1. ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ Η΄ ΕΞΑΜΗΝΟ Α.Ε.Μ 1034
ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΘΕΜΑ: Στη χώρα μας παρουσιάζεται το φαινόμενο αρκετές πολιτικές
εφημερίδες να μη διαθέτουν στήλη για την επικοινωνία των αναγνωστών
πολιτών. Τι σηματοδοτεί αυτό το γεγονός; Ποια η φιλοσοφία και η
επιχειρηματική συλλογιστική των ιδιοκτητών αυτών των ΜΜΕ σε σχέση με
αυτή τους την πρακτική;
Σύμφωνα με τις αρχές της Δημοκρατίας και το θεμελιώδες δικαίωμα της ελευθερίας
της έκφρασης, οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να εκφράζουν και να δημοσιεύουν την
άποψή τους πάνω σε δημόσια και πολιτικά θέματα αλλά και σε ζητήματα που τους
αφορούν.
Η άποψη των πολιτών πάνω στα δημοσιεύματα με πολιτικό περιεχόμενο είναι
σημαντική για την κριτική των δημοσιευμάτων αλλά και των πολιτικών ζητημάτων
τα οποία πραγματεύονται. Οι πολίτες μπορούν μέσα από τις επιστολές τους να
εκφράσουν τις ενστάσεις και τις διαφωνίες τους, ακόμη και να προβούν σε θεμιτή
αντιπαράθεση με τρίτους, αλλά και να αμυνθούν σε περιπτώσεις όπου αισθάνονται
θιγμένοι συμμετέχοντας έτσι στο δημόσιο διάλογο. Εκφράζοντας τη γνώμη τους οι
πολίτες μπορούν να προσφέρουν είδηση ή και αφορμή για περαιτέρω ανάλυση και
έρευνα ενός συγκεκριμένου ζητήματος.
Όταν δημοσιεύονται τα αιτήματα των πολιτών, οι διαφωνίες και οι αποκλίνουσες
θέσεις συγκριτικά με τις κυρίαρχες πάνω σε πολιτικά θέματα, ασκείται έλεγχος στην
εξουσία και κριτική στην πολιτική διαδικασία και επωφελείται το κοινωνικό σύνολο
από τις εναλλακτικές πολιτικές που προτείνονται, οι οποίες μεταφέρονται στην
ηγεσία μέσω του Τύπου και είναι δυνατό να επιφέρουν βελτιώσεις.
Ακόμη οι πολίτες μπορούν να συμβάλλουν με τις προτάσεις τους στη βελτίωση της
εφημερίδας. Πολύ συχνά παρατηρείται το φαινόμενο οι πολίτες να επεμβαίνουν μέσα
από τις επιστολές τους για να διορθώσουν τους συντάκτες για κάποια δημοσίευσή
ανακριβών δεδομένων και πραγματολογικών στοιχείων συμβάλλοντας στην
εγκυρότητα της είδησης. Τα κείμενα των αναγνωστών αποτελούν τις πιο
αδιαμεσολάβητες μορφές καταθέσεων στη δημοσιότητα, καθώς φέρουν την
αυθεντικότητα των αποστολέων. Οι απαντήσεις των πολιτών σε δημοσιευμένες
επιστολές άλλων πολιτών είναι επίσης πολύ σημαντικές για τη διεξαγωγή δημόσιου
διαλόγου σε ένα μέσο ενημέρωσης στο οποίο έχει μεγάλη αναγνωσιμότητα και
δημιουργείται έτσι μια δημόσια σφαίρα διακίνησης ιδεών και απόψεων πάνω σε
θέματα δημοσίου ενδιαφέροντος.
Τα ΜΜΕ και οι εφημερίδες ειδικότερα αποτελούν τους κυριότερους θεσμούς
δημιουργίας δημόσιου διαλόγου για αυτό και πρέπει να δίνουν αυτή τη δυνατότητα
στους πολίτες και να μην τους στερούν το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης. Οι
εκδότες των εφημερίδων οφείλουν να δέχονται τον κριτικό διάλογο και να διαθέτουν
αυτοκριτική, στην προσπάθειά τους να βελτιώσουν την εφημερίδα τους. Όταν μια
εφημερίδα δεν χρησιμοποιεί το διάλογο και δεν αλληλεπιδρά με το αναγνωστικό
κοινό της, ιδιαίτερα σε σοβαρά δημόσια ζητήματα, δεν επιτρέπει έτσι τη δημιουργία
μιας δημόσιας σφαίρας στην οποία θα γίνεται ώριμη ανταλλαγή ιδεών υιοθετώντας
ένα είδος αυταρχικής συμπεριφοράς απέναντι στους πολίτες. Σε ένα τέτοιο αυταρχικό

2. πλαίσιο γεννιούνται διάφορες φοβίες, καθώς η αδυναμία αυτοκριτικής είναι
συνδεδεμένη με την ευθυνοφοβία.
Ο διάλογος έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα και προάγει τη δημοκρατία και την
ελευθερία του λόγου, καθώς και τη διακίνηση ιδεών και απόψεων. Δυστυχώς όμως
στη χώρα μας, η αξία του διαλόγου δεν έχει καλλιεργηθεί ή διδαχθεί μέσα από τους
κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς φορείς. Έτσι καταλήγει να είναι ελλειμματικός και
προβληματικός σε όλους τους θεσμούς του πολιτικού μας συστήματος. Οι πολίτες
αγνοούν τις ορθές διαδικασίες και τους τρόπους διαλόγου και αυτό έχει ως
αποτέλεσμα να καλλιεργείται η δυσανεξία προς το διάλογο.
Στα δημοκρατικά καθεστώτα, ο ελεύθερος δημόσιος διάλογος πρέπει να
διασφαλίζεται από τα μέσα επικοινωνίας, προάγοντας έτσι μια ανοιχτή και πιο
αποτελεσματική Πολιτεία. Αν και διατίθεται πλήθος ΜΜΕ, η κοινωνία σιωπά μέσα
σε ένα καθεστώς ιδιωτικής δυσφορίας. Παρόλο που βρισκόμαστε στην εποχή όπου η
τεχνολογική πρόοδος επιτρέπει την άμεση αλληλόδραση με τα ΜΜΕ και την
ενεργητική πληροφόρηση, οι πολίτες επαναπαύονται με την παθητική πληροφόρηση,
οι περισσότεροι χωρίς να προβληματίζονται και να εμφανίζουν ενδιαφέρον έκφρασης
των απόψεων και διαφωνιών τους. Αυτό το φαινόμενο είναι αποτέλεσμα της
«κατασκευής της συναίνεσης» που εφαρμόστηκε σε πολλές δυτικές χώρες με στόχο
την απάθεια και αποχή των πολιτών από την πολιτική.
Για να συμμετέχουν οι πολίτες στο δημόσιο διάλογο πρέπει να είναι ενημερωμένοι
για τα τρέχοντα πολιτικά ζητήματα, να ξέρουν να συζητάνε και να σέβονται τις
διαφορετικές απόψεις, δεδομένου ότι ο αντίλογος είναι απαραίτητος και δημιουργικός
για την παραγωγή νέων ιδεών. Οι πολίτες οφείλουν να γνωρίζουν τη σημασία της
ενεργής συμμετοχής τους στα κοινά και στο δημόσιο διάλογο, όπου διεξάγεται η
συζήτηση δημόσιων υποθέσεων και έτσι διαμορφώνεται η κοινή γνώμη, η οποία
εξελίσσεται σε πολιτική βούληση και κατ’ επέκταση σε πολιτική πράξη. Η απόσυρση
των πολιτών από το δημόσιο διάλογο προκαλεί ρήξη στο θεσμό της δημοκρατίας η
οποία πηγάζει από την έλλειψη απαραίτητων δομών συμμετοχής στη χώρα μας. Τα
ΜΜΕ αποτελούν την κυριότερη μορφή διαμεσολάβησης που δίνει το βήμα του
διαλόγου στους πολίτες. Όταν αποκλείεται η πρόσβαση στους πολίτες, τότε εκείνοι
καταλήγουν πολιτικά περιθωριοποιημένοι.
Οι πολιτικές εφημερίδες που δεν περιλαμβάνουν κάποια στήλη για τη δημοσίευση
των επιστολών των αναγνωστών, τους στερούν το δικαίωμα της ελευθερίας της
έκφρασής τους, προκαλώντας τη δυσαρέσκεια του κοινού και την ουσιαστική ρήξη
των ΜΜΕ με την κοινωνία. Οι εφημερίδες χάνουν τη νομιμοποίησή τους, γεγονός
που αντανακλάται στις μειωμένες πωλήσεις και έχει ως επίπτωση τον περιορισμό των
πηγών πληροφόρησης και επικοινωνίας εξαιτίας του αποκλεισμού των πολιτών. Έτσι
δεν ελέγχονται, δε διασταυρώνονται και δεν εμπλουτίζονται οι δημοσιευμένες
πληροφορίες και παράγεται στρέβλωση στην αντιμετώπιση των πολιτικών
γεγονότων, η οποία διευρύνει το χάσμα ανάμεσα στην κοινή γνώμη και στις επίσημες
εκδοχές των εξελίξεων. Όταν συμβαίνουν τέτοιες στρεβλώσεις προκύπτουν
φαινόμενα χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Η αποξένωση των αναγνωστών
συμβάλλει στην αίσθηση αδυναμίας εκ μέρους τους για συμβολή σε οποιαδήποτε
θετική συλλογική βελτίωση, η οποία διαβρώνει το ηθικό και την πολιτική ψυχολογία
τους. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η εξώθηση των πολιτών στην
παθητικότητα και ο εγκλωβισμός τους σε πλαίσια τα οποία δεν ελέγχουν, καθώς και η
λαθεμένη αίσθηση της επάρκειας και αυτάρκειας, η απόσυρση από την πολιτική,
αλλά και ο κυνισμός.
Και στην ελληνική κοινωνία παρατηρείται παρόμοια αποξένωση από την πλευρά
της Πολιτείας. Η ελλιπής πολιτική επικοινωνία έχει διαβρωτικές επιπτώσεις καθώς

3. δεν ελέγχονται επαρκώς οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων ούτε η εφαρμογή των
πολιτικών. Οι δημοσιογράφοι περιθωριοποιώντας τους πολίτες τους υποκαθιστούν
στον ελεγκτικό ρόλο.
Οι πολιτικές εφημερίδες υποχρεούνται να παρέχουν στους πολίτες το βήμα του
λόγου. Η διάθεση ή μη χώρου έκφρασης υποδηλώνει το πώς οι ηγεσίες των
εφημερίδων αντιλαμβάνονται τη δημοκρατία και το κατά πόσο δημοκρατική είναι η
συμπεριφορά της εφημερίδας στη σχέση της με το κοινό της. Τα δύο τρίτα των
εφημερίδων που δεν επιτρέπουν την πρόσβαση των πολιτών στη δημοσιότητα
αντιτίθενται εκ των πραγμάτων στις προϋποθέσεις της συμμετοχικής δημοκρατίας. Οι
έλληνες εκδότες ή διευθυντές εφημερίδων, οι οποίοι στερούν αυτό το δικαίωμα
έκφρασης, αντιφάσκουν προς κάθε έννοια δημοκρατίας. Αυτό πηγάζει από την
απόφαση για ιδιοτελή και ηγεμονική αξιοποίηση του μέσου και συναρτάται από την
εμπορευματοποίηση του Τύπου. Επίσης το φαινόμενο της διαπλοκής μπορεί να
συμβάλει σε αυτή την αυταρχική συμπεριφορά εκ μέρους των εκδοτών, καθώς
προωθείται η εξυπηρέτηση ιδιωτικών επιχειρηματικών στόχων και τα συμφέροντα
της πολιτικής ελίτ που εκμεταλλεύονται τη δημοσιότητα των μέσων. Εξάλλου οι
εκδότες στην εποχή μας είναι πρωτίστως επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται σε
διαφορετικά επιχειρηματικά πεδία, ενώ στο παρελθόν ήταν κυρίως δημοσιογράφοι
που αντιλαμβάνονταν διαφορετικά το ρόλο του Τύπου λόγω θέσης και κατ’ επέκταση
αντιμετώπιζαν με καλύτερο τρόπο το κοινό. Έτσι απαξιώνεται ο πολιτικός ρόλος των
εφημερίδων που βασιζόταν κατά κύριο λόγο στο βήμα το λόγου των πολιτών. Ακόμα
και έτσι όταν ο πολίτης αντιμετωπίζεται ως καταναλωτής έχει το δικαίωμα να
εκφράζει την άποψη του για την εφημερίδα. Ένα τμήμα του αναγνωστικού κοινού
απαιτεί τη δυνατότητα έκφρασης και δε θα δεχόταν λόγω μορφωτικού επιπέδου
κατώτερη μεταχείριση.
Οι εφημερίδες λοιπόν που αποκλείουν την πρόσβαση των αναγνωστών είτε
αδιαφορούν είτε δεν εμπιστεύονται την ικανότητα του κοινού να εκφράζει άποψη,
καταπατώντας έτσι την αρχή της ελευθερίας της έκφρασης. Διαπιστώνουμε ότι οι
εφημερίδες που συμπεριφέρονται κατά αυτόν τον τρόπο δρουν αυταρχικά απέναντι
στο κοινό τους και δεν ξέρουν πώς να χρησιμοποιούν το δημόσιο διάλογο για τη
διακίνηση ιδεών μέσα στην κοινωνία. Σε αυτό οφείλεται βέβαια και η ελλιπής
εκπαίδευση που έχουμε στη χώρα μας όσο αφορά την πολιτική μας κουλτούρα και
στον τρόπο διεξαγωγής δημόσιου διαλόγου.
Όταν απουσιάζει ο δημόσιος διάλογος τα ΜΜΕ επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους
σε ζητήματα που μπορεί να είναι δευτερεύουσας σημασίας για τους πολίτες και να
μένουν στην αφάνεια θέματα που απασχολούν άμεσα τους πολίτες και έχουν
μεγαλύτερο και πιο ουσιώδες πολιτικό ενδιαφέρον. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον
αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης και την παθητικότητα των πολιτών απέναντι
σε σημαντικά πολιτικά ζητήματα που τους αφορούν άμεσα.

4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
• Δημόσιος Διάλογος Πολίτες και ΜΜΕ : η ελευθερία έκφρασης στις
ελληνικές εφημερίδες, Σοφία Καϊτατζή - Γουίτλοκ, Ζητήματα
Επικοινωνίας, τεύχος 3 (2005) σελ. 81-101
• Democracy and Civil Society in the Balkans, association for democracy in
the Balkans, Mass Media in Greece, Petros Papassarantopoulos
• Δικαίωμα απάντησης και αυτορρύθιμιση στην τηλεόραση, Σοφία
Καϊτατζή Γουίτλοκ, εκδ. Σακκουλα,Αθήνα- Κομοτηνή