Nobel Prize in finance

1. Эдийн засгийн салбарын
нобелийн шагналтнууд
1969-2017 он

2. Нобелийн шагналын түүх
Нобелийн шагнал 1895 оноос эхлэн
физик, хими, анагаах, уран зохиол гэсэн
салбаруудад олгогддог болсон бөгөөд
1901 оноос энх тайваны шагнал гарсан
байна. 1969 онд Шведийн төв банк 300
жилийнхээ ойгоор эдийн засгийн
шинжлэх ухааны онолын болоод
практик судалгаанд үнэтэй хувь нэмэр
оруулсан эрдэмтдэд эдийн засгийн
салбарын нобелийн шагналыг олгох
болсноор анхны Нобелийн шагналыг
1969 онд Норвегийн Р.Фриш, Голландын
Я.Тинберген нарт эдийн засгийн
процессын шинжилгээнд динамик
загварыг хөгжүүлсний төлөө олгожээ.

8. (1969)
Норвегийн эдийн засагч Рагнар Фриш
“Эконометрик” гэсэн нэр томъёог анх шинжлэх
ухаанд оруулсан ба эдийн засгийн математик
загвар, математик статистикийн аргуудыг
микро, макро эдийн засгийн онолуудад өргөнөөр
ашигласан юм.
Ragnar Frisch
1895.03.03-1973.01.31
Jan Tinbergen
1903.04.12-1994.06.09
Германы эдийн засагч Ян Тинберген эдийн
засгийн тогтворгүйдэл, хэлбэлзлийг
гүнзгийрүүлэн судалж үүндээ динамик загварыг
анх ашиглажээ. Тухайн үзэгдлийг цаг хугацааны
үргэлжлэлд нь судлахыг динамик шинжилгээ
гэнэ. Тэрээр Голландын эдийн засгийг бүхэлд нь
илэрхийлсэн 27 тэгшитгэлтэй математик загвар,
Америкийн эдийн засгийн 48 тэгшитгэл бүхий
загварыг 1930-аад онд анх боловсруулжээ.

9. 1981
James Tobin
1918.03.05-2002.03.11
Америкийн эдийн засагч Жеймс Тобин нь Эдийн засгийн
зөвлөхүүдийн зөвлөл болон Холбооны Нөөцийн Системийн
Захирлуудын зөвлөлд ажиллаж байсан ба Харвард болон Йелийн
их сургуульд багшилж байв. Тэрээр Кейнсийн эдийн засгийн үзэл
санааг хөгжүүлж, гарцыг тогтворжуулах ба уналтаас
зайлсхийхийн тулд засгийн газрын оролцоог дэмжиж байсан.
Түүний эрдмийн ажил нь хөрөнгө оруулалт, мөнгөний болон
төсвийн бодлого, санхүүгийн зах зээлийн судалгаанд хувь нэмрээ
оруулсаар ирсэн. Тэрбээр “Тобит загвар” хэмээх эндоген
хувьсагчийг хэмжих эконометрик загварыг санал болгосон. Мөн
тэрээр “Тобины татвар” гэж нэрлэгддэг гадаад валютын
гүйлгээний татварыг санал болгосноороо алдартай нэгэн юм. Энэ
нь олон улсын валютын зах зээл дэх спекуляцийг багасгах
зорилготой байсан бөгөөд түүнийг аюултай, үр ашиггүй гэж үзэж
байсан юм.

10. 1985
Franco Modigliani
1918.06.18-2003.09.25
Франко Модигляни нь Итали гаралтай Америкийн эдийн засагч бөгөөд Илинойсийн
их сургууль, Карнеги Мелоны их сургууль, болон Массачусетсийн Технологийн
Институтад багшилж байсан. Тэрээр 1950-иад онд анх амьралын мөчлөгийн
таамаглалаараа эдийн засаг дахь хадгаламжийн түвшинг тайлбарлахыг оролдсон юм.
Уг таамаглалаар хэрэглэгчид амьдралынхаа туршид хэрэглээний тогтвортой түвшинг
тогтоохыг зорьдог гэж үзсэн (жишээ нь, ажиллаж байх үедээ хэмнэлт хийж, тэтгэвэрт
гарах үедээ зарцуулдаг). Рациональ хүлээлтийн таамаглал нь 1954 онд Модигляни
болон Эмил Грунберг нарын бичсэн “seminal” өгүүллээс гаралтай гэж эдийн засагчид
үздэг байна. Карнеги Мелоны их сургуульд ажиллах байхдаа 1958 онд Мертон
Миллерийн хамтаар Модигляни-Миллерийн онолыг корпорацийн санхүүд зориулан
боловсруулсан байна. Энэ онол нь тодорхой таамаглалуудын дагуу компаний үнэ
цэнэд өөрийн хөрөнгө эсвэл өрөөр санхүүжсэн байх эсэх нь ямар нэг нөлөө үзүүлэхгүй
буюу өр ба өөрийн хөрөнгийн харьцаа нь хувийн компаниудад чухал биш гэж үзсэн
байна. 1975 онд тэрээр өөрийн шавь Лукас Пападемосын хамт “NIRU” буюу
инфляцийн бус ажилгүйдлийн түвшин хэмээх ойлголтыг анх нэвтрүүлснээр “зүй
ёсны ажилгүйдлийн түвшин” хэмээх ойлголтыг сайжруулсан юм. 1997 онд тэрээр ач
охин Лиагийн хамт портфелийн эрсдлийг бенчмарктай (жишээ нь, зах зээл)
харьцуулж тохируулдаг Шарпын харьцаанаас гаргаж авсан хөрөнгө оруулалтын
портфелийн эрсдлээр тохируулсан өгөөжийн хэмжигдэхүүн болох “Модигляний
эрсдлээр тохируулсан гүйцэтгэл”-г хөгжүүлсэн.

11. 1990
Harry Markowitz
1927.08.24-Present
Харри Маркович нь америкийн эдийн засагч бөгөөд Сан
Диегогийн Калифорний их сургууль дахь Радигийн
менежментийн сургуулийн санхүүгийн профессор юм. Тэрээр
хөрөнгийн эрсдэл, өгөөж, хөрөнгө оруулалтын багцын
өгөөжийн корреляци ба диверсификацийг судалдаг орчин
үеийн портфелийн онолын хийсэн ажлаараа алдартай нэгэн
юм. Марковичийн үр ашигт портфель нь өгөгдсөн өгөөжийн
хүлээлтийн хувьд багцын эрсдлийг бууруулах нэмэлт
диверсификаци хийх боломжгүйг харуулдаг (өөрөөр хэлбэл
багцын эрсдлийг нэмэгдүүлэхгүйгээр нэмэлт хүлээгдэж буй
өгөөж олох боломжгүй юм). Марковичийн үр ашигт боломжийн
муруй нь тухайн эрсдлийн түвшин бүрт хамгийн өндөр
хүлээгдэж буй өгөөжийг илэрхийлдэг бүх багцын цогц юм. Үр
ашгийн эдгээр ухагдахуунууд нь капитал хөрөнгийн
үнэлгээний загварыг боловсруулахад чухал ач холбогдолтой
байв.

12. 1990
Merton Miller
1923.05.16-2000.06.03
Мертон Миллер нь Америкийн эдийн засагч бөгөөд Модигляни-
Миллерийн теоремийн хамтран бүтээгч юм. Тэрээр академик
карьерийнхаа ихэнхийг Чикагогийн их сургуулийн Бүүтийн бизнесийн
сургуульд өнгөрөөсөн юм. 1958 онд Карнегийн Технологийн институтэд
байхдаа тэрээр Франко Модиглянитай хамтран “Капиталын өртөг,
Корпорацийн санхүү ба Хөрөнгө оруулалтын онол” гэсэн өгүүллээ
гаргасан юм. Энэхүү өгүүлэлдээ корпораци өр төлбөр ба өөрийн
хөрөнгийн зөв харьцааг олсноор капиталын өртгийг бууруулж болно гэж
үзсэн нь корпорацийн санхүүгийн уламжлалт үзэл баримтлалын эсрэг
зогссон юм. Модигляни-Миллерийн онолын дагуу нөгөө талаар зөв
харьцаа байхгүй тул корпорацийн менежерүүд татварын өрийг
минимумчлах, корпорацийн цэвэр хөрөнгийг максимумчлахыг эрмэлзэж,
өрийн харьцааны хэлтэрхий байхыг хүссэн газартаа л үлддэг байна.
Энэхүү дүгнэлтэнд хүрсэн нь “арбитрын бус” аргументийг ашигласан
явдал бөгөөд энэ нь ямар ч зах зээлийн хэрэгслийн арилжаачид эрсдэлгүй
мөнгөний машин үүсгэх боломжийг олгодог аливаа нөхцөл байдал бараг
тэр даруй алга болно гэсэн байр суурь юм.

13. 1990
William Sharpe
1934.06.16-Present
Вилъям Шарп нь Америкийн эдийн засагч бөгөөд Стэнфордын их
сургуулийн Бизнесийн ахисан түвшний сургуулийн гавъяат
зүтгэлтэн юм. Шарп нь капитал хөрөнгийн үнэлгээний загварыг
зохиогчдын нэг юм. Тэрээр эрсдлээр тохируулсан хөрөнгө
оруулалтын гүйцэтгэлийн шинжилгээний Шарпын харьцааг
бүтээсэн ба опционы үнэлгээний бином арга, хөрөнгийн
хуваарилалтын оновчлолын градиент арга, хөрөнгө оруулалтын
сангийн хэв маяг ба гүйцэтгэлгийг үнэлдэг өгөөжид суурилсан хэв
маягийн шинжилгээний хөгжилд хувь нэмрээ оруулсан. Шарп 2009
оноос хойш сүүлийн үеийн зах зээлийн зан төлөвийг судалж,
хөрөнгийн хуваарилалтыг оновчтой болгосноор өгөөжийг
максимумчилж, хэлбэлзлийг бууруулах зорилго бүхий “дасан
зохицох хөрөнгийн хуваарилалтын” стратегийг дэмжсээр ирсэн.

14. 1997
Robert C.Merton
1944.07.31-Present
Роберт Мертон нь Америкийн эдийн засагч бөгөөд MIT-гийн Слоаны
менежментийн сургуулийн профессор ба тасралтгүй хугацааны санхүү,
ялангуяа анхны тасралтгүй хугацааны опционы үнэлгээний загвар
болох Black-Scholes томъёонд анхлан оруулсан хувь нэмрээрээ олонд
танил юм. Мертоны судалгаа нь амьдралын мөчлөгийн санхүү, дунд
хугацааны багцын сонголт, капитал хөрөнгийн үнэлгээ, опционы
үнэлгээ, эрсдэлтэй корпорацийн өр төлбөр, зээлийн баталгаа, болон
бусад нийлмэл үүсмэл үнэт цааснууд зэрэг санхүүгийн онолд төвлөрдөг.
Тэрээр санхүүгийн байгууллагуудын үйл ажиллагаа, зохицуулалтын
талаар мөн бичсэн байна. Мертоны одоогийн эрдэм шинжилгээний
ажлын сонирхол нь санхүүгийн инноваци ба институцийн өөрчлөлтийн
динамик, макро санхүүгийн эрсдлийн тархалтыг хянах, бие даасан
байдлыг хэмжиж удирдах аргуудыг сайжруулах явдал юм.

15. 1997
Myron Scholes
1941.07.01-Present
Майрон Шоулз нь Канад гаралтай Америкийн санхүү эдийн засагч,
Стэнфордын Бизнесийн ахисан түвшний сургуулийн профессор бөгөөд
Black-Scholes опционы үнэлгээний загварыг хамтран зохиогч юм. 1968
онд диссертациа хамгаалсны дараа Шоулз MIT-гийн Слоуны
менежментийн сургуульд эрдмийн байр сууриа эзэлжээ. Энд тэрээр
Фишер Блэк, Роберт Мертон нартай уулзсан юм. Дараагийн жилүүдэд
Шоулз, Блэк, Мертон нар хөрөнгийн үнэлгээ, түүний дотор алдартай
опционы үнэлгээний загварын судалгаагаа хийж гүйцэтгэсэн юм. 1972
онд Чикагогийн их сургуульд эрдмийн байр сууриа эхлүүлээд байсан
Евген Фама, Мертон Миллер, Майкл Женсен нартай ойр хамтран
ажиллахын тулд Чикагогийн их сургуулийн Бүүтийн бизнесийн
сургууль руу 1973 онд шилжсэн юм. Мөн тэрээр энэ үед Үнэт Цаасны
Үнийн Судалгааны Төвд ойр ажилласан ба өндөр давтамжтай
хөрөнгийн зах зээлийн өгөгдлийн санг шинжилж хөгжүүлэхэд тусалж
ажилласан байна. 1981 онд тэрээр Стэнфордын их сургууль руу
шилжсэн ба энд түүний судалгааны сонирхол нь хөрөнгө оруулалтын
банкны эдийн засаг, корпорацийн санхүү дэх татварын төлөвлөлтөд
төвлөрч байлаа.

16. 2013
Eugene Fama
1939.02.14-Present
Евген Фама нь Америкийн эдийн засагч, Чикагогийн их сургуулийн
Бүүтийн бизнесийн сургуулийн санхүүгийн профессор бөгөөд
портфелийн онол, хөрөнгийн үнэлгээ болон “үр ашигт зах зээлийн
таамаглал”-ийн эмпирик ажлаараа алдартай нэгэн юм. Түүний
докторын диссертацийн ажил нь богино хугацааны хувьцааны үнийн
хөдөлгөөн нь таамаглах боломжгүй, бараг random walk болох талаар
бичигдсэн ба “Хөрөнгийн зах зээлийн үнийн зан төлөв” нэртэйгээр
Journal of Business-т 1965 оны 1 сард хэвлэгдэж байсан юм. Түүний
Кеннет Францтай хийсэн сүүлийн ажил нь хувьцааны хүлээгдэж буй
өгөөжийг таамаглах чадварыг хугацааны янз бүрийн дискаунтын
хувиар тайлбарлаж болно, жишээ нь үнийг бууруулж, дундаж
өгөөжийг нэмэгдүүлдэг риск аверзийн системт өсөлтөөр уналтын
үеийн өндөр дундаж өгөөжийг тайлбарлаж болохыг харуулсан. 1969
онд International Economic Review-д хэвлэгдсэн “Хувьцааны үнийг
шинэ мэдээллээр тохируулах нь” нийтлэл нь CRSP өгөгдлийн санг
ашиглан хувьцааны үнэ аливаа үзэгдэлд хэрхэн хариу үзүүлдгийг
шинжилсэн анхны үзэгдлийн судалгаа байсан юм.

17. Үр ашигт зах зээлийн таамаглал
Тэрээр 1965 онд хөрөнгийн зах зээлийн үнийн зан төлөвийн шинжилгээгээ хэвлүүлсэн ба хэт их хөдөлгөөн нь нормаль байх
таамаглалаас илүү нийтлэг байдаг буюу бүдүүн сүүлт тархалтын шинж чанартай болохыг харуулсан. 1970 оны 5 сард Journal of
Finance-д хэвлүүлсэн “Үр ашигт хөрөнгийн зах зээл: Онол ба эмпирик ажлын тойм” нэртэй нийтлэлдээ үр ашигт зах зээлд
ашигласан хоёр ойлголтыг санал болгосон. Нэгдүгээрт, Фама 3 төрлийн үр ашгийг санал болгосон: (i) хүчтэй хэлбэр, (ii) хагас
хүчтэй хэлбэр, (iii) сул үр ашиг. Эдгээр нь үнийн трендэд ямар мэдээллийн багц нөлөөлж байгаагаар тайлбарлагдана. Үр ашгийн
сул хэлбэрийн хувьд мэдээллийн багц нь ердөө түүхэн үнэ байдаг тул түүхэн үнийн трендээс урьдчилан таамаглахаас ашиг олох
боломжгүй юм. Хагас хүчтэй хэлбэр нь компаниудын мэдэгдэл, жилийн ашгийн үзүүлэлт зэрэг бүх олон нийтийн мэдээлэл нь
аль хэдийн үнэд тусгагдсан байхыг шаарддаг. Эцэст нь хүчтэй хэлбэр нь хувийн мэдээллийг оруулаад бүх мэдээллийн багц үнийн
трендэд ордог буюу монополь мэдээлэл нь ашиг олж чадахгүй байж болно гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл дотоод арилжаа нь хүчтэй
хэлбэрийн зах зээлийн үр ашиг бүхий ертөнцөд ашиг олж чадахгүй юм. Хоёрдугаарт, Фама зах зээлийн тэнцвэрийн загварыг
хамт няцаахгүйгээр зах зээлийн үр ашгийн ойлголтыг няцааж чадахгүй байж болно гэж үзсэн (жишээ нь, үнэ тогтоох механизм).
Зах зээлийн үр ашиг нь мэдээлэл үнэд хэрхэн нөлөөлдгийг харуулдаг ба Фама (1970) зах зээлийн үр ашгийн таамаглал нь
хүлээгдэж буй өгөөжийн нөхцлөөр шалгагдах ёстойг онцлон тэмдэглэв. Хамтын таамаглалын асуудал нь загвар таамагласан
өгөөж бодит өгөөжөөс ихээхэн ялгаатайг харуулах үед хэрэв загварт алдаа байгаа бол эсвэл зах зээл үр ашиггүй бол хэзээ ч
тодорхой байж чадахгүй гэж үздэг. Судлаачид загвар дахь өгөөжийг бүрэн тайлбарлах найдлагаар аливаа гажигийг арилгахын
тулд зөвхөн өөр өөр хүчин зүйлсийг нэмэх замаар загвараа өөрчлөх боломжтой. Загварын туршилтад альфа гэгддэг гажиг нь
тэгэхээр загварын хүчин зүйлсээр өгөөжийг төгс таамаглаж чадах эсэх талаар загвар хийгчэд дохио өгдөг функцууд юм. Гэсэн
хэдий ч альфа байгаа бол алдаатай загварын дүгнэлт, зах зээлийн үр ашиггүй байдлын аль алиныг хамтын таамаглалаар
илэрхийлж болохгүй юм. Фама (1991) мөн зах зээлийн үр ашгийг шалгах боломжгүй ба зөвхөн тэнцвэрийн зарим загвартай
(жишээ нь, хөрөнгийн үнэлгээний загвар) хамт туршиж болохыг онцолсон байна.
Фама-Францын гурван хүчин зүйлийн загвар
Сүүлийн жилүүдэд тэрээр Кенет Францтай хамтарч хувьцааны бета нь дангаараа дундаж өгөөжийг тайлбарлах ёстой гэж үздэг
Капитал хөрөнгийн үнэлгээний загварын хүчин төгөлдөр байдалд эргэлзэж дахин маргаантай болгосон хэд хэдэн өгүүлэл
бичсэн юм. Эдгээр өгүүлэл нь хувьцааны өгөөжийн зөрүүг тайлбарладаг хувьцааны зах зээлийн бетагаас гадна хоёр хүчин
зүйлсийг дүрсэлсэн нь: зах зээлийн үнэлгээ ба үнэ цэнэ юм. Тэд мөн өмнөх ажлуудад “гажиг” гэж нэрлэсэн дундаж өгөөжийн янз
бүрийн хэв маягийн нотолгоог санал болгож байгаа бөгөөд тэдгээрийн уг загвараар тайлбарлаж болно гэж үзэж байна.

18. 2013
Lars Peter Hansen
1952.10.26-Present
Ларс Хансен нь Америкийн эдийн засагч бөгөөд Чикагогийн их сургуулийн профессор
юм. Мөн тэрээр макро эдийн засаг, санхүү, эконометрикийн талбарт ажилладаг эдийн
засгийн динамикийн тэргүүлэх эксперт юм. Generalized Method of Moments ажлаараа
хамгийн алдартай бөгөөд санхүүгийн салбар болон макро эдийн засгийн хоорондын
холбоонд төвлөрч судалдаг макроэкономист гэдгээрээ ялгардаг. Түүний одоогийн
судалгааны ажил нь альтернатив хөрөнгө оруулалтын нөхцөлд макро эдийн засгийн
шокийг үнэлэх, урт хугацааны тодорхойгүй байдлын үнэлгээний үр дагаврыг судлах
аргуудыг хөгжүүлж, хэрэглэх явдал юм. Түүнийг Generalized method of moments (GMM)
эконометрик арга техникийг хөгжүүлснээр сайн мэдэх бөгөөд GMM-ийг хөдөлмөрийн
эдийн засаг, олон улсын санхүү, санхүү, макро эдийн засгийн талбарт эдийн засгийн
загварыг шинжлэхэд ашиглах талаар олон тооны өгүүлэл бичсэн юм. Тэрээр Кенет
Синглтон, Скотт Ричард, Роберт Ходрик нартай хамтран хөрөнгийн үнэлгээний
загваруудыг судлахад, бодит ертөнцийн санхүүгийн болон эдийн засгийн өгөгдлүүд
давамгайлах академик загваруудтай зөрчилдөж буй эмпирик таавруудыг тодруулахад
GMM-г ашигласан. Түүний сүүлийн үеийн ажил нь тодорхойгүй байдал, түүний макро
эдийн засаг дахь урт хугацааны эрсдэлтэй холбоотой байдалд төвлөрч байна. Тэрээр
хэрэглэгчид болон хөрөнгө оруулагчдын тодорхой бус байдал, итгэл үнэмшил, үл итгэх
үзэл нь багтаадаг загварууд нь эдийн засаг, санхүүгийн өгөгдлийг тайлбарлах, бодлогын
хувилбаруудын урт хугацааны үр дагаврыг хэрхэн илрүүлж чадахыг судалж байна.

19. 2013
Robert James Shiller
1946.03.29-Present
Роберт Шиллер нь Америкийн эдийн засагч бөгөөд Йелийн их сургуулийн профессор юм.
Шиллер 1981 онд тухайн үедээ эдийн засгийн мэргэжилд давамгайлах үзэл баримтлал
байсан үр ашигт зах зээлийн таамаглалыг эсэргүүцсэн өгүүлэл нийтлэв. Тэрээр рационал
хөрөнгийн зах зээлд хөрөнгө оруулагчид ирээдүйн ногдол ашгийн хүлээгдэж буй орлогыг
өнөөгийн үнэ цэнэ рүү дискаунтчилж хувьцааны үнийг тогтооно гэж маргаж байв. Тэрээр
1920 оноос хойш АНУ-ын хөрөнгийн зах зээлийн гүйцэтгэлийг судалж, ирээдүйн ногдол
ашиг, дискаунтын хувийн янз бүрийн хүлээлт нь хөрөнгийн зах зээл дэх их хэмжээний
хэлбэлзлийг зөвтгөж болохыг харуулсан. Шиллер хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзэл нь
ирээдүйн талаарх аливаа рационал үзэл баримтлалаар үнэмшилтэй тайлбарлаж чадахаас
илүү тайлбарлах чадвартай байна гэж дүгнэжээ. 1987 оны 10-р сарын хөрөнгийн зах зээлийн
сүйрлийн дараа тэрээр хөрөнгө оруулагчид болон хувьцааны арилжаачдаас арилжаа хийхэд
нь юу нөлөөлсөн талаар судалгаа хийхэд тэдгээр нь шийдвэрээ ихэвчлэн рационал
тооцоолол хийхийн оронд сэтгэл хөтлөлдөө автан гаргасан байсан нь түүний таамаглалыг
бататгасан юм. Тэрээр мөн Карл Кэйстэй хамтран улс орон даяарх орон сууцны
борлуулалтын үнийн мэдээллийг ашиглан дахин-борлуулалтын индексийг зохиосон ба
тухайн үедээ Кэйс Бостоны орон сууцны үнийн хөөсрөлтийн тогтворгүй байдлыг судалж
байсан бол Шиллер эдийн засгийн хөөсрөлийн зан төлөвийн аспектуудыг судалж байжээ.
Сүүлд Fiserv болон Standard & Poors уг индексийг хөгжүүлж Case-Shiller индексийг бүтээжээ.
Тэрээр орон сууцны зах зээлийн судалгааныхаа үр дүнд 2007 оны АНУ-ын ипотекийн
хямралын талаар жилийн өмнөөс л сануулж байжээ. Түүний эрсдэл хуваах, санхүүгийн зах
зээлийн хэлбэлзэл, хөөсрөл ба хямрал зэрэг судалгаанд оруулсан хувь нэмэр нь эрдэмтэн
судлаачид, хувийн бизнес эрхлэгчид болон бодлого боловсруулагчдын анхаарлын төвд
байдаг байна.

20. 2017
Richard Thaler
1945.09.12-Present
Ричард Тэйлер нь Америкийн эдийн засагч бөгөөд Чикагогийн их
сургуулийн Бүүтийн бизнесийн сургуулийн профессор юм. Тэрээр зан
төлөвийн санхүүгийн онолч бөгөөд Даниел Канман, Амос Тверски нарын
хамтаар уг талбарыг төлөөлдөг байна. Түүний нобелийн шагнал гардах
үед Шведийн хааны шинжлэх ухааны академиас “түүний хувь нэмэр нь
хувь хүний шийдвэр гаргах эдийн засаг ба сэтгэл зүйн дүн
шинжилгээний хооронд гүүр болж байна. Түүний эмпирик судалгаа
болон онолын үзэл нь зан төлөвийн эдийн засгийн шинэ, хурдацтай
өргөжин тэлж буй талбарыг бий болгоход чухал үүрэг гүйцэтгэсэн”
болохыг онцолжээ. Тэрээр “эдийн засгийн шийдвэр гаргалтын дүн
шинжилгээнд сэтгэл зүйн бодит таамаглалуудыг багтаасан ба
хязгаарлагдмал рационал үйлдэл, нийгмийн сонирхол, өөрийгөө хянах
чадвар дутагдахаас үүдсэн үр дагаврыг судалснаар хүний эдгээр онцлог
шинж чанар нь хувь хүний шийдвэр, мөн түүнчлэн зах зээлийн үр
дагаварт хэрхэн нөлөөлдгийг харуулснаараа” 2017 онд эдийн засгийн
салбарт нобелийн шагнал хүртсэн юм.

21. Jensen and Smith (1984) and Smith (1990)-д тулгуурлан
академик санхүүгийн одоогийн онолуудыг дор жагсаав.
1. Үр ашигт зах зээлийн онол. Fama (1970, 1976, 1991) онол болон нотолгоог судалсан. Jensen (1978)
зарим гажуудлын тоймоор хангасан, Schwert (1983) хэмжээтэй холбоотой гажигуудыг судалсан ба Moy,
Lee (1991) нар хөрөнгийн зах зээлийн янз бүрийн гажуудлын ном зүйг эмхэтгэсэн. Ball (1996)
бүтээлийн тоймыг шинэчилж байна.
2. Портфелийн онол. Markowitz (1952, 1959) портфелийн диверсификацийн ач холбогдлыг онцлон
тэмдэглээд, капитал хөрөнгийн үнэлгээний онолын үндсийг тавьсан юм.
3. Капитал хөрөнгийн үнэлгээний онол. Jensen (1972) бүтээлийн тоймыг судалсан ба Roll (1977) загварын
туршилтыг шүүмжилсэн байна.
4. Опционы үнэлгээний онол. Cox and Ross (1976), Smith (1976, 1979) нар онол ба хэрэглээний тоймыг
хийсэн.
5. Агентын онол. Jensen and Ruback (1983), Jensen and Smith (1985) бүтээлийн тоймыг хийсэн. Garvey and
Swan (1994) корпорацийн засаглалын бүтээлийн тоймыг хийсэн.
6. Арбитражийн үнийн онол. Ross (1976) хөрөнгийн үнийг тодорхойлох К-хүчин зүйлийг баталсан.
7. Капитал төсөвлөлтийн бодлого. Aggarwal (1993) тодорхой бус нөхцөл дэх капитал төсөвлөлтийн
тоймоор хангасан.
8. Капиталын бүтцийн бодлого. Fama (1978) бүтээлийн тоймыг хийсэн.
9. Ногдол ашгийн бодлого. Black (1976) асуудлын хураангуйг харуулсан. Allen and Michaely (1994)
бүтээлийн тоймыг хийсэн.

22. Bettner, Robinson, and McGoun (1994) нар академик санхүүгийн онол,
бодлогуудын дунд түгээмэл урсгалууд байгааг тэмдэглэсэн байна.
1. Бүх шинж чанар, хүний үйл ажиллагааны үндэс болсон шалтгаан,
үр нөлөөний механизм гэж байдаг (онтологи).
2. Үүнийг анхдагч нөхцөл ба эцсийн үр дүнгүүдийн хоорондох
нэрлэсэн холболтуудын багцаар дамжин мэддэг (эпистемологи).
3. Хүмүүс энэ механизмын дагуу бие биетэйгээ болон нийгэмтэйгээ
харилцаж байдаг (хүний мөн чанар).
4. Бүх байгалийн ба хүний үйл ажиллагааны талаарх мэдээллийг
хувь хүний ойлголтын ялгаа нөлөөлөхгүй байхаар ажиглалт,
хэмжилтээр олж авах боломжтой юм (арга зүй).
Энэ нь санхүүгийн өнөөгийн онолууд нь функциональ зарчим дээр
тулгуурладаг гэсэн дүгнэлтэнд хүргэдэг.

23. McGoun (1992) “Санхүүгийн мэдлэгийн
тухай” хэмээх төсөөлөлдөө:
Ихэнх эрдэмтдийн зан төлөв нь шинжлэх ухааны үйл
ажиллагааны талаар зарим тодорхой таамаглал дэвшүүлжээ:
1. Шинжлэх ухаанаас ангид гадаад орчин бий
2. Үүнд наад зах нь зарчмын хувьд гадаад орчинтой холбоотой
шинжлэх ухааны таамаглалын үнэнийг тодорхойлох
боломжтой юм
3. Эрдэмтэд гадаад орчинтой холбоотой бүх үнэнийг хэзээ ч
баталж чадахгүй
4. Хугацаа өнгөрөх тусам эрдэмтэд гадаад орчны талаар илүү
үнэн зөв мэдээллийг өгдөг

24. Weston (1994) дээрх зарчмуудыг ашиглан “Санхүүгийн харьцангуй
товч түүхийг” харуулах дараах ерөнхий тайлбарыг гаргасан:
Санхүүгийн түүхийн судалгаа, шинжилгээ нь таван ерөнхий чиг
хандлагыг санал болгож байна. Нэгдүгээрт, түүхэн үе бүрийн
хөгжил дэвшил, эдгээр хөгжил дэвшлийн бүтээгчид нь тухайн
үеийн эдийн засаг, санхүү, нийгэм, улс төрийн тулгамдсан
асуудлуудыг шийдвэрлэхэд анхаарч байсан. Хоёрдугаарт,
санхүүгийн зах зээлийн хөгжил, олон улсын чанартай болгох, өсөн
нэмэгдэх өрсөлдөөнд санхүүгийн сэтгэлгээ анхаарч ирсэн.
Гуравдугаарт, шинэ арга хэрэгсэл, шинэ математикийн загвар, шинэ
арга зүйн хөгжил ба хэрэглээ нь санхүүгийн зан төлөвийг
тайлбарлах онолуудыг бий болгосон. Дөрөвдүгээрт, дадлага
туршлага нь янз бүрийн хугацааны хоцрогдолтойгоор шинэ
мэдлэгийг тусгасан боловч санхүүгийн зан төлөвийг ойлгох,
тайлбарлах, таамаглах онолыг хөгжүүлэхэд түлхэц болсон юм.
Тавдугаарт, Шинэ санаа нь өмнөх мэдлэгээс үүдэлтэй санаан дээр
тулгуурладаг.

25. Санхүүгийн хувьсал
• 30-аад оны үед “хямрал” нь оршин тогтнох чадварыг хамгаалах асуудалд санхүүгийн судалгааг
чиглүүлсэн. Хөрвөх чадварыг хадгалах, дампуурал, татан буулгах ба дахин зохион байгуулах зэрэгт
чиглэж байв. Консерватизм чухал гэж үзэж компаниуд санхүүгийн зохистой бүтцийг бий болгож эхлэв.
Санхүүгийн мэдээллийг тодруулах нь зайлшгүй болж санхүүгийн шинжээчид санхүүгийн нөхцөл
байдал болон янз бүрийн компаниудын гүйцэтгэлийг харьцуулах боломжтой болов.
• 40-өөд оны үед 20, 30 оны үед хөгжсөн уламжлалт хандлага зонхилох болов. Уг хандлагаар компанийг
дотоод оролцогчдын үзэл бодлын үүднээс биш хөрөнгө оруулагч эсвэл зээлдүүлэгчийн үзэл бодлоос
шинжлэн судлах явдал юм. Гэсэн хэдий ч мөнгөн урсгалын шинжилгээ, төлөвлөлт ба хяналтыг дотроос
хийх асуудал энэ үед хөгжсөн.
• 50-иад оны үед капитал төсөвлөлт нь сонирхлыг ихээхэн татаж байсан ба санхүүгийн менежерүүд
хөрөнгө оруулалтын шийдвэр гаргахдаа өнөөгийн үнэ цэнийн тухай ойлголтыг ихээхэн анхаарах
болов. Энэ үед зорилтот түвшинд хүрэхийн тулд өөр өөр хөрөнгөнд хөрөнгөө хуваарилах талаар
мэдлэгтэй байх асуудал хөгжсөн ба үүрэг хариуцлагын шинэ талбарыг бий болгож байв.
• 60-аад оны үед Марковичийн танилцуулж, Шарп болон Линтерийн боловсруулсан Портфелийн онол
болон түүнийг санхүүгийн менежментэд хэрэглэх асуудал хөгжсөн.
• Өнөө үед “Бизнесийн санхүү нь бизнест ашиглаж буй хөрөнгийг төлөвлөх, өсгөх, хянах, захиран
зарцуулахтай холбоотой үйл ажиллагаа гэж өргөн утгаар нь тодорхойлж болно”. Guthmann & Dougall

26. |
Уламжлалт хандлага
20-р зууны
эхэн
1920-1960
он
ОРЧИН ҮЕИЙН САНХҮҮГИЙН ОНОЛЫН ХӨГЖЛИЙН
ҮЕ ШАТ
- Компанийг дампуурлаас
хамгаалах
- Компаний өөрчлөн зохион
байгуулалт
- Капиталын бүтэц
- Хөрөнгө оруулалт ба
санхүүжилтийн бодлого
1950-аад он
Орчин үеийн санхүүгийн онол
Корпорацийн
санхүү
Портфелийн
онол
Корпорацийн санхүү
(Modigliani and Miller)
1958
1952
Портфелийн
онол
(Harry
Markowitz)
Капитал хөрөнгийн
үнэлгээний загвар
(William F. Sharpe)
1964
Портфелийн
гүйцэтгэлийн
шалгуур
(Michael C. Jensen)
1968
Үр ашигт зах
зээлийн
таамаглал
(Eugene F. Fama )
1970
Опционы
үнэлгээ
(Black-Scholes
-Merton)
1973
Арбитражийн
Онол
(Stephen
Ross)
1976
1990-ээд он
ба
21-р зууны эхэн
- Эрсдэлийн
удирдлага
- VAR
- Зан төлвийн
санхүү
- Компаний
засаглал,
ёс зүй