzoca iSakvalao jaat naahI. maa~
kaya-SaaLa yaa p`klpacyaa inama%tanao t$Na maMDLI ho kaOSalya f@t iSakt naahIt tr to Aa%masaat sauwa krtatÊ tsaoca saMSaaoQanaacao mau#ya
t%%va “cauka kra AaiNa caukaMmaQauna iSaka” ho sauwa samajaUna Gaotat.
samaaja AaiNa saMskRtIÊ vaO&ainak saMSaaoQanaavar far maaoza pirNaama krtat. samaaja manaacaI baaOiwkpatLIÊ saamaanya maaNasaat Asalaolao
samaja¹gaOrsamaja yaaMcaa p`%yaxa pirNaama saMSaaoQanaavar haot Asatao. ]darmatvaadI samaajaat &anaÊ iva&ana va tM~&anaabaabat KUp AaiQak
p`gatI JaalaolaI jaaNavato. puraNamatvaadI samaajaamaQyao naOitk kaoMDI Asalyaa karNaanao saMSaaoQana va navainamaa-Naacyaa p`iËyaot far maaoza
ADsar Asatao. [savaI sanaa pUvaI-hI ivakisat saMskRtI AsatanaaÊ paScaa%ya saMskRtInao baGaItlaolao AMQaaryauga ho yaacao ]%tma ]dahrNa Aaho.
saV kaLatIla laa^ja- hayaD/a^na kaolaayaDr ³LHC´ yaa AaMtrraYT/Iya #yaatIcyaa saMSaaoQanaa%mak p`klpalaaÊ gaOrsamajaUtImaULo Jaalaolyaa
ivaraoQaamaULo kahI vaYao- ]iSaranao kayaa-invat kravao laagalao. hvaa[- yaoqaIla eka vya@tInao yaa p`yaaogaacyaa saurixattovar SaMka GaotlaI haotI.
%yaacao mhNaNao haoto kIÊ yaoqao inamaa-Na Jaalaolao CaoTo kRYNaivavar (Mini Black Holes) pRqvaIcao Aistva saMpuYTat AaNatIla. ASaaca p`karo
kaopina-ksacaa sauya-koMd`I isawaMtÊ ga^ilalaIAaonao maaMDlaolaa kaya-karNaBaavaÊ b`a`unaaonao maaMDlaolaI sauya- va rai~cyaa tarkaMtIla saaQamyaa-baabatcaI
saMklpnaa yaaMnaa AitSaya tIv`a saamaaijak ivaraoQa Jaalaa. prMtU saMSaaoQanaacao maUL hocaÊ sa%ya SaaoQaUna kaZNao va to isaw krNao AsalyaamauLoÊ
kaLacyaa AaoGaat to iTkUna raihlao. saMSaaoQanaacyaa sava-saamaanyaaMsaazIcyaa ]pyaaoigatomauLo to vaaprlao jaa} laagalao va ]%trao%tr %yaat vaaZca
haot gaolaI. hLUhLU samaaja manaalaa %yaacaI savaya JaalaI va Aaja iva&ana¹tM~&ana yaaMnaa sava-ca samaajaaMt AitSaya maanaacao sqaana Aaho.
1930 maQyao Da^. saI.vhI. rmaNa yaaMnaa %yaaMnaI Baartat kolaolyaa saMSaaoQanaasaazI naaobaola pairtaoiYak imaLalao haoto. hrgaaoivaMd Kuranaa¸
caMd`SaoKr sauba`maNyama va vaokMTramana ramaiËSanana yaa BaartIyaaMnaa imaLalaolao naaobaola pairtaoiYak %yaaMcyaa prdoSaat kolaolyaa saMSaaoQanaasaazI
Aaho. ho maa~ KrM Aaho kI¸ BaartatIla saMSaaoQanaasaazI laagaNaarI yaM~Naa va maanaisakta ivakisat doSaaMcyaa tulanaot kahI kaL maagao
Aaho. KalaIla savao-xaNa jaNaU yaacaa daKlaa Aaho. 1980 cyaa kalaKMDat vaO&ainak saMSaaoQana krNaaáyaa p`mauK 20 doSaaMt Baart 8 vyaa
sqaanaavar haota¸ 1990 maQyao 12 vyaa tr Aaja %yaa yaadIt Aaplao sqaana SaaoQap`baMQaasaazI 21 vyaa sqaanaavar Aaho. prMtu ]Payaaoigatocyaa
³inakYaaMnausaar´ho sqaana maa~ 119 vao Aaho. Baartat saMSaaoQanaacao kama dha laaKaMmaagao f@t 157 laaok krtat. ho p`maaNa dixaNa
kaoiryaacyaa maanaanao 20 T@ko [tko Aaho. tr Amaoooirka va japanacyaa maanaanao 3 T@ko Aaho. jaagaitk laaoksaM#yaocaa 17 T@ko Baaga
Baartat raht Asatanaa¸ saMSaaoQana xao~atIla AaplaM yaaogadana f@t 1.5 T@ko Aaho. Baartat tllaK bauwIma%tocaI¸ samap-NaacaI kmaI
naahI. prMtu %yaalaa ]pyaaogaat AaNaNyaacyaa AaD AaplaI maanaisakta yaot Aaho. AaMtraYT/Iya djaa-cao saMSaaoQak GaDvaU Sakola Aqavaa
%yaaMnaa p`ooirt k$ Sakola ASaa saMsqaa AajahI Baartat farca kmaI Aahot.
BaartatIla 70% t$NaaMnaa jarI Asaa ivaSvaasa Asaola kI yaSasvaI kiryar (karkI-d) GaDvaNyaasaazI laagaNaaro kaOSalya %yaaMcyaakDo
Aaho. prMtU vaYa- 2016 ([nfaooisasa) cyaa Ahvaalaanausaar Asao AaZLlao Aaho kI javaL javaL 70% t$NaaMmaQyao taMi~k &anaat ~uTI
Aahot. %yaaMnaI Aa^sT/oilayaaÊ ba`aJaIlaÊ caInaÊ f`ansaÊ jama-naIÊ BaartÊ dixaNa Aaif`kaÊ yau. ko. AaiMNa yau.esa. maQaIla 16 to 25 vaya
Asalaolyaa 8700 laaokaMvar saMSaaoQana kolao. yaa SaaoQa Ahvaalaat Asao AaZLlao kI Aajacyaa t$NaaMnaa ho na@kI maahItI Aaho kI tM~&ana

4. %yaaMcyaa kiryar maQyao iktI mah%%vaacaI Bauimaka bajaavato AaiNa %yaaMcyaakDo Asalaolyaa kaOSalyaat p`gatI krNao iktI garjaocao Aaho. prMtU
ivakisat AaiNa ]dyaaonmauK Aqa-vyavasqaaM maQaIla taMi~k (Aa%maivaSvaat) spYT tfavat AaZLto. jaovha kirAr maQaIla tM~&anaacao mah%va
jaaNaUna GaoNyaacaI vaoL AalaI tovha saumaaro 70% BaartIya AaiNa icanaI t$NaaMnaI ho maanya kolao kI caaMgalyaa kirArcyaa saMQaI
imaLvaNyaasaazI taMi~k kaOSalya Kup mah%%vaacao Aaho. prMtU 60% f`ainsasaI AaiNa 59% yau.ko.t$NaaMnaI saaMigatlao kI saMgaNakaSaI
saMbaiQat ivaYaya ho A%yaMt mah%%vaacaI SaOxaiNak saaQanao Aahot. f@t evaZoca naahI tr ba`aJaIla AaiNa Baartat kolaolyaa savao-xaNaanausaar
78% t$NaaMnaa ha Aa%maivaSvaasa Aaho kI yaSasvaI BaavaI karikdI-saazI garjaocao AsalaolaI (laagaNaarI) sava- kaOSalya %yaaMcyaakDo Aahot.
pNa taMi~k maaihtIt p`caMD tfavat AaZLto. Baart yau.ko. AaiNa yau.esa yaaMmaQyao tulanaa kolaI Asata Asao AaZLlao kI saumaaro
81% BaartIya t$Na ho yau.esa. maQaIla 51% AaiNa yau.ko.maQaIla 62% t$NaaMpoxaa taMi~k &anaat maagao pDtat. %yaacap`maaNao
70% BaartIya t$NaI ho yau.esa. maQaIla 42% AaiNa yau.ko. maQaIla 33% t$NaIMpoxaa taMi~k &anaat maaga pDtat. hyaa tfavatI
maagaIla karNa ho Aaho kI yaa t$NaaMnaa SaOxaiNak p`NaalaI (vyavasqaa) badd`la kaya vaaTto? AaiQaka AaiQak 66% BaartIyaaMnaa ho vaaTto
kI %yaaMnaa navaIna kaOSalya svat:ca iSakavaI/Aa%masaat kravaI laagatIla karNa %yaaMcyaa SaaLa ikMvaa ivadyaapIzo %yaaMnaa vyaavasaaiyakdRYTyaa
tyaar krt naahIt.ASaaca p`karcaI Baavanaa [tr doSaaMmaQyaohI AaZLto.yau.ko. AaiNa Aa^sT/oilayaamaQyao 77% t$NaaMnaa navaIna kaOSalya
svat:huna iSakavaI laagalaI Aahot. AaiNa yau.esa maQaIla 45% t$NaaMnaa %yaaMcaI SaOxaiNak pdQatI jaunaaT Aaho Asao vaaTto.
icanaIt$NaaMmaQyao %yaaMcyaa SaOxaiNak vyavasqaobaddla Kup ivaSvaasa AaZLlaa karNa f@t 37% t$NaaMnaa Asao vaaTto kI %yaaMcaI SaOxaiNak
vyavasqaa %yaaMcao kirArQyaoya pUNa- krNyaasa Asamaqa- zrlaI Aaho. t& vya@tIMcao Asao mhNaNao Aaho kI ‘BaartIya AByaasak`ma maagaIla 50
vaYaa-t Adyayaavat krNyaat Aalaolaa naahI. AaiNa jaovha %yaat navaIna AByaasak`maacaa samaavaoSa kolaa jaatao tovha to A%yaMt kmaI p`maaNaat
Asato. %yaat kaOSalya vaaprNyaaeovajaI kaOSalya imaLavaNyaavar AiQak Bar idlaa jaatao. yaacaa pirNaama mhNauna taMi~k maahItItIla
tfavat vaaZto. Asaoca kahI p`maaNaat paScaa%ya ivadyaapIzaMbaabatIt hI GaDto. prMtU BaartIyaaMcyaa tulanaot saMSaaoQanaavar jaast Bar
idlyaamauLo paSca%ya ivadyaapIzo ]dyaaogaaMSaI saMbaiQat iSaxaNa purvaNyaat safla JaalaI Aahot.
saMSaaoQanaat AapNa maagao Aahaot AsaM malaa vaaTt naahI. pNa navaIna samaajaaopyaaogaI ivaYayaavar saMSaaoQana krNyaacaI garja Aaho.
Aajakalacyaa t$Na Saas~&aMMMMMMmaQao naivana SaaoQa laavaNyaacaI xamata Aaho. %yaaMnaa garja Aaho it caaMgalyaa p`ixaSaNaacaI AaiNa maaga-dSa-naacaI
p`orNaocaI. yaasaazI maaga-dSa-kaMnaa vyavaisqat &ana AsaNaM AavaSyak Aaho. tsaMca %yaaMnaI ivaVaqyaa-Mnaa kaoNatahI SaaoQa samaajaaopyaaogaI Asaavaa
ho iSakvaayalaa paihjao. AaplyaakDo iva&ana AaiNa tM~&ana yaa daona gaaoYTIMmaQyao gallat kolaI jaato. laaokaMnaa saMSaaoQanaabaabat puroSaI
jaaNaIvaca nasaNao va p`%yaok gaaoYTIcaM baajaarIkrNa hI saMSaaoQanaakDo na vaLNyaacaI karNao Aahot. saMSaaoQana AaNaI [naaovhoSana maaozyaa
p`maaNaat haoNyaasaazI paoYak vaatavarNa AsaNao AsaNao A%yaMt AavaS`yak Aaho. ivaSaoYat: &anacyaa saImaa ivastarNaaro saMSaaoQak Asao navaIna
&ana tM~&anaat $paMtr k$ SakNaaro tM~& AaiNa Asao navao tM~&ana vyaaparI t%vaavar rabavaU SakNaaro ]Vaojak yaaMnaa eki~tpNao kama
krNyaasaazI p`ao%saahna doNaaro vaatavarNa va AapsaaMtIla ivaSvasa saMSaaoQanaasaazI mah%vaacao Aaho. ASaa vaatavarNaat ivaVaqyaa-Mnaa iSakNyaacaI
va saMSaaoQana krNyaacaI saMQaI imaLalyaasa saMSaaoQanaalaa caalanaa imaLU Sakto. yaat savaa-t maaoza ADsar AaplaI maanaisakta AsaUna tI badlaNao
AavaSyak Aaho. ho saaQya haoNyaasaazI ]%kRYTtolaa p`aQaanyaÊ Qaaoko p%krNyaacaI tyaarI AavaSyak Aaho.
na^Sanala [naaovhoSana faM}DoSanaÊ [MiDyaa yaaMcyaa 2015 cyaa ]pËmaa AMtga-t IGNITE 2015 maQyao KalaIla naaivaNyapUNa- klpnaa samaaor
AalyaaÊ jyaa AitSaya lahana vayaaogaTatIla ivaVaqyaa-MnaI saadr kolyaa Aahot. yaatUna na@kI isaw haoto kI Baartat bauwIma%tocaI¸ navainamaa-
%yaaMcaI kmaI naahI. yaa ]pËmaa AMtga-t isa@kIma maQaIla 5 vaIcyaa ivaVaqyaaM-naI paNyaacyaa s~aota javaL jalaSauwIkrNaacyaa p`iËyaobaabat
p`klp banavalaa. hotU haca haota kIÊ p`%yaok saamanya vya@tIsa ipNyaacao Sauw paNaI imaLavao. baMgaLur¹knaa-TkatIla [ya%ta 5vaI cyaa
ivaVaqyaa-naI maaoDlaolyaa hatalaa Aarama doNyaasaazI kmarolaa baaMQata yao[-la Asaa p+a banavalaa. timaLnaaDumaQaIla 8vaI cyaa vagaa-tIla
ivaVaqyaa-nao saaOr¹]jao-caa ]pyaaoga k$na baIjaraopNaasaazIca oyaM`~ banaivalao Aaho. ASaaca p`karo timaLnaaDumaQyao ApMga vyai@tMsaazI hatmaagaÊ
jammau kaiSmarmaQyao QaanyaatIla KDo vaogaLo krNyaasaazIcao ]pkrNaÊ ibaharmaQyao GargautI vaapratIla ga^sacyaa gaLtIcao saMkot doNaaro ]pkrNaÊ
dmaNamaQyao ASaaca p`karcaI naaivanyapUNa- kcarapoTI jaI BarlyaanaMtr kcaáyaacaa ivanaIyaaoga krNaaáyaa saMsqaolaa saMkot pazvato¸ JaarKMD yaoqaIla

5. ivaVaqyaI-nao JaaDapasauna laaK imaLvaNyaacao tM~ ivakisat kolao Aaho. isa@kIma yaoqaIla ivaVaqyaa-nao GargautI ga^sacyaa vaaprat haoNaaro ApGaat
TaLNyaasaazI iDjaITla laa^kIMga isasTIma banavalaI Aaho. vairla sava- ivaVaqaIo- ho Saalaoya ivaVaqyaa- AsaUna %yaaMcaI ijadd kdaicat maaozyaaMsaazI
p`orNaadayaI Aaho.
Aaja AaMtra-YT/Iya xao~at naaivanyapUNa- klpnaa AaiNa ]pkrNaaMcaI jaNaU kahI rolacaola Aaho. eka tasaat hjaar ikmaIhUna AiQak AMtr
inavaa-t paokLItUna jaaNaarI T/ona paiScamaa%ya doSaaMt ivacaaraQaIna Aaho. ‘baayaaoibana’ ha p`klp 85 T@ko fUDvaosTÊ baayaaoFyauela ³jaOivak
[MQana´ inamaa-Na krNyaasaazI sau$ haot Aaho. yaapuZo jaMgalaatIla vaNavao kdaicat ]D%yaa D/aonsacaa ]pyaaoga k$na QvanaImauLo inamaa-Na haoNaaáyaa
daba trMgaaMmauLo ³Pressure Waves´ ivaJavata yao} SaktIla. AmaoirkomaQyao vaahtuk saurxaosaazI vaahnaatca caalakacyaa SarIratIla
Alkaohaolacao p`maaNa tpasaNaarI yaM~Naa basavaNyaat yao[-la. kahI idvasaaMtca ‘gaUgala’ maaf-t Aaplyaa garjaa BaagavaNaaro va savaa-MSaI jamavaUna
GaoNaaro raobaaoT ³yaM~maanava´ ]plabQa k$na idlao jaatIla. 2050 pya-MMt jagaacaI laaoksaM#yaa 10 Abjaapya-Mt jaa[-la vatIcaI BaUk
BaagaivaNyaasaazI SaotI¸ flaao%padna va }jaa- inaima-tIcaI Anaok pdrI rcanaa Sahratca krNyaat yao[-la. yaaca`p`maaNao [TlaImaQaIla nyaUraosaja-nanao
2016 cyaa SaovaTaPaya-Mt maanavaI SarIravar pUNa- Dao@yaacao Pa`%yaaraopNa krNyaacao zrivalao Aaho. ASaI Anaok Aavhanaa%mak saMSaaoQanao 21 vyaa
Satka%alyaa t$NaaMsamaaor ]plabQa Aahot.
prMtu Baartasaar#yaa ivaksanaSaIla doSaaMmaQalyaa t$NaaMnaa Aaiqa-k caNacaNaImauLo AsalaolaI Pa`itBaa saakarta yaot naahI. ASaa t$Na
saMSaaoQakaMsaazI Anaok iSaYyavaR<aI yaaojanaa va ]pËma Baart sarkar¸ rajya sarkar va Anaok svayaMsaovaI saMsqaaMmaaf-t rabavalyaa jaatat.
jasao¸ Fast Track Schemes for Young Scientist³fasT T```/^k skImsa fa^r yaMga saayaMiTsT´¸ Teach for India
fellowship³iTca fa^r[MiDyaafolaaoiSap´¸ Young India fellowship³yaMga [MiDyaafolaaoiSap´¸ Lamp fellowship³la^mp
folaaoiSap´¸ Gandhi fellowship³gaaMQaI folaaoiSap´¸ PM’s Rural fellowship³PaI ema $rla folaaoiSap´¸ William
Clinton fellowship³ivallyama @laIMTna folaaoiSap´¸ Azim Premji foundation fellowship³AiJama p`omajaI fa]MDoSana
folaaoiSap´¸ The youth for India fellowship³d yauqafa^r [MiDyaa folaaoiSap´¸ Ravisankaran fellowship³rivasaMkrna
folaaoiSap´¸ Asia Leadership Fellow Program³eiSayaa ilaDriSap folaao p`aoga`ama´¸ Rajiv Gandhi National
Fellowship³rajaIva gaaMQaI na^Sanala folaaoiSap´¸ yaa vyaitrI@t iva&ana AaiNa tM~&ana maM`~alayaatf-o [tr hI kahI iSa```YyavaR<yaa idlyaa
jaatat. jasao¸ Extra Mural Research Funding³e@sT/a myaurlairsaca- fMDIMga´¸ Scheme For High Risk /High
Reward Research³skIma fa^rhayarIskÀhayarIvaaD- irsaca-´¸, Empowerment & Enquiry Opportunities For
Excellence In Science³empa^varmaonT A^nD [n@vaayarI Apa^cya-uinaTIja fa^r e@salansa [na saayansa´¸ Start Up Research
Grant For Young Scientists³sTaT- Apirsaca- ga`anT fa^r yaMga saayanTIsT´¸, Bose National Fellowship³baaosa
na^SanalafolaaoiSap´, Ramanujan Fellowship³ramaanaujana folaaoiSap´, National Post-Doctoral Fellowship³na^Sanala paosT
Da^@Trla folaaoiSap´, Scheme For Young Scientist & Technologist³iskma fa^r yaMga saayanTIsT A^ND To@naa^laa^ijasT´,
Sponsored Research ( RESPOND ) by ISRO³spa^nsaD- irsaca-´. t$NaaMnaa yaaogya vyaasapIz ]plabQa vhavao yaa ]_oSaanao
2005 maQyao Ajau-na APpadura[- yaaMnaI “ra[T TU irsaca-” yaa maUlaBaUt t<va&anaavar ‘pukar’ ³paT-nasa- fa^r Aba-na naa^laoja A^@Sana A^MD irsaca-
´ yaa saMsqaocaI sqaapnaa kolaI.
garIba doSaaMtIla saMSaaoQana ho AitSaya kmaI p`maaNaat Asato tsaoca far kmaI djaa-cao Asato¸ %yaacao karNa toqaIla iSaxaNa¹p`iSaxaNa yaaMcaa
djaa- p`gat doSaaMcyaa maanaanao KUpca saumaar Asatao, Asao koinayaa¸ rvaaMDa¸ TaMJaainayaa¸ yaugaaMDa yaa doSaaMcyaa savao-xaNaat AaZLlao. yaavar ]paya
mhNaUna ASaa doSaaMtIla t$NaaMcaM p`iSaxaNa va p`baaoQana haoNao garjaocao Aaho. %yaaMnaa %yaaMcao AiQakar maaihtI k$na idlao paihjaot. %yaaMnaa
%yaaMcyaa AajaUbaajaUlaa GaDNaaáyaa sqaainak GaDamaaoDIMivaYayaI iSakNyaasaazI ]Vu@t kolao paihjao. ]plabQa saaoSala imaDIyaacaa ]pyaaoga k$na
Aavaaja ]zvaNyaasa va prspr saMpk- vaaZivaNyaasa iSakvalao paihjao. ASaa t$NaaMnaa jaagaitk tsaoca sava-samaavaoSak ASaa pirYadaMmaQyao
sahBaagaI k$na naotR<va gauNaacaa ivakasa kolaa paihjao. %yaaMcyaatIla klpnaaSa@tI va saRjanaSaIlata yaaMcaa ivakasa haoNyaasaazI %yaaMnaa p`orNaa

6. idlaI gaolaI paihjao. ASaa t$NaaMcyaa saMGaTnaa sqaapna krNyaasaazI va %yaaMnaa AavaSyak vyaasapIz ]plabQa k$na doNyaasaazI sava-
patLIvar p`ya%na Jaalao paihjaot.
]Vaojakta t$NaaMmaQyao kaOSalya AaiNa %yaaMcyaa svatÁcyaa AavaDIcaa ivakasa krto va saaobatca %yaaMnaa ]drinavaa-hacaM saaQana imaLvaUna doto.
t$NaaMmaQaIla ]%saahÊ }jaa- va mah<vaakaMxaa yaaMnaa yaaogya idSaa doNyaasaazI ]Vaojakta ivakasa kaya-Ëma far mah<vaacao Aahot. yaa
]pËmaamauLo G-20 doSaaMmaQyao AjaUna ek kaoTI naaokáyaa inamaa-Na kolyaa jaa} Saktat. %yaayaaogao jagaacaI barIca Aaiqa-k ]nnatI hao}
Sakto. karNa AajahI jagaatIla 50 T@ko t$Na idvasaalaa 100 hUnahI kmaI $pyaaMt ]drinavaa-h krtat. Aaja jagaat 2 Abja
t$Na maMDLI 10 to 24 vayaaogaTatIla Aahot. yaatIla 80 T@ko hUnahI AiQak t$Na ivaksanaSaIla doSaat rahtat. 10 kaoTIhUna
AiQak maulao AjaUnahI SaaLot jaat naahI. drvaYaI- dID kaoTIMhUna AiQak t$NaI maata haotat. Aaja t$NaaMcyaa saxamaIkrNaacaI garja
far mah<vaacaI Aaho. yaasaazI iva&ana tM~&anaasaaobat saamaaijak straMvar sauwa maUlagaamaI saMSaaoQana haoNyaacaI Ait garja Aaho. maaJyaa
svatÁcyaa 1700 vyaa#yaanaaMmaQyao maI 6 laaKaMhUnahI AiQak ivaVaqaI- va t$NaaMSaI saMvaad saaQalaa tovha malaa ho jaaNavalao kIÊ Aajacao t$Na
KrMca far Aa%maivaSvaasaUÊ saRjanaSaIlaÊ Ap`itma ]<padna xamata Asalaolao va majabaUt maanaisaktocao p`itk Aahot. garja Aaho %yaaMnaa
Aaiqa-k,Ê saamaaijakÊ rajaikyaÊ kaOTuMibakÊ maanaisak pazbaLacaI AaiNa kaOtukacaI va p`orNaocaI.
jaya ihMd²²²²
Regards.
Santosh Takale,
Scientific Officer, BARC
Ph - 0-9967584554.
santoshatbarc@gmail.com
Print only if essential.......SAVE TREES
" Go GREEN, Save Earth "