1. Монгол хэл
5-р анги
Сэдэв: Залгавар
Үйл ажиллагаа 1
Бид өнөөдөр галт тэргээр үгийн далайд аялах болно. Галт тэрэгний хөтлөгч хүч нь
язгуур. Галт тэргийг хөдөлгөгч хүч нь болсон толгой байхгүй бол галт тэрэг
хөдлөхгүй. Үүнтэй адил язгуур бүтээвэргүйгээр бид үгийн далайд аялж чадахгүй.
Язгуурыг дотор нь юу юу гэж ангилах вэ? Язгуур үгэнд ямар үүрэгтэй ордог вэ?
Өмнө үзсэн хичээлээ санаарай.
Язгуур
Нэр үйл
Язгуур нь үгийн эхэнд байрлан цөм утгыг агуулсан, цааш задрахгүй хамгийн бага
нэгж юм.Галт тэргэнд ганц хөдөлгөгч хүч байдаг шиг язгуур нь үгэнд цор ганц
байдаг шүү дээ.
Үйл ажиллагаа 2.
Одоо бүгдээрээ үгийн далайд аялан мэдлэг, олз олох аялалдаа гарцгаая.Эхийг
анхааралтай уншиж утга санааг ойлгоорой.
Олз
Оготно нүхнээсээ гарч “ муужгай харагдах вий” гэж айж явсаар боовны
хэлтэрхий олжээ.
Олзоо нүхэндээ аваачих гэтэл хүч дутав гэнэ. Дааж ядан ноцолдож байтал
аалз хүрч ирээд: - Чи ингэж биеэ зовоож байхаар нөхдөө дуудаж ирүүлээч! Чамд
амар биш үү гэхэд: - Аалз чи учрыг мэдэхгүй байна. Нөхдөө дуудвал олзоо хуваах
хэрэгтэй болно. Би энэ сайхан зуушийг ганцаараа идэх ѐстой гэж оготно учирлав.
Оготно өдрийн турш боовны хэлтэрхийг үүрэндээ аваачих гэж ноцолдсоор
ядрахын туйлыг үзжээ.
Энэ үеэр элээ нисэн ирж олзны боовыг шүүрэн одов.
Үйл ажиллагаа 3
Эх хэдэн цогцолбороос бүтсэн байна вэ?
Цогцолбороор нь уншаарай. Цогцолборуудад тоирох хэлцийг олоорой.

2. Аль хэлц нь оновчтой байна вэ? Харгалзуулаарай.
1. 2 дугаар цогцолбор а. Ганц хүн айл болдоггүй
Ганц мод гал болдоггүй
2. 3 дугаар цогцолбор б. Харамласан юм хар нохойны хоол
болох
3. 4 дүгээр цогцолбор в. Ганцаараа идсэн гахай таргалдаггүй
Олуулаа идсэн оготно турж үхдэггүй
Үйл ажиллагаа 4
Эдгээр үгнүүд утгын хувьд ялгаа байна уу ?
олжээ - жээ
Оготно олз олов ол -в
олсон - сон
оллоо - лоо
Оготно олз олжээ гэсэн өгүүлбэрийн олжээ гэдэг үгийн ол язгуурыг “- в” “- сон”, “-
лоо” зэрэг залгавруудаар хувилган бичихэд утга нь төдийлөн өөрчлөгдөхгүй
байна.
Үйл ажиллагаа 5
Дараах зургийг хараад сайн ажиглаарай. Үгийн утга өөрчлөгдөж байна уу?
ол + з = олз
“Ол” гэсэн үйл язгуур дээр “- в” “- сон”, “- лоо” зэрэг залгавруудыг залгахад “ол –“
гэсэн үйл үгийн утга нь хэвээр байсан. Харин “- з” залгаврыг залгахад “олз” гэсэн
нэр үг бүтэж, утга нь өөрчлөгджээ.
- жээ Үгийн утгыг өөрчилдөггүй харин үгийг хувилгадаг
ол -в залгавруудыг нөхцөл гэнэ. Нөхцөлийг тэмдгээр
- сон тэмдэглэнэ.
- лоо

3. Одоо дараах зураглалыг сайн ажиглаарай.
эм + ч
эм эмч
Өвдөхөд хэрэглэдэг эм тан байснаа мэргэжил заасан үг боллоо.
тогоо + ч
тогоо тогооч
Эм, тогоо гэсэн явгуур дээр “- ч” залгаврыг залгахад үгийн утга нь өөрчлөгдөж
шинэ үг бүтээж байгаа учир “- ч” залгавар маань дагавар юм. Дагаврыг
тэмдгээр тэмдэглэнэ.
эмч тогооч
Үйл ажиллагаа 6
Үйл ажиллагаа 7 Залгаврыг залган бичээрэй. Аль нь дагавар, аль нь нөхцөл вэ?
хонь + чин = хонь + той =

4. Үйл ажиллагаа 8
Буу гэсэн үйл язгуурт дараах залгавруудыг залган бичээд нөхцөл, дагаврын аль
болохыг тэмдэглээрэй.
- жээ
- дал
- сан
буу - рь
-в
-ц
- лаа
буу + ...... = буудал
автобусны буудал
буу + ...... = бууц
хонины бууц
буу + ...... = буурь
Есүхэй баатрын гэрийн буурь

5. Үйл ажиллагаа 9
Язгуур, дагавар, нөхцөлийг ялган тэмдэглээрэй.
бодлогыг = бод - лого – ыг
малчинтай = мал – чин - тай
өргөгчийг = өргө – гч – ийг
Өөрийгөө үнэлээрэй
1. 1–в 2–а 3-б
2. хонь + чин /дагавар / хонь + той / нөхцөл /
3. - жээ
- дал
- сан
буу - рь
-в
-ц
4. - лаа
язгуур дагавар нөхцөл
бод - лого -ыг
мал - чин -тай
өргө - гч - ийн
Гэрийн даалгаварт:
1. “Мөнхийн үсэг” /шар ном/ - Дасгал 36,37 зааврын дагуу хийх
2. “Адмон” / цэнхэр ном / - Хулганы гэр орон ” эхийг дааврын дагуу хийх
Багш Б.Насанжаргал / 72-р сургууль /