Belarusian folklore ethnolinguistics atlas Беларускі фальклорна – этналінгвістычны атлас 15th International Congress of Slavists in Minsk, 2013

1. БЕЛАРУСКІ ФАЛЬКЛОРНА – ЭТНАЛІНГВІСТЫЧНЫ
АТЛАС
Мінск, 2013

2. ПРАЕКТ:
ГІСТОРЫЯ РАЗВІЦЦЯ,
ПЕРШЫЯ ВЫНІКІ
Мікалай Антропаў
Таццяна Аліферчык
Цімафей Авілін
Алена Боганева
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
2

3. ПРАЕКТ ВЫКОНВАЕЦЦА
Цэнтр даследаванняў беларускай культуры,
мовы і літаратуры НАН Беларусі
Аддзел славістыкі і тэорыі мовы
Сектар этналінгвістыкі і фальклору
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
3

4. ПРЫКЛАД КАРТКІ РУКАПІСНАГА АРХІВА
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
4

5. ПРЫКЛАД КАРТКІ РУКАПІСНАГА АРХІВА
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
5

6. ПРЫКЛАД КАРТКІ РУКАПІСНАГА АРХІВА
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
6

7. ПРЫКЛАД КАРТКІ РУКАПІСНАГА АРХІВА
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
7

8. Прыклад структуры базы
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
8

9. Прыклад ключавых словаў
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
9

10. Форма для стварэнныя запісаў у базе
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
10

11. Табліца з каардынатамі населеных пунктаў
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
11

12. Тэхнічная рэалізацыя праекта БЭЛА
Цімафей Авілін
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
12

13. Пастаноўка задачы
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
13

14. Асноўныя прынцыпы
―Звычайнасць. Дзейснасць. Значнасць‖
―Simplicity. Efficiency. Significancy‖
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
14

15. GIS (Геаграфічная Інфармацыйная Сістэма): варыянты
БЭЛА
Лакальная
карта
Інтэрактыўная
карта
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
15

16. Тэхнічная рэалізацыя генерацыі інтэрактыўнай карты
БЭЛА
Sql запыт
Генерацыя .kml
файла на базе VBA
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
Загрузка створанага
.kml файла на
GoogleMaps
16

17. Тэхнічная рэалізацыя генерацыі карт лакальных
БЭЛА
Sql запыт
Генерацыя
.xls/.dbf/.csv
файла
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
Імпарт створанага
файла ў DIVA-GIS
або MapWindow
17

18. Беларускія версіі легенды пра колас:
варыянтнасць, тыпавыя і рэдкія матывы
геаграфія распаўсюджання
Алена Боганева
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
18

19. Відэа: легенда пра колас
Легенда пра колас расказвае Галкоўскі Аляксандр Мікалаевіч, 1959 г.н.
в. Судзілы Клімавіцкага раѐна Магілѐўскай вобласці
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
19

20. Выкарыстаныя крыніцы, архівы, публікацыі
 Архіў Беларускага фальклорна-этналінгвістычнага атласу;
 Архіў аддзела фалькларыстыкі і культуры славянскіх народаў
Цэнтра даследаванняў культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі;
 Архіў Веткаўскага музея народнай творчасці;
 Палескі архіў (тэксты легенд пра колас, апублікаваныя ў зборніку
В.У.Бяловай ―Народная Біблія: усходнеславянскія этыялагічныя
легенды‖);
 Асабістыя архівы М. П. Антропава, А. М. Боганевай, Т. В.
Валодзінай, Т. І. Кухаронак, Г. І. Лапаціна (часткова апублікаваныя ў
2 – 10-м тамах серыі ―Традыцыйная мастацкая культура Беларусі‖,
―Беларуская народная Біблія ў сучасных запісах‖, ―Полацкі
этнаграфічны зборнік‖, часопіс ―Живая старина‖ і інш.).
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
20

21. Беларусь: вобласці і гісторыка-этнаграфічныя рэгіѐны
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
21

22. Беларусь: раѐны, у якіх зроблены запісы легенд пра колас
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
22

23. Тыпавая сюжэтная схема легенды пра колас
Складаецца з наступных матываў:
1) Зыходная сітуацыя: першапатковы стан спраў у свеце (колас
расце ад зямлі, кустом, збожжа як боб і да т. п.).
2) Людзі грашаць.
3) Бог карае людзей.
4) Сабакі і каты просяць пакінуць хлеб.
5) Бог пакідае хлеб на каціную і сабачую долю.
6) Выніковая сітуацыя: Бог пакідае хлеб на каціную і сабачую долю,
каласок застаецца толькі зверху і адзін (калі жыта расло кустом).
7) Прадпісанне: карміць і не крыўдзіць катоў і сабак.
8) Часам з’яўляецца дадатковы этыялагічны матыў, чаму сабакі і
каты адзін аднаго не любяць.
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
23

24. Зыходная сітуацыя
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
24

25. Зыходная сітуацыя
Разнавіднасці асноўных матываў (аламатывы)
зыходнай сітуацыі:
•колас расце ад зямлі
•колас расце кустом
•хлеба расце многа
•стан зямлі да грэхападзення
•збожжа ў коласе як боб
•голад на зямлі
•патоп
•Бог ходзіць па зямлі
•каты і сабакі просяць хлеб
• Бог размяркоўвае "дабро"
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
25

26. Зыходная сітуацыя: колас расце ад зямлі, кустом, хлеба
расце многа
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
26

27. Зыходная сітуацыя: Бог ходзіць па зямлі
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
27

28. Рэдукаваная разнавіднасць
легенд пра колас (узор)
Гаварілі. Гаварілі, ета прегряшылі людзі і пайшоў еты
патоп. Патоп пайшоў. І ўсѐ знасіў на сваѐм пуці. І во
цяперь еты коцік – наш, дамашні, на дну стволачку зерна
стаў лапачкаю і сахраніў ета зярно. Зярно ета сахраніў, і
адсюль пайшоў хлеб. Во паетаму сабака ў хату: ―Пашоў
вон!‖ А коцік — ета первы госьць у хаце. <І мы каціны
хлеб ядзім?> Да, да. <Так лапачкай стаў….> Да, да. А ўсѐ
цякло, а ѐн стаў лапачкаю на каласочак, і з таго каласочка
людзі пашлі сеяць зярно. О цяперь у нас коцічак і на
печы, і на табуретку сядзець
Зап. А. М. Боганева і Т. В. Валодзіна ў 2012 г. ад Акуліны Аўраамаўны
Ярашэнка, 1927 г. н., мясц., прав., в. Белая Дуброва, Касцюковіцкі р-н
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
28

29. Рэдукаваная схема матываў легенд пра колас
 Зыходная сітуацыя: голад на зямлі
(патоп). Сабакі і каты просяць хлеб
(ратуюць хлеб).
 Бог дае хлеб катам і сабакам
(кідае калосок).
 Людзі, каты, сабакі садзяць зерне ў
глебу і разводзяць хлеб.
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
29

30. Зыходная сітуацыя: голад на зямлі=каты і сабакі просяць у Бога
хлеба; Бог размяркоўвае дабро (долю); збожжа ў коласе як боб
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
30

31. Зыходная сітуацыя (народнабіблейскія матывы):
стан зямлі да грэхападзення; патоп
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
31

32. “Людзі грашаць”
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
32

33. “Людзі грашаць”
•жанчына падцірае дзіця блінам
Хлебам
 ляпѐшкай (паляныцяй)
Скарынкай
Коласам
•жанчына падае Богу “карэлы” блін
•жанчына падае Богу тое, чым дзіця абрабілася
•неразумныя жнеі клянуць (скардзяцца), што ім цяжка жаць, просяць
паменшыць зерне ў коласа
•людзі раскідаюць хлеб, не шануюць яго
•жанчына адмаўляецца паказаць Богу дарогу (паказвае дарогу нагой)
•людзі груба адказваюць Богу (ругаюцца, вымаўляюць дрэнныя
словы)
•людзі шкадуюць хлеб жывѐлам (прагнасць людзей)
•грэхападзенне першых людзей
•чалавек на прывітанне Бога адказвае, што поле парасце і без Яго
•людзі выціраюць ногі аб хлеб
•людзі "жывуць усяк", не вераць у Бога
•жанчына збірае блінам смецце з падлогі
•падмятаюць калоссем падлогу
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
33

34. Людзі грашаць: жанчына падцірае дзіця хлебным вырабам (блінам, ляпѐшкай,
хлебам, скарынкай); жнеі скардзяцца, што ім цяжка жаць
Жанчына падае Богу гарэлы блін
Жанчына падае Богу тое, чым дзіця
Жачына падцірае дзіця блінам
Жачына падцірае дзіця хлебам
Жачына падцірае дзіця коласам
Жачына падцірае дзіця ляпёшкай
Жачына падцірае дзіця скарынкай
Жнеі скардзяцца, што ім цяжка
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
34

35. Людзі раскідаюць хлеб, не шануюць яго
Людзі раскідаюць хлеб
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
35

36. Людзі грашаць: грэхападзенне, жанчына не паказвае Богу
дарогу; чалавек адказвае Богу, што поле парасце і без Яго
Чалавек гародзіць плот з саломы
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
36

37. Людзі грашаць: шкадуюць хлеб жывѐлам; выціраюць ногі
аб хлеб; не вераць у Бога; груба адказваюць Богу
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
37

38. Караючая сіла
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
38

39. Бог карае людзей
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
39

40. Іншая караючая сіла:
Божая Маці
Ілля-прарок
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
40

41. “Выратавальнікі хлеба”
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
41

42. Выратавальнікі хлеба – кот і сабака
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
42

43. Выратавальнікі хлеба – каты, сабакі, каты і птушкі, Божая
Маці, Бог
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
43

44. Дадатковы этыялагічны матыў: “Чаму сабакі і каты адзін аднога не любяць»
Бог дае «першую пайку» кату
Кот падманвае Бога, што ѐн адзін выратаваў хлеб у час патопу
Кот, калі есць, пакідае пасля сябе крошкі
Сабака з’ядае свой каласок, кот пакідае, каб хлеб развѐўся
Кот хавае сваѐ зерне, мышы з’ядаюць яго;
Сабака зарывае зерне ў зямлю, з яго разводзіцца хлеб
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
44

45. Дзякуем за ўвагу!
НАН Беларусі Аддзел славістыкі і тэорыі мовы Сектар этналінгвістыкі і фальклору
45