Aro garaikidea lana

1. ENEKO SORONDO PAREDERO
NERE MIRARI IRIARTE ROSO
POL ANDONEGI NIEVA
GARAZI BENGOETXEA GARMENDIA
ASIER MATEO ETXEBERRIA

3. CARLOS IV. AREN
GOBERNUA
 Carlos IV 1788an errege
bihurtu zen 1808ko
martxoaren 19ra arte.
 Bere erregealdian, jarrera
positiboa hartu zuen.
 1789 Frantzian gertatutako
gertaerek gainditu egin
zuten. Gobernatzerako
garaian, energia
pertsonala falta izan
zitzaiola esaten da eta,
ondorioz, Maria Luisa
Parmakoa bere
emaztearen eskuetan egon
zela denbora batez
Estatuaren ardura.

4. FRANTSES IRAULTZA
 Frantses Iraultza
1789tik 1799ra
Frantzian aldaketa
azkar eta sakonak
ekarri zituen prozesu
sozial eta politikoa
izan zen.
 Monarkia absolutua
irauli zen “Libertè,
legalité, fraternité”
lelopean.

5. ESPAINAKO
INDEPENDENTZIA GERRA
 Espainia eta Frantzia aliatuak ziren,
1796an San Ildefonsoko hitzarmena
izenpetu zutenik.
 1807ko urrian Frantziako asteak
Espainian sartu ziren.
 Portugal hartzeko xedea zuten, itxuraz,
baina Ingalaterraren aurkako blokatzea
osatzeko estrategiaren aitzakian,
Gaztelako artilea eta Amerikako
ondasunak eskura jarriko zizkion estatu
satelite bat eratu nahi bide zuen
Napoleon Bonapartek.
 Frantsesek Portugal inbaditu zuten eta
Espainiako zenbait hiritan kokatu ziren.
Erregea Karlos IV.
 Zen baina bere semeari eman zion
Fernando VII.nari.

6. ESPAINIAKO LEHENENGO
KONSTITUZIOA CADIZEN
 1812. urtean, Espainian independentzia gerra gertatzen ari
zen.
 Frantziak Espainia inbaditu zuen (Fontainebleauko
hitzarmenen ondorioz) eta espainolak inbasioaren aurka
joan ziren, nahiz eta frantsesek inposatutako gauza batzuk
aprobetxatu. Bestalde Iraultza liberala zegoen.
 Napoleonek bere anaia Josef Espainiako errege jarri zuen
baina Espainiako populazio guztiak ez zuen onartu Josef
Bonaparte errege bezala eta botere ilegaltzat hartuz,
boterea Junten bidez berrantolatu zuten. Junta zentral bat
eratu zuten eta Gorteak deitu zituzten. Hau da liberalak
antzinako erregimenaren aurka agertu ziren eta
horretarako idatzi zuten konstituzio hau.

7.  Jaiotza: 1784 ko urriaren
14a, Madrilen.
 Heriotza: 1833 ko irailaren
29a, Madrilen.
 Ezkontidea: Maria Isabel
Braganzakoa, Maria Antonia
Napolikoa, Maria Josefa
Amalia Saxoniakoa eta
Maria Kristina Borboikoa.
 Senideak: Aita Karlos IV. a
Espainiakoa zen , ama
Maria Luisa Parmakoa zen .
 Erlijioa: katolikoa.
 Sinadura:

8. AMERIKAREN
INDEPENDENTZIA GERRA
 Amerikako garai iraultzea 1763an
hasi zen. Frantsesen eta indiarren
gerran, britaniarrek Ipar Amerikako
euren koloniek mahatxen zituen
frantses eta indiarren botere
militarrean zapaldu ondoren.
 Britaniarrak koloniek zerga gehiago
ordaindu behar zuten politika ezarri
nahi zuen eta zerga zuzen batzuk
onartu zituen ( gero “Stamp Act”
deitua).
 Amerikarrak kexatu ziren: esaten
baituen Londreseko Legebiltzarrak
ezin zizkien zergak inposatu
legebiltzar hartan ez baitzegoen
amerikar ordezkaririk.

9. PERU INDEPENDENTZIA
 Peruk 1821eko uztailaren
28an lortu zuen
independentzia
Espainiarekiko. Urte
horretan José de San
Martin Argentinar jeneralak
Peruren burujabetasuna
aldarrikatu zuen Liman.
 Independentzia Simón
Bolivar askatzaileak de la
Serna errege ordearen
oste menderatu zituenean
gauzatu zen, 1825ean.

10. ESPINIAKO TRENBIDEAREN
LEHENENGO LINEAREN
INAUGURAZIOA
 Lehenengo proba, motorra 58 minutu behar izan
zituen 28 kilometroko distantzia estaltzeko.
Itzuleran egin du 48 minutuan. Inaugurazio
egunean trena 24 autoak zeuden bidaiariak 900
inguru lekua dauka. Bidaiaren harrera handia izan
zen, baina geroago egunetan bezala, handitu auto
kopurua trena gehienez 1900 bidaiari edukiera 35
bagoi iristean.
Espainian lehen trenbidea arren ez zen
penintsulan baina Kuban, gero Espainiako lurralde
batean eraikia. Lerro artean, 1835 eta 1837 urteen
artean eraiki zen Habanan eta Bejuca arteko
distantzia estaltzeko., Azukre kanabera
garraiatzeko Habanako portura For.
1951ean penintsulako bigarren lerroan Madril eta
Aranjuez arteko 48 kilometro estaltzen zuen abian.

11. ISABEL II. -
GOBERNUA
 Elisabet II.a (1830-1904)
Espainiakoaren erregealdia 1843ko
azaroan hasi zen, Espartero erbesteratu
ondoren.
 Elisabet II.a Espainiakoari une hartan
adin nagusitasuna eman zioten,
hamahiru urte baino gehiago ez zituen
arren.
 Erregealdi honek izaera zentralista zuen
eta estatu liberala finkatu zen behin-
betiko, alderdi moderatuak izan
baitzituen boterea erregealdi osoan, bi
urteko progresian izan ezik.
 Hego Euskal Herrian Foru sistema
erregimen konstituzional berriak
egokitzeko negoziazioek aurrera jarraitu
zuten.

12.  Jaiotza: 1845 ko
maiatzaren 30a.
 Heriotza: 1890 eko
urtarrilaren 18a.
 Ezkontidea: Maria
Victoria del Pozzo eta
Maria Leticia Bonaparte.
 Senideak: Aita Victor
Emanuel II.a Italiakoa
zen eta ama Adelaida
Austriakoa zen.
 Erlijioa: Katolikoa.

13. ESPAINIAKO LEHEN
ERREPUBLIKA
 Espainiako lehen errepublika 1873ko otsailaren 11tik
otsailaren 11tik 1874ko abenduaren 29arte. Espainian
izandako erregimen politiko erregimen politikoa izan
zen.
 Espainiako Historiako lehen errepublika saio laburra
zen oso ezegonkortasun politikoa eta politikoa eta
bortizkeria izan zituen ezaugarri.
 Errepublikak lau presidente izan zituen eta aldarrikatu
zenetik hamaikako hilabetera Pavía jeneralak estatu
kolpea egin eta Errepublika unitarioa ezarri zuen, De La
Torre dukearen menpean. Borboitarren
berrezartzearekin amaitu zen.

14. ALFONSO XII.
 Alfonso XII.a 1875ean
koroatu zuten errege
Gorteen aurrean. 1869ko
konstituzioa indarrik gabe
utzi eta berri bat
aldarrikatu zuten 1876an,
atzerakoiagoa.
 Bidea itxi zien, horrela
mugimendu liberal
aurrerazale,
errepublikazale sozialista
eta anarkistei, eta Euskal
Herriko foruak erabat
abolitu zituen.

15. ALFONTSO XIII.
GOBERNUA
 Alfontso XIII.na Madrilen jaio zen 1886eko
maiatzaren 17.a eta hil Erroman; Italiako
erresuma, 1941eko otsailaren 28an.
 1902.urtean koroatu zen eta 1906an
ezkondu zen Viktoria Eugenia
Battenbegekoa ingeles aristokratarenkin.
Atentatu bat izan zuen erregearen jarraigoak
egun hartan. 1912ko frantses- Espainiar
itunak Marokoko egoera argitu bazuen ere,
ahalegin militar eta ekonomiko bereziak
eskatu zizkion Espainiako estatuari, egokitu
zitzaien alderdiko erresistentzia askoz ere
indartsuagoak izan baitziren. Lehen Mundu
Gerran Espainia neutral izan eta nahiz eta
neutral izan ekonomia aurreratu zen.

16. LEHENENGO KOTXEA
 Lehenengo automobilak,
lurrinez mugitutako ibilgailuak
Karl Friedich Benzek asmatu
zituen, 1886an.

18.  Data: 1930 eko
uztailaren 28a-1918 ko
azaroaren 18a.
 Lekua: Europa
(Espainia ez), Afrika
eta Ekialde hurbila.
(denbora labur batez
Txina eta Ozeano
Bareko Uharteak.
 Emaitza: Aliatuen
garaipena.

19. ERRUSIAKO IRAULTZA
 1917ko Errusiako Iraultza garrantzi handiko
mugimendu politikoa izan zen;1917an Errusian tsarra
ordezkatu zuen behin- behineko gobernua bota eta
1991ra arte iraungo suen SESB ezarriko zuten.
 Bi garai berezi behar dira:
 1917ko otsaileko Iraultza; Errusiako azken
tsarra izango zen Nikolas II. ren aukrazio
kendu eta errepublika liberal bat ezartzeko
xpodea.
 1917ko urriko iraultza Sobietak eta Alderdi
Boltxebikea izan ziren protagonista nagusiak.
Vladimir Llich Ulianov, Lein, eta Leon Trotsky
nabarmendu zireneta Aqleksandr Kerenkik
zuzenduriko behin-behineko gobernua eraitsi
zuten. Proletarioen diktadura delakoa indarren
jarri zuten, bonatx, diktadura horren zenbait
aldaketa: langileek ekoizpenaren gaineko
erabateko zuzenduriko A randako Gorria
osatu zuten .
 Hartutako beste bi erabaki inportante hauek
izan ziren: Brest- Litousk ituna eta Errusiar
inperioaren pean zeuden nazionalitateei
autodeterminazio eskubidea ematea. Iraultza
honen txinparta ziztu bizian zabaldu zen eta
inoiz ikusigabeko emaitzak lortu zituen.

20. PRIMO DE RIVERAREN
DIKTADURA
 1923ko irailaren 23an Miguel Primo
de Rivera Kataluniako kapitain
jeneralak estatu kolpean eman
zuenetik 1930eko urtarrilaren 28an
dimititu aren ondoren, Diktablanda
delakoa etorri zen, eta lasterrera
Espainiako bigarren errepublika.
zuen arte, Espainiak izan zuen
erregimen politikoa izan zen.

21. MUNDUKO KRISI
EKONOMIKOA
1929ko erdiaren inguruan
munduko leku askotan agertzen
ziren ekonomiaren atzerapen
seinaleak. Baina amerikar
espekulazioaren marea handiak
aurrera jarraitu zuen indartsu.
krisia, finantza sistemarekiko
konfiantza haustu zenean hasi
zen, espekulazioa gehiegi
baitzegoen eta, beraz, agertu
zirenean, inbertitzaile txikiek
ahalik eta bizkorren ondorioz,
akzioen balioa izugarri jaitsi
zen.

22. ESPAINIAKO BIGARREN
ERREPUBLIKA
 Espainiako Bigarren
Errepublika 1931tik
1939arte iraun zuen
erregimen politikoa izan
zen, Errepublikan
oinarrituta.
 Espainiako Gerra Zibilak
markatu zuen Espainiako
Bigarren Errepublikaren
amaiera eta Francisco
Francoren diktaduraren
hasiera.

23.  Gerra zibila estatu baten
barruan talde antolatuen artean
burutzen den gerra da.
Intentsitate altuko borroka izan
ohi da.
 Gerra bat zibila dela esateko,
eta ez enfrentamendu hutsa,
ondo mugatutako bi aldeen
arteko borroka egon behar da,
dela armaden artekoa dela talde
irregularren artekoa

24. BIGARREN MUNDU GERRA

25. 1939-1945 urteen artean mundu osoan hedatu zen gerra izan zen. Gizasrteriaren historian hildako gehien
eragin duen gudua izan da, munduko biztanlerien %2 hil baitziren ( 61miloi pertsona inguru) horietako
gehienak zibilak.
1939ko irailaren 1ean hasi zen (nahiz eta Asian 1937tik Japonia eta Txina gerran zeuden) eta 1945 eko
irailaren 2an amaitu zen.
Laburbilduz alderdi lehiatu ziren: Aliatuak eta Ardatza.
Ardatza osatu zuten herrialdeak: Alemania, Italia eta Japonia.
Ardatzari atxiki zitzaizkien herrialdeak:
Eslobakia, Finlandia, Hungria, Errumania, Bulgaria, Kroazia eta Thailandia.
Aliatuak hasiera batean Ardatzaren kontra aritzeko elkartu zirenak:
Frantzia eta Erresuma Batua izan ziren.
Ardatzaren erasoen ondorioz aliatuei atxiki zitzaizkien herrialdeak:
Polonia, Danimarka, Norvegia, Belgika, Herbehereak, Luxenburgo, Jugoslavia eta Grezia.
Commonwealtheko herrialdeek ere parte hartu zuten, hala nola Australia, Kanada, Hegoafrika eta Zeelanda
Berria.
Neutralak:
Europan herrialde hauek mantendu ziren neutral: Irlanda, Espainia, Portugal, Suedia, Suitza eta Turkia.
Bigarren Mundu Gerrak zibilen gainean jarri zuen sufrimenduen parte handiena:
Judutar, homosexual, ijito, eslaviar eta ezinduen kontzentrazio esparrutan biltzea Alemaniaren
aldetik;
Japoniarren kontzentrazio esparrutan biltzea Estatu Batuetan;
Txinako biztanleriarengan eragindako sarraskiak Japoniar soldaduen aldetik;
gizakien gaineko esperimentazio zientifikoak mediku nazi eta japoniarren aldetik;
zibilen kontrako airetiko bonbardaketak, lehenengo Ardatzen partetik Rotterdam eta Londresen,
eta gero aliatuen partetik Tokyo, Dresde edota Hanburgen, besteak beste;
eta lehenengo aldiz bonba atomikoaren erabilpena, Estatu Batuen aldetik, Hiroshima eta Nagasakiren
kontra.

26. NBE-REN SORRERA
 Nazio Batuen Erakundea
1945ean sortu zen.
 Bigarren mundu gerraren
ondoren, estatuek beren
arteko gatazkak, saihestu
eta arazoak bide baketsu
eta diplomatikoetatik
konpontzeko mundu
mailak foro zabal bat eratu
beharra ikusi zuten.
Hasieran 50 estatuk sinatu
zuten Nazio Batuen
Gutuna.

27. FRANCISCO FRANCOREN
DIKTADURA
EspainIak Gerra Zibilaren garaian bere biztanleriaren
zati handi bat galdu zuen, baita bere gaitasun
produktiboa ere. Eskasia gose egoera bikoiztu zituen
eta izugarrizko miseria iraunarazi zen. Gainera,
egoera gero eta gehiago okertu zen, Gerra Zibila
amaitu eta hilabete batzuk geroago, Bigarren Mundu
Gerra hasi baitzen (1939-1945).
EspainIak ez zuen parte zuzena hartu gerran, baina
zeharka bai. Lehenengo, Italia faxistari eta Alemania
naziari eman zien laguntza, baina beti gerraren
parte-hartze zuzena saiheste. Hendaiako
hizketaldiaren ondoren, ekintza adierazgarriena
EspainIaren mobilizazioa izan zen, borondatez nahiz
beste egoera batzuengatik mugitua, Dibisio Urdina,
Sobietar Batasunaren aurka borrokatzera joan zelari.

28. CEE
 1957ko martxoaren 25ean Comunidad
Economica Europea sortu egin zen,
Alemaniako Errepublika Federalak,
Frantziak, Belgikak, Luxenburgok,
Herbehereek eta Italiak sinatu zuten
akordioa.
 Gero Danimarkak, Britainia Handiak eta
Irlanda ere batu egin zitzaizkien 1973an.
 Grezia 1981.urtean eta Espainia eta
Portugal 1986an.

29.  Jaiotza: 1930 eko
abuztuaren 5a.
 Heriotza: 2012 ko
abuztuaren 25a.
 Denbora espazioan: 8
egun, 14 ordu, 12 minutu
eta 30 segundu.
 Misioak: Gemini 8 eta
Apolo 11.
 Sariak: Askatasunaren
Domina Presidentziala.

30. JUAN KARLOS I. GOBERNUA
 Espainiako erregeak aurre egin behar izan zion arazo handienetako bat 1981eko otsailaren
23ko estatu kolpea izan zen. Egun hartan, gobernuko lehendakari izateko hautagai zen
Leopoldo Calvo-Soteloren inbestidurarako bigarren botazioa egiten ari zen bitartean,
diputatuen kongresua hartu zuten Guardia Zibileko indarrek, Antonio Tejero koronelaren
agintean. Aldi berean, III. eskualde militarreko kapitaintza nagusian (Valentzia), Jaime Milans
del Bosch teniente jeneralak hiriko kaleak okupatu zituen tankeekin eta beste hainbat saialdi
egon ziren beste puntu batzuetan, hala nola, Madrilgo Prado del Reyko Televisión
Españolako estudioak hartzea. Une hartan, altxamenduak koroaren babesa espero bazuen
ere, Joan Karlos I.ak telebistan eginiko agerraldiaren ondoren, altxamendua bertan behera
geratu zen.
 2011ko abenduaren 11n, komunikazio bideetan ateratako informazioen arabera, erregearen
suhia den Iñaki Urdangarinek agian diru publikoak bidegabekeriaz erabili zituen eta iruzur,
faltsutasun eta diru zuritzeaz salatu zuten. Zarzuelak, izandako jokabidea ez zela ereduzkoa
izan-eta, eginkizun instituzional guztietatik alboratu zuen.
 José Castro epaileak Iñaki Urdangarinen auziarekin jarraitu zuen eta, 2012ko otsailaren 25,
26 eta 27an, Urdangarinek 2006an erregeak bere negozioak bertan behera uzteko eskatu
ziola adierazi zuen. Hala ere, 2012ko apirilaren 16an, Urdangarinek bere sozio ohia zen
Diego Torresi idatzitako hiru korreo egin ziren publiko eta korreo horiek erregea bere
suhiaren aldeko negozioetan inplikatzen zuten.
 2012ko apirilaren 14an Joan Karlos I.ak, Botswanan elefanteak ehizatzera joatera
gonbidatua izan zen batean, aldakako haustura bat pairatu zuen. Gertakari honek, kritika
asko piztu zituen, Espainiako krisi ekonomikoaren garai okerrenean gertatu baitzen. PP eta
PSOEk ez zuten ezbehar hori publikoki baloratu, baina Izquierda Plural, Unión Progeso y
Democracia eta Esquerra Republicana de Catalunyak gobernuari gai honi buruz galdetuko
ziotela azaldu zuten, diputatuen kongresuan. Patxi Lopez lehendakariak ere ez zela gaizki
egongo erregeak barkamen publikoa eskatzea esan zuen.
 Apirilaren 18an, operatua izan zen ospitaletik ateratzean, erregeak barkamen publikoa
eskatu zuen gertatutakoagatik.[4] Hortik aurrera, bere erregetza erabat aldatuko da.

31. TRANTSIZIOA
 Espainiako Trantsizioa Franco hil eta bere diktadura amaitu
zenean hasi zen, eta PSOEk hauteskunde orokorrak irabazi
zituenean amaitu zen, 1982ko urriaren 28an.
 Trantsizioren bitartez Espainiako diktadura baten Monarkia
demokratiko batera pasa zen modu baketsu batean.

32. HAUTESKUNDE
DEMOKRATIKOA
 1977ko Espainiar Hauteskunde
Orokorra Frankismoaren ondoren
egin ziren lehen hauteskunde
libreak dira.
 1977ko ekainaren 15ean bozkatu
zen.
 Zentro Demokratikoaren
Batasuna gehiengo osoa lortu ez
zuen arren Adolfo Suarez
gobernuburua hautatuta izan zen.

33. ADOLFO SUAREZ
Adolfo Suarez
 Adolfo Suarez Gonzalez
Cebreros Avilan, Espainian,
1932ko irailaren 25ean jaio zen
eta 2014ko martxoaren 25ean,
Madrilen hil egin zen.
 Politikaria izan zen, 1976tik
1981era Espainiako gobernuburu
izan zen.
 Amparo Llanarekin ezkonduta
zegoen.
 Alderdi politiko hauetan egon
zen: UCDn (1971-1981)/ CDSn
(1981-1991).
 Katolikoa zen.

34. LEOPOLDO CALVO
SOTELO
 Madrilen, Espainian, 1926ko apirilaren
14an jaio zen.
 Pozuelo de Alarcón, Espainia, 2008ko
maiatzaren 3an hil zen.
 1977ko ekainaren 15eko
hauteskundeetan diputatu hautatu zuten,
Madrilen, Unión de Centro Democrático
(UCD) alderditik, eta alderdi horretako
bozeramailea izan zen Kongresuan.
 1981an, Adolfo Suarezek bere kargua
utzi ondoren UCDren bigarren gobernu
burua izendatu zuten, hauteskunderik
gabe.
 Inbestidura bozketan, otsailaren 23an
Antonio Tejero burutuko estatu kolpea
gertatu zen.

35. FELIPE GONZALEZ
 Felipe Gonzalez 1992ko
urriaren 28an hautatu
zuten Espainiako
Presidente, PSOEk
gehiengo absolutua
lortu baitzuen egun
horretako
hauteskundeetan.
 13 urte eta erdi izan zen
presidente, historia
modernoan berea da
agintaldirik luzeena
Espainian.

36. CEE-N ESPAINA
SARTZEN DA
 Espaina eta Portugal
1986.urtean sartu ziren.
Elkartek estatuen arteko
ekonomia harremanak
sendotu eta elkarren
laguntza teknikoa eta
zientifikoa sustatzeko
helburuaz jaio zen.

37. JOSE MARIA AZNAR
 Jose Maria Alfredo Aznar
Lopez (Madril, Espainia,
1953ko otsailaren 25ean)
espainiar politikaria izan
da, eta transizioaz
geroztik Espainiak izan
duen 4. presidentea. 1996-
2004 bitartean Alderdi
Popularreko (PP) buru
zela, Espainiako gobernua
gidatu zuen. Ezkonduta
dago eta hiru seme-alaba
ditu.

38.  Balkanetako gerra
1912 eta 1913 an
Europako hego
ekialdean
gertatutako bi gerra
izan ziren: lehen
balkanetako gerra
eta bigarren
balkanetako gerra.

39. EUROPAR BATASUNA
 Europar Batasuna] (EB) Europako 28
estatuek osatzen duten nazioz gaindiko
erakundea da. 1993ko azaroaren 1ean
Maastrichteko Itunarekin sortu zen.
 1950ekO hamarkadan sortu zen Europako
Ekonomia Erkidegoaren de factozko
ondorengoa da EB. 3976.372 km²-tan
hedatzen da, eta 459.500.000 biztanle ditu
(115.6 bizt./km²; 2005)
 Brusela da Europar Batasuneko
erakundeen egoitza nagusia, han daude
Kontseiluaren, Komisioaren eta
Legebiltzarreko egoitza administratiboak.
 Parlamentuari dagokionez, Estrasburgo da
hiriburu ofiziala (han egiten dira osoko
bilkurak), Brusela hiriburu exekutiboa eta
Estrasburgo hiriburu administratiboa.
 Europako Justizia Auzitegiaren egoitza
Luxenburgon dago.
 Hala ere, Londres da hiririk handiena.

40. KUBAKO INDEPENDENTZIA
 Kubak 1898an lortu zuen Espainiarekiko
independentzia, eta Filipinekin batera, Espainiaren
azken kolonia izan zen. Kubaren independentzian,
zerikusi handia izan zuen Espainiaren eta Estatu
Batuetako arteko gerrak.

41. NUEVA YORK-EKO
ATENTATUA
 2001eko irailaren 11ko atentatua (9/11 edo 11-s
bezala ezagutzen da), 2001, urtean Al Kaidako
19kideek burututako atentatu suizidak izan ziren.
 Atentatuetan 4 bidaiari-hegazkin bahitu zituzten.
Bahitzaileak 4 taldetan banatu ziren, bakoitza
pilotu batekin, hegazkina gidatu zuena behin
tripulazioa menderatu eta gero. Lehen bi
hegazkinek World Trade Centerko dorre Bikien
aurka egin zuen talka, hirugarrenak
Pentagonoaren aurka eta azkena
Pennsylvianakozelai batean erori zen, badaiariek
baitzaleei aurre egin eta gero.
 Atentatuak gauzatu zituzten 19 bahitzaleez gain,
beste 2973 pertsonak bizia galdu zuten eta
oraindik beste 24 pertsona desagertuta jarraitzen
dute.

42. 2004ko MARTXOAREN 11ko
ATENTATUAK
 Madrilgo tren sareko 4 trenetan
egindako eraso terroristak izan
ziren, Europako historia osoko
handiena 191 lagun hil ziren eta
1700 baino gehiago zauriturik
suertatu ziren.
 Ia-ia aldi bereko10 lehergailuk
eztanda egin zuten lau trenetan.

43. I
 Juan Carlos I aren
dimisioa igarri zen
2014 eko
ekainaren 2a
astelehena eta
eraginkorra egin
zen 2014 eko
ekainaren 19an.

44. GOBERNUKO
FORMAK

45. MONARKIA
 Tradizionalki monarka estatuaren botere guztien jabe ohi izan da: Botere
Legegilea, Botere Betearazlea eta Botere Judiziala. Gobernu era honi
Erregimen Zaharra deritzo.
 Gaur egun estatu askotan monarka titulua mantentzen da baina ez garai
bateko botereak. Hau da monarkia konstituzionalen kasua, hau da,
burujabetza herriaren esku dagoen baina Estatuaren Buruzagiaren kargua
erregearen esku dagoen demokraziak.
 Kasu hauetan monarkak ordezkariaren eta arbitroaren papera du eta ez du
estatuaren botereetako inor.
 Konstituzioarekin mugatutako monarkia baten ideia modernoa Europan zehar
poliki konsolidatzen joan zen.
 XIX. mendean zehar parlamentuaren boterea hazi egin zen monarkarena
gutxitzen zen bitartean, eta mendebaldeko monarkia asko desagertu egin
ziren Lehen Mundu Gerraren ostean, Errusiakoa, Alemaniakoa eta Austriakoa
kasu.
 Oraindik monarkia konstituzional asko aurki daitezke, gehienbat batasun
nazionalaren sinbolo direnak, besteak beste, Britania Handian, Espainian,
Herbeheretan, Norvegian, Suedian, Danimarkan eta Belgikan.

46. ERREPUBLIKA
Errepublika estatu baten
gobernu mota bata da eta
bertan Erregea ez da
Estatu Burua. Orokorrean,
Herriak demokratikoki
aukeratzen du Estatu
Burua, Presidente edo
Lehendakari, izena
hartzen duena. Izenaren
jatorria latinetikoa da:
Errepublika = Gauza
publikoa.

47. DIKTADURA
 Diktadura pertsona
edota ideologia
bereko talde baten
eskuetan botere
absolutua jartzen
duen gobernu era bat
da, estatuaren hiru
botereak kontrolatuz
(Legegilea, eragilea
eta judiziala).

48. XIXMENDEKO
BIZIMODUA

49. INDUSTRIA IRAULTZA
 Industria Iraultza XVIII. mendearen
amaieran eta XIX. mendearen
hasieran Britainia Handian sortu eta
mundu osora zabaldu zen aldaketa
teknologiko, sozoi ekonomiko eta
kulturala izan zen.
 Horri esker industrian eta makinerian
oinarritutako ekonomiak eskulan
tradizionalaren lekua hartu zuen, hau
da, lehen eskuz egiten zena orain
makinen bidez egiten zen.

51.  Medikuntzan|sendaga
ia, higienean
hilkortasunaren
jaitsierari laguntzen
dioten hobekuntzak,
cientificos-a
aurrerapenak.
 Hirietan, nekazariak
campo-arengandik
datozelako eta lana
bilatzen dute
poblacion-aren
handiagotzea|igoera.
 Industria-Iraultzara edo
Lehen Industria-Iraultzara
transformazio ekonomiko,
sozial eta teknologikoko
prozesua da
 Erresuma Batuko XVIII
mendearen bigarren erdia
ikasten hastea,
hamarkada batzuk
geroago Mendebaldeko
Europako eta Ipar
Amerikako parte|leku
handira hedatzea, eta
1820 eta 1840 bitartean
ondorioztatzea

53. JOSTEKO MAKINA
 Josteko makina ehuna eta haria beste material puntu erabilitako
makina bat da. Lehenengo Industria Iraultzaren garaian ere
asmatu ziren josteko lanaren zenbatekoa jaisteko
ehungintza enpresetan. Lehen josteko makina, Santiago
egotzitako 1790 asmakuntza geroztik, bere eraginkortasuna
eta produktibitatea ehungintzan hobera egin du.
Barne josteko makinak, beraz, pertsona bat banakako
elementuak josi puntada bat erabiliz diseinatuta daude. A
josteko makina ehuna modernoan diapositibak behera
makina orratzak eta titareak gabe, zeregin azkarrago
egiteko eskuzko josteko baino. Industrial makinak, gainera,
handiagoa eta azkarragoa dira, ehun hobeto ekoizpen
eskainiz.
Josteko makinak puntu zuzen edo ereduak barietate egin
daitezke. Arrastatu eduki eta josteko orratz azpian ehuna
mugitzeko puntada eredua osatzeko baliabide hauetan.
Gehienak etxean josteko makinak eta erabilera industriala
katean puntu batzuk.

54. FONOAUTOGRAFOA
 Fonoautografoa grabaketa
soinu gai den lehen
dispositiboa zen literalki,
soinua zilindro bat osatzen
dute argi kea batekin
laguntza bat on line bat
grabatu delako da, baina
gero ezin jokatu, ordea
gailu horrek eraili zen
posible zen soinu grabazio
ikusteko ezazu,
entzumena alorrean
esperimentuak egiteko ere
erabiltzen zen.

55. HEGAZKINA
 Clement Ader (Muret
(Frantzia)1841ko
apirilaren 2a-
Toulouse (Frantzia)
1925eko Martxoaren
5a) lehenengo
hegazkina sortu egin
zuen,1882an lehen
aldiz hegan
eginarazi egin zuten.

56.  Itsaspekoa ur azpian
mugitu daitekeen
ontzia da, hala
gerrarako nola arlo
zibilean erabiliak.
XVII. mendean
lehenengo modeloak
egin zituzten, eta
XVIII. mendean hasi
ziren erabiltzen
militarki. Lehen
mundu gerran oso
modu zabalduan
eraiki eta eraiki
zituzten.

57. BIZIKLETA
Lehenengo bizikleta belozipedo izena zuen.
Karl Drais, alemaniarra izan zen belozipedoaren
asmatzailea.
1813an asmatu zuen.
Bi gurpila zituen pedalik gabe ibiltzen zen
hankaz aurrera bultzatzen zen.
1861ean aurrerapen batzuk izan zituen.
Pierre Michaux eta bere semea Draisiennek
aurrerapen batzuk egin zituen.
Gurpilarekin batera jiratzen zuten pedalak eta
balaztak gaineratu zituen.
Bita ere izena aldatu zion Michaudine izena jarriz.
1870ko hamarkadan beste aurrerapen batzuk
egin zituzten.
Aurrean gurpil handi bat eta atzean txiki bat.
Pedalak bertan jarririk pedalkada bakoitzean
distantzia handiagoa ibiltzeko helburuarekin. Oso
arriskutsuak dira.
Izena biziklo aldatu zuten.
1880ko hamarkadan beste aurrerapen batzuk
egin zituzten.
Bi gurpila tamaina berdinekoak jarri zuten.
Kate baten transmisioaren bitartez gurpilak
mugitzen zituen.
Barruan kamara sartuz hiriko bideetan ibiltzeko
aproposak ziren.
Gizarte guztietan zabaldu zen.
Emakumeak ibiltzen hasi ziren.

58. FOTOGRAFIA
 Ez da erraza jakitea nork
asmatu zuen
fotografiaren
teknika,baina esan
daiteke Joseph
Nicethore Niepcek
garatu zuela eta
Daguerrek garatu zuela.
 Fotografia argiari
sentikor zaion gainazal
batean irudi finkoak
grabatzeko prozesu eta
artea da.

59. ARGIKUNTZA
PUBLIKOA
 Argiteria du bide publikoan, parte
publikoetan eta beste espazio etorri
askea egin nahi ez duten pertsona
fisiko edo juridiko arabera
publikoetan argiztapen zerbitzu
publiko koherentea, udalerria edo
helburua zuzenbide pribatuko
ezberdina da jardueren garapen
normala ikusgarritasun egokia
emateko.

60. TELEGRAFO
 Telegrafia, grezieratik
datorren hitza da. Distantzia
handiko mezu idatzien
transmisioa da, gutun
fisikoen garraio gabea. Irrati
telegrafia edo harigabea
irratia erabiliz mezuak
bidaltzen ditu. Telegrafiak
gaur egun garatu dituen
sistemak erabiltzen ditu, hala
nola Faxa, ePosta eta
Internet orokorrean.

61.  X izpi izenarekin Wilhelm
Röntgenek 1896
aurkitutako erreakzioa
da.
 X izpiak erradiazio
elektromagnetikoa dira
eta irrati uhinen,
mikrouhinen,
infragorrien, argiaren,
izpi ultramoreen eta
gamma izpien natura
bera du.

62. BURDINBIDEA
 Garraio gidatuak 1550an agertu ziren berriz
Europan, meategietan erabiltzeko. Hauek zurezko
errailak erabiltzen zituzten. Lehenengo trenbidea
Erresuma Batua ezarri zen XVIII. Mendean, batez
ere ikatza meategietatik ubideetara garraiatzeko
helburuarekin, gero ontziak erabili ahal izateko.
 Honelako burdinbideen arrastoak Broseley
inguruan aurkitzen dira, Shropshiren. Errailak
zurezkoak ziren.
 1768an, Coalbrookdale konpainiak zurezko errailak
burdinaz ordezteko ideia izan zuen, higadura
handia saihesteko eta zama astunagoak garraiatu
ahal izateko.
 William Jessop ingeniariak burdinazko errailak
asmatu zituen, koxkarik gabeko gurpilek
erabiltzeko modukoak. Errail hauek Leicestershire
aldeko proiektu batean erabiltzekoak ziren 1789an.
 1790an altzairutegi bat sortu zuen beste kide
batzuekin, batez ere errailak ekoizten zituena.
 Inauguratu zen lehen trenbidea izan zen, Jessopek
irekia 1802an Surrey Iron Railway . Zaldiek
mugiarazten zituzten.

63. GIZARTEA XIX.
Gizartea XIX:
 Goiko klasea: aristokratak
eta burgesak.
 Erdiko klasea:merkatari
txikiak, lurren jabeak eta
zenbait profesional.
 Herri Xehearen klaseak:
nekazariak, langileak eta
mirabeak.

65.  Jaiotza: 1852 ko ekainaren 25a Reus,
Tarragona, Katalunian.
 Heriotza: 1926 ko ekainaren 25a.
 Senideak: Francesc Gaudi eta Antonia
Cornet.
 Obrak:
 Bartzelonan: Vicens etxea, Güel
esparrua, Güel jauregia, Teresianes
ikastetxea, Güel koloniako kripta,
Calvet etxea, Batlló etxea, Milá etxea,
Güel parkea, Familia Sakratuaren
tenplua, Bellesguard, Familia
Sakratuaren eskolak.
 Astorgan: Astorgako Gotzain-
Jauregia.
 Mataronen: Mataloko Langile-
kooperatiba.
 Santa Coloma de Cervellonen: Güel
koloniako kripta.
 Sitgesen: Garrafeko Güel upertegia.
 Comillasen: El Capricho jauregia.
 Leonen: botines etxea.

66. NEOKLAZISISMOA
 XVII. Mendearen bigarren erdialdean eta
XIX mendearen hasieran Europan garatu
zen mugimendu artistikoa izan zen.
 Barroko eta rokokoarne gehigikeriaren
aurkako erreakzioa izan zen, eta antzinato
klasikoaren eta ziolizazio greko
erromatarren oroimena izan zuen ardatz.
 Eredu klasikoak kopiatzen ziren, oso era
zehatzean aztertuz.
 Printzipio nagusiarekin muina, arrazoia
sentimenduari gailentzean zetzan.
 Neoklazisimo izena XIX. Mendean eman
zitzaion higikunde honen balio
gutxiestearren.
 XVIII. mendean ordea, garai neoklasikoan
ziardutenek Egiazko Estilo izena eman
zioten Neoklasizismoari.
 Izan ere, Berpizkunde berri baten izaera
eman nahi zioten, egia atenporalen
baieztapen bezala.

67. MODERNISMOA
 Art Nouveau (frantsesetik arte berria) XIX.
mendearen amaieran eta XX. mendearen
hasieran Europan eta Ipar Amerikan garatu zen
arte, arkitektura eta diseinua mugimendua da.
Herrialdearen arabera izen ezberdinak hartu
zituen: Art Nouveau (Frantzia eta Belgikan),
Modern Style (Ingalaterran), Secession
(Austrian), Jugendstil (Alemanian), Liberty edo
Floreale (Italian) eta Modernisme (Katalunian).
 Dituen izen guztiek, arte berri bat sortzeko
asmoa adierazten dute, garai hartan nagusi
ziren eklektizismo eta historizismo estiloekiko
haustura bat sortuz. Estetika berri bat sortzean
datza, naturan oinarritzen den inspirazioa eta
Industria Iraultzetik eratortzen diren
berrikuntzak uztartuz.
 Arkitekturan beraz, beira eta burdinaren
erabilpena ohikoa da. Baina era berean ere,
garai hartan oso erabilia zen eta horren
estetika pobrea zuen burdinazko
arkitekturarekiko erreakzio bat da.

69. JOAQUIN
SOROLLA Joaquin Sorolla y Bastida
(Valencia,1863ko
otsailaren 27a- Cercellada
Madrileko probintzia
1923ko abuztuaren 10a)
margolari espainol bat
izan zen. Artista honek
2200 obra baino gehiago
katalogatuak ditu. Bere
obra heldua,
inpresionista,
postinpresionista eta
lumista bezala etiketatuta
dago.

70.  Figueres,
Katalunia, 1904ko
maiatzaren 11-
1989ko urtarrilaren
23a.
 Margolaria,
eskultorea,
diseinatzailea,
idazlea eta
zinemagilea izan
zen.

72. FRANCISCO DE GOYA
 Francisco José de Goya y Lucientes (Fuendetodos,
Zaragozako probintzia, 1746ko martxoaren 30a - Bordele,
Frantzia, 1828ko apirilaren 16a) erromantizismoari hasiera
eman zion espainiar pintore, marrazkilari eta grabatzailea
izan zen.
 Erretratugile ofiziala izan bazen ere, bere garaiko estilo eta
gai konbentzioak baztertu zituen.
 Irudimen erabat librea agertuz, molde plastiko berezia sortu
zuen. Hori dela eta, arauak hautsi nahi dituen margolaritza
modernoaren aitzindari izan1769 eta 1771 bitartean Erroman
eta Parman bizi izan zen.
 Azken urte horretan, Parmako Errege Akademiak
antolatutako lehiaketa batean aurkeztu eta bigarren saria
irabazi zuen[
 Handik itzuleran jaso zuen garrantzizko lehen enkargua,
Zaragozako El Pilar basilikako kupula txikietako baterako
horma irudiak egitea hain zuzen ere (1771-1772).
 Horren ondoren, Zaragozako Aula Dei kartujako horma
irudiak margotu zituen (1772-1774). Garai hartako obretan
intentsitate handiko kolore trinkoak eta forma dotoreak erabili
zituen. zen.

73. OBRAS DE
GOYA

74. LA MAJA DESNUDA

75. LA MAJA VESTIDA

76. ANIBAL CONTEMPLA
ITALIA POR LOS ALPES

77. PABLO RUIZ PICASSO
 Pablo Ruiz Picasso (Málaga,
Espainia, 1881eko urriaren 25an
jaio zen - Mougins, Itsas Alpeak,
Frantzia, 1973ko apirilaren 8an hil
zen) margolari eta eskulturagile
espainiarra izan zen, XX. mendeko
artista esanguratsuenetarikoa.
Georges Braque frantsesarekin
batera kubismoa sortu zuen.
 Izen osoa Pablo Diego José
Francisco de Paula Juan
Nepomuceno María de los
Remedios Cipriano de la
Santísima Trinidad Mártir
Patricio Clito Ruiz y Picasso
zuen.

78. PICASSOREN OBRAK:
GUERNICA

79. WEEPING WOMAN

80. INPRESIONISMOA
 Inpresionismoa XIX. mendearen azken herenean Frantzian,
Parisen bereziki sortu eta garatu zen pintura estiloa da, arte
modernoaren mugimendu nagusietako bat.
 Artista nagusiak hauek dira: Degas, Cezanne, Manet, Sisley,
Monet, Renoir, Rusignoil eta Sorolla.

81. KUBISMOA
 Kubismoa arte modernoaren
mugimendu abangoardista da,
xx. mendeko lehenengo bi
hamarkadetan eta Frantzian
geratutakoa. Pablo Picasso,
Georges Braque eta Juan Gris
bultzaile nagusiak izan ziren
margolaritza eta eskultura
arloetan. Poeten artean, berriz,
Guillaume Apollinaire eta Jean
Cocteau aipatzekoak dira,
besteak beste.
 1919 inguruan surrealismoak
estanda egin zuen eta
kubismoa ordezkatu zuen.

82. SURREALISMOA
 Surrealismoa 1920ko hamarkadan
sortutako arte modernoaren
mugimendua da, André Bretón
bulltzatzaile nagusi eta Paris
erdigune eduki izan zituena.
 Mundu osoan zabaldu zen.
 Mugimendua margolaritza, zinea,
literatura eta musika arloetan burutu
zen batik bat eta aurreko
hamarkadetan garatutako kubismoa
ordezkatu zuen.

83.  Arte abstraktua mundu
naturaleko gauzakiak
irudikatzen ez dituen artea
da. Hortaz, kolorea eta
itxura ez ditu modu
figuratiboan erabiltzen. XX.
mende hasieran, abstraktu
hitza arte mota zehatza
adierazteko erabiltzen zen,
batez ere kubismoa eta
futurismoa, zeinetan
agertzen ziren egiazko
irudiak era sinpletuan ala
bere jatorrizko formak
azaletik irudikatuta.

85. EMIGRAZIOA AMERIKETARA
 Gosearen mehatxuak eta
bereetarako bizitza hobearen
promesak markatzen dute, XVIII
mendetik, etorkizun|geroaldi
etorkizun handikoagoa Amerikako
kontinentean|edukitzailean
bilatzera behartuta ikusi ziren
kanari haien historia|istorioa.
1726an jada familia uhartetarretako
alde batek Montevideo sortu zuen
eta, handik gutxira, Texasen, San
Antonio beste kanari batzuek
sortzera heldu zuten.
 Portu|Ataka|Mendate kanariarrak
Europaren eta Amerikaren arteko
lotura|esteka|ezkontza izan dira
tradizionalki, uharteetatik beti
begira ziezaiola
Kontinente|Edukitzaile Berriranzko
itxaropenarekin bide eman zion.
 Immigrazioak, bai legezko bai
klandestino, XX mendeko hirurogeirekin
jarraitu zuen urteetara arte, Venezuela,
ere txeraz “zortzigarren uhartea”, eta
Kuba bezala ezagututa, norako|patu
nagusi bezala izanez.
 Herri latinoamerikar askok nekazaritza-
eskulana behar zuten, nahiz eta interes
nagusia Kuban esklaboak Europako
jatorriko soldatakoengatik
ordezkatzekoa izan, eskualde birjinak
betetzeko.
 Lagunak eta emigratu zuten senideak
aberasten ari zirela Kanaria uharteetan
zuen eta “indiano aberatsak” bihurtuta
itzuliko luketen sinestea migrazio-
mugimendu hauetako katalizatzaile
garrantzitsua izan zen.

86. INDUSTRIALIZAZIOA
 Industria Iraultza XVII.
mendearen bukaeran eta
XIX. mendearen hasieran
Britania Handian sortu eta
mundu osora zabaldu zen
aldaketa teknologiko, sozio
ekonomiko eta kulturala
izan zen. Horri esker,
industrian eta makinerian
oinarritutako ekonomiak
eskulan tradizionalaren
lekua hartu zuen.

87. SUFRAGIO
UNIBERTSALA
 Sufragio unibertsala adinez nagusiak diren
gizon-emakume guztiei onartzeko zaien botoa
emateko eskubidea da, honen bitartez
parlamentuetan parte hartzen duten
ordezkariak zein gobernuburuak aukeratzeko.
 Botoa emateko eskubidea inori ukatzen ez dion
hauteskunde sistema hau,Iraultza Frantsesaren
lehen aldietan lortu zenetik borroka sozial eta
politikoen ardatz nagusietakoa izan zen eta
baita herri eskabideen lehenengo motorra ere.
 XIX. mendean gizonezkoen sufragio
unibertsala bakarrik ezarri zen. Herririk
gehienetan emakumeek ez zuten botoa
emateko eskubidea lortu XX. mendean ondo
sartu arte.

88. ABOLIZISMOA
 Abolizismoa, mugimendu
politiko bat izan zen,
esklabutza eta esklabuen
salerosketa, legezko ez izatea
nahi zuena XVIII.mendean
ilustrazioaren garaian indartu
zen eta XIX.mendean
autibismo politikoaren
aurpegirik ezagunena izan zen.
 Famatua da AEBtako
abolizismoa persona beltzen
esklabutza desagertzea lortu
baitzuten.

90. AURRERAPEN
TEKNOLOGIKOAK
 Hauek dira XX-
XXI.mendeko
aurrerapenak:
Elektrizitatea.
Telebista.
Bioteknologia.
WWW sitema.

91. PENIZILINA
 Penizilina antibiotiko
bat da eta Alexander
Fleming mediku
eskoziarrak aurkitu
zuen 1929an.
Aurkitutako lehen
antibiotikoa izan zen.

92. XIX. Aldaketa
zientifikoarekin batera
pentsamendu zientifikoa
aldatu zen.

93. EUSKAL HERRIKO
LEHENDAKARIAK

94. KARLOS GARAIKOETXEA
Karlos Garaikoetxea Urriza euskal
herritar abokatu eta politikari da,
Euskal Autonomia Erkidegoko
lehendakaria izana.
1975-1980. urteen artean, Euzko
Alderdi Jeltzaleko (EAJ) agintari
izan zen.
Nafarroako Legebiltzarraren partaide
1979tik, eta 1980tik 1985era
Euskal Autonomia Erkidegoko
lehendakari izan zan.
1986an, EAJtik baztertu eta Eusko
Alkartasuna (EA) alderdi politiko
berria sortu zuen. Alderdi horren
buru izan zen 1999 arte.
Eusko Alkartasunaren ordezkaritzat
Eusko Legebiltzarreko kide izan
zen 1986tik 2001era.
2011n Amaiur koalizioko zerrendetan
agertzen zen, Espainiako
Senaturako ordezko gisa.

95. JOSE ANTONIO ARDANZA
 Jose Antonio Ardanza
Garro (Elorrio, Bizkaia,
1941eko ekainaren 10
a) Politikari jeltzailea
eta enpresaburua da.
 1985etik 1999ra Eusko
jaurlaritzako
lehendakaria izan zen.
 Gaur egun,
Euskalteleko
presidentea da.

96. IBARRETXE
 Laudio, 1957ko martxoaren 15ª jaio zen.
 euskal herritar politikaria da, EAJren kidea eta
Euskal Autonomia Erkidegoko Lehendakaria 1999ko
urtarrilaren 2tik 2009ko maiatzaren 5a arte.
 Ibarretxe 1979an hasi zen politikan, EAJn sartu
zenean.
 1983ko udal-hauteskundeetan, Laudion EAJko
zerrendaburua izan zen.
 Bozken % 31.5 eta 7 zinegotzi lortu zituen: nahiz eta
gehiengo absolutua ez lortu (udala 21 zinegotzik
osatzen baitzuten), legegintzaldi horretarako alkate
izan zen.
 Horrekin batera, Arabako Batzar Nagusietan aritu
zen; 1983 eta 1994 bitartean prokuradorea izan zen,
eta presidentea 1986ko irailaren 30etik 1991ko
ekainaren 26 arte.
 Eusko Legebiltzarrera 1984an sartu zen, bigarren
legegintzaldian.
 Bi urte geroago, Ekonomia eta Aurrekontuen
batzrordeko presidente izendatu zuten.
 Kargu horretan hiru legegintzalditan jardun zuen,
1995eko urtarrilaren 4 arte, Jose Antonio Ardanza
Lehendakariak lehendakariorde izendatu baitzuen.

97. IÑIGO URKULLU
 Iñigo Urkullu Eusko
Jaurlaritzaren
lehendakaria da
2012z geroztik. EAJ
alderdikoa da eta
Patxi Lopez ordeztu
zuen
Lehendakaritzan.