เสถียร โพธินันทะ

1. 1
พระพุทธศาสนากับคนหนุม
โดย เสถียร กมลมาลย*
(เสถียร โพธินันทะ)
* ในขณะนั้นยังมิไดเปลี่ยนนามสกุล
(จากธรรมจักษุ ฉบับสันติภาพ เลม ๓๐ ตอนที่ ๓-๑๒ ประจําเดือนธันวาคม ๒๔๘๗ - กันยายน ๒๔๘๘)
“ยุวชน เสถียร กมลมาลย อายุ ๑๗ ป เปนนักเรียนโรงเรียนมัธยมวัดบพิตรพิมุข สอบไดชั้น
มัธยมศึกษาปที่ ๕ เปนผูมีความเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา ไดประหยัดรายไดคาขนมที่มารดาให ซื้อหนังสือ
ทางพระพุทธศาสนาทุกชนิดอาน เทาที่จะหาไดในประเทศไทย และไดรวบรวมหนังสือทางศาสนาอื่นเพื่อศึกษา
เปรียบเทียบ ความรูความเขาใจในพระพุทธศาสนาของยุวชนผูนี้ มีในขนาดไร และพระพุทธศาสนาไดชนะ
หัวใจของเขาอยางไร ทานผูอานจะพิจารณาไดจากเรื่องนี้
อนึ่ง ควรบันทึกไวในที่นี้ดวยวา เรื่องบางเรื่องที่นําลงในธรรมจักษุฉบับนี้ ที่เปนเรื่องแปลหรือแตงก็ดี ยุวชนผูนี้
ไดมีสวนชวยเปนเลขานุการ เขียนตามคําบอกแหงเจาหนาที่ของเราดวยความสมัครใจ และยินดีที่ไดรับใช
พระพุทธศาสนา อันเราจะเวนเสียมิไดซึ่งความรูสึกอนุโมทนาในกุศลเจตนาของยุวชนผูนี้”
กองบรรณาธิการธรรมจักษุ
.....................................

2. 2
คนหนุม ๆ ในสมัยนี้โดยมากไมใครรูจักคุณคาของศาสนา เพราะเขาทั้งหลายตางมีหนาที่ในการ
สะสางปญหาภายนอก ซึ่งไมไดเกี่ยวกับศาสนา เขามีความคิดขัดแยงกับความคิดของปูยาตายาย จิตใจของเขา
กําลังวุนเกี่ยวกับการเมือง เศรษฐกิจ ฯลฯ และเรื่องอื่น ๆ อีกมากหลาย ชายหัวใหมหรือคนหนุม ๆ เหลานี้
เห็นการถือศาสนาเปนของครึ ลาสมัย การไปวัดไปวาเปนของนาอับอาย เห็นวาสูไปอยูตามโรงภาพยนตร หรือ
ตามฮอลล หรือสโมสร ซึ่งมีพวกสาว ๆ หอมลอมในทามกลางเสียงดนตรีกับเสียงแกวเหลาไมได ถามีใครไปพูด
เรื่องธรรมะเขา เขาเหลานั้นก็ไมตองการจะฟง และผูพูดอาจจะถูกยิ้มเยาะวาหัวโบราณบาง งมงายบาง แตที่
พูดมาดังนี้ ไมใชปรักปรําพวกหนุม ๆ วาไมดีไปเสียหมด ความจริงที่เขาไมสนใจในเรื่องศาสนา อาจเนื่องดวย
เขายังไมมีความรูพอที่จะสาวหาความจริงจากศาสนาก็ได ตามที่พวกเขาเขาใจ ก็เพียงรูวา ศาสนานั้นสอนแต
เรื่องสวรรค-นรก หรือใชสวรรคมาลอ ใชนรกมาขูเทานั้น นอกนั้นไมมีอะไรอีก ฉะนั้นถาใครไปเลื่อมใสใน
ศาสนาเขา ก็เลยถูกหาวาเปนคนงมงายไป
ศาสนาทั้งหลายในโลกนี้มีอยูดวยกันหลายศาสนา ศาสนาที่ใหญ มีคนนับถือมากมีอยู ๕ ศาสนาดวยกัน คือ
พุทธศาสนา, คริสตศาสนา, อิสลาม หรือ มหมัดศาสนา และ ศาสนาขงจื้อ ศาสนาทั้ง ๕ นี้ เปนเหมือนหนึ่ง
บิดามารดาที่อบรมจิตใจ ตลอดจนถึงศีลธรรมจรรยาใหแกมนุษย ทุก ๆ ศาสนายอมมีจุดมุงหมายมุงที่จะให
มนุษยมีความสุข แตวิธีที่จะบรรลุถึงซึ่งความสุขนั้นแตกตางกัน บางศาสนามีที่คลายคลึงกันทางศีลธรรม สวน
ทางปรัชญาและการปฏิบัติแลว ตางกันอยางไกลลิบ
แตเฉพาะพระพุทธศาสนานั้น มีลักษณะแปลดประหลาดอยูอยางหนึ่ง คือธรรมะของพระพุทธเจาแนบสนิทกับ
แนวคิดอันตองการเหตุผลของพวกหนุม ๆ และเหมาะสมกับจิตใจของมนุษย ไมวาในอดีต, ปจจุบัน หรือ
อนาคต ฉะนั้นจึงมีคําสรรเสริญธรรมะของพระองควา “อกาลิโก” ไมเลือกกาลเวลา ใครปฏิบัติไดเวลาไหน ก็
ใหผลในเวลานั้น ไมตองรอคอยชาติหนาหรือชาติไหน ๆ
คําวา พุทธะ แปลวา “ผูตื่นแลว” เปนนามอันพระศรีศากยมุนีทรงไดรับในฐานะที่พระองคไดเปนผูคนพบความ
จริงที่ประกอบดวยเหตุผล และเปนผูประกาศธรรมะทั้งหลายในศาสนานี้ และสรรพสัตวทั้งหลายก็อาจเปน
พุทธะไดดวยเหมือนกัน ฉะนั้นคําวาพุทธะ จึงมิใชจํากัดแตเฉพาะพระศรีศากยะมุนีพุทธเจาพระองคเดียว ถา
ผูใดอยากเปนพระพุทธเจาบางก็เปนได แตจะตองบําเพ็ญคุณความดีใหเสมอดังพระพุทธเจา “เพราะพุทธภาวะ
นี้เปนคุณชาติอันหนึ่ง ซึ่งตั้งอยูอยางไมรูจักสุดสิ้น และเปนนิจนิรันดร สัตวทั้งหมดก็เปนผูมีสวนรวมของคุณ
ชาติอันนั้น”
(จากหลัก สัทธัมมปุณฑริกสูตร ของพระพุทธศาสนามหายาน)
หลักอันนี้ แสดงใหเห็นวา ธรรมะของพระพุทธศาสนาไมจํากัดบุคคล ชั้นวรรณะ หรือจํากัดความดีใหมีขอบเขต
ดังศาสนาอื่น ซึ่งแมผูใดบําเพ็ญความดีแสนดีเทาไร ก็คงยังตองเปนทาสของพระเจา จะเปนดังพระเจาไมได อีก
ประการหนึ่ง หลักของพระพุทธศาสนาที่สําคัญที่สุดคือ หลักแหงเหตุและผลตามเปนจริง พระพุทธองคผูเปน
พระบรมศาสดาของเรา พระองคทรงเทศนาสั่งสอนตลอดเวลา ๔๕ ปแหงพระชนมายุ ก็เพื่อปลุกใหตื่นจาก
ความงมงายอันไรเหตุผลของมนุษย กอนที่จะเชื่ออะไรนั้น พระพุทธองคตรัสสอนใหพิจารณาหาเหตุผลนั้นกอน
ดังปรากฏใน กาลามสูตร (ติกนิบาต. อัง.) เรื่องมีอยูวา

3. 3
สมัยหนึ่ง พระบรมศาสดาของเราประทับอยู ณ หมูบานแหงหนึ่ง ชื่อวา เกสปุตติยะ ของชาวกาลามะ ๆ
เหลานั้นไดเขาเฝาพระพุทธองค กราบทูลเรื่องวา มีเจาลัทธิศาสนาตาง ๆ ไดสั่งสอนศาสนาในหมูบาน ตางคน
ตางแสดงความเห็นของตนวาถูกตองดี ของผูอื่นผิด ชาวกาลามะมีความสงสัย ไมรูวาจะปฏิบัติในลัทธิใดจึงจะ
ถูกตอง พระพุทธองคตรัสวา
“ดูกอนกาลามชน ! ทานควรสนเทห ควรสงสัย ความสงสัยของทานเกิดขึ้นแลวในที่ควรสงสัย กาลามชน !
ทานอยาไดถือโดยฟงตามกันมา, อยาไดถือโดยเขาใจวาเปนของเกาสืบ ๆ กันมา, อยาไดถือโดยตื่นขาว, อยาได
ถือโดยอางตํารา, อยาไดถือโดเหตุนึกเดาเอา, อยาไดถือโดยใชคาดคะเน, อยาไดถือโดยความตรึกตามอาการ,
อยาไดถือโดยชอบใจวาตองกันกับลัทธิของตน, อยาไดถือเอาโดยเชื่อวาผูพูดควรเชื่อได, อยาไดถือโดยนับถือวา
สมณะผูนี้เปนครูของเรา
ดูกอนกาลามชน ! เมื่อทานใดรูไดดวยตนเองวา ธรรมเหลานี้เปนอกุศล... มีโทษ... ทานผูรูติเตียน... ทําถึงที่สุด
แลวไมมีประโยชน... เปนทุกข กาลามชน ! ทานพึงละเสียเมื่อนั้น ฯลฯ
ดูกอนกาลามชน ! เมื่อใดทานรูไดดวยตนเองวา ธรรมเหลานี้เปนกุศล... ไมมีโทษ... ทานผูรูสรรเสริญ... ทําถึง
ที่สุดแลวมีประโยชน... เปนสุข กาลามชน ! ทานพึงทําสิ่งเหลานั้นใหเต็มที่เถิด”
นี่แหละเปนหลักอันศักดิ์สิทธิ์สําหรับตัดสิน กอนที่จะเชื่อลงในสิ่งใด ๆ และแสดงใหเห็นวา พระพุทธศาสนาให
เสรีภาพในการเชื่อของพวกเราเต็มที่ ไมมีการบังคับวา ไมเอาแลวจะมีผูลงโทษใหตกนรกหมกไหมอยูไมรูสิ้นสุด
อุบัติเหตุอีกเรื่องหนึ่ง อันแสดงถึงความที่พระพุทธองคทรงตองการใหเราทั้งหลายพิจารณาซึ่งเหตุและผลกอน
แลวคอยเชื่อนั้น คือใน อุบาลีวาทสูตร แหงมัชฌิมนิกาย มัชฌิมปณณาสก เรื่องกลาวโดยยอมีวา อุบาลี
คฤหบดี ของเมืองนาลันทา เดิมนับถือศาสนาเชน ซึ่งมี นิครนถนาฏบุตร หรือ มหาวีระเปนศาสดา ตองการ
โตเถียงปญหากับพระพุทธเจา กอนจะไป ไดอวดอางตัวตาง ๆ กับนิครนถนาฏบุตร ผูเปนศาสดาวา จะเอาชนะ
พระพุทธเจากลับมา ครั้นภายหลัง ไดโตเถียงปญหาแลว อุบาลีกลับเลื่อมใสขอถึงพระพุทธ, พระธรรม,
พระสงฆเปนที่พึ่ง พระพุทธเจาตรัสอยางที่ศาสดาของศาสนาอื่นจะไมกลาพูดวา “คฤหบดี ! ทานจงทําการ
ใครครวญกอน การใครครวญกอนแลวจึงทําลง ยอมเปนความดีของคนมีชื่อเสียงดังเชนทาน”
อุบาลีไดฟงแลวเกิดความชื่นชมยินดี ตอบวา “...แมดวยเหตุนี้ก็ทําใหขาพระองคพอใจ ชื่นใจนักตอพระผูมีพระ
ภาค เพราะวาพวกอัญญเดียรถีย (พวกศาสนาอื่น) ไดขาพระองคเปนสาวกแลว, ก็จะพึงยกธงแผนผาขึ้นทั่ว
เมืองนาลันทา แลวประกาศวา ‘อุบาลีคฤหบดีไดถึงความเปนสาวกของพวกเราแลว’ ก็และพระผูมีพระภาคได
ตรัสแกขาพระองคอยางนี้วา ‘คฤหบดี ! ทานจงทําการใครครวญกอน การใครครวญกอนแลวจึงทําลง ยอมเปน
ความดีของคนมีชื่อเสียงดังเชนทาน’
ขาแตพระองคผูเจริญ ! ขาพระองคนี้ ขอถึงพระผูมีพระภาค, พระธรรม และพระสงฆ เปนที่พึ่งครั้งที่ ๒ขอ
พระผูมีพระภาคจงทรงจําขาพระองควา ไดถึงพระรัตนตรัยเปนที่พึ่งเสมอดวยชีวิตตั้งแตวันนี้ไป”
พระพุทธเจาไดทรงเตือนอีก อุบาลีก็ยิ่งเกิดความเลื่อมใสมากขึ้นเพราะตัวยังไมไดเคยพบวา ศาสดาใดที่สอน
แลวมีคนเลื่อมใส กลับตักเตือนใหพิจารณาคนหาเหตุผลดูกอนแลวคอยเชื่อ มีแตพระพุทธเจาเทานั้น พระสูตร

4. 4
นี้ก็แสดงถึงการเชื่ออยางไมงมงาย อันเปนที่ตองการอยางยิ่งของพวกเราชายหนุมทั้งหลาย
ยังมีพระสูตรอีกสูตรหนึ่ง แสดงวาพระพุทธเจาไมไดตองการใหใครเชื่อพระองคอยางงมงาย คือ วัปปสูตร (อัง
คุตรนิกาย จตุกกนิบาต)
“สมัยหนึ่ง พระพุทธเจาประทับที่นิโครธาราม ในหมูชนชาวสักกรัฐ มีเจาศากยะองคหนึ่งชื่อวัปปะ เปนสาวก
ของนิครนถ ไดเขาไปถามปญหากะพระโมคคัลลานะ พอดีพระพุทธเจาเสด็จมา พระมหาโมคคัลลานะ จึงได
กราบทูลเรื่องใหทรงทราบ พระพุทธองคตรัสวา
“วัปปะ ถาทานพึงยอม ขอที่ควรยินยอมแกเรา และพึงคัดคาน ขอที่ควรคัดคาน อนึ่ง ทานยังไมทราบ
เนื้อความแหงภาษิตของเราขอใด ทานพึงยอนถามเราในขอนั้นตอไป วาขอนี้เปนอยางไร ภาษิตนี้มีเนื้อความวา
อยางไร ดังนี้แลว เราก็จะพึงสนทนาปราศรัยกันในเรื่องนี้ได”
พระพุทธเจาของเราทรงเปดโอกาสใหผูไมรู ซักถามไดหรือคัดคานไดอยางไมตองเกรงอกเกรงใจ หรือเกรงวา
ถาขืนคัดคานจะถูกพระองคหรือใครลงโทษ และการที่พระพุทธเจาไดตรัสรูและทรงแสดงธรรมโปรดสัตวนั้น
พระองคไมไดอางวา พระองคเปนผูแทนของใคร หรือใครดลใจใหพูด ความตรัสรูที่ไดนั้นเปนดวยความ
พากเพียรของพระองคเอง ที่พระองคไดบรรลุสัมโพธิญาณ ก็ไมใชวาไดมาอยางลอย ๆ หรือมีใครบันดาล หาก
ดวยความดีงามที่พระองคอุตสาหะบําเพ็ญสั่งสมมาในอเนกชาติ จนสามารถบรรลุคุณธรรมอันนี้ พระองคไมได
ตรัสวา พระองคสามารถลางบาป หรือประทานบุญแกคนทั่วไปได
หากผูใดไมปฏิบัติตามคําสอนของพระองค ๆ ก็ไมสามารถจะทรงชวยได หรือผูใดหันหลังใหพระองค โดยไม
ยอมฟงเสียงใด ๆ จากพระองคแลว พระองคก็ชวยผูนั้นไมได พระองคชวยไดก็เฉพาะผูที่ประพฤติตนดี เชื่อฟง
คําสอนของพระองคแลวปฏิบัติ พระองคตรัสวา พระองคเปนเพียงผูบอกทางใหเราไปถึงที่อันเกษม การไปนั้น
เราจะตองไปดวยตนเอง (คณกโมคคัลลานสูกตร)
มีบางคนเขาใจวา ผูที่จะปฏิบัติตามธรรมในพระพุทธศาสนานั้นตองเปนภิกษุ และธรรมในพระพุทธศาสนา
ลึกซึ้งเกินไป จนตัวผูไมไดบวชเปนภิกษุจะปฏิบัติไมได การเขาใจดังนี้เปนความเขาใจผิดมาก
ความจริงธรรมะของพระพุทธเจานั้น เหมาะกันชนทุกชั้นทุกวัย แตเราจะตองเลือกปฏิบัติ เปรียบเหมือนกับยา
แกโรค เราจะตองรูจักใชมันใหถูกทาง ถาเปนเด็กเราก็กินตามขนาดเด็ก เมื่อเปนผูใหญก็เพิ่มขึ้นตามลําดับ
ธรรมะของพระพุทธศาสนาก็เชนเดียวกัน คือมีแบงเปนสามขั้น ตั้งแตเบื้องตน, กลาง, จนถึงยอดสุด ทั้งสามขั้น
นี้เราอยูในขั้นไหน ก็เลือกประพฤติเอาขั้นนั้น
เมื่อพระพุทธเจาทรงสอนผูครองเรือน หรือผูยังเกี่ยวดวยโลก ทรงสอนวา
“ดูกอนพยัคฆปชชะ ! ทางดี ๔ อยางคือ ไมเปนนักเลงหญิง, ไมเปนนักเลงเหลา, ไมเลนการพนัน, คบคนดี ทั้ง
๔ อยางนี้ ยอมเปนทางเจริญแหงโภคทรัพย” (พยัคฆปชชสูตร)

5. 5
และ “ความเปนผูศึกษามาก, ศิลปะ, ระเบียบวินัยที่ฝกฝนแลวเปนอยางดี, และถอยคําที่เปนสุภาษิต... การ
บํารุงมารดาและบิดา, การสงเคราะหลูกเมีย, การงานทั้งหลายไมอากูล, ขอนี้เปนมงคลอันสูงสุด”
(มงคลสูตร)
นี้คือธรรมะขั้นตน มีศัพทเรียกวา ทิฏฐธัมมิกัตถประโยชน คือประโยชนในปจจุบัน พวกหนุม ๆ ก็สามารถ
ประพฤติปฏิบัติได สวนธรรมขั้นกลางนั้น เรียกวา สัมปรายิกัตถประโยชน ประโยชนในภายหนา เมื่อเรามี
หลักฐานดีเบื้องตนไมงอนแงนคลอนแคลน เราก็ควรบําเพ็ญความดีใหยิ่งขึ้นไปอีก แตถาใครเห็นวาตัวไม
สามารถบําเพ็ญตอไป ก็ขอใหมีความดีในขั้นตนก็ยังดี พระพุทธเจาตรัสเทศนาสั่งสอนสัตว ทรงกําหนดรู
อุปนิสัยของเขาวามีนิสัยไปในทางใด เชนผูใดพอจะสอนในทางศีลธรรมได พระองคก็ทรงตรัสสอนใหอยูใน
กรอบแหงศีลธรรม เพื่อความสุขความเจริญในอนาคตกาลของผูนั้น
ธรรมะขั้นนี้มีอยู ๔ ประการคือ
(๑) สัทธาสัมปทา ถึงพรอมดวยศรัทธา ศรัทธาแปลวาความเชื่อ ความเชื่อในพระพุทธศาสนา ไมใหเชื่องมงาย
ดังกลาวมาแลวขางตน ความเชื่อในที่นี้ หมายถึงความเชื่อในการกระทําของเราวา ทําดีก็ไดดี ทําชั่วก็ไดชั่ว ไมมี
ใครหรือไมมีพระเจาองคใดจะมาสับเปลี่ยนใหดีเปนชั่ว ชั่วเปนดีได
(๒) สีลสัมปทา ถึงพรอมดวยศีล คือ รักษากาย วาจา ใหเรียบรอย มีหลักใหญ ๆ อยู ๕ ขอ เรียกวา เบญจศีล
หรือ ศีล ๕ คือ เวนจากการทําลายชีวิตสัตว, เวนจากการถือเอาของที่เจาของไมไดให, เวนจากการประพฤติผิด
ในกาม, เวนจากการกลาวเท็จ, เวนจากการดื่มน้ําเมา
(๓) จาคสัมปทา ถึงพรอมดวยการบริจาคทาน คือใหเรารูจักความเอื้อเฟอเผื่อแผ ไมเปนคนตระหนี่ เห็นแกตัว
ฝายเดียว
(๔) ปญญาสัมปทา ถึงพรอมดวยปญญา เปนคนมีเหตุผล รูวาสิ่งใดชั่วก็ไมประพฤติ ประพฤติแตสิ่งที่ดี มี
ประโยชน
สวนธรรมขั้นที่สาม เรียกวา ปรมัตถประโยชน หรือประโยชนอยางยอด ธรรมในขั้นนี้ เปนปรัชญาอันสูงสุด
ของพระพุทธศาสนา เหมาะแกผูใฝใจไปในทางปรัชญา หรือธรรมะขั้นสูง พระพุทธเจาทรงสอนวา ทุกสิ่งทุก
อยางในโลกนี้ไมมีตัวตน เรียกวาอนัตตา ไมทรงสอนเรื่องพระเจาผูสรางโลก
สิ่งทั้งหลายยอมเกิดขึ้นตามปจจัยและตามธรรมชาติ และสิ่งใดมีเหตุมีปจจัย สิ่งนั้นยอมไมเที่ยง และเมื่อสิ่งใด
ไมเที่ยง สิ่งนั้นก็เปนทุกข ความเวียนวายตายเกิดในโลกนั้น เรียกวา “วัฏฏสงสาร” เปนทุกข
การที่พูดเชนนี้ ไมใชมองดูโลกในแงราย มีใครบางที่เกิดมาแลวสามารถประกาศวาตนไมเคยมีทุกขเลย
จนกระทั่งวันตาย ทานไมทุกขมาก ก็ทุกขนอย แมพระพุทธเจาเมื่อสมัยพระองคยังไมไดตรัสรู พระองคก็เคย
พบกับความทุกขมาแลว หากพระองคมีพระปรีชา ไมใชรูวาทุกขแลวก็หยุดไวแคนั้น พระองคทรงพยายาม
คนควาสาวหาตนเหตุของมันวามาจากไหน และทรงรีบดับลงเสียได จนพระองคไดตรัสรูเปนพระพุทธเจา และ

6. 6
ทรงสอนผูอื่นใหรูดวย ความทุกขยากตาง ๆ ที่เราไดรับนี้ ตนเหตุที่มาก็คือตัณหา ความอยากนั่นเอง และความ
อยากอันนี้เปนเหตุใหเกิดอุปาทาน ความยึดมั่นในตัวตนวา ของเรา, เปนเรา, เมื่อเกิดความยึดถือในตัวแลว สิ่ง
ภายนอกอื่น ๆ ที่เกี่ยวของกับตัวก็พลอยยึดไวดวย ทีนี้ถาตัวมีความอยากในสิ่งใด แตไมสมอยาก ก็เกิดความ
ทุกข ตลอดจนสิ่งภายนอกของตัวเองดวย
ความจริงรูปรางของเรานี้ ประกอบขึ้นดวยธาตุ ดิน, น้ํา, ลม, ไฟ, และขันธ, อายตนะ, ไมมีสิ่งใดที่จะเรียกไดวา
เปนตัวตน ถาเราแยกมันออกมาทีละชิ้น เหมือนกับการแยกสวนตาง ๆ ของรถ เชน ดินสวนดิน, น้ําสวนน้ํา,
ฯลฯ แลว ก็มีผลวา มันวางเปลา แตที่เห็นเปนรูปเปนราง ก็เพราะสวนตาง ๆ เหลานี้มาคุมกันเขาถูกสวน และ
มีจิตบงการใหรูสึกนึกคิดเทานั้น ความจริงแยกออกแลวไมมีอะไร นอกจากความสูญ, วางเปลา, ไมมีตัวตน
ฉะนั้นการที่เราหลงยึดเอาความวางเปลานี้มาเปนตัวตนเขา ก็เทากับวา เราไปหาทุกขมาใสตัวของเราเอง ใคร
สามารถละความยึดมั่นไดเทาไร ก็มีทุกขนอยลงตามลําดับ จนที่สุด ถาไมยึดมั่นอะไรไวเลย ผลก็คือความเปนผู
ไมมีทุกขอะไรเลย ดังเชนพระพุทธเจาและพระอรหันตทั้งหลาย
ขอใหพวกเราหนุม ๆ พิจารณาดูวา พระพุทธศาสนานั้น สมควรจะเปนศาสนาสากลหรือไม และสมควรที่จะรับ
ปฏิบัติไดแลวหรือยัง ? เราจะหาศาสนาไหนอีกเลาที่เหมาะสมกับชีวิตจิตใจ ตลอดจนความเปนอยูของเรา เชน
พระพุทธศาสนา เราจะเห็นวา พระพุทธศาสนาเทานั้นที่เปนศาสนาสากล และพระพุทธศาสนาเทานั้นที่ไมขัด
กับหลักวิทยาศาสตร พระพุทธศาสนาเทานั้นที่ควรไดรับความยกยอง
ทีนี้ขาพเจาขอพูดถึงมติสวนตัวของขาพเจาบางเล็กนอย วาธรรมะในพระพุทธศาสนานั้น ควรจะไดรับการบรรจุ
ไวในหลักสูตรการเรียนตามโรงเรียน เมื่อสมัยกอนเคยมีอยูพักหนึ่ง แตทําไมกลับเลิกไป? หลักสูตรศีลธรรมชั้น
มัธยมก็มีเคาจากธรรมะในพระพุทธศาสนา เชน ใน สิงคาโลวาทสูตร เปนตน
เราควรจะจัดใหมีการเรียนธรรมะโดยตรง เชน พุทธประวัติ - คิหิปฏิบัติ ไวในชั่วโมงเรียนศีลธรรม
ปจจุบัน เด็กหนุมของเราโดยมาก ไมรูจักแมเพียงประวัติของพระพุทธเจา ขาพเจาเคยไดยินเขาเลามาเรื่องหนึ่ง
วา มีเด็กไทยที่ไปเรียนตางประเทศ ถูกนักบวชตางศาสนาถามวา พระพุทธเจาคือใคร ? เขาตอบไมได ทั้ง ๆ ที่
เขาบอกวาเขาเปนพุทธศาสนิก นี่เปนขออับอายเหลือประมาณในการที่เขาเปนคนไทยซึ่งบูชาพระพุทธศาสนา
เปนศาสนาประจําชาติ เราจงดูตัวอยางของโรงเรียนในยุโรป หรือโรงเรียนของพวกมิชชันนารีในประเทศเรา
การเรียนคัมภีรไบเบิลเปนหลักสูตรสําคัญของโรงเรียนอยางยิ่ง
มีบางคนเลาวา เรียนไปทําไม ธรรมะธรรมโม ไมเห็นมีประโยชน เรียนไปแลวก็ไปประกอบอาชีพอะไรไมได เรา
อยาลืมวา ศาสนาเปนบอเกิดแหงคุณธรรม ศาสนาเปนบอเกิดของความเจริญทางจิตใจ ศาสนาจะทําใหการ
เห็นแกตัวลดนอยลง และสามารถปลูกฝงศีลธรรมอันดีไว อยาลืมวาชาติจะตองอาศัยพลเมือง ถาพลเมืองมี
ศีลธรรม มนุษยธรรมดีแลว ชาติก็ยอมหวังความเจริญ และทายที่สุดก็คือ ศาสนาสามารถทําลายความริษยา
เกลียดชังระหวางชาติได เปนการตัดเหตุแหงสงคราม นี่แหละคือผลแหงศาสนาละ

7. 7
ฉะนั้นเราจึงควรหันมาสนใจในศาสนา ชาติไทยเรามีพระพุทธศาสนาเปนศาสนาประจําชาติ นับวาเปนบุญลาภ
อันยิ่งใหญของเรา เราทั้งหลายจงบํารุงรักษาสมบัติอันยิ่งใหญกวาสมบัติใด ๆ ไว และจงศึกษาธรรมะอัน
ประกอบไปดวยเหตุผล ซึ่งสมเด็จพระศรีศากยมุนีบรมศาสดาของเราไดทรงบรรลุ ณ ควงไมโพธิพฤกษนั้นเถิด.
.....................................

8. 8
เสียงแหงเมตตากรุณา
โดย เสถียร กมลมาลย
(จากธรรมจักษุ เลม ๓๑ ตอนที่ ๑ - ๔ ประจํา ตุลาคม ๒๔๘๘ - มกราคม ๒๔๘๙)
.........................................
เราไดเสนอบทความเรื่อง “พระพุทธศาสนากับคนหนุม” ของยุวชน อายุ ๑๗ ปผูนี้ในธรรมจักษุฉบับสันติภาพ
แลว ในฉบับนี้ ทานจะไดอานเรื่อง “เสียงแหงเมตตากรุณา” ของเขาตอไป อนึ่ง เราขอแจงใหทราบวา ยุวชนผู
นี้ ไดเขียนเรื่องสงใหเราแลวหลายเรื่อง ซึ่งเราจะไดนําลงเสนอผูอานตามโอกาสอันควร
สพฺเพ สตฺตา สุขี โหนฺตุ
ขอสรรพสัตวทั้งหลายจงมีสุขเถิด
เสียงอันไพเราะ เต็มไปดวยความรักใครเอ็นดูในสรรพสัตว ไดเปลงออกจากโอษฐของพุทธศาสนิกชน
ทั้งหลาย ในฐานะที่เปนสาวกของพระสัมมาสัมพุทธะ เจาแหงมหาเมตตามหากรุณา ไมเพราะความเมตตา
กรุณาอันนี้หรือที่พระศรีศากยมุนีในชาติหนึ่ง เปนดาบสชื่อ สุเมธะ ไดตั้งปณิธานอันยิ่งใหญ เฉพาะพระพักตร
พระทีปงกรพุทธเจาวา จะขอยอมตนลําบากในการสรางสมอบรมความดีตาง ๆ เพื่อใหไดบรรลุถึงพระ
อภิสัมโพธิญาณ แลวจะไดชวยสรรพสัตวใหพนทุกข หลังจากไดฟนฝาอุปสรรคเครื่องขัดขวางการบรรลุวิโมกข
ธรรมของพระองคสําเร็จแลว พระองคก็ไดทรงแสดงธรรมที่ ไพเราะในเบื้องตน, ไพเราะในทามกลาง, ไพเราะ
ในที่สุด ปลุกสรรพสัตวใหตื่นจาก “กิเลสนิทรา” และประทานฝนอมฤตตกลงดับเพลิง คือ ราคะ, โทสะ, โมหะ,
ใหมอดดับไป รอยแหงเมตตากรุณาของพระองค เราจะเห็นไดจากเรื่องชาดก อันเปนประวัติบรรยายถึงความดี
ตาง ๆ ประการที่พระองคไดทํามา
นอกจากนี้ เรายังจะพบรอยแหงเมตตากรุณาของพระองคอีกในประวัติศาสตรแหงภารตวรรษ (อินเดีย) สมัย
เมื่อพระพุทธเจายังไมอุบัติ ประชาชนสวนมากตกเปนทาสของคําสอนอันปราศจากความกรุณาของพวก
พราหมณ ผูเปนศาสดาจารยแหงลัทธิพิธีที่ตองใชการฆาสัตวกระทําพลี สัตวตาง ๆ มีแพะ แกะ หรือ บางทีก็มี
มนุษยเปนเครื่องพลีที่ดีที่สุด ใครจะทําพลีหรือลางบาป ก็ตอง “บูชายัญดวยชีวิต” โลหิตวารีไดไหลนองทวมทน
ทั้งแผนดิน เสียงคร่ําครวญของเหลาสัตวที่จะถูกฆาก็ระงมไปทั่ว
แตเมื่อพระพุทธเจาอุบัติขึ้นแลว ตรัสวจนะนี้วา “สัตวทั้งหลายยอมหวาดตออาชญาทั้งสิ้น ชีวิตเปนที่รักของ
สัตวทั้งหมด คนควรทําตนใหเปนอุปมาแลว ไมควรประหารเอง ไมควรใชใหประหาร” และในสมัยนั้น พวก
พราหมณเรียกตนเองวา อริยะ แปลวาผูเจริญ แตพระพุทธเจาตรัสวา “บุคคลยังเบียดเบียนสัตวทั้งหลายอยู
เพราะเหตุใด จะชื่อวาเปนอริยะเพราะเหตุนั้นหามิได บุคคลที่เราเรียกวาอริยะ เพราะความไมเบียดเบียนสัตว
ทั้งปวง” และพระองคไดวางกฎไวสําหรับสาวกของพระองค ขอแรกที่สุด (หมายถึงศีล ๕) วา “ไมประหารชีวิต

9. 9
สัตวใหลวง” ดวยพุทธวจนะอันศักดิ์สิทธิ์นี้เอง ไดชวยชีวิตสัตวทั้งหลายใหพนจากการถูกประหาร โลหิตวารีได
ถูกน้ําแหงมหาเมตตากรุณาชําระลางแลว เสียงคร่ําครวญกลับกลายเปนเสียงเสดงความรื่นรมยแลว
อีกขอหนึ่งคือเรื่องวรรณะ พวกพราหมณไดแบงชั้นของมนุษยออกโดยสวนใหญ ๆ ๔ ชั้นดวยกัน คือ ชั้น
กษัตริย, พราหมณ, พอคาวาณิช, กรรมกรหรือศูทร และอีกพวกหนึ่งซึ่งมีสภาพเกือบไมใชเปนมนุษย คือ
จัณฑาล พวกศูทร กับ จัณฑาลเปนพวกที่นาสงสารที่สุด ไมไดรับเสรีภาพชนิดที่มนุษยจะพึงมี ที่อยูตองอยูกัน
เปนพวก ๆ ไมกลาปะปนกับพวกวรรณะสูงกวา บางที่ตองไปตั้งหลักแหลงกันนอกเมือง จะไปไหนมาไหน ตอง
มีเครื่องหมายแสดงใหเขารูวาตนเปนศูทร หรือ จัณฑาล เวลาเดินไปมา ตองระวังไมใหถูกตองกับพวกวรรณะ
สูง โดยเฉพาะพวกพราหมณเห็นพวกนี้ไมได ถือวาไมเปนมงคล และถาบังเอิญไปถูกพวกนี้เขา ก็ตองมีการชําระ
ลางมลทินกันใหญโต พวกเหลานี้เวลาจะซื้อของกินของใชจากพวกวรรณะสูงกวา ตองใหเขาโยนใหดังนี้
แตมาถึงสมัยพระพุทธเจา พระพุทธเจาตรัสวา คนเราจะสูงต่ํา ไมใชอยูที่วรรณะเลย ที่แมอยูที่ความประพฤติ
ตางหากถาพวกพราหมณหรือพวกวรรณะอื่น ๆ ที่ประพฤติตนเลวทราม ก็ต่ํายิ่งกวาพวกศูทรหรือจัณฑาลที่
ประพฤติดีเสียอีก พระองคเคยโตตอบปญหาเรื่องวรรณะกับหัวหนาพราหมณหลายคน จนพวกพราหมณยอม
แพ บางคนถึงกับขอบวชเปนภิกษุก็มี ผูที่จะมาสูธรรมวินัยของพระพุทธเจาตองไมถือชั้นวรรณะ ตัวอยาง
พระพุทธเจาทรงบัญญัติใหภิกษุผูมีอาวุโสนอย ตองเคารพออนนอมตอภิกษุชั้นเถระที่มีอาวุโสสูงกวา พวกศูทร
และจัณฑาลจึงไดรับเสรีภาพและสมภาพสมบูรณขึ้น
ยังอีกเรื่องหนึ่ง คือเรื่องทาส พระพุทธเจาทรงบัญญัติไมใหภิกษุคาทาส ทรงชี้ความไมดีของการคาทาสวาชั่ว
เพียงไร และทรงจัดการคาทาสนี้เปนมิจฉาอาชีวะ อันพุทธศาสนิกไมควรทํานี้ดวย นี้คือรอยแหงเมตตากรุณา
ของพระศากยมุนีพุทธเจาที่ไดทรงประทับไวใหแกโลก เราจะคนหารอยของเมตตากรุณาไดอีกในประวัติศาสตร
นักศึกษาประวัติศาสตรทุกคนเชื่อวาคงมีความทึ่งในการที่ พระเจาอโศกมหาราช แหงปาฏลีบุตร ผูมีอาณาเขต
กวางขวางใหญโต ทําสงครามชนะแทบทุกแควนในอินเดีย ไดยอมสละอาวุธ หันมาดําเนินตามวิถีของ
พระพุทธเจา เหตุที่เปลี่ยนใจของมหาราชองคนี้ เราจะพบในศิลาจารึกดังนี้ “เมื่อพระเจาเทวานัมปริยทรรศิน
(อโศก) ราชาภิเศกแลวแปดป ก็ปราบไดแควนกลิงค ไดเชลยจากที่นั้น หนึ่งแสนหาหมื่น ฆาเสียที่นั้นหนึ่งแสน
และหลายเทา คนมากหลายไดตาย ตั้งแตไดแควนกลิงคจนตราบเทา ณ บัดนี้ พระเจาเทวานัมปริยก็นอมแนวสู
ธรรม, ใครธรรม, และธรรมานุศาสน นั้นคือความกําสรวลสลดของพระเจาเทวานัมปริยที่ไดปราบกลิงค “ที่แท
การพิฆาตฆา ความตายและการจับคราซึ่งประชาชน อันพึงมีเมื่อประเทศไมถูกปราบไดถูกปราบนั้น พระเจาเท
วานัมปริยทรงตระหนักวาเดือดรอนและนาสังเวชแสนสาหัส”
.....พระเจาเทวานัมปริยทรงปรารถนาใหแกสรรพสัตว ซึ่งความไมประทุษราย ความสังวรตน ความประพฤติ
สม่ําเสมอและความสุภาพ รอยแหงเมตตากรุณาของมหาราชองคนี้ เราก็จะไดพบในศิลาจารึกตอไปวา “ทุกหน
ทุกแหงในราชอาณาจักรของสมเด็จพระปยะและธีรมหาราชา และทั้งดินแดนของผูที่อยูติดพระราชอาณาเขต
ของพระองค... ทุกหนทุกแหง มีสถานที่ทําการรักษาโรคของสมเด็จพระปยะและธีรมหาราชา ๒ ชนิด คือการ
รักษาโรค จัดทําไวสําหรับคน และการรักษาโรคทําไวสําหรับสัตว ยาสมุนไพรดวย ยาสมุนไพรสําหรับทั้งคน
และสัตว แหงใดไมมี ก็ไดนําเขาไปและปลูกขึ้นไว, รากเหงาดวย, และลูกไม ณ ที่ใดขาดแคลน ก็ไดนําเขาไป
และปลูกขึ้นไวตามถนนหนทางเหมือนกัน ไดจัดการขุดบอน้ําและปลูกตนไมสําหรับความสําราญของคนและ
สัตว ลูกไม ณ ที่ใดขาดแคลน ก็ไดนําเขาไปและปลูกขึ้นไวตามถนนหนทางเหมือนกัน ไดจัดการขุดบอน้ําและ

10. 10
ปลูกตนไมสําหรับความสําราญของคนและสัตว (ขอความในศิลาจารึกคัดจากเรื่อง เมืองทอง ของ ขุนศิริวัฒน
อาทร และของ พระยาประมวลวิชาพูล) นอกจากนี้ พระเจาอโศกยังทรงเปนอัครศาสนูปถัมภกในการ
สังคายนาพระไตรปฎกครั้งที่ ๓ ดวย นี้คือการแผอานุภาพซึ่งจะเอาชนะใจของชาวโลกทั้งหมดได
มีบางคนกลาววา คนที่มีเมตตากรุณา คือคนออนแอ คอยเปนผูแพ ไมมีลักษณะของความกลาหาญ ขอใหผู
เขาใจดังนี้จงเขาใจเสียใหม คําวาเมตตาหมายความวา เราปรารถนาที่จะใหสรรพสัตวมีความสุขสบาย สวน
กรุณาหมายถึง ถาสรรพสัตวมีความทุกขยาก เราจะชวยเหลือปลดเปลื้องความทุกขใหหมดไป ไมมีขอใดแสดง
ความออนแอหรือไมกลาหาญเลย
ผูที่จะอบรมความดีเพื่อการบรรลุพุทธภูมินั้น ในบรรดาความดีทั้งหมด ก็ตองมีขอเมตตาบารมีดวย ซึ่งนัยเปน
ความดีขอที่ ๙ และในขณะเดียวกันก็ปรากฏวา มีวิริยบารมี ความขยันหมั่นเพียรเปนที่ ๕ ขันติบารมี ความอด
กลั้นตอสิ่งทั้งปวงเปนขอที่ ๖ สัจจบารมี การพูดจริง เปนขอที่ ๗ และอธิษฐานบารมี ความตั้งใจมั่นคง เปนขอ
ที่ ๘ ดังนี้ จะหาวา พระโพธิสัตวทานออนแอ ทอแทไดอยางไร ?
มนุษยที่ออนแอคนไหนบางที่สามารถอดทน เพียรกอสรางบารมีตาง ๆ ซึ่งตองใชเวลานานถึง ๔ อสงไขยแสน
กัลป บางครั้งถึงกับตองสละชีวิตเพื่อรักษาความดีนั้น ๆ ไว ถาหากไมใชคนกลาหาญใจเด็ดเดี่ยวเชนพระมหา
สัตว คนที่มีเมตตากรุณา คือ คนไมเห็นแกตัว เขาจะทําสิ่งไร ๆ ลงไป เขาจะตองมองดูผลของมันกอน วาจะ
เปนผลดีหรือไมดี ตอคนทั่วไปหรือไม จะทําใหเขาตองรอนตัว รอนใจหรือไม ถาผลไมดีเขาก็ไมทํา เขาทําแตสิ่ง
ที่มีผลดีมีประโยชน
ทานผูหนึ่งไดแปลสุภาษิตฝรั่งบทหนึ่ง ผูเขียนไดอานพบดังนี้วา “คนกลาหาญที่สุด ยอมออนหวานที่สุด คนที่
เปนผูดีที่สุด ยอมออนโยนที่สุด” (The bravest is tenderest. The noblest is humblest.) คนมีเมตตา
กรุณา ก็คือคนที่ออนโยน หวานเสมอ ไมรูจักโกรธ, ใจหนักแนน, หรือมีน้ําใจเปนนักกีฬาแท, ไมเอารัดเอา
เปรียบเพื่อนมนุษยดวยกัน นี้คือลักษณะผูมีเมตตากรุณา
มีคนถามวา คุณประโยชนของเมตตากรุณามีอะไรบาง ? ขอตอบวา ประโยชนนะหรือ มีมากมายเหลือเกิน แต
ประโยชนขออื่นจงยกไวกอน เรามาพิจารณาดูประโยชนของขอที่วา เมตตากรุณา คําสองคํานี้ สามารถหาม
สงครามหรือทําใหโลกไมตองมีสงครามได มหาสงครามโลกครั้งที่สองนี้ เปนบทเรียนที่ดีของพวกผูนําแตละ
ประเทศ เปนบทเรียนที่ดีของพวกชอบสงคราม และเปนบทเรียนที่ดีของมนุษยทั้งหมดดวย เพียงแตความ
ทะเยอทะยานของมนุษยไมกี่คน ไดพาโลกทั้งโลกตองลุกเปนไฟประลัยกัลปขึ้น ตามปกติมนุษยเราก็ถูกไฟ
ภายใน คือ ราคะ, โทสะ, โมหะ เผาอยูทุกวันแลว ยังจะถูกไฟภายนอกมาเผาทับอีก สงครามทุก ๆ ครั้ง มีผลที่
ไดอยางแนแททั้งฝายผูแพหรือผูชนะ คือ พอจากลูก, ลูกจากแม, สามีจากภรรยา ฯลฯ และเสียงคร่ําครวญของ
แมที่ร่ํารองถึงบุตรที่ตายไป, ภรรยาคร่ําครวญถึงสามี, บุตรคร่ําครวญถึงบิดา, คร่ําครวญถึงญาติพี่นอง, ถึง
ทรัพยสมบัติตาง ๆ ที่ไดเสียหายไป พวกชนะก็กอเวร พวกแพก็ทุกขตรอมใจ (ตามนัยสุภาษิต) นี่คือผลของ
สงคราม อาจมีผูแยงวา ผลสงครามของฝายชนะ คือไดดินแดน ทรัพยสมบัติ, เกียรติ ฯลฯ แตเราตองตรองดูวา
ดินแดน ทรัพยสมบัติ ตลอดจนเกียรติยศ, เกียรติศักดิ์, ชื่อเสียงอะไรเหลานี้นะ เราเชื่ออยางแนนอนแลวหรือวา
เปนของเราตลอดไปไมมีวันเปลี่ยนแปลงไดเลย ? ทุกสิ่งในโลกเปนอนิจจัง วันนี้ชื่อเสียงเกียรติยศเปนของเรา
พรุงนี้อาจเปนของเขา วันนี้เรามีอํานาจที่จะสั่งใหตัดหัวคนได พรุงนี้เราอาจกลายเปนคนที่จะถูกตัดหัวเอง

11. 11
ประวัติศาสตรเปนตัวอยางที่ดีที่สุดในเรื่องนี้ ประเทศตาง ๆ ที่มีความเจริญในสมัยโบราณกาล ปจจุบันนี้เปน
อยางไร ? กาวแรกเราจงระลึกถอยหลังไปสูอดีต เมื่อสมัย ๖,๐๐๐ ป สมัยที่บานเมืองแถบลุมแมน้ําไตกริสกับยู
เฟรตีส และลุมแมน้ําไนลกําลังรุงเรือง เชน อียิปต, สุเมอเรียน, บาบิโลน, อัสสิเรียน, เฟนิเชียน เราไมลืมสมัย
เจริญของพระเจาฮัมมูราบีแหงบาบิโลน, ไมลืมรัชสมัยของพระเจาไซรัสแหงเปอรเซีย ไมลืมกรีกและบุคคล
สําคัญอีกคนหนึ่งของกรีก คือ พระเจาอเล็กซานเดอรมหาราช ผูมีอาณาเขตอันกวางใหญไพศาล ไมลืมจีนในรัช
สมัยพระเจาฉิงสื่อหวง ผูสรางกําแพงยักษ, ไมลืมพระเจาถางไถจง และดินแดนตาง ๆ ที่พระองคตีได ไมลืมทัพ
อันมีพลานุภาพพิเศษของพระเจาออคโกไดขาน และกุบไลขาน (เวี๋ยนสือจู) ทัพมงโกลของพระองคสามารถตีได
เปอรเซีย, จีน, อินเดียภาคเหนือ, อาฟกานิสถาน, ตุรกีสถาน อาหรับและบุกเขาไปถึงยุโรป ไดรัสเซีย, ฮังการี,
จนจดแดนเยอรมันและจดฝงทะเลเอเดรียติค ไมลืมความรุงโรจนของอินเดียสมัยพระเจาอโศกมหาราช, พระ
เจาศีลาทิตย, พระเจาอักบาร, ไมลืมพระเจานโปเลียนของฝรั่งเศส, ใกลเขามา เราไมลืมความรุงโรจนของสุ
มาตราในสมัยกรุงศรีวิชัย, ไมลืมอํานาจของเขมรในสมัยนครธม, นครวัต, จนที่สุดเราไมลืมความสามารถของ
พระเจาอโนรธา, บุเรงนอง, และอลองพญาของพมา แตมาบัดนี้ สิ่งเหลานี้ไดผานไปอยางไมมีความเที่ยงแท
เปนแตเพียงประวัติที่เขาบันทึกลงไวสําหรับใหชาวโลกในกาลตอมาไดรูไดเห็น หลังจากการสิ้นพระชนมของ
พระเจาอเล็กซานเดอรมหาราช ดินแดนตาง ๆ ที่พระองคตีไดเปนอยางไร ? ใครเลยจะนึกบางวา พระเจานโป
เลียนมหาราชของฝรั่งเศสตองถูกจับขังไวบนเกาะ และสิ้นพระชนมในที่คุมขัง ณ บนเกาะนั้น เขมร พมาเดี๋ยวนี้
เปนอยางไร ?
การที่จะซื้อเอาชื่อเสียง เกียรติยศหรือดินแดน ทรัพยสินตาง ๆ ซึ่งเปนของไมเที่ยง บางทีมีไมตลอดชีวิตของเรา
ดวยการเอาชีวิตมนุษยไปพลาเลน แลกเอามานั้นเปนของนาติเพียงไร มนุษยเราขาดหลักสําคัญคือความเมตตา
กรุณาไปเสีย จึงไดมีการรบราฆาฟนกัน ถาเรามีเมตตากรุณาตอกันและกัน รูจักการใหอภัย ไมอาฆาตจองเวร
คอยชวยเหลือซึ่งกัน เห็นมนุษยทั้งหลายเปนพี่นองญาติสาโลหิตเดียวกัน ไมมีศัตรูเพราะไมมีผูใดเปนศัตรูเรา
และเมื่อใดผูนําของประเทศตาง ๆ ไดยอมละการแผอํานาจแบบเดชานุภาพ มาเปนแผแบบความรักอันไมมี
ขอบเขตจํากัดคือเมตตานี้ และเมื่อใดที่รัฐประศาสนทั้งหมดไดดําเนินไปตามหลักของพระพุทธศาสนา ก็เปนอัน
หวังไดอยางแนนอนวา สงครามจะไมมีแลว โลกอันกอปรไปดวยเพลิงทุกข ความเห็นแกตัวก็จะลดนอยสงบลง
กวาแตกอนมาก ดังพระพุทธภาษิตวา “ความไมเบียดเบียนคือความสํารวมในสัตวทั้งหลาย เปนสุขในโลก”
และทานนิจิเร็นโชนิน คณาจารยเอกของนิกายเท็นได ไดกลาววา “เมื่อใดกฎหมายของรัฐแกไขไปจนตรงกับ
หลักธรรมในพระพุทธศาสนา ในขณะนั้นจะบรรลุรุงอรุณแหงสุวรรณสมัย” ขอมนุษยทั้งหลายจงชวยกันปาว
ประกาศเสียงแหงเมตตากรุณาดังนี้วา
“ขอสัตวทั้งปวง จงเปนผูมีสุข มีความเกษม มีตนถึงความสุขเถิด สัตวมีชีวิตทั้งหลายเหลาใดเหลาหนึ่งมีอยู ยัง
เปนผูสะดุง (คือมีตัณหา) หรือ เปนผูมั่นคง (คือไมมีตัณหา) ทั้งหมดไมเหลือเหลาใด ยาวหรือใหญ หรือปาน
กลาง หรือสั้น หรือผอมพี เหลาใดที่เราเห็นแลว หรือมิไดเห็น เหลาใดอยูในที่ไกล หรือที่ไมไกล ที่เกิดแลว หรือ
กําลังแสวงหาความเกิดก็ดี ขอสัตวทั้งปวงเหลานั้น จงเปนผูมีตนถึงความสุขเถิด สัตวอื่นอยาพึงขมเหงสัตวอื่น
อยาพึงดูหมิ่นอะไร ๆ ที่เขาในที่ไร ๆ เลย ไมควรปรารถนาทุกขแกกันและกัน เพราะความกริ้วโกรธและเพราะ
ความคุมแคน มารดาถนอมลูกคนเดียว ผูเกิดในตน ดวยยอมพราชีวิตไดฉันใด พึงเจริญเมตตามีในใจไมมี
ประมาณในสัตวทั้งปวงแมฉันนั้น”
(จากกรณียเมตตสูตร สวดมนตแปล ฉบับมหามกุฎราชวิทยาลัย)

12. 12
“ดวงชีพทั้งหลาย ! ขอทานทั้งปวงจงมีเมตตากรุณาในสรรพสัตวทั้งหลายเถิด ทานจงละความอาฆาตจองเวร
เสีย อยาไดผูกโกรธกับผูใดเลย เพราะการผูกโกรธโดยคิดวา เราจะตองแกแคนเขาดังนี้ นักปราชญทั้งหลาย มี
พระพุทธเจาเปนตน ยอมไมสรรเสริญ เวรานุเวรใด ๆ ในโลกนี้ จะสงบลงไปได ก็ดวยการไมจองเวร
ดวงชีพทั้งหลายเอย ! ทานอยาไดเบียดเบียนสัตวทั้งหลายผูเปนเพื่อนรวมโลกของทานเลย ในสังสารวัฏฏอัน
ไมมีที่สิ้นสุดนี้ ทานและเขาไดถูกหมุนเวียนไปเรื่อย ชีวิตเปนของนอยอยูแลวดวยถูกความเจ็บความตายคอย
ประหารอยู ไมควรที่จะชวยตัดรอนใหมันสั้นเขาอีก ทานมีความหวาดกลัว ในเมื่อทานจะถูกประหาร หรือทาน
มีความคับแคนใจในเมื่อทานถูกเบียดเบียนฉันใด สัตวทั้งหลายก็ฉันนั้นเหมือนกัน ทานตองการมีความสุขฉันใด
สัตวทั้งหลายก็ฉันนั้น ดวงชีพทั้งหลาย ! เพราะเหตุนั้นแล ทานทั้งปลายจงแผความรักที่เปนธรรม คือเมตตา
กรุณาในเขาเหลานั้น ตลอดถึงศัตรูของทานดวย และแลวสรรพสัตวในโลกทั้งหมดก็คือภราดรของทานเอง แลว
นั่นคือกาวแรกที่ทานไดกาวขึ้นสู ‘วิถีแหงสัจจธรรม’ ซึ่งสมเด็จพระศรีศากยมุนีพุทธเจาผูเปนนาถะแหงไตร
โลกไดตรัสไว”
๑๒ กันยายน ๒๔๘๘
............................................

13. 13
ประวัติพระไตรปฎก ฉบับจีนพากย
เรียบเรียงโดย อ.เสถียร โพธินันทะ
......................................................
เมื่อประเทศไทยไดประกอบรัฐพิธีเฉลิมฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ รัฐบาลของพระบาทสมเด็จพระ
เจาอยูหัว ไดเชิญผูแทนพุทธบริษัทนานาชาติทั่วโลก มารวมอนุโมทนาในมหากุศลกรรมนี้โดยพรอมเพรียงกัน
ผูแทนพุทธบริษัทจีนคณะชาติที่ไตหวัน มีพระสมณาจารยกานจูฮูตุกตู ชาวมงโกล เปนประธาน พระสมณะอิน
สุ อาจารยใหญแหงสํานักปริยัติ ธรรมฟูเยนฯ เปนรองประธานพรอมดวยคณะผูติดตามอีก ๗ ทาน ไดอัญเชิญ
พระไตรปฎกฉบับจีน ๒ จบมาดวย และไดทําพิธีมอบเปนธรรมบรรณาการ แกสภาการศึกษามหามกุฏราช
วิทยาลัยจบหนึ่ง มอบแกมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วัดมหาธาตุอีกจบหนึ่ง ในฐานะเปนสถาบันศึกษา
พระพุทธศาสนาสูงสุด ๒ แหงของประเทศไทย พระไตรปฎก ฉบับนี้เปนของถายพิมพจากฉบับญี่ปุน ไดเริ่ม
พิมพเมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๘ โดยสํานักวัฒนธรรมพุทธศาสนาแหงประชาชาติจีนเมืองไทเป จบหนึ่งมี ๒,๒๓๖ คัมภีร
คิดเปนผูกได ๙,๐๐๖ ผูก เปนสมุดพิมพ ขนาดเอ็นไซโคลปเดีย ๕๕ เลมใหญหนามาก นับวาพระไตรปฎกฉบับ
นี้ เปนผลงานของชาวพุทธบริษัทฝายมหายานที่ใหมที่สุด ถึงแมวาอาศัยถายพิมพมาจากฉบับญี่ปุนคือฉบับ
ไดโช ก็จริง แตพระไตรปฎกฉบับญี่ปุนคือไตรปฎกจีนนั่นเอง เพราะญี่ปุนรับพระพุทธศาสนาไปจากจีน ชนิด
ถายเอาตัวอักษรไปดวย แตโดยที่ญี่ปุน เขาใจเก็บรวบรวมเกงกวาจีน ฝายจีนซึ่งเปนเจาของเดิม จึงกลับตองไป
อาศัยของเขามาถายพิมพ ผูเขียนซึ่งมีหนาที่บรรยายวิชาประวัติศาสตรพระพุทธศาสนาสากล และโดยเฉพาะ
ลัทธิมหายานในสภาการศึกษาฯ จะขอถือโอกาสคนควาประวัติปฎกจีนพากยฉบับนี้มาเลาสูกันฟง
เมื่อพระพุทธศาสนาไดแพรหลายออกไปในนานาประเทศ เริ่มแตรัชสมัยพระเจาอโศกมหาราช และ
ขยับขยายแพรหลายตอเนื่องกันตอมาจนกระทั่งพระพุทธศาสนาสิ้นสูญจากอินเดีย ประเทศตางๆ ซึ่งยังรับชวง
พระสัทธรรม กลับปรากฏวาเปนแหลงเจริญของพระพุทธศาสนาแทนที่มาติภูมิ แกนสําคัญของ
พระพุทธศาสนาที่จะเปนเหตุใหเจริญตั้งมั่นอยูไดก็อยูที่พระธรรมวินัย ปรากฏวาพระธรรมวินัยที่แพรหลายไป
ในดินแดนตางๆ หาได เสมอเหมือนกันไม จําแนกออกเปน ๓ ประเภทใหญๆ คือ
๑. พระธรรมวินัยที่ถือภาษามคธ หรือบาลีเปนหลัก มีลัทธิเถรวาทในพระพุทธศาสนาฝายสาวก
ยานเปนฝายประกาศเจริญแพรหลายในลังกา, ไทย, พมา, เขมร และลาว พระไตรปฎกของ
ประเทศทั้ง ๕ จึงเหมือนกัน
๒. พระธรรมวินัยที่ถือภาษาสันสกฤตเปนหลัก มีลัทธิมหายานและนิกายสรวาสติวาทิน ซึ่งเปน
นิกายหนึ่งของฝายสาวกยานเปนฝายประกาศเจริญแพรหลายในประเทศจีน แตจีนมิไดรักษา
ตนภาษาเดิมไว เอามาแปลถายไวในภาษาจีนหมด แลวจึงแพรหลายตอออกไปในเกาหลี,
ญี่ปุน และญวน
๓. พระธรรมวินัยที่ถือภาษาสันสกฤตเปนหลักเหมือนประเภทที่ ๒ และเปนลัทธิมหายานดุจกัน
แตประกาศหนักไปในนิกายมนตรยาน อันเปนสาขาหนึ่งของมหายาน เจริญแพรหลายใน

14. 14
ประเทศธิเบต และแปลสูภาษาธิเบตแลวหมด จากธิเบตจึงแพรตอออกไปในมงโกเลีย และ
มานจูเรีย
พระธรรมวินัยทั้ง ๓ ประการนี้ ถาจะวาโดยชัดแจงแลว กลาวไดวาคือพระไตรปฎกภาษาบาลี,
พระไตรปฎกภาษาจีน และพระไตรปฎกภาษาธิเบตนั่นเอง พระไตรปฎกภาษาจีนมีลักษณะพิเศษกวางขวาง
โอบอุมเอาคติธรรมตางๆ ในพระไตรปฎกบาลีกับธิเบตไว ดวยคือมีปกรณลัทธินิกายสําคัญในพระพุทธศาสนา
ไมจํากัดเฉพาะลัทธิมหายานเทานั้น ลักษณะนี้พระไตรปฎกบาลีหามีไม สวนพระไตรปฎกธิเบตถึงมีอยูบางก็ยัง
นอยกวาฝายจีน ฉะนั้น พระไตรปฎกจีนจึงเปนธรรมสาครอันยิ่งใหญที่สุดของพระพุทธศาสนา ในที่นี้จะยก
อุทาหรณปกรณสําคัญของตางนิกายที่มีในพระไตรปฎกจีนมากลาว เชนหมวดพระวินัยปฎก มี:
๑. ทศภาณวารสรวาสติวาทวินัย ๖๐ ผูก พระวินัยปฎกของนิกายสรวาสติวาทิน แปลสูภาษาจีนโดย
พระปุณยาตระ, พระกุมารชีพ, พระธรรมรุจิ, พระวิมลรักษ รวม ๔ รูป เมื่อ พ.ศ. ๙๔๗ - ๙๕๐ ตอมาสมณะอี้
จิงไดแปลวินัยปกรณของนิกายนี้อีก ๑๕ ปกรณ ซึ่ง สวนมากเปนเรื่องปลีกยอย วาดวยเรื่องอุปสมบทกรรม,
การจําพรรษา, เภสัชชะและเรื่อง สังฆเภทเปนตน
๒. จตุรอัธยายธรรมคุปตวินัย ๖๐ ผูก พระวินัยปฎกของนิกายธรรมคุปตแปลสูภาษาจีน โดยพระ
พุทธยศ เมื่อ พ.ศ. ๙๕๓
๓. มหาสังฆิกวินัย ๓๐ ผูก พระวินัยปฎกของนิกายมหาสังฆิกะ แปลสูภาษาจีนโดย พระพุทธภัทรกับ
สมณะฟาเหียน เมื่อ พ.ศ. ๙๖๓ - ๙๖๕
๔. ปญจอัธยายมหิศาสกวินัย ๓๐ ผูก พระวินัยปฎกของนิกายมหิศาสกะ แปลสูภาษาจีน โดย พระ
พุทธชีวะ กับ สมณะเตาเซง เมื่อ พ.ศ. ๙๖๖
๕. สมันตปาสาทิกาวินัยอรรถกถา ๑๘ ผูก เปนอรรถกถา พระวินัยปฎกนิกายเถรวาท แปลสู
ภาษาจีนโดยพระสังฆภัทร เมื่อ พ.ศ. ๑๐๓๒ แตเปนฉบับยอไมมีพิสดาร เชน ตนฉบับบาลี
๖. ปาฏิโมกขศีลสูตร ของนิกายกาศยปยะ เปนเพียงหนังสือสั้นๆ มิใชพระวินัยปฎกทั้งหมด
หมวดพระสุตตันตปฎก ถือตามมติของศาสตราจารยเหลียงฉีเชา ก็มี:
๑. เอโกตตราคม ๕๑ ผูก คือ อังคุตตรนิกายของนิกายสรวาสติวาทิน แปลสูภาษาจีนโดยพระธรรม
นันทิ เมื่อ พ.ศ. ๙๒๗
๒. มัธยามาคม ๖๐ ผูก มัชฌิมนิกาย ของนิกายสรวาสติวาทิน แปลสูภาษาจีนโดย พระสังฆรักษกับ
พระสังฆเทวะ เมื่อ พ.ศ. ๙๔๑
๓. ทีรฆาคม ๒๒ ผูก ทีฆนิกายของนิกายธรรมคุปต แปลสูภาษาจีน โดยพระพุทธยศเมื่อ พ.ศ. ๙๕๖

15. 15
๔. สังยุกตาคม ๕๐ ผูก สังยุตตนิกายของนิกายมหิศาสกะ แปลสูภาษาจีน โดยพระคุณภัทรเมื่อ พ.ศ.
๙๘๖
สวนประเภทพระอภิธรรมปฎก และคัมภีรประเภทศาสตรหรือปกรณวิเศษของนิกายตางๆ ก็มีอุดม
เชน อภิธรรมสังคีติบรรยายปาทศาสตร ๒๐ ผูก, อภิธรรมสกันธปาทศาสตร ๑๒ ผูก, อภิธรรมวิชญานกายปาท
ศาสตร ๑๖ ผูก, อภิธรรมปกรณะปาทศาสตร ๑๘ ผูก, อภิธรรมมหาวิภาษาศาสตร ๒๐๐ ผูก, อภิธรรมนยายนุ
สารศาสตร ๘๐ ผูก, อภิธรรมปกรณศาสนศาสตร ๔๐ ผูก, อภิธรรมหฤทัยศาสตร ๔ ผูก, สังยุกตาภิธรรมหฤทัย
ศาสตร ๑๑ ผูก, ปกรณเหลานี้เปนของนิกายสรวาสติวาทิน, อภิธรรมโกศศาตร ๒๐ ผูก, คัมภีรนี้ระคนดวยลัทธิ
ในนิกายสรวาสติวาทิน กับนิกายเสาตรันติกวาทิน, สารีปุตราภิธรรม ๓๐ ผูก ของนิกายวิภัชวาทิน, อภิธรรม
สัตยสิทธิวยกรณศาสตร ๑๖ ผูก ของนิกายมหาสังฆิกะหรือนิกายเสาตรันติก หรือนิกายพหุสุตวาทยังไม
แนนอน จตุราริยสัจจปกรณ ๔ ผูก, และคัมภีรวิมุตติมรรค ๑๒ ผูก คัมภีรนี้เปนของนิกายเถรวาทมีเคาโครง
อยางเดียวกับคัมภีรวิสุทธิมรรคมาก ขาพเจาไดเขียนวิจารณไวในหนังสือเรื่องนารู ๑๕ เรื่องแลว คุณวิภังคนิ
ทเทศศาสตร ๓ ผูก ของนิกายมหาสังฆิกะ, สัมมิติยะศาสตร ๒ ผูก ของนิกายสัมมิติ ยะ ฯลฯ
เฉพาะคัมภีรฝายมหายานซึ่งตนฉบับสันสกฤตที่ตกคางเหลืออยูในปจจุบันมีไมถึง ๑ ใน ๑๐ เพราะ
เมื่อพวกขาศึกตางศาสนารุกรานเขามาในอินเดียไดเที่ยวเผาวัดวาอารามของพระพุทธศาสนา ทําลาย
พระไตรปฎกเสียมากกวามาก มหาวิทยาลัยนาลันทาและมหาวิทยาลัยวิกรมศิลา ซึ่งเปนสถาบันศึกษา
พระพุทธศาสนาสูงสุดในสมัยนั้น ก็ถูกเผาเสียปนป คัมภีรตางๆ จึงสูญหายไปมาก ที่ยังเหลือตกคางอยูบาง ก็
เปนดวยภิกษุสงฆพาหนีไป กับหลบทารุณภัยเขาไปอยูในเนปาลบาง ในธิเบตบาง ประกอบทั้งเมื่อสมัย
พระพุทธศาสนาแพรหลายเขาไปในประเทศเหลานี้อยูทั้งในเนปาลบาง ในธิเบตบาง ประกอบทั้งเมื่อสมัย
พระพุทธศาสนาแพรหลายเขาไปในประเทศเหลานี้ไดพาคัมภีรสันสกฤตมาเปนตนฉบับ จึงพอจะหาไดบางก็ที่
ตกคางเหลืออยูในเนปาล, ธิเบต, จีน และญี่ปุน แตหาพบในเนปาลกับธิเบตมากกวาแหงอื่น และสวนใหญเปน
คัมภีรนิกายมันตรยาน โชคดีที่คัมภีรสันสกฤตของลัทธิมหายานไดถูกแปลถายไวในภาษาจีนเปนอันมาก
การศึกษาลัทธิมหายานจึงจําเปนตองผานทางภาษาจีน ในหนังสือประมวลสารัตถะพระไตรปฎก แตงครั้ง
ราชวงศหงวน ราวพุทธศตวรรษที่ ๑๘ ไดบอกจํานวนคัมภีรในพระไตรปฎกจีนพากยไวดังนี้
๑. พระสูตรฝายมหายาน ๘๙๗ คัมภีร ๒,๙๘๐ ผูก
๒. พระวินัยฝายมหายาน ๒๘ คัมภีร ๕๖ ผูก
๓. ศาสตรฝายมหายาน ๑๑๘ คัมภีร ๖๒๘ ผูก
๔. พระสูตรฝายสาวกยาน ๒๙๑ คัมภีร ๗๑๐ ผูก
๕. พระวินัยฝายสาวกยาน ๖๙ คัมภีร ๕๐๔ ผูก
๖. ศาสตรฝายสาวกยาน ๓๘ คัมภีร ๗๐๘ ผูก
รวมทั้งสิ้นเปน ๑,๔๔๑ คัมภีร ๕,๕๘๖ ผูก แตจํานวนคัมภีรในพระไตรปฎกจีนพากยนี้ ชําระกันหลาย
ครั้งหลายคราว จํานวนคัมภีรกับจํานวนผูกเปลี่ยนแปลงไมเสมอกันทุกคราว ในหนังสือวาดวยสารัตถะความรู
จากการศึกษาพระไตรปฎก แตงครั้งราชวงศเหม็ง ไดแบงหมวดพระไตรปฎก เพื่อสะดวกแกการศึกษาดังนี้