SlideShare a Scribd company logo
1 of 86
Download to read offline
Chitdng VII
TAP BENH
KINH PHONG
(co giat)
I. DAI CLTONG
Kinh phong la chiing co giat 6 tre em, la mot chting benh
cap cOfu do nhieu nguyen nhan khac nhau gay ra. Y hoc cd
truyen lay chiing trang co giat lam chu yeu ma goi chung,
thtfdng d tre em trong khoang 3 tudi.
Tre em khi huyet chtfa manh, th£n khi chtfa day du, ben
ngoai gap phong ta, kinh sd; ben trong vi an uong tfch tre,
thtfdng de phat sinh benh nay. Benh kinh phong bien h6a ra't
nhanh, la chtfng trang nguy cap nhat trong nhi khoa. Tien at
(ddi Tong) lap luan: tam chu kinh, phong thuoc can, tii do sang
lap benh danh la kinh phong va chia 2 loai cap kinh phong,
man kinh phong. Ong cho rang cap kinh phong do nhiet cdc
sinh phong, man kinh la do ty htf ma can moc lam hai.
Benh kinh phong thtfdng xuat hien loai chiing trang phong
rut, cd nhan chia 8 chtfng hau: sue, nac, xiet, chien, thoai, thi,
phan, dan (sue la co duoi cang tay; nac la md nam 10 ngon tay;
xiet la co rut vai va canh tay; chien la run ray chan tay; thoai
la trdn mat, 2 mat nhin ngtfdc len tren hoac nhin thang giong
nhtf gian dtf ma ve mat ltfdm ltfdm; thi la trong mat trtfdng do,
mat nhin nghieng hoac nhin lech ve ben trai hay ben phai ma
con ngtfdi lo ra trd trd khong dong day; phan la cd gay ciing dd,
uon van, tf3n minh; dan la tay chan co k6o nhtf gitfdng cung).
Nhiing chiing trang a'y khdng cii ca'p hoac man kinh phong deu
co the xuat hien, song khong phai cung luc.
163
Benh chia 2 loai: dtfdng chiing va am chung. C&n ctf
nguyen nhan "dtfdng dong ma nhanh. am tinh ma cham", vi
vay benh phat nhanh chong, hinh chiing hQu dtf thuoc dtfdng,
thuoc nhiet, thuoc thtfc goi la cap kinh phong. Benh lau ng&y
ben trong da htf, binh chtfng deu bat tuc thuoc am, thuoc him,
thuoc htf deu goi la man kinh phong.
Nhtf sau khi bi tho ta, den noi ty than deu suy bai, nguyen
khi htf l&m do la chiing thu&n am vo dtfdng, ngtfdi ddi sau goi
la man ty phong.
Chtfng nay thtfdng gay nguy hiem den tinh mang tre nhi,
c in ket hdp vdi cac phtfdng phap cua y hoc hien dai nhanh
chong xik ly: ha sot, chong viem, duy tri ho hftp - tuin hoikn,
boi phu ntfdc dien giai, ho ty s&n soc v.v... de phong cac bien
chtfng suy ho hA'p, suy tuin hoan c6 thi gay t i vong.
II. THf= B£NH
A. CAP KINH PHONG
1. Nguyen nhan
1.1. Nguyen n h in ben ngoai
Tre em vi the ch&'t thuoc thuin dtfdng, cam phai ta khf luc
dam hoa thanh nhiet r&'t nhanh, nhiet thinh sinh phong, phong
va hoa cung nhau nhilu dong thieu dot tan dich ngtfng ket lai
ma thanh ddm, ddm va nhiet be tic cac khieu, cac dtfdng lac
khong thong ma phat ra kinh phong, co gi£lt; cho nen ddm vi
nhiet la nhan to chu yeu gay thanh c&p kinh phong.
1.2. Nguyen nhan b in trong
Ddm va nhiet tich tre l$i, tre em An bu khdng dieu dp, tAm
va can bi tfch nhiet, ty vi c6 ddm dinh tr$ l$i, cung c6 th i sinh
ra kinh phong.
164
Sach Noi kinh viet: “ Nhiet xam pham vao vi thi hay kinh
sd, noi nham", cho nen chtfng cap kinh phong co quan he vdi 3
kinh tam, can, ty; trong do 2 kinh tam, can la chu yeu hdn. Vi
nhiet la chu d tam, phong la sinh d can; phong va nhiet cung
nhieu dong thi dtfdng ta cang manh ma phan am cang htf, am
dtfdng khong thang bang, huyet khi cung don len tren, bong
nhien than chi' roi loan, phat kinh, co giat ma thanh cap kinh
phong.
Mat khac vi chan am khong du, can dtfdng de dong, phong
hoa lai quly nhieu d trong, dot kho huyet mach, gan m&'t stf
nuoi dtfdng ma din den chiing co qu&p, uon van, tay chan co
rut cung ke tiep nhau ma phat ra.
Ngoai ra bong nhien co stf kinh khung, cung la mot
nguyen nhan din den benh nay. Trtfdc luc benh chtfa phat, do
tre em thin khi deu non yeu, von sin co phong ddm an nau
ben trong, tinh cd tiep xuc vdi v&t la, nghe tieng la la phat ra
kinh quyet. Sach Tieu nhi dtfdc chtfng trtfc quyet chi ra ring :
"Ddm nhiet xam pham vao tam vi, nhan khi nghe tieng dong la
thtfdng thi bi xuc dong ma sinh kinh giat", sach cung noi " Neu
nhiet den ctfc do, tuy khong nghe tieng dong ma kinh sd, cung
tu phat co giat".
2. Bien chumg luan trj
Benh cap kinh phong phan nhieu phat rat nhanh, sau mot
cdn nong dtf, thtfdng xuat hien co quap run giat, co khi sot 3
ngay roi mdi xuat hien co giat. Trtfdc khi phat ra hon me, co giat
ho&c co xuat hien mot so' chiing trang bieu hien trtfdc nhtf: lac
diu, le ltfdi trong khi ngu, nghien rang, giat minh, tay nhtf sd
mo do vat, trong m lt hdi nhin nghieng hoac nhin thang, khoc
khong co ntfdc mlt... do la dau hieu muon phat kinh phong.
Chiing trang chu yeu cua cap kinh phong la sot cao khong
giam, m lt trdn ngtf<jc, moi chum may dong, ham rang cin
165
chat, trong co co tieng ddm, thd gap, co gav ciing dd. uon van,
con ngUdi khuech tan ra hoac nho lai, tay chan run giat, may
dong hoac phat tting cdn hoac keo dai khong dot, mach phd
sac, khan, huyen, chi tay xanh ti'm.
Chiing c&'p kinh phong do nhieu nguyen nhan khac nhau,
chiing trang dot xua't cua no cung co cho ca bi§t. Tren lSm
sang chia 4 the nho: kinh, phong, ddm, nhiet.
2.1. Chiing kinh
- Trieu chiing: tre von yeu, co sot nh$ hoftc khong sot, chan
tay lanh, ngu ft, tinh th&n khong tinh tao, hay kinh hoang,
hoac sd set khong yen, th&n chf me m£n, sic mat xanh, hay ra
mo hdi, mach t&sac.
- PhUdng phap dieu tri: trCf dam, an thin, tr&n kinh,
- PhUdng thuoc: dung mot trong cac bai thuoc sau:
Bai 1: Chf bao ddn
Te giac Hung hoang
Ngan bac Chu sa
Kim bac NgUu hoang
Doi moi Bang phien
Xa hUdng Ho phach
An tiic hUdng
Tan nho, luyen vdi mat lam vien bang hat ngo dong, tre 2
den 5 tuoi uong 2 vien/lan, tre tren 5 tuoi uong 3 vien 1 lan,
ngay uong 2 lan.
Bai 2: Tien at ludng kinh hoan
Long ddm thao 4g Thanh dai 4g
Hoang lien 4g Xa hUdng 0,4g
166
Cau dang 4g Ngtfu hoang lg
Phong phong 4g Long nao 0,4g
Tan nho lam vien, uong 3-4g/lin x 2 lin/ngiy.
Bii 3: Ho phach bao long hoan
Chi xac 40g Ho’ phach 60g
Chi thtfc 40g Chu sa 20g
Ddm tinh 60g Din htfdng 60g
Phuc thin 60g Ving thep 100 la
Hoii sdn 200g Nhan sam 60g
Thien true hoing 60g Cam thao 120g
Cac vi tan nho (chu sa - ving thep cho vio sau) lim vien to
bing hat cu sung, uong 1-2 vien/lin vdi ntfdc hinh hoic bac ha
lim thang.
2.2.Chung phong
Gap trong cac trtfdng hop co giit nhtfng khong hon me,
benh d thdi ky dau cua hoi chtfng nao cap, viem nao, viem
mang nao.
- Trieu chtfng: ham ring cin chat, mieng ngam khdng md
hoSc mieng meo xech, tay chan run giat, co gay ctfng dd, uon
van, toan than rung dong, mat trdn ngtfdc.
- Phtfdng phap dieu tri: thanh nhiet ttic phong, tri'n kinh.
- Phtfdng thuoc: dung b ii Thong quan tan de khai khieu
Ngo cong 1 con Nam tinh che 4g
Ctfdng tim 40g Tao giac ntfdng 3 qua
Xa htfdng 0,4g
Tan nho, hoa nUdc giing tron deu. xat vao rang ho&c dung
mot it thoi vao mui cho hat hdi.
Sau do cho uong bai Cau d&ng am de an co gi&t
Mat sifng linh dudng lg Thien ma 8g
Nhan sam 6g Cau d&ng 20g
Toan yet 8g Cam thao 3g
Ntfdc 1,5 bat, s&c con 1/2 bat, hoa mat stfng linh dtfdng
uong.
Ho&c dung bai Ngu lap hoi xuan ddn
Phong phong
Thien true hoang
Hung holing
Cudng tam
Xa htfdng
KhUdng hoat
NgUu hoang
Xa ham thach
Uong 3-5 vien/lan vdi nude soi.
2.3. Chung d&m
Gap trong dong kinh, nhilm doc nao gay co giat.
- Trieu chtfng: ho hen, thd g&'p, ddm nhiet tich dong nhieu,
ddm be tac d co hong hoac ddm dai d&y mieng, d co co tieng
song soc nhif tieng keo ctfa, reu ltfdi tring nhdt, mach hoat.
- PhUdng phap dieu tri: thanh nhiet hoa dim , tr&n kinh
khai khieu.
Thien ma
Chu sa
Ddm tinh
To&n yet
B&ng phi£n
Bach phu tu
Xuyen boi mau
168
- PhUdng thuoc: Thanh nhiet hoa dam thang
Chi thtfc 4g Hoang cam 6g
Boi m&u 4g Hoang lien 4g
Thang ma 3g Hoa ph&'n 4g
Hoang sam 4g Cam thao 2g
Co the gia them true lich, hong tao.
Hoac dung kem vdi An cung ngtfu hoang hoan
Ngtfu hoang Hoang lien
Hung hoang Sdn chi
Chu sa Mai phien
Te giac Uat kim
Xa htfdng Chan chau
Hoang cam
Cac vi tan nho, vang thep lam ao, vien 4g, chia 1 vien lam
4 - 5 l&n uong; ngan hoa 4g, bac ha lg, sac lay nUdc lam thang.
+ Neu co phong dam ung thinh, ho sot, phat kinh co giat
thi dung Bao long hoan
Ddm tinh 160g Chu sa 20g
Thien true hoang 40g Xa htfdng 2g
Hung hoang 20g
Cac vi tan nho, dung 40g cam thao nau ntfdc dac lam vien
(20 vien = 40g), phdi am can, uong 1-2 vien vdi ntfdc bac ha
ho&c ntfdc bfiic den (d&ng tam).
+ Neu ddm hoa dpng, khi ung, suyen thd, phien khat thi
dung Thanh cach tan
169
Tran bi 6
Boi mau 8g
Ddm tinh 8g
Hai thach 8g
Bach gidi 2g
Moc hUdng 4g
2.4. Chung nhiet
La cac trUdng hdp sot cao co giat, gap trong thdi ky toan
phat cac hoi chUng nhiem doc nao, viem nao, viem mang nao.
- Trieu chting: tinh thin toi md, noi nham, nong dti, mit
do, moi mep do Ung, hdi trong mieng nong, khat muon uong
nude lanh, dai tien bi, tieu tien do, mach sac, ludi do tudi reu
vang den.
- PhUdng phap dieu tri: thanh nhiet khu phong, tr£n kinh.
- PhUdng thuoc: dung bai Ludng cach tan de ta nhi£t 6 trong
Dai hoang 80g Lien kieu 40g
Mang tieu 40g Bac ha 20g
Hoang cim 40g Chi tti 30g
Chi'ch thao 20g
Hoac dung bai Nhan trai te giac thang
Te giac Phong phong
Xfch linh Tang bach bi
Moc thong Cam thao
Lieu ludng nhu nhau, tan nho, moi lin uong 8g.
Co the dung bai Van thi ngUu hoang thanh tam hoan
NgUu hoang lOg Hoang cim lOg
Than sa 6g Hoang lien 20g
Uat kim 4g Chi tti 12g
170
Cac vi tan nho, tron v6i bot than khuc lam ho, vien nho,
tre em 0,4-lg/lin, nUdc co bic lam thang uong.
Hoac dung bai Tu tuyet ddn de thanh nhiet d tam kinh
TU thach Thach cao
Hoat thach Linh dudng giac
Tieu thach Trim hUdng
Phac tieu Thang ma
Xa hUdng Huyen sam
Te giac Vang thep
Han thuy thach Dinh hUdng
Moc hUdng Thin sa
Cam thao
Uong l-2 g /lin vdi nUdc soi.
Neu tre co giat do can nhiet, trong mat do, chav ddm dai,
ham rang kin chat thi dung Ludng kinh hoan
Long ddm thao 12g Hoang lien 20g
Phong phong 12g Long nao 4
Thanh dai 12g NgUu hoang lg
Xa hUdng lg
Tan bot, hoa nUdc cdm , lam vien to bang hat gao, uong 10
vien/lin vdi nUdc kim ngan hoa.
+ Neu can kinh hu nhiet, co giat, phat sot, can rang hoac
kinh quy, nong ret ho&c vi can moc khfic ty tho gay non miia,
bung trUdng, it &n, ngu khong yen, nhieu ddm dai thi dUng Uc
can tan.
171
Xuven khung 4g Dtfdng quy 8g
Bach linh 8g Sai ho 4g
Cau ding 8g Bach tru&t 8g
Cam thao 4g
Tom lai: bon chiing kinh, phong, ddm, nhiet nay khong
the phan biet dtft khoat dtfdc, ma thtfdng thtfdng cung xu&'t
hien lin Ion vdi nhau. Chiing cap kinh phong neu thiy cac
chiing: ban tay duoi, m it nhim, mieng ha, thop noi cao, hdi
thd gap, tinh thin me man, mieng cam khong noi, kinh gi^t
khong thoi, son dai la tien ltfdng khong tot; con nhtf kinh gi&t,
tinh thin me min, sau khi cho uong thuoc din din tinh lai II
dl chtfa. Chtfng c£p kinh phong rit nSng, neu khong dieu tri
kip thcfi, ho&c benh tinh keo d&i, khi huyet tieu hao qua, tuy c6
khi khong chet, song cung thtfdng co the phat sinh ra cac di
chtfng bai liet, cam, si ngoc.
Dieu tri dtf phong: sau khi co giat cin y§n tam thin, dtfdng
khf huyet, dung bai Yen than chan kinh hoan
Phuc than 20g Sinh dia 8g
Mach mon 8g Bach thtfdc 8g
Tao nhan 8g Hoang lien 8g
Chu sa 8g Ngtfu hoang 8g
Thien true hoang 20g Nhan sam 20g
Bac ha 8g Long cot 8g
Moc thong 8g Nam tinh 20g
Chi ttf 8g
Thanh dai 4g nghien rieng.
172
Cac vi tan bot, luyen vdi mat, lam vien bang hat dau xanh,
uong 3 - 5 vien/ian vdi ntfdc gtfng nhat.
B. MAN KINH PHONG
1. Nguyen nhan
- Thtfdng phat sau cac benh nang va cac benh lau ngay
hoiic uong qua nhieu thuoc han ltfdng khac phat, thuoc tho,
thuoc ta ha, den noi ty vi bi ton thtfdng, ty htf thi can phong
nhan do xam pham vao, lam thanh kinh quyet, ia chay, cho
nen cung goi la ty phong.
Chtfng c&p kinh phong chiia khong dung cung thtfdng dan
d£n man kinh phong.
- An uong btia bai, san s6c khong day du, dinh huyet
khong tot, ty vi suy yeu, khf huyet htf nhieu, noi phong theo do
noi day ma cha'n dong kinh giat.
Benh nay nguyen la thuoc htf han, nhtfng cung co trong htf
ghe co nhiet, do la chtfng cap kinh phong nong dtf, dung nham
thuoc cong phat lam ton thtfdng trung khf, phong nhiet khong
giai dtfdc ma gay nen. Sach Bao xfch tan bien goi la man kinh
gh6 nhiet.
2. Bien chiing luan trj
2.1. T h i ty hu
- Trieu chtfng: sac mat trang bech, thfch nam, khong co
than, nam ngu de lo trong mat ra, co giat khong co stfc, luc
phat luc khong hoac ngu me ma co rut, dau mat dao dong hoac
non mtia hoac ia long, trong co co tieng ddm, hdi suyln hoac
minh hdi ndng, chan tay lanh hoac khong nong ma phat kinh
quyet, mach nhtfdc vo ltfc.
173
Nhan sam
Bach linh
Hoac htfdng
Cam thao
- Phtfdng phap dieu tri: boi tho. tic moc.
- Phtfdng thuoc: dung bai Tien thi bach truat tan de b6i bo
tho, tfc che moc
lOg Bach truat 20g
20g Moc htfdng 4g
20g Cat can 20g
4g
Cac vi nghien nho, uong 12g/l£n x 3 l£n/ngay.
+ Neu ia chay nhieu thi gia: hoai sdn 16g, bien dau 8g,
nhuc d&u 4g.
+ Neu khat ntfdc thi bo moc htfdng va boi cat cin.
+ Neu co giat nhieu thi gia toan yet 4 con.
Trtfdng hdp ty htf can thinh thi nen dung bai Hoan can ty
ty thang de bo ty, ich vi, binh can dep phong
Que chi 4g Nhan sam 4g
Bach thtfdc lOg Bach linh 8g
Hoai sdn 6g Bach truat 6g
Bach bien dau 8g Sinh khtfdng 4g
Tran bi 3g Dai tao 3 qua
Chicb thao 4g
9.2. The ty than deu hw
- Trieu chtfng: moi mat xanh xam, ngu me, lo trong mat,
tran do mo hoi, thinh thoang ia long, thtfdng non mtia ra ntfdc
trong, lac dau. cam mieng, tay chan hdi co giat, stic yeu, co
tieng ddm, hdi thd gap, tay chan buot lanh, mach trim vi. Do
174
la ty than deu suy kiet, goi la man ty phong thtfdng dan den
htf thoat ma chet.
Trong chtfng htf co ghe nhiet, thtfdng minh nong, mieng
khat, ngtfc day, thd to, tam buon btfc, it ngu, 1dm giong, mtfa
ra ddm dai.
- Phtfdng phap dieu tri: on bo ty than.
- Phtfdng thuoc: dung bai Kha bao lap to thang
Nhan sam 12g Pha co chi 12g
Hoang ky 40g K ytit 12g
Quy than 8g Bach thtfdc 16g
Bach tru^t 12g Ho dao 1 qua
Sdn thu 12g Thuc tao nhan 12g
Chich thao 6g
Hoac dung b;i True han dang kinh thang
Ho tieu 4g Bao khtfdng 4g
Dinh htfdng 10 nu Nhuc que 4g
Tan nho, uong l-2g/lan. dat long bep nau ntfdc lam thang.
+ Trtfdng hdp ty than htf han gay di ta hoac ta lau, tiet ta
khong cam dtfdc, dau bung khong het va co chtfng lanh ly thi
dung Vi quan tien
Thuc dia 12g Ngo thu 2g
Hoai sdn 8g Can khtfdng 4g
Bien d£u 8g Bach truat 12g
Chich thao 4g
175
+ TrUdng hdp man kinh phong nang, tho ta khong dim,
lanh chan tay, truy tim mach thi nen hoi dtfdng ctiu nghich
gap, chon dung mot trong cac bai sau:
Bai 1: Co chan thang
Nhan sam 8g Bao phu ttf 8g
Bach truit 8g Hoang lien 12g
Bach linh 8g Nhuc que 0,4g
Chich thao 4g Hoai sdn 8g
Bai 2: Phu tti 
<
f trung thang
Nhan sam 8g Phy tti che
Chfch thao
8g
4g
Can khtfdng 6g
Bach truflit 8g
Bai 3: Tti vi hoi dtfdng
Nhan sam 8g Can khtfdng 4g
Phu ttf che 4g Chich thao 4g
Tuy theo tre ldn, be ma ap dung.
Bai 4: Luc vi hoi dtfdng am dieu tri am dtfdng sap thoat
Nhan sam
Phu ttf che
Quy than
8g
4g
4g
Thuc dia 8g
Can khtfdng 4g
Chich thao 4g
2.3. Thehu trung hiep thuc
- Trieu chting: hay gap trong ca'p kinh phong, dieu tri ha
nham gay man kinh kiem chting dam nhiet la trong htf trung
hiep thtfc
176
- PhUdng phap dieu tri: thanh nhiet hoa dam, ich khi
dtfdng am.
- Phtfdng thuoc: co the stf dung Thanh tam dich dam thang
kiem ca 2 phep thanh va bo
Quat hong 3g True nhtf 8g
Ban ha 3g Chi thtfc 3g
Bach linh 8g Sinh khtfdng 4g
Mach dong 4g Xtfdng bo 3g
Toan tao nhan 6g Nhan sam 6g
Hoang lien 3g Nam tinh 3g
Cam thao 2g
&c dung bai Dai dinh phong chau thang
Bach thtfdc 12g Quy ban 8g
Mach mon 12g Sinh dia 12g
A giao 8g Ngu vi tii 6g
Ma nhan 8g Miet giap 8g
Mau le 12g Long do trtfng ga 1 qua
Cam thao 2g
HEN SUY^N
I. DAI CUONG
Benh hen la thtf benh phat tting cdn co tieng ddm suyen,
khi phat trong hong co tieng k6o co ctf, thd ra thd vao kho
T12-CK...NK 177
khan; neu nang thi thd suyen khong n&m ngtia daoc. Benh hen
phat sinh vi co ddm dong lau ngay lap d phe, gap phai nhting
nhan to khac nhu ngoai cam, &n uong, tinh chi. lao quy^n lim
cho ddm can trd dtfdng di cua khi, phe khi nghich len ml
thanh.
I. NGUYEN NHAN
1. Ngoai cam xam tap
Ngoai cam ta khi phong han hole phong nhiet khong tan
ra dtfdc m l tu lai d phe, can trd phe khi khong phan bo dtfdc
tan dich, tan dich tu lai sinh ddm. Sach Lam chting chi nam
viet: " Benh hen II loai benh ngoan co, hln vlo ben du hdp vdi
phe he, t l tu lai can trd khf, ddm hole nhtf thd phai bui kh6i,
anh htfdng den stf tuyen giang cua phe khf, tan dich ngtfng ty
lai thinh ddm troc chtia dong d trong cung c6 th i gay thinh
hen.
2. An uong khdng dung cach
An nhieu do song lanh, han am dong d trong ho|c thfch an
thti chua man, ngot beo, tfch ddm, chtfng nhiet hoac an nhiing
thti nhdn beo, ty khong kien van tot, thtfc an uong khong hoa
het, ddm troc sinh ra, xam pham len phe, gay thanh benh hen.
Sach Y phien noi: “Hen la vi an nhieu do chua man thlm
thau vao khf quan, ddm vao ket tu lai, moi khi gap gio lanh,
khf uat, ddm tac thi phat hen; cho nen mdi co nhtfng ten goi
nhtf thtfc hao (do an ma sinh hen), ngtf tinh hao (an ca ma sinh
hen)”.
3. Benh hau the htf
Ngtfdi von yeu hoac sau khi bi b?nh nhtf: bi sdi, ho gl, bi
cam mao nhieu lin, bi ho lau ngly; lim cho phe khf hao ton
178
khi khong hoa tan, ddm aim sinh ra d trong hoac am htf hoa
thjnh, nhiet chtfng dich tu, ddm nhiet co ket, hoac tre bam thu
tien thien yeu.
III. BI$N CHONG LUAN TR|
Dac diem cua hen la phat tting cdn, khong co luc co dinh,
thtfdng bi ve dem; khi phat co tieng ddm keo, kho thd, khong
n&m ngtfa dtfdc. Tuy theo the tang cua tre ma benh nang, nhe;
phat day hay thtfa; thdi gian phat dai hay ng&n khac nhau. Cdn
phat ngSn chi miy phut hoac may gid, nang thi keo dai may
ngay. Noi chung benh phat va ngting deu nhanh, phan nhieu
phat dot ngot va cung co nhiing tien trieu: hong ngtia, hat hdi,
mui chay ntfdc trong, thci kh6, ngtfc kho chiu, d hdi, non miia,
tinh tinh khong yen; tiep do hong tic, ngtfc ttic, ho khan roi kh6
thd, thd ra dai, trong hong c6 tieng ddm keu, ddm it va dinh,
kh6 khac nho; nfing thi ha mieng, nho vai, m lt md, khong n&m
ngtia dtfdc. Ngoi ngay cui xuong co phan dl chiu, m lt xanh
nhdt, moi xanh tim, mo hoi tran ra d&m dia, co khi con co nong
ret. Neu ho ra dtfdc mot ltfdng ddm dac, thi bdt vtfdng tac, thd
cam thay de chiu dan, tieng ddm keo cung bdt, ngtfdi thtfdng
cam thay met. Neu benh tinh lau ngay, phat di phat lai lam cho
than the htf yeu. khi phat cdn thtfdng keo dai kho khoi.
A. TRONG CON
1. Hen han
1.1. Trieu chung
Thd gap voi, trong hong co tieng hen, ngtfc day ttic nhtf
dang tic, khong ho nhieu, ddm it kho khac, sic mat toi tre hdi
xanh, mieng khat hole khong, thich uong nong; trdi lanh hole
bj lanh thi de phat. Tre sd ret, reu tring trdn, mach phu khin
hoiSc huyen khin.
179
1.1. PhUOng phap dieu trj : on phe tan han. hoa dam djnh
suyen.
1.2. PhUOng thuoc: dung bai Xa can ma hoang thang
Xa can 8g Ma hoang 8g
Can khtfdng 2g Ban ha 8g
Te tan 2g Tti uyen 4g
Ngu vi 4g Khoan dong hoa 4g
Cam thao 4g Dai tao 3 qua
• Neu ddm nghich len, suyln thd khong ndm dupe thi gia
dinh lich tti 4g.
- Neu bieu hin, ly c6 dim i£m, hin hdi nhieu thi sti dung
b ii Tilu thanh long thang gia: hanh nhan, tti td, bach ti£n,
trin bi de hoa dam ldi khi
Ma hoang 8g Ngu vi 4g
Que chi 8g Ban ha 6g
Bach thtfdc 8g Can khtfdng 2g
Te tan 2g Thach cao 8g
Cam thao 4g
- Neu benh lau am thinh, dtfdng htf; benh phat lien tuc.
khi phat thi hong co tieng ddm keo nhtf ngay, tieng noi nho.
khi ngan, thd dtit hoi, ho ddm trong loang, sic m it xanh nhdt.
ra mo hoi, chan tay lanh, reu ltfOi nhdt tring, mach trim te thi
nen chtia ca tieu va ban; cin on dtfdng bo htf, giang khi hoa
dam, dung bai To tti giang khi thang gia giam
To tti 8g Tien ho 4g
Trin bi 3g H iu phac 3g
180
Ban ha 6g Dtfdng quy 6g
Nhuc que 2g Sinh khtfdng 2g
Cam thao 3g
Co the gia dang sam, trim htfdng, kha tii, ho dao nhuc.
- Neu dtfdng htf ro ret thi gia: phu tii che, tii thach anh.
2. Hen nhiet
2.1. Trieu chung
Thd to, hdi thd dtfa len manh, tieng ddm trong hong nhtf
rong len, ngtfc nho len, stfdn cang, ho k6o dai timg cdn, ho ra
ddm di'nh due die kho khac ra, ngtfc khong yen khd chiu, mat
do, mieng dang, khat thich uong ntfdc, reu ltfdi vang nhdn,
cha't ltfdi do, khong ret, mach hoat sac hoac huyen hoat.
2.2. Phuong phap di4u trj: thanh nhi$t, tuyen phe, hoa dam,
dinh suyen.
2.3. PhUOng thuoc: dung bai Dinh suyen thang
Ma hoang 8g Hoang cam 2g
Hanh nhan 4g To tii 8g
Khoan dong 4g Bach qua 4g
Ban ha 6g Tang bach bi 4g
Cam thao 4g
- Neu co han ta bo d ngoai, phe nhiet uat d trong thi gia
thach cao de thanh ly nhiet.
- Neu bieu han nang thi gia: que chi, sinh khtfdng.
- Neu phe khi nghich, ddm k6o len khong nam dtfdc thi gia:
dinh lich tii, dia long.
181
- Neu noi nhiet d&y tac, reu ludi kho vang gia: dai hoang,
mang tieu.
- Neu ddm dac vang dinh thi gia: tri mau, xa can, cap
phan.
- Neu benh lau ngay, nhiet thinh hai am; trong htf kiem c6
thtfc, thd ngin dtit hdi, ho khan, ddm it chat dinh, mieng kho,
hong kho, phien nong, go ma dd, ltfdi dd, it reu, mach te sac thi
nen dtfdng am thanh nhiet, liem phe hoa dam; co the stf dung
bai Mach mon dong thang gia: sa sam, xuyen boi miu, ngu vi
tut, thien hoa phi'n.
B&i Mach mon dong thang
Nhan sam 8g M^ch mon 8g
Nganh me 12g Ban ha 6g
Cam thao 4g Dai tao 3 qua
- Thftn htf khf nghich thi gia them: dia holing, sdn thii,
dtfdng quy, ho dao nhuc, kha ttf, ttf thach anh.
- Neu hen khi phat ra, ddm vdi khi day nghet len, phai
ngoi khong n&m dtfdc, ddm dai diy tic hong nhtf keo ctfa, ddm
dinh dac kho khac, reu ltfdi day, mach hoat thtfc thi cin trif
dam ldi khieu, giang khi binh suyen, dung bai Tam ttf dtfdng
than thang gia: hau phac, hanh nhan, ban ha che; uong cung
Tao giac hoan (tao giac, dai tao).
Bai Tam ttf dtfdng than thang
To ttf 8g La bac td 8g
Bach gidi tii 8g
Hoac co the dung bai Khdng dien ddn
Cam toai 2g Bach gidi tii 4g
Dai kich 2g
182
B. NGOAI CON
Benh hen phat di, phat lai nhieu lin tat nhien se lam cho
chinh khf hu, cho nen luc benh khong phat cin boi bo chfnh
khf chiia vao goc benh. Can cii trieu chufng hu cua the chat v i
tang phu roi chUa vao 3 tang ty, phe, than.
1. Phe hu
1.1. Trieu chung
Hay ra mo hoi, sd gi6, hay bi cam mao, moi khi khf hiu
thay doi thi phat benh, trudc khi phat benh thi h it hdi, tit
mui, chay nUdc mui trong, thd yeu, tieng noi yeu hoic trong
hong thly co tieng co cii, ddm trong loang sic tring, sic m it
bac nhdt, reu ludi mong tring, chit ludi nhdt, mach te nhUdc
hoic hu dai.
1.2 PhUdng phap dieu trj: bo phe, cd've.
1.3. Phuong thuoc: dung bai Ngoc binh phong tan
Hoang ky 12g Bach truat 8g
Phong phong 4g
- Neu co sd lanh, sd gio thi gia: que chi, bach thUdc, sinh
khUdng, cam thao. dai tao.
- Neu khf am deu hu, ho khan, ddm ft chat dfnh, mieng
hong kho, chat ludi hong thi sU dung bai Sinh mach tan gia: sa
sam, hoang ky, ngoc true.
Bai Sinh mach tan
Nhan sam 8g Mach mon 8g
Ngu vi tu 4g
183
2. Ty hu
2.1. Trieu chung
Tre an kem. bung day, cham tieu hoac an thii nhdn b6o de
dau bung, ia long (thtfdng vi an uong that thtfdng ma b^nh
phat) ngtfdi met. khi ngAn khong du de thd. tieng noi veu. reu
ltfdi mong nhdn hoac trang nhdn, chat ltfdi nhdt. mach tram te.
2.2. Phuong phap dieu tri: kien ty, hoa dam.
2.3. Phuong thuoc: dung bai Luc quan ttf thang
Dang sam 8g Bach linh 8g
Bach tru&t 8g Trin bi 3g
Ban ha 4g Cam thao 4g
Neu ty dtfdng khong ph&'n ch&'n, ngtfdi lanh, chan tay lanh,
tien long thi gia: que chi, can khtfdng.
3. Than htf
3.1. Trieu chUng
Thd gap, doan khi, ctf dong thi kho thd hdn, thd vao kho.
tam hoang hot, choang dau, u tai, ltfng goi mem yeu. co khi sd
lanh, chan tay lanh, ra mo hoi, sac mat trang xanh. reu ltfdi
mong trang. chat ltfdi non beu, go ma do, phien nong. mo hoi
ra dinh tay chan, ltfdi hong it reu, mach trim te sac.
3.2. Phuong phap dieu trj: bo than, nhiep nap.
3.3. Phuong thuoc: dung bai Kim quy than khi hoan
Thuc dja 30g Bach linh 12g
Hoai sdn 16g Trach ta 12g
184
Sdn thu 16g Dan bi 12g
Phu tii che 8g Nhuc que 8g
Co the dung That vi do khf hoan de fch than, nap khf
Thuc dia 30g Bach linh 12g
Hoai sdn 16g Trach ta 12g
Sdn thu 16g Dan bi 12g
Ngu vi tii 8g
- Neu than htf khong nap dtfdc khi thi gia: ho dao nhuc,
dong trung ha thao, ttf thach anh.
Hoac stf dung bai Sam cap tan (nhan sam, cap gidi).
- Phe htf, ty htf, than htf tuy c6 d&c diem rieng, nhtfng tren
lam sang thtfdng hay xu&'t hien xen l&n, bieu hiSn cac chting
phe ty khf htf, phe thin khf htf ho&c phe thin am htf hoSc ty
than dtfdng htf. Khi chiia cin bien chiing ma dung thuoc cho
thoa dang.
- Benh hen khi chtfa phat, co the sii dung thuoc binh bo
phe than :
Dang sam 8g Ngu vi ttf 4g
Hoang ky 8g Dong trung ha thao 8g
Tii ha sa 8g Ho dao nhuc 4g
- Trong dan gian co nhieu phtfdng thuoc ddn gian de dieu
tri benh nay, nhtfng cin can cii chiing trang tren lam sang ma
ltfa chon phtfdng dtfdc phu hdp mdi co kien hieu.
+ Dung la ca doc dtfdc phdi, thai quan nhtf dieu thuoc la
ma hut, khi benh dang phat cung cit dtfdc cdn hen suyen.
+ Dia long mo bo ruot, riia say kho, nghien moi lin uong
4g x 2 lin/ngay.
185
+ Tao giac log sac lay nUdc. ngam vao 30g bach gidi ttf
(mot ngay mot dem), say kho tan bot. uong 2 g x 2 •3 lan/ngay;
khi benh dang phat, ddm keo len uong thi tot.
+ Tim chin 5 con tam ntfdc giing, sly kho ntfdng tren ngoi
roi nghien nho, hoa ntfdc uong.
c h l t n g t i c h t r e
I. DAI CUONG
Chiing tich tre cdn goi la thtfdng thtfc, thtfc tich hofic tuc
thtfc; day la mot chiing benh dtfdng ruot thtfdng tha'y b tre em.
Vi chu stf thu nap, ty chu v&n hoa; ty vi tre em cdn yeu cho
nen an bu can dung gid va dung ltfdng, do &n lai cing phai
thich hdp vdi stf cin thiet trong thdi ky cua tre mdi co thi v$n
hoa dtfdc cha't tinh vi dtfa vao cac tang phu ma lam cho da
thit 16n len
II. NGUYEN n h An
Do an uong khong vtia phai, bu mdm khong dieu do ho&c
an qua nhieu do song lanh, beo, ngot; nhiet tich lai ma sinh ra
trung, an uong khong tieu lam ton hai ty vi, lam cho ty vi mat
chiic nang thu nap va van hoa, do do ma trd nen tich tre.
Tre em thtfdng thay 3 loai tich tre: nhieu nhat la tich siia,
roi den tich do an va trung tich. Benh nay neu lau ngay khong
dieu tri hoac dieu tri khong dung, co the thanh cam tich. Co
nhan co luan thuyet: tich la me cua cam va khdng cd tich thi
khong co cam. Tich tre thtfdng gay ra non miia, ia chay; cho
nen can tham khao cac chiing cam, non miia va ia chay.
186
III. BI$N CHONG LUAN TRI
Chiing tich tre tuy deu la do an uong biia bai ma gay ra
benh cua ty vi, theo nguyen nhan benh ma noi thi thuc ta la
hi3u hinh, nhung vi the chat tre manh yeu khac nhau can chan
doan phan biet cho ro la thuc chting hay trong hu co thuc d
mot so*the benh.
1. Tich sura
1.1. Trieu chung
Tre em con nho bu khong chiing mtfc, khong tieu hoa kip,
ngUng tre lai d da day lam trd ngai cho cd nang tieu hoa cua ty
vi, do do ma phat sinh ra chtfng ngUc bung triidng day, dau
nhtic, khong muon bu, non mtia ra siia mui chua khai, n&m
ngu khong yen, choc choc lai khoc hoic di ia ra mui chua khln
hole bi khong thong.
Neu tich siia hoa nhiet thi minh sot nhe, mieng nong ma
khat, sic mat vang tre, reu ludi nhdn di'nh vang ban, mach
hoat sac, chi tay sac tia.
Neu the chat hu han, co bieu hien than chi dd din, sic mat
xanh vang, reu trang nhay, math tram hoat, chi tay tram tre
khong troi chay.
1.2. Phuong phap dieu trj: ly khi, tieu nhu.
1.3. Phuong thuoc: dung bai Tieu nhu hoan
HUdng phu 80g Mach nha 40g
Sa nhan 20g Than khuc 40g
Tr&n bi 20g Chich thao 20g
Tat ca tan nho, vien to bang hat gao, uong l-2gAln, ngay
uong 3 lin.
187
tan
- Neu the chat tre htf yeu thi dung bai Sam linh bach
Dang sam 8g Y di 20g
Bach linh 20g Bien diu 20g
Bach truat 20g Hoai sdn 12g
Tran bi 12g Cat canh 8g
Sa nhan 8g Lien nhuc 20g
Cam thao 8g
Tan nho, uong 3-6g/lan, ngay uong 3 lin.
2. Tich do an
2.1. Tri$u chiihg
Tre em an uong khong chtfng mtfc, &n bxia bai hoa qua
song lanh, do beo ng&'y, tieu hoa khdng kip gay thtiC tfch; cd
che va benh chtfng giong vdi tich siia, song co phan nang hdn.
2.2. Phuong phap dieu trj: hanh khi, dao tre.
2.3. PhUOng thuoc: dung bai Bao hoa hoan
Than khuc 40g Tran bi 20g
Sdn tra 80g Ban ha 40g
La bac ttf 20g Bach linh 40g
Lien kieu 20g Mach nha 40g
Cam thao 20g
Neu tre co the chat von khoe, dung phep cong tich, lam cho
tich tre tieu trir, sau mcli dieu vi hoa trung.
- Neu thtfc tich nhe thi dung bai Moc htfdng dai yen hoan
188
Moc htfdng 12g Mach nha 12g
Chi thtfc 12g Sdn tra 12g
Bach truat 12g Thin khuc 12g
La bac tii 8g Trin bi 12g
Hoang lien 12g Sa nhan 8g
Lien kieu 12g
Cac vi tan nho, tron bot than khuc nau ho lam vien, uong
2-4g/lin.
- Neu thtfc tich nang thi dung bai Ngu cam tieu tfch hoan
Mach nha 32g Tam ling 12g
Sdn tra 20g Nga trult 12g
Binh lang 12g Trin bi 6g
Thanh bi 8g La bac tii 8g
Xuyen luyen tii 20g Hac stfu 6g
Than khuc 12g
- Neu thien ve htf han do ty dtfdng khong van hoa dtfdc thi
dung bai Kien ty hoan
Nhan sam 80g Mach nha sao 80g
Sdn tra 60g Chi thtfc 120g
Bach truat 80g Thin khuc 80g
Tan nho, dung thin khuc nau ho lam vien uong, ngay
uong 20g, chia 2 lin.
Hole dung bai Chi thtfc tieu bi hoan
Chi thtfc sao 20g Mach nha 12g
Thin khuc 8g Ban ha che 12g
189
Phuc linh 12g Bach truat 12g
Nhan sam 12g Hau phac 4g
Cam thao 4g Hoang lien 20g
Khi cin dieu vi hoa trung co the si dung bai Htfdng sa luc
quan tii thang
Dang sam 6g Tran bi 3g
Bach linh 8g Ban ha che 4g
Bach truat 8g Moc htfdng 3g
Cam thao 3g Sa nhan 3g
Sinh khtfdng 4g Dai tao 2 qua
3. Trung tfch
3.1. TriSu chiing
6 tre em thtfdng c6 3 loai: giun dua, giun kim, san xd mft;
trong do giun dua la nhieu nhat. May loai trung tfch nay tuy
co cho khac nhau, nhtfng tre bi giun san den mot thdi gian
nhat dinh nao do ma trd thanh chiing trung tfch thi deu xuat
hien mot so chtfng trang nhtf: mat vang, ngtfdi gay top, tfnh
tinh gat gong, tinh than khong yen, tham chf phat ra kinh
giat, an uong that thtfdng, ldm giong, dau bung, bung trtfdng
day, dai tien khong binh thtfdng.
3.2. Phuong phap dieu trj
- Trtfdng hdp the chat tre con khoe thi co the tly giun va
cong tfch, sii dung bai Ha trung hoan
Kho luyen can bach bi 2d
Hac sat 4g Binh lang 8g
Vu di 8g Kinh pha'n 2g
190
Tao nhan 8g Sii quan tii 2g
Quan chung 8g Moc hUdng 6g
Cac vi tan hot, tron ho than khuc lam vien, uong 8g/ ngay.
Ho|c dung bai Truy trung hoan
H&c sUu 320g Binh lang 320g
Loi hoan 80g Moc hUdng 80g
Tan nho, dung nhan tran 80g, tao giac 40g, kho luyen can
40g, sic nUdc che thuoc vien, gia ky lam vien to b§ng vien dau
xanh, uong 4-8g/lln khi doi, ngay uong 2 l£n.
- Neu the ch&'t tre hu yeu thi dung cong bo kiem tri tranh
trUdng hdp giun san chua het ma chinh khi da ton thudng
trudc roi thi c6 the sii dung bai Phi nhi holn
Dang slim 10g Xuyen ho&ng lidn 8g
Bach linh 12g Ho ho&ng lien 20g
Bach truat 20g Lo hoi lOg
Cam thao 6g Sii quan tii 16g
Mach nha 14g Than khuc 14g
Sdn tra 14g
Cac vi tan nho, cdm nep lam ho ma hoan to bang hat gao
nep, uong 20-30 vien/lan vdi nUdc cdm.
- Neu trung tich ma thap nhiet nSng kiem ia chay thi nen
kien ty trtf thap, thanh nhiet sat trung, dung bai Thanh nhiet
hoa trung thang
Bach truat 4g Sii quan tu 8g
Bach linh 8g H&u phac 3g
Coc nha 16g Hoang lien 4g
191
Than khuc 8g Trach ta 8g
Cam thao 3g Dang tam 2g
TrUdng hdp the chat tre hu yeu qua thi boi bo trtfdc, roi
cong true sau.
CAM TICH
I.DAI CUONG
Doi vdi chut cam, cac y gia ddi xtfa c6 2 loi giai thich khac
nhau: mot thuyet cho ring cam la co ham nghia ngot, muon
n6i tre em ham fin nhieu do ngot bdo, lam hao ton hinh khi,
d£n dfin tich tre lai, lau ngay thanh cam; mot thuyet khac n6i
ham nghia kho (can), muon noi chtfng cam thi da so tan dich bi
kho kiet. Thuyet trtfdc la giai thich theo nguyen nhan b$nh,
thuyet sau la giai thich theo benh ly.
Chting cam tfch la mot trong nhting chting trong yeu cua
nhi khoa. chi mot cach rong rai vao loai benh cua tre em do ty
vi hu yeu, tan dich kho kiet, den noi long da kho heo. bap thjt
teo roc, sot ve chieu, dai ra nhu nUdc vo gao, bung ong noi gan
xanh, ron loi, rang trd ra; nang hdn ma hop, mui kho, mat md,
tre hay nghien rang can nong, ham an do hoa qua chua m&n,
thich an la (than, mun cUa, bun dat)... do la mot loai benh suy
nhUdc man tinh cua nhieu loai benh chting gay ra. Co nhan noi
15 tuoi trd len la lao trai, 15 tuoi trd xuong la cam, vi vay co
ngUdi cho rang cam com d tre em la lao d ngUdi ldn, thuc te
khong phai nhu vay. Noi chung cung co cho giong lao trai: gay
mon, nong cdn, lau khong khoi, tinh huyet kho kiet.
Sach Tieu nhi ve sinh tong luan phtfdng noi: "Lao cua
ngtfdi ldn do than tang hu ton, tinh tuy suy kho; cam cua tre
em do ty tang hu ton, tan dich tieu mft't".
192
II. nguyen nhAn
1. An bCra cac do ng<?t beo
Do do In qua phiic tap, khong tieu hoa kip hoac an uong
khong sach se, cam nhiem cac thii trung lam ton hai ty vi, tich
tre nhieu sinh nong trong, nong trong lam ton thtfong den
phan am, tan dich cua ty vi bi hao ton lam cho bap thit ngay
cang giy roc, bung ngay cang to ma thanh chiing cam.
2. Dung thuoc cong phat thai qua
Ty am bi ton thudng, tan dich kho ma sinh nong d trong,
khf cd 6 trung tieu khong vln hoa dildc, dlln trd thanh giy,
bung to.
Sach Au khoa thich me n6i: " Dai de chiing cam deu do In
uong btia bai, tang ty co tfch ma khong chfia, truyen sang cac
tang khac ma thanh ra chiing ngu cam". Nhu vay chiing cam
do tfch sinh ra la chu yeu. Tfch lau ngay lam cho ty vi bi suy
nhUdc, de ddn den giun san; ba chiing cam, tfch, trung co quan
he nhan qua vdi nhau. Tfch dieu tri khong khoi co the thanh
cam, tuy nhien cam khong phai hoan toan chi do tfch sinh ra.
Tom lai: cam la benh cua ty vi do an bu, cac do ngot beo
vo do, lam cho ph&n am cua ty vi bi ton thiidng qua, tfch nhiet
lam hao khf huyet ma ra, benh ly cua no la mat tan dich sinh
nong cl trong.
III. bi£n CHONG LUANTR!
Chiing trang cua cam tuy bieu hien ra r&'t nhieu song tom
lai khong ngoai 3 phUdng dien: ty vi bi ton thudng, khf huyet
hu kem va co trilng tfch d dtfdng ruot.
T13-CK NK 193
1. Ty vj bj ton thtfdng
Xuat hien chiing &n khong ngon hoac hay doi, rao mi$ng,
khat ntfdc, sot ve chieu, soi bung, ia chay ho|c tan dich kho rao
ma sinh di ngoai tao bon, bung to, gan xanh noi lo len, ntfdc
tieu nhtf ntfdc vo gao, reu ltfdi tring mong hoac dly m l trdn
nhay.
2. Khi huyet suy kem
S ic vlng heo, ntfdc da xanh xao, blp thit gly trd xtfdng,
chan tay gly yeu, long toe kho thtfa thdt, thinh thoang sot cdn,
moi mieng tring nhdt, mach vi nhtfdc hole te sac.
3. Trung tich 6 dudng ruot
Thinh thoang dau bung, ia ra giun, bung d ly to rln,
nghien ring, ham In v lt la.
Tren lam sing chia theo tting tang khf bi benh m l phln
loai chia 5 chtfng cam, do la: ty cam, can cam, tam cam, phe
cam, than cam; trong 5 chtfng cam nay thi ty cam la thtfdng
thl'y hdn het, con 4 chtfng kia la tren cd so cua ty cam tien len
mot btfdc ma chuyen bien thanh.
Ngoai ra trong qua trinh phat benh cua chtfng cam con co
ghe phien khat, uong ntfdc nhieu thi do la cam khat; am htf co
sot cdn la cam nhiet; bung soi ia chay la cam ta; vung bung
dau quan, di ngoai ra mau mui la cam ly; ngtfc bung trtfdng
day, dau mat chan tay stfng phu la cam thung trtfdng; non
mtia, di ngoai ra giun dua, bung dau quan hoac mieng tia ntfdc
dai trong la hoi cam; sot cdn qua lai, long ban tay chan va
vung tim nong am i, dau nhtic trong xtfdng, mo hoi trom giong
lao trai II cam lao; ma mui do, ngtia, dau nhtic, Id loet, chay
ntfdc la ty cam; mu m lt do loet, ngtia dit m l sd anh sang hole
co may che trong m lt II nhan cam; neu diu nong sinh Id. thop
194
svfng cao la nao cam; loi rang Id loet, mieng thoi chay mau,
nang niia thi rung rang, an mon moi ma la nha cam. Tuy ten
goi nhieu song thtfc te deu thuoc ngu cam.
Dieu tri chu yeu d ty vi, dieu hoa stf an uong, tieu tich, sat
trung, thanh nhiet, trtf nong trong xtfOng, lam cho tan dich
dtfdc khoi phuc, ty vi vein hoa manh len, mdi co the thu dtfdc
ket qua nhtf y muon.
Khi dieu tri can phai can ctf vao the chat manh yeu cua tre
em, ket hop benh tinh cu the ma van dung hdp ly cac phtfdng
phap cong trtfdc bo sau, bo trtfdc cong sau, trong bo ghe tieu
hoac trong tieu gh6 bo.
Tre co the chat khoe, trtfdc cong pha tich sau phu trd ty;
ngtfdc lai tre the ch£t suy yeu thi trtfdc phu vi khi sau tieu
tich. Co nhan thtfdng dieu tri cam giai doan diu bang bai Tap
thanh hoan
Lo hoi 8g Ngu linh chi 8g
Sa nhan 8g Moc htfdng 8g
Nga truat 8g Stf quan ttf nhuc 8g
Hoang lien 12g Thanh bi 6g
Da minh sa 8g Quy than 6g
Tran bi 8g Xuyen khung 12g
Coc phdi kho (tam dam ntfdng) 12g
Cac vi tan nho tron mat ldn dtfc 2 cai, hoa vdi ho lam vien,
uong 4g/lan vdi ntfdc cdm nong.
- Trtfdng hdp ty cam giut nguyen khong gia giam.
- Trtfdng hdp can cam thi bo: nga truat, sa nhan, trin bi,
moc htfdng; gia them: long ddm, chi tvi, phong phong, thien ma,
thuyen thoai m6i vi deu 12g, thanh dai 6g.
195
- TrUdng hdp tam cam thi bo: nga truat. sa nhan. trftn bi,
xuyen khung, moc htfdng; gia: sinh dia, bach linh. long ddm
moi vi deu 8g, chu sa 4g, cam thao 4g.
- Trtfdng hdp phe cam thi bo: nga truat, sa nhan, thanh bi,
xuyen khung, moc htfdng; gia them: tang bach bi, cat canh, to
diep, a giao, cam thao moi vi deu 8g.
- Trtfdng hdp than cam thi bo: nga truat, sa nhan, thanh
bi, moc htfdng, ngu linh chi; gia them: thuc dia, bach linh, hoai
sdn, lien tut nhuc mdi vi 12g, dan bi 8g, trach ta 8g.
Khi benh da lau thi dung Phi nhi holm de lay bo lam tieu.
Dung nhtf Tr&n Phi Ha noi: " Hi chtfng cam mdi phat thi dung
Tap thanh hoan lam chu, neu co kiem chtfng cua 5 chtfng cam
khac thi linh hoat ma gia giam, khdng c£n phai tim nhieu bai
thuoc khac".
Bai Phi nhi hoan
Dang sam lOg Xuyen hoang lien 8g
Bach linh 12g Ho hoang lien 20g
Bach truat 20g Lo hoi lOg
Sdn tra 14g Su quan tii 16g
Mach nha 14g Than khuc 14g
Cam thao 6g
Cac vi tan nho, cdm nep lam ho ma hoan to bang hat gao
nep, uong 20-30 vien/lan vdi ntfdc cdm.
Tuy nhien tren lam sang co the tuy theo cac the benh
trong ngu cam tren ma linh hoat van dung
196
1. Ty cam (con goi la phi cam. thuc cam)
1.1. Trieu chiing
Sic vang, ngUOi gay, co luc phat sot, ru moi, thi'ch ngu,
bung d^y ciing, an bu khong duoc, ham an bun da't, bung to
ciing r&n, dau bung ia ra giun dua, dau to, co be, toe lUa thua,
ia chay, mieng kho, phien khat, di ngoai phan tanh ma di'nh,
ntfdc tieu nhu nU6c vo gao.
1.2. PhifOng phap dieu trj: kien ty, ly khi, tieu tfch.
1.3. Phuong thuoc
■Ty cam giai doan dau nen tri* tich, dung bai Tieu cam ly
ty thang, sau do tich het nen dieu hoa ty vi
Bai Tieu cam ly ty thang
Vu di 6g Tr£n bi 2g
Sii quan tii nhuc 4g Thanh bi 2g
Binh lang 4g Lo hoi 2g
Tam lang 3g Ho tieu 3g
Nga truat 3g Hoang lien 3g
Than khuc 6g Mach nha 8g
Cam thao 2g
- Neu kiem ti'ch nhiet, ia chay dung bai Thanh nhiet hoa
trung thang
Bach truat 4g Su quan tii 8g
Dang tam 2g Hau phac 3g
Coc nha 16g Hoang lien 4g
197
Than khuc 8g Bach linh 8g
Cam thao 3g Trach ta 8g
- Neu kem kiet ly, phan co nhay mau thi dung bai Htfdng
lien dao tre hoan
Moc htfdng 3g Tr&n bi 2g
Hoang lien 4g Thanh bi 3g
Dai hoang 4g H&u phac 3g
Binh lang 4g Thin khuc 8g
Cam thao 3g Sdn tra 6g
- Neu kem thung trUdng thi dung b&i NgU uyen quan khi
tan
Tang bach bi 12g Xich linh 12g
Cat canh 6g Sinh khtfdng bi 3g
Trin bi 3g Moc thong eg
Hoac htfdng 8g Dang tam 2g
Cam thao 4g
2. Can cam (cung goi can cam, phong cam).
2.1. Trieu chung
Dau toe dtfng dting len, mat mat va mong tay mong chan
deu hien ra sac xanh, mat nhieu dO
f va ntfdc mat dinh ket kho
md m^t, co mang trang che, l&c dau dui mSt, bung to, gan
xanh, than the g&y top, phien khat, btit nit, di ngoai phan
xanh nhtf reu.
2.2. Phuong phap dieu trj: binh can, thanh nhiet.
198
2.3. Phuong thuoc: dung bai Lo hoi phi nhi hoan
Lo hoi 40g Hoang lien 40g
Vu di 40g Ngan sai ho 6g
Sii quan tii lOOg Nhuc dau khau 25g
Ngu coc 80g Coc (ntfdng kho) 4 con
Ho lien 40g Mach nha 60g
Xa htfdng 8g Thin khuc 80g
Sdn dtfdc 80g Sdn tra lOOg
Bien dau 80g Hac sit 30g
Binh lang 20g Chu sa 8g
Tan bot, lam vien uong 4g/l lin, ngay 2 lin.
Neu c6 m it do stfng ngtia, mang tring che thi phai dieu tri
nhan khoa.
3. Tam cam (goi la kinh cam)
3.1. Trieu chiing
Run sd chang yen. toan than nong dtf, ma do. moi hong,
vung ngtfc non nao, mieng ltfdi sinh Id, long ban tay chan va
vung tim nong, mo hoi trom, phien khat, nghien rang, the ltfdi,
ngu tfa n&m sap, nhac an, gay kho hoac non mtfa hoac di ia
long.
3.2. Phuong phap diSu trj: ta tam, thanh nhiet.
3.3. Phuong thuoc: dung bai Ta tam dao xich thang
Sinh dia 8g Hoang lien 3g
Dang tam 2g Cam thao 3g
199
Moc thong 4g
- Neu tre phien khat, uong ntfdc nhieu thi dung bai Thanh
nhiet cam lo am
Sinh dia 16g Thach cao 12g
Mach mon 12g Tri m&u 8g
Thach hoc 12g Dang tam 3 sdi
Hoang cam 6g Nhan tr£n 8g
Cam thao 4g Ty ba diep 8g
4. Phe' cam (goi la khi cam hoac cam nac)
4.1. Trieu chiing
Da kho rap, long toe kho thtfa, sac trang bech, ho hen
suyen thcl, sd lanh phat sot, thtfdng chay ntfdc mui trong, mui
ma sinh Id.
4.2. Phuung phap dieu tri: ta phe, thanh nhiet.
4.3. PhifOng thuoc: dung bai Sinh dia thanh phe am
Tang bach bi 8g Sinh dia 8g
Tien ho 4g Thien mon 8g
Cat canh 4g Quy than 3g
To diep 3g Xich linh 8g
Hoang cam 4g Lien kieu 4g
Phong phong 3g Cam thao 4g
- Neu mui sinh Id loet thi boi tai cho bang Ty cam tan
200
Hung ddm 2g Thanh dai 4g
Xa hUdng 2g
Tan nho, tron tuy ldn hoa deu dan len mui.
5. Than cam (goi la cot cam, cap cam)
5.1. Trieu chung
Sic dem sam, ldi rang chay mau, hdi trong mieng thd ra
thoi, chan lanh nhu gia, bung dau, ia chay, ren khoc khong
thoi, thdi ky d&u thUdng co tien thien bat tuc (b&m thu than
khi yeu duoi).
5.2. Phuong phap dieu trj: tu am, giai doc, tieu cam.
5.3. Phuong thuoc: sii dung bai Kim thiem ho&n
Coc nU6ng kho 5 con Loi ho&n 12g
Nhuc dau khau 12g Lo hoi 12g
Kho luven can bach bi 12g Vu di 12g
Ho lien 12g Hac sat 8g
Hoang lien 12g
Tan nho, tron ho gao lam vien to bang hat dau xanh, hung
hoang lam ao, uong 15 vien/lan, ngay uong 2 lan.
Tiep do sii dung bai Luc vi dia hoang hoan de dieu bo
Thuc dia 20g Bach linh 12g
Hoai sdn 12g Trach ta 12g
Sdn thu 20g Dan bi 12g
201
- Neu doc hoa xong len phat nha cam. thi dung Tieu cam
vu di thang de ta nhiet doc
Vu di 4g Dai hoang 4g
Lo hoi 12g Mang tieu 4g
Ho lien 3g Hoang lien 4g
Hoang cam 6g
Hung hoang 0,4g (hoa vao ntfdc thuoc sic uong).
Neu dai tien thong roi thi bo: dai hoang, mang tieu; gia:
thach cao, linh dtfdng giac.
Tiep do sti dung bai Lo hoi phi nhi hoan de thanh dtf nhi?t
Lo hoi 40g Hoang lien 40g
Vu di 40g Ngan sai ho 6g
Sii quan txt lOOg Nhuc d&u kh&'u 30g
Ngu coc 80g Coc (ntfdng kho) 4 con
Ho lien 40g Mach nha 60g
Xa htfdng 8g Than khuc 80g
Sdn dtfdc 80g Sdn tra lOOg
Bien dau 80g Hac sat 30g
Binh lang 20g Chu sa 8g
Tan bot, lam vien uong 4g/l l&n, ngay 2 lan.
Dung ngoai thi stf dung bai Hung tao ddn de boi tai cho
Hung hoang Dai tao
Bo hat tao ra cho hung hoang vao, de tren mieng ngoi, s&'y
ton tinh tan bot, xat cho rang thoi.
202
NON Ml/A
I. DAI Cl/ONG
La mot chiing trang thudng thay d tre em, rat nhieu loai
benh deu co the gay ra non miia. Tre em ty vi con non yeu, non
miia rat de true tiep lam ton hai den ty vi, anh hUdng den cong
nang thu nap va van hoa cua ty vi. Neu nang co th§ din den cd
the suy nhUdc, do do khong the coi thudng.
II. NGUYEN NHAN
1. VI 3n bu ma non
T re em bu sula qua nhieu, an uong khong dieu do hoac an
qua nhieu do ngon beo, den noi da day khong thu nap dUdc, ty
khong van hoa noi, ti'ch tre trong da day cd nang chuyen van
thang giang mat dieu hoa ma gay non miia. Vi bu qua nhieu
ma trd stfa (sau bu non vot ra) thi goi la nghien nhu: vi an
uong khong dieu do ma mUa thi goi la thudng thuc tho.
2. VI lanh ma non mura
Nguyen nhan chu yeu la do trung khi hu nhUdc, phong
han, dam am, do an ngUng dong lai anh hUdng den cd nang
van chuyen khong the dua khi thanh len, giang khi troc xuong,
xong ngUdc len ma non miia.
HoSc do an nhiing do hoa qua song lanh hoac dung qua
nhieu thuoc dang lanh cong phat hoac ty vi bi phong han xam
pham vao hoac ngUdi me cho con bu an qua nhieu do mat lanh
ma lam cho siia cung lanh, tre em bu siia ay, lam cho vi bi ton
thudng ma sinh miia.
203
3. Vi nong ma non mtra
NgUdi me cho con bu an nhieu do cao ludng my vi, do xao
ran cay nong, gay cho nhiet tich trong siia; cho nen noi: me An
do nong thi siia nong, tre em bu phai thi nhiet doc tich lai d ty
vi hoac tre em an qua nhieu do cay nong, xao ran; nhiet tich
lai d trong vi hoac cam phai thdi khf on nhiet. an nJfp trong
dUdng ruot, ta khi xong len nhan do ma tao thanh non miia.
4. Vi giun ma non mura
Tre em bi giun dua ho&c vi nhiet nung n&'u d vi hoac vi btfc
bach d trong lam cho giun khong yen nhilu loan d trong, xong
ngUdc len, pham vao vi ma thanh non mtfa.
5. Ghe kinh ma non mua
Tre em khiep nhUdc de bi kinh sd, sau khi bi kinh s<
?,
phong khi de dong lam hai ty vi ma gay non mtfa,
Mot so" tre em the chat dac biet khac thudng. ty vi yeu nen
khi gap ta khi thdi tiet trai thudng gay non miia.
III. BI$N CHONG LUAN TRI
1. Vi an bu ma non mua
1.1. Trieu chung
Khi phat benh ngUdi hay nong, khong muon an uong. ldm
giong. bung trUdng day, miia ra siia va do an khong tieu. mui
chua khai, hdi thd hoi thoi, sac mat hdi vang, ludi reu day
nhdn, mach tram sac, chi tay sac tia ma tre, dai tien thudng
chua hoi ma lay nhay, tieu hdi vang.
1.2. Phuong phap di6u trj: tiet che su an uong, khoi phuc cd
nang van hoa, benh mdi phat thi sau vai ba ngay co the khong
204
dung thuoc ma khoi. Dieu tri nen lay tieu dao lam chu. them
on vi hoa trung lam ta dtfdc.
1.3. Phuong thuoc: vi bu ma miia thi dung bai Tieu nhu hoan
Huong phu 80g Mach nha 40g
Sa nhan 20g Than khuc 40g
Tran bi 20g Chich thao 20g
- TrUdng hdp vi an uong ma mtfa thi dungbai Bao hoa
hoan
Thsin khuc 40g Tran bi 20g
Sdn tra 80g Ban ha 40g
La bac tii 20g Mach nha 40g
Cam thao 20g Bach linh 40g
Lien kieu 20g
Hoac dung bai Hoa vi am
Tran bi 4g Hau phac 3g
Can khtfdng 2g Cam thao 3g
- Neu thtfc an tich tre ma vi khong han thi stf dung bai Dai
hoa trung aim
Mach nha 8g Tran bi 4g
Trach ta 4g Sdn tra 6g
Sa nhan 2g Hau phac 3g
Chi thtfc 4g
Hoac bai Ti§u hoa trung £m
Bach linh 8g Tr&n bi 3g
205
Sdn tra 4g Bien dau 8g
Chi'ch thao 3g Hau phac 3g
- Neu thtfc an dinh tre ma non mtfa kiem co dam thd'p thi
dung bai Luc yen tiln
Tr£n bi 3g Bach linh 8g
Hanh nhan 3g Ban ha che 4g
Chi'ch thao 3g Bach gidi tu 3g
- Neu thtfdng thtfc m£ ty vi khong v4n hoa thi phai chu
trong ty khi, nen dung Dieu trung lm
Dang sam 8g Can khtfdng 2g
Moc htfdng 2g Bach linh 8g
Hole htfdng 3g Sa nhan 2g
Bach tru&t 8g Dinh htfdng 2g
Htfdng phu 3g Cam thao 3g
- Neu thtfdng thtfc kiem nhieu ddm tre thi stf dung Luc
quan ttf thang; gia: sa nhan, bao khtfdng, moc htfdng.
2. Vi han ma non mtfa
2.1. Trieu chung
Thtfdng thtfdng an hoac bu vao mot thdi gian mdi non mtfa
ra. Ngtfdi xtfa noi: sang an chieu miia, miia ra ddm, ntfdc. siia,
do an it mui chua khai, sac mat xanh xao, chan tay lanh, moi
ltfdi nhdt nhat hoac co reu trang, mach tram tri, chi tay md
nhat khong ro.
2.2. Phuotig phap dieu trj: on van ty dtfdng, giang nghich. chi
tho.
206
2.3. Phuvng thuoc: dung bai Dinh du ly trung thang
Dinh htfdng 2 nu Nhan sam 4g
Ngo thu du lg Can khtfdng 2g
Dai tao 2 qua Bach truat 4g
Chi'ch thao 3 g
- Tre em do Sn do song lanh, han khi hai vi ma
mtia thi nen sti dung bai Dtfdng trung tien
Dang sam 8g Hoai sdn 8g
Bien dau 8g Can khtfdng 2g
Cam thao 3g Bach linh 8g
Hoac bai On vi am
Dang sam 8g Tran bi 3g
Bach truat 8g Can khtfdng 2g
Quy than 3g Bien dau 8g
Cam thao 3g
Sau do sii dung bai Ngu quan tti hoac bai Ly trung thang.
- Neu kiem ty than hu han, nhieu ddm dai hoac kiem
suyen sue thi sii dung bai Ly am tien
Dtfdng quy 4g Can khtfdng 2g
Thuc dia 4g Chi'ch thao 3g
Nang hdn thi sii dung Nhan sam phu tii ly am tien la hay
nhat, khong nen nghi ring non miia thi khong sii dung thuc
dia.
- Neu trong ty han, khi tre ma non miia thi sii dung Hole
htfdng yen vi tan
207
Hoac hUdng 4g Nhan sam 4g
Tran bi 3g Dinh hUdng 2g
Sinh khUdng 2g
3. Vi nhiet ma non mtfa
3.1. Trieu chung
An vao miia ra ngay, mieng kho khat, non mUa ra mui
chua khai, buon phien v&t va, moi lu5i kho do, ltfdi co reu
vang, dai tien hoi thoi, tieu vang do, mach hoat sac, chi tay do
tudi hoac s&c tia.
3.2. Phuong phap diiu trj: thanh vi, hda trung, chi £u.
3.3. Phuong thuoc: dung bai on ddm thang gia vi
Tran bi 2g Mach dong 4g
Ban ha 4g True nhu 8g
Bach linh 12g Chi thtfc (sao cam) 3g
Hoang lien 3g Dang tam 2g
Cam thao 2g
- TrUdng hdp neu la vi hoa noi nhiet non mtfa thi tat nhien
co chting phien nong, khat nude thfch uong ntfdc mat mach tat
hoat dai, hong sac thi sti dung bai Ngoc tuyen tan
Thach cao 24g Cam thao 4g
Hoac True diep thach cao thang
Nhan sam 4g Thach cao 12g
Mach mon 8g True diep 8g
208
Nganh me 12g Ban ha 3g
Cam thao 3g
- Neu co ddm thtfc tre kiem hoa nhiet, non miia thi sii
dung bai Nhi tran thang gia: thach cao, hoang lien, chi tti.
Bai Nhi tran thang
Tran bi 4g Bach linh 8g
Ban ha che 4g Cam thao 3g
- Neu ty vi ha nhtfdc ma kiem hoa thi sii dung bai Nhan
sam yen vi tan
Dang sam 8g Ho&ng ky 8g
Bach linh 8g Hoang lien 2g
Tr&n bi 3g Bach thtfdc 8g
Cam thao 3g
Hoac bai Quat bi true nhtf thang
Tran bi 3g Dang sam 8g
True nhtf 4g Cam thao 3g
- Neu vi hoa non mtfa ma khat ntfdc thi sti dung bai True
nhtf thang
True nhtf 4g Cat can 8g
Ban ha 4g Cam thao 4g
- Neu mua ha dtfdng khi hai vi thi tat nhien phien nong,
khat ntfdc, non mtia, nen sti dung Thap vi htfdng nhu am
Htfdng nhu 8g Triin bi 3g
Hau phac 4g Moc qua 4g
Bien dau 8g Hoang ky 8g
T14-CK...NK 209
Dang sam 8g Bach truat 8g
Bach linh 8g Cam thao 4g
Hoac Quat bi true nhtf thang.
- Neu noi nhiet thinh thi sii dung bai Ich nguyen tan (Luc
nhat tan) ho&c Ngoc tuyen tan.
- Neu vi trdi n&ng nong roi sii dung nhiing do song lanh,
lam hai den vi ma sinh non miia, do la thuoc am thu thi dieu
tri theo phep hu han de am vi, on trung hoSc co the stf dung
b&i Ngu linh tan, tuyet doi khong sU dung thuoc him ltfdng.
B ii Ngu Unh tan
Bach linh 8g TrU linh 6g
Bach trufit 8g Trach ta 6g
Que chi 4g
4. Vi co giun ma non mufa
4.1. Trieu chiing
Da day luc dau luc khong, sic vang hoac trang, thtfdng
miia ra ntfdc trong, co luc mtfa khan hoac miia ra giun dua.
4.2. Phuong phap di6u trj: on trung, yen hoi.
4.3. Phuong thuoc: dung bai O mai hoan
0 mai 300 qua Phu tii che 80g
Hoang ba 400g Que chi 240g
Hoang lien 240g Can khtfdng 400g
Thuc tieu 160g Dang sam 240g
Te tan 240g Quy than 160g
210
Dem o mai ngam da'm thanh 1 dem, hoc bo hat, gia nat
nhtf. Cac vi kia tan bot, tron o mai nat, hoa mat ong lam vien
to bang hat gao, uong 10 vien/ian x 2-3 lan/ngay.
- TrUdng hdp tang han thi dung bai Yen hoi thang
Dang sam 3g Can khtfdng 2g
Bach linh 6g Bach truat 4g
Ho tieu 2g O mai 2 qua
- Trtfdng hdp tang nhiet thi dung bai Lien mai yen hoi
thang
Hoang lien 40g Ho tieu 40g
Hoang cam 40g Loi hoan 40g
O mai 40g Binh lang 80g
0 mai boc bo hat, gia nhi* tron bot thuoc l&m vien to bang
hat gao, uong 10 vien/l&n, ngay uong 2 ldn.
5. Kinh sd ma non mCra
5.1. Trieu chung
Tam than buon phien vat va, nam ngu khong yen, sac mat
xanh, miia ntfdc trong; hoac kiem co minh hdi nong, mach
huyen sac, chi tay xanh tia.
5.2. PhUCtng phap <$6u trj: tran kinh an than, hoa vi khu phong.
5.3. Phuong thudc: dung bai Toan yet quan am tan
Dang sam lOg Bien dau 8g
Hoang ky lOg Lien tii nhuc 8g
Bach linh 8g Moc thong 8g
Toan yet 8g Bach chi 8g
211
Thien ma 8g Khtfdng hoat 8g
Cam thao 8g Phong phong 8g
Cac vi tan nho, uong l-2gAan vdi ntfdc sic dai tao 3 qua,
sinh khtfdng 3 lat lam thang.
Hoac bai Dinh tho hoan
Dinh htfdng 21 nu Duoi bo cap 49 cai
Khtfdng ban ha 3 cu
Tan nho, hoa ntfdc tao nhuc lam ho, lam vien bang hat
gao, uong 7 vien/lin.
IA CHAY
I.DAI CUONG
Benh thtfdng thay d tre em, nhat la dau mua he, giQa thu
lai cang thay nhieu hdn, do ia chay ma gay suy dinh dtfdng, trd
ngai cho stf phat due d tre, dan den hau qua nghiem trong, tuoi
cang nho anh htfdng cang ldn.
Trong dieu tri benh can can cti benh mdi ho§c lau, han
nhiet, htf thtfc va xet den nguyen nhan. Neu do cam nang thi
dung thanh giai; do an bu tich tre thi dung tieu dao: ty than
htf han thi dung on ty co than. Trong htf co thtfc thi bo hu
khong the thuan dung cam on, trong thtfc co htf thi trong phep
thanh nhiet khong the sxi dung nhiing thuoc ding lanh. Benh
mdi chi co thtfc ta, khong nen dung thuoc co sap qua sdm tranh
ltfu ta d trong; ty than von htf yeu thi sii dung thuoc tham
nhat phan ldi, khong nen qua nhieu, tranh tan dich kho kiet
ma phan dtfdng bi giam xuong, do la nguyen tic dieu tri.
212
II. NGUYEN NHAN
1. Ia chay do thiir nhiet
Benh nay quan he mat thiet vdi khf hau thdi tiet, bon mua
cam mao deu co the lam cho stf van hoa cua ty vi mat binh
thifdng ma sinh ra ia chay; mua he nong ntfc kiem co thap khf
nen cang lam cho cd nang tieu hoa bi anh htfdng, khong thang
thanh giang troc dtfdc, gay ia chay dtf doi.
2. Do thtfdng thtfc
Do an bu qua nhieu hoac khong sach se hoac qua nhieu
hoa qua song lanh hoac bung bi lanh co the dau bung, ia chay.
3. Do ty than htf
Gap trong khi bi benh ca'p tinh hoac man tinh khac lam
cho ty than htf han hoac vi uong thuoc mat lanh, cong phat
qua do lam cho chan nguyen hao ton, do la ia chay thuoc ty
than htf han.
Co mot so’ tre em the chat yeu duo’i, bong nhien gap kinh
sd, tinh than cang thang anh htfdng den khf cd thang giang ma
gay ia chay goi la kinh ta.
III. BI$N CHONG LUAN TRj
1. Ia chay do thtf nhiet
1.1. Tri$u chung
Mua he thu ia chay tren 10 lin/ngay kem theo non mtfa,
trd stfa, tieu ngan do. Co tre em sot cao, hon me, thop lom, mat
sau, lo trong m at, byng trtfdng, khoc khong co ntfdc mat, chan
tay gia lanh, kinh quyet, th am chi tti vong.
213
Nhung noi chung ia chay khong nguy cap lam neu trUdng
hdp di ngoai long, phan lay nhay ngay vai lan, mui hoi chua,
khat nUdc, kem an, non miia, 1dm giong, an kem. tieu ti?n do,
reu ludi vang trdn, mach huyen hoat.
1.2. Phuong phap dieu trj: thanh nhiet, giai thu, chi ta.
1.3. Phuong thuoc: dung bai TU vat hUdng nhu am
Hudng nhu 3g Hau phac 3g
Bien dau sao 12g Hoang lien 4g
Neu thftp nhieu gia: bach linh 12g, moc qua 8g.
- Mua nang cam phai khf tha'p tre sinh ia chay thi dUng
bai H oic hudng chfnh khf tan
Hoic hudng 4g Trin bi 2g
To diep 3g Ban ha che 3g
HSu phac 3g Bach linh 12g
Phuc bi 6g Bach truat 4g
Bach chi 3g Cat canh 4g
Cam thao 3g
Cach gia giam:
+ Neu nong nhieu thi bo: bach chi, bach truat; gia them:
hoang cam, nhan tran, ngan hoa, moi vi 4g.
+ Neu khat gia hoa phan 6g.
- Do thu thap ma ia chay thi dung bai Cat can cam lien
thang de thanh nhiet, trU thap, chi ta
Cat can 12g Hoang lien 4g
Hoang cam 6g Cam thao 4g
214
- TrUdng hdp di ta manh, bUc bach thi dung bai Ich nguyen
tan
Hoat thach 240g Thin sa 12g
Chi'ch thao 24g nUdng, 16g song
Tan bot, uong 12g/lan.
- TrUdng hdp tre phien khat, uong nhieu, rang ldi kho thi
dung bai Nhan sam bach ho thang de thanh nhiet, dudng tan
dich.
Nhan sam 8g Nganh ml 1 nim
Thach cao 12g Cam thao 4g
Tri mau 3g
- TrUdng hdp tha'p nhiet gay ia chay thi dung bai Cat c&n
cim lien thang
C at can 12g H oang li§n 4g
Hoang cam 6g Cam thao 4g
ac dung bai Tam thi thang thong thap hoa troc
Tam sa 6g Ngo thu lg
Hoang cim 2g Dai dau quyen 8g
Hoang lien 4g Ban ha che 2g
Chi tu 4g Moc qua 6g
Y di 8g Thong thao 2g
2. ia chay do thuong thuc
2.1. Tri$u chiing
Vi Sn bu ma ton thudng, byng trUdng diy, co luc dau nhUc,
dau thi muon di ngoai, di ngoai dUdc thi giam dau, co the di 10
215
lan/ngay, phan chua khan thoi, d hdi luon, khong muon an, reu
ludi vang ban, mach hoat trim thuc.
2.2. Phuong phap dieu trj
- Chiing nhe thi dung bai Bao hoa hoan
Than khuc 40g Tran bi 20g
Sdn tra 80g Ban ha 40g
La bac tu 20g Bach linh 40g
Lien kieu 20g Mach nha 40g
Cam thao 20g
Sc dung bai Chi truat dao tre ho&n
Chi thuc 20g Hoang lien I2g
Dai hoang 40g Trach ta 8g
Hoang cim 12g Phuc linh 8g
Than khuc 20g Bach truat 12g
Tan bot, hoa than khuc khuay ho lam vien bang hat ngo
dong, uong 6g/lan.
- Neu kiem thap nhiet, ia chay, bung dau day trUdng thuoc
thuc nhiet thi theo phUdng phap thong nhan thong dung ma
dieu tri, co the gia dai hoang de tong het tich tre.
3. ia chay do ty hu
3.1. Trieu chung
Tinh thin met moi, chan tay ra rdi, sic mat h6o vang hoac
xanh xao, khong muon an, di ngoai ra nUdc trong ma it, sUc
tong ra yeu, co khi di nguyen ra thUc an, nUdc tieu nhu nUdc
vo gao, di nhieu lan, reu lu5i trang trdn, mach nhu hoan vo
216
luc, chi tay do nhat hoac hoi xanh; ia chay da lau, ngay cang
gay, tham chi khi ngu lo trong mat, thinh thoang co giat, goi la
ty hu kinh ta.
Con ia chay nUdc trong, mau phan tring trong, mui hoi
tanh khong thoi, tieu trong dai, chan tay buot lanh, mat trang
moi nhdt, mach tri hoan tram te thuoc ia chay hu han (than
han tiet ta). Chu Dan Khe noi: "Pham khi chfla benh ia chay,
khong cU nang nhe, chi can an bu binh thudng, khong phat
sinh bien chUng la de dieu tri; he ia chay, non mijfa khong thoi,
m lt nhin ngUdc, dau ngtfa ra phia sau, mach tram te, da lanh
toan than, khong chiu an bu, khat khong thoi thi khong dieu
tri dUdc, bap thit deu teo roc thi khong chuta dUdc, thanh kinh
giat khong dieu tri dude".
3.2 Phuong phdp dieu tri
Do ty hu thi kien ty ich vi lam chu, dung bai Hudng sa luc
quan tti thang
Dang sam 4g Bach linh 8g
Bach truat 8g Cam thao 4g
Trsin bi 2g Ban ha che 3g
Hoac dung bai Sam linh bach truat tan
Dang sam 8g Y di 20g
Bach linh 20g Bien dau 20g
Bach truat 20g Hoai sdn 12g
Tran bi 12g Lien nhuc 20g
Cat canh 8g Sa nhan 8g
Cam thao 8g
Tan nho, uong 4-6g/lfin, ngay uong 3-4 lan.
217
- Neu trung khi ha ham can bo trung, thang dudng, dung
bai Bo trung ich khi thang
Dang sam 8g Hoang ky 12g
Dufdng quy 3g Bach truat 12g
Thang ma 8g Sai ho 4g
Cam thao 3g Tran bi 3g
- Do ty than hu han, ia chay lau khong khoi thi dung Xich
thach chi vu du lUdng hoan
Xich thach chi Vu du ludng
Lieu ludng nhu nhau, gia nho, uong vdi nUdc sac gting
song 1 lat, tao 2 qua lam thang.
- TrUdng hdp ty hu kiem kinh giat thi dung bai fch ty trfifn
kinh tan
Dang sam 6g Bach truat 12g
Bach linh 12g Sa nhan 3g
Cau dang 8g Cam thao 2g
Tan nho, uong 4g/lan v6i nu6c co bac, ngay 2-3 lan.
- TrUdng hdp ty than dudng hu thi cin on than phu dudng,
dung bai Phu tu ly trung thang
Nhan sam 8g Phu tu che 8g
Can khUdng 6g Bach truat 8g
Chi'ch thao 4g
- Neu ia chay luon khong cam thi cin on co' ha nguyen, sap
trang, chi ta, dung bai TU than hoan
Nhuc dau khau 80g Pha co' chi 160g
Ngu vi tu 80g Ngo thu 40g
218
Tan nho, hoa voi thang gtfng ttfdi 320g (gia nho), dai tao
100 qua nau nhtf bo hat, lam vien bang hat ngo, uong 5-8
vien/lln, ngay uong 3-4 lin.
Hoac dung Dao hoa hoan
Xich thach chi Can khuong
Lieu ltfdng nhtf nhau, tan nho tron ho lam vien bang hat
ngo, uong 2-5 vien/lln, ngay 3-4 lin.
HOANG DAM
I.DAI Cl/ONG
La thtf benh c6 chu chtfng minh vang, mat vang, ntfdc tiiu
vang; trong do dac trtfng la trong mat vang. Sach Ve sinh bao
giam tong hdp lai thanh am hoang va dtfdng hoang. Sach Canh
nhac toan thtf chi ro ddm hoang, v6i ten benh nay co nghia la
ddm thtfdng ton, ddm khf bai ma ntfdc mat tiet ra nen sinh
chtfng nay.
Dtfdng hoang phan nhieu vi thap nhiet chtfng boc, ntfdc
mat tran ra da thit ma phat vang. Neu thap nhiet hdp doc khi,
nhiet doc chat dly thuc day ntfdc mat tran ra da thit ma phat
vang nhanh chong thi goi la cap hoang.
Am hoang phan nhieu vi thap trd, ty dtfdng khong phan
chan, ntfdc mat tran ra ngoai ma gay nen.
II. NGUYEN NHAN
1. Bj cam ngoai ta
Bi cam tha'p nhiet dich doc, ta khi ttf bieu vao ly, uat lai
khong thong dat, trcl tac cl trung tieu, ty vi van hoa that
219
thtfdng. thap nhiet chtfng boc d can ddm khong tiet ra dtfdc,
lam cho can mat sd tiet, ntfdc mat tran ra ngoai. ngam vao da
thit va chay xuong bang quang lam cho minh. mat. tieu tien
deu vang.
Neu thap nhiet hop thdi dich doc xam pham vao cd the thi
the benh gap dtf hdn va co tinh truyen nhiem, bieu hi£n ra
hien ttfdng nghiem trong, nhiet doc dot manh hai den vinh
huyet goi la cap hoang. Sach Chtf benh nguyen hau luan chi
ro: “Ty vi co nhiet, khi cdm ntfdc uat chtfng, vi nhiet doc tha'm
vao ma bdng choc phat vang, ngtfc day, khf suyen, chet trong
khoanh khac nen goi la cap hoang”.
2. Do an uong
Ddi no that thtfdng co the ton hai den ty vi, lam hai d§n
cong nang van hoa, tha'p troc sinh ra d trong, uift lai h6a nhiet
va chtfng boc d can ddm, ntfdc mat khong theo dung dtfdng
tha'm din ra da thit phat vang. Sach Kim quy viet: "Khf cdm
nUdc khdng tieu dong trong vi, troc khf chay xuong tieu khdng
thong, than minh vang goi la coc dan".
3. Ty vj hu han
Tre von ty vi dtfdng htf hoac sau khi bi benh, ty dtfong bi
ton thtfdng, thap theo han hoa, han thap trd tre d trung tieu,
ntfdc mat bi can trd tran vao da thjt ma phat vang.
Nhtf sach Loai chtfng tri tai noi: "Am hoang la ty bi han
thap khong van hoa, cung tam ngam vdi ntfdc mat tham ra da
thit phat vang". Noi ro tha'p han thinh d trong cung cd the gay
phat vang.
4. Tich tu lau ngay khdng tieu
IT huyet trd tre d dtfdng mat, ntfdc mat tran ra, Sach
Trtfdng thi y thong noi: "Cd ii huyet ma phat vang thi dai ti$n
220
mau den, bung sUdn co khoi hoac trUdng len, mach tram hoac
huyen, dai tien khong ldi, mach hdi thUc thi dung bai Dao
nhan thUa khi thang sd het thU den di thi benh khoi".
III. BI$N CHONG LUANTRj
Benh hoang dam phat sinh chu yeu la vi thap ta, theo tang
phu ma xet thi khong ngoai ty vi va can ddm va thudng la tU
ty vi lien quan den can ddm. Ty chu viec van hoa, ghet thap,
khi an uong khong chUng do, uong rUdu, an do ngon beo hoac
cam ta khf thap nhiet deu cd the lam cho cong nang cua ty vi
bi ton thudng, ty khong kien van dUdc lam tha'p ta ung tre d
trung tieu, viec thang giang cua ty vi that thudng, ty khf
khong thSng thi can khi u&'t ket va khong sd tiet dUdc. Vi khf
khong giang thi nude mat chuyen vim truyen tong bai tiet tha't
thudng, thap ta uat at lam cho nUdc mat tha'm vao mau, tran
ra da thit nhan do ma phat vang, diem khac nhau gifla dudng
hoang, am hoang la:
- Dudng hoang thi dUdng thinh nhiet nang, ngUdi von la vi
hoa vUdng, thap theo nhiet hoa ma sinh benh thap nhiet. Vi
gitia thap vdi nhiet cd thU manh hdn cho nen ve benh cd cua
chUng dudng hoang la nhiet nang hdn thap hoac thap nang
hdn nhiet; hoa nhiet cue thinh goi la doc. Neu nhiet doc chua
dong nhieu, ta vao vinh huyet, ham vao tam bao thudng sinh
cap hoang.
- Am hoang la am thinh han nang, binh thudng von la ty
dudng khong du. thap theo han hoa thanh benh han thap,
dong thdi benh dudng hoang lau ngay hoac dung thuoc han
lUdng ton hai ty dudng, thap theo han hoa cung cd khi chuyen
thanh am hoang.
Ngoai ra cd khi vi cat soi, trung, lam trd tac dudng nUdc
mat lam cho nUdc mat tran ra ngoai va phat vang thi khi benh
221
mdi phat da thay trieu chiing cua can ddm, bieu hien thtfdng
nhiet chiing thuoc pham vi chiing dUdng hoang.
A. DUONG HOANG
1. Nhiet nang hon thap
1.1. Trieu chung
Minh mat deu vang, sic vang ttfdi sang, phat sot khac
ntfdc hoac tha'y trong ngtfc xon xao, bung trtfdng dfiy, mieng
kho ma dang, non mtia, tieu tien ngan it vang do, dai tien bf
ket, reu ltfdi vang nhdn, mach huyen sac.
1.2. Phdp dieu trj: thanh nhiet ldi tha'p, them thuoc ta ha.
1.3. Phuong thuoc : dung bai Nhan trdn cao thang gia vi
Nhan tran 12g Chi tti 8g
Dai hoang 4g
- Co the gia them cac thuoc tham thap nhtf: phuc linh, trtf
linh, hoat thach lam cho ta thap nhiet theo dai tien, ti£u tien
ma ra.
- Neu stfdn dau nhieu thi gia them: sai ho, xuyen luven ttf,
uat kim de sd can ly khi.
- Neu lcfm giong buon non thi co the gia: quat bi, true nhtf.
- Neu trong tam kho chiu, blit rtft thi gia them: hoang lien,
long ddm thao.
Viec dung thuoc kho han thi phai chu y den mtfc do va
bien hoa cua nhiet, neu dung thuoc kho han qua mtfc hoac
benh de lau ngay khong chtfa thi co the chuyen thanh thap
nang hdn nhiet hoac han tha'p thien thinh hoac chuyen thanh
am hoang. Neu vi cat soi trd tre dtfdng mat ma xua't hi§n minh
222
vang, m lt vang, stfdn ben phai dau, dau lan den vai ltfng hoac
co phat sot, sd ret, phan mau trang nhdt thi dung bai Dai sai
ho thang gia: nhan trdn, kim tien thao de sd can ldi mat.
Neu vi giun trd tre dtfdng mat, dot nhien xuat hien hoang
dam, stfdn co khi dau khi khong, dau co khi chong mong thi sii
dung bai O mai hoan gia: nhan tran, chi ttf de yen giun, chi
dau, ldi mat, thoai hoang.
2. Thap n|ng hdn nhiet
2.1. Trieu chung
Minh mat deu vang nhtfng khong ttfdi sang, ddu nang
minh bo chat, ngtfc bung ddy trtfdng, an uong giam sut, 1dm
giong non miia, phan nhao, reu ltfdi nhdn hdi vang, mach
huyen hoat hoac nhu hoan.
2.2. Ph&p di6u trj: ldi tha'p, h6a troc kiem thanh nhiet.
2.3. Phuong thuoc : dung bai Nhan trdn ngu linh tan hdp bai
Cam lo tieu doc ddn.
Bai Nhan tran ngu linh tan
Nhan tran 16 g Bach linh 12g
Trtf linh 12g Trach ta 12g
Bach truat 12g Que chi 4g
Bai Cam lo tieu doc ddn
Hoang cdm 4g Moc thong 8g
Hole htfdng 6g Khau nhan 6g
Hoat thach 8g Nhan trdn 8g
Xtfdng bo 4g Bac ha 3g
223
Lien kieu 4g Moc thong 8g
Boi mau 4g Dau khau 8g
Chiing nay de keo dai hoac dung thuoc han ltfdng co thi
trd thanh am hoang, khi chtfa phai theo am hoang ma chtfa.
Dtfdng hoang luc mdi phat ma co bieu chtfng thi trtfdc tien sti
dung bai Ma hoang lien kieu xich tieu dau thang co tac dung
giai bieu, thanh nhiet, ldi thap
Ma hoang 8g Lien kieu 8g
Hanh nhan 6g Sinh khtfdng 2g
Dai tao 2 qua Xfch tieu dau 8g
Cam thao 4g
- Neu nhiet dong chtfa het, la vi tha'p nhiet chtfa dtfdc thfiu
tiet thi sti dung bai Chi tti ba bi thang dl tang tac dung l<
?i
tha'p, tiet nhiet.
- Trong qua trinh benh, neu tha'y trieu chtfng dtfdng minh
nhiet thinh, dot hai tan dich, tich tre thanh thtfc, dai tien
khong thong thi stf dung bai Dai hoang tieu thach thang de ta
ha, trtf nhiet, ton am
Dai hoang 4g Mang tieu 4g
Hoang ba 4g Chi ttf 8g
B. CAP HOANG
3.1. Trieu chimg
Benh phat gap voi, nhanh chong, sac vang ttfdi, sot cao,
phien nong, khat ntf6c, stfdn dau, bung day, thin me, noi
nham hoac dai tien ra mau mui hoac da co diem ban tf huyet,
chat ltfdi do hong reu vang kho, mach huyen hoat sac hoac te
sac.
224
3.2. Phuong phap dieu trj : thanh nhiet giai doc, ltfdng dinh
khai khieu.
3.4. Phuong thuoc : dung bai Te giac tan gia giam
Te giac 4g
Hoang lien 4g
Nhan trdn 12g
Co the gia them:
Sinh dia 8g
Dan bi 6g
Thang ma
Chi tu
Huyen sam
Thach hoc
8g
8g
8g
8g
- Neu than me noi nham co the phoi hop sti dung An cung
ngtfu hoang holm hoac Chi bao don de khai khieu tinh thdn.
- Neu nuc huyet, tien huyet ho&c da c6 ban tf huyet thi gia
them: dia du than, trSc ba diep de ltfdng huyet, chi huyet.
- Neu tieu tien ng&n it khong ldi ho&c xuat hien chiing sue
thuy thi gia them: moc thong, xa tien, mao can, phuc bi de
thanh nhiet, ldi nieu.
C. AM HOANG
4.1. Triiu chung
Minh mat deu vang nhtf khoi hun xong, an it, bving day
hoac bung trtfdng, phan nhao, tinh thdn met moi, sd lanh,
mieng nhat, khong khat ntfdc, chat ltfdi nhdt, reu day, mach
nhu hoan hoac tram tri.
4.2. Phap diSu trj : kien ty hoa vi, on hoa han thap.
4.3. Phuong thuoc : dung bai Nhan trdn truat phu thang gia
giam
T 15-TC K . NK
225
Nhan tran 8g Phu tii 4g
Bach truat 8g Can khUdng 4g
DAI DAM
I. DAI CUONG
Dai dam thtfdng gap d tre em dtfdi 10 tuoi. Tre em 1 - 3
tuoi vi nao tuy chtfa day du, chtfa thanh thoi quen hoic vi tinh
thdn bi kich dong ma sinh dai ddm.
II. NGUYEN NHAN
Chu yeu do tien thien b&'t tuc hoac hau thien thfft dieu din
noi than dtfdng khong du, ha nguyen htf lanh ma trd th&nh dai
ddm. Vi than chu stf tang trtf va dong km ma khai khieu d tien
am, hau am, c6 chtfc nang dieu khien dai tilu tien. Bang
quang chu viec tang trtf tan dich, co cong nang hoa khi, ldi
thuy khien cho tieu tien dung gid; neu than, bang quang deu
htf khong che tfdc dtfdc dtfdng ntfdc ma gay dai ddm.
Sach Noi kinh co noi: " Bang quang khong che tfdc dtfdc thi
sinh dai dam, hai la do phe htf khong nhiep dtfdc, khi htf ham
xuong cong nang phan bo' khi tan dich bi trd ngai. dong thdi
phe, than co quan he me con vdi nhau ma phe khi hu d tren,
than khi cung chiu anh htfdng ma htf d dtfdi, nguyen khi phai
suy kiet khong the tfdc che dtfdc cung gay dai ddm”.
III. BI$N CHONG LUAN TRI.
1. Trieu chiimg
Dac trtfng la toi den trong khi ngu tre dai dam, benh tinh
nang hdn thi kem co sdc mat tring bech, sd ret, chan tay lanh,
226
bap chan va eo ltfng dau e am luon, tieu trong dai hoac an
khong ngon hoac di ia long, ngtfdi gky, moi nhdt, chat ltfdi nhdt
nhat, reu ltfdi tring trdn, mach tram tri vo ltfc (bieu hien than
dtfdng khong du, khf htf khong nhiep dtfdc).
2. PhUdng phap dieu trj: on bo than dtfdng co' sap.
3. PhtfcJng thuoc: dung bai Tang phieu tieu tan
Tang phieu tieu 20g Dang sam 12g
Mau le 20g Hoang ky 40g
Xfch thach chi 20g Loc nhung 12g
Hau phac 4g
Hoac bai Sue tuyen hoan
Hoai sdn 60g fch tri nhan 20g >
O dtfdc 20g
Dung rtfdu nau hoai sdn lam ho, vi khac tan bot vien bang
hat ngo dong, uong 5 -10 vien/lln.
Neu ty phe khf htf khong nhiep dtfdc, trung khf ham xuong
thi stf dung bai Bo trung fch khf thang
Dang sam 8g Hoang ky 12g
Dtfdng quy 3g Bach truat 12g
Thang ma 8g Sai ho 4g
Cam thao 3g Tran bi 3g
Ngoai ra trong dieu tri cdn phoi hdp vdi cham ctiu.
- Neu vi thoi quen khong tot gay dai dam, khong can uong
thuoc ma chi ren luyen thoi quen thi mdi khoi.
227
THUYTHUNG
I. DAI CUONG
La thii benh co ntfdc dong trong than the, tran ra ngoai da,
sinh phu thung d mat, ma, tay chan, ltfng, bung tham chi phi
toan than, nang hdn co niidc dong d ngtfc, bung; benh nay noi
kinh goi la benh thuy thung.
Chiing thuy thung la mot thii bieu hien cong nang khi h6a
to&n than bi trd ngai, co lien quan den nhieu tang ma goc benh
d phe, ty va than. Nguyen nhan thtfdng do ngoai ta xam nhap,
Sn uong va lao dong, nghi ngdi tha't thtfdng hoac lam lu kho
nhoc deu co the lam cho phe khong dtfdc thong dieu (tuc
giang), ty m&'t stf chuyen van, than ma't stf md dong, ket eye
bang quang khong lam dtfdc, viec khf hoa dtfdng ntfdc cua tam
tieu khong thong ldi, thuy dich dinh tu, lan tran ra ngoai da
ma thanh thuy thung.
Khi chiia benh ngoai cac phep phat han, ldi tieu, cong true
ra, con co phep kien ty, on than, khai quy mon, thanh tinh
phu. Neu theo cach chiia thong thtfdng ma khong thay kien
hieu, lai co da'u hieu ii huyet thi co the dung them phep hoat
huyet, hoa ii; nhiing phep chiia tren co khi dung ddn doc, co
khi dung chung, tuy theo tinh hinh benh ma ap dung.
II. NGUYEN NHAN
1. Phong ta d ngoai xam nhap vao
Phong ta d ngoai xam nhap vao phe, phe khong thong dieu
va mat chtfc nang tuyen giang, lam cho dtfdng ntfdc khong
thong, phong thuy ket hdp vdi nhau, chay tran ra ngoai da gay
thuy thung.
228
2. Thap doc tam ngam quy vao ty phe
Doc cua mun nhot, Id d ngoai da chtfa tieu trtf het, doc
chuyen vao ty phe lam cho stf thay cu, doi mdi cua ntfdc bi trd
ngai, tran ra ngoai da cung thanh thuy thung.
3. Thuy thap khon ty
C
) lau ch6 km thap hoac mlc mtfa, loi ntfdc, khi thuy thap
thdm vao hoac binh thtfdng hay an thtf song lanh, deu co the
lam cho ty vi bi tha'p lam khon, ty khong kien van dtfdc thuy,
tha'p khong hoa, tran ra ngoai da ma thanh thuy thung.
4. Thap nhiet d tam tieu
Tha'p nhiet bam lau hoac tha'p ua't hoa nhiet, d trung tieu
ty khong lam dtfdc viec thang thanh, giang troc; dtfdng tam
tieu bi ung tre, dtfdng ntfdc khong thong ma thanh thuy thung.
5. An uong khdng dieu do lam hai den ty vj
An uong khong chting do lam cho ty khf htf suy, khong van
hoa dtfdc, thuy tha'p dong tu lai tran ra ngoai da ma thanh
thuy thung.
6. Tien thien bat tuc
Tien thien bat tuc, than khi htf, khong hoa khi hanh thuy
dtfdc, lam cho bang quang khi' hoa that thtfdng, md dong khong
tien ldi, thuy dich dinh tu lai d trong ma thanh thuy thung.
III. BI$N CHONG LUAN TRI.
Ve cd che cua b§nh la c6 quan he vdi ba tang: ty, phe, than.
Ba tang nay co anh htfdng lin nhau; neu than htf, thuy tran
ngtfdc len phe thi phe khi khong giang dtfdc, khong thtfc hien
229
dtfdc nhiem vu thong dieu dtfdng ntfdc. lai lam cho than khi
cang hu ma thuy thung tang len; neu ty htf khong che dtfdc
thuy, thung thap day ung thi hai den dtfdng khi. lau ngay thi
lam cho than dtfdng cung suy. Ngtfdc lai than htf. khong on
dtfdng dtfdc ty tho, ty than deu htf lam cho benh tinh nftng
them.
A. DlTdNG THUY
1. Phong thuy tran lan
1.1. Tri$u chiing
Mi m lt stfng phu, tiep theo tay chan toan than deu phu,
the benh nhanh gap, phan nhieu kiem cac chting sd ret, phat
sot, cac khdp dau nhtic, tieu khong ldi.
Neu thien ve phong nhiet thtfdng c6 kiem chting: hong do
stfng dau, ch&'t ltfdi do, mach phu hoat sac.
Neu thien ve phong han thi c6 kiem chting: sd r£t. hen
suyen, reu ltfdi mong trang, mach phu hoat hoac khan, phu
nhieu co the thay mach tram.
1.2. Phap dieu tri: tan phong. thanh nhiet, tuyen phe. hanh
thuy.
1.3. PhutJng thuoc: dung bai Viet ty gia truat thang gia giam
Ma hoang 8g Thach cao 12g
Bach truat 8g Sinh khtfdng 2g
Cam thao 3g Dai tao 3 qua
- Co the gia: bach linh, phu binh, trach ta de tuyen phe, ldi
thuy, tieu thung.
230
- Neu hong stfng dau thi gia them: cat canh, lien kieu de
thanh yet, tan ket, giai doc.
- Neu nhiet nang, ntfdc tieu ft thi gia them: bach mao can
de thanh nhiet, ldi nieu.
- Neu la phong han thinh hdn thi bo thach cao va gia
them: phong phong, que chi, to diep de tang siic tan on, giai
bieu.
- Neu ho nhieu, suyen thd thi gia: tien ho, hanh nhan de
giang khf, chi suyen.
- Neu thay mo hoi ra, sd gi6 la ve dtfdng da htf thi dung
Phong ky hoang ky thang gia giam giup ve, hanh thuy
Phong ky 8g Hoang ky 8g
Bach truat 8g Sinh khtfdng 2g
Cam thao 3g Dai tao 3 qua
- Neu bieu chtfng da giai roi ma minh n&ng. phu vin chtfa
dd thi chCta theo the benh thuy thap t&m ngam.
2. Thap doc tam ngam
2.1. Trieu chung
Mi m lt stfng phu, lan den toan than, tieu tien khong ldi,
minh noi mun nhot, nang hdn thi mu vd va loet, sd gio, phat
sot, chat ltfdi do, reu ltfdi mong vang, mach phu sac hoac hoat
sac.
2.2. Phap dieu trj: tuven phe, giai doc, ldi thap, tieu thung.
2.3. Phuong thuoc: dCing bai Ma hoang lien kieu xfch tieu dau
thang phoi hdp vdi bai Ngu vi tieu doc dm.
Bai Ma hoang lien kieu xfch tieu dau thang
231
Ma hoang 8g Tang bach bi 8g
Lien kieu 8g Xich tieu dau 8g
Hanh nhan 8g
Bai Ngu vi tieu doc am
Ngan hoa 8g Bo cong anh 8g
Cue hoa 8g Ttf hoa dia dinh 6g
Tii boi thien quy 4g
- Neu tha'p thinh, mun doc vd loet thi gia them: kho sam,
thd phuc linh.
- Neu phong thinh ngtfa nhieu thi gia: bach tien bi, dia
phu tti (hat cay chdi xe).
- Neu huyet nhiet, mun do stfng thi gia: dan bi, xich thtfdc.
- Neu dai tien khong thong thi gia: dai hoang, mang tieu.
3. Thuy thap tam ngam
3.1. Trieu chung
Toan than phu thung, tieu ngan it, than minh nang ne,
ngtfc tile, an it, buon non, reu ltfdi nhdn, mach tram hoan,
benh phat tii ttf va benh tinh keo dai.
3.2. Phap dieu trj : kien ty hoa thap, thong dtfdng ldi thuy.
3.3. PhuVhg thuoc: dung bai Ngu bi am phoi hdp vdi bai Vi
linh thang
Tang bach bi 8g Tran bi 4g
Phuc linh bi 8g Dai phuc bi 6g
Sinh khtfdng bi 4g Bach truat 8g
232
Bach linh 8g Thtfdng truat 8g
Hau phac 6g Trtf linh 8g
Trach ta 8g Nhuc que 2g
Cam thao 4g
Neu phu nhieu ma suyen thi gia: ma hoang, dinh lich ttf,
hanh nhan de tuyen phe, ta thuy, binh suyen.
4. Thap nhiet ung thjnh
4.1. Trieu chung
Khip minh phu thung, da cang, ngtfc bung ddy tutc, phien
n6ng, khat ntfdc, tieu tien ng&n do, dai tien kho ket, reu ltfdi
v&ng nhdn, mach trim sac hoac nhu sac.
4.2. Phdp dieu trj: phan ldi tha'p nhiet.
4.3. Phuong thudc: dung bai Sd tac dm tut
Khtfdng hoat 6g Phuc linh bi 8g
T in giao 8g Dai phuc bi 6g
Sinh khtfdng bi 4g Trach ta 8g
Xuyen tieu 4g Moc thong 8g
Xi'ch tieu dau 8g Thtfdng luc 2g
Binh lang 6g
Sd bieu co ldi cho thong ly va ngtfdc lai; nhtf vay tren, dtfdi,
trong, ngoai dtfdc phan hoa tau tiet, lam cho ta khi tha'p nhiet
dtfdc thanh ldi thi phu thung se het.
- Neu bung day khong bdt, dai tien khong thong thi co the
phoi hdp vdi bai Ky tieu lich hoang hoan de tang sufc cong ta,
lam cho thuy theo dai tien ma tiet ra.
233
Phong ky 8g Dinh lich til 2g
Xuyen tieu 2g Dai hoang 2g
- Neu thuy thung nghiem trong. lai thay thd to. suyen diy,
ngoi thd, khong nam dtfdc, mach huyen co ltfc la thung trong
ngtfc btfc bach len phe, phe khi khong giang dtfdc thi cin phai
dung Ngu linh tan va Ngu bi am phoi hdp vdi Dinh lich dai tao
ta phe thang de ta phe, hanh thuy.
- Neu thap nhiet chiem ctf lau, cung co the hoa tao hai am,
vtfa thuy thung vtfa co hien ttfdng thtfdng am; mot ben la thuy
thap ltfu dong ma sinh thuy thung, mot ben la tan dich suy
hao, moi mieng kho, dai tien tao; neu tit am thi ldi cho thuy ta,
lai cang hai am; trong trtfdng hdp nay cach chfla r£t kho, cin
chieu co' ca 2 mat, c6 the sut dung bai Trtf linh thang de tii am,
thanh nhiet, ldi thuy
Trvt linh 8g Trach ta 8g
Phuc linh 8g Ho$t thach 8g
A giao 8g
- Neu ta khi thap nhiet don xuong bang quang, hai den
huyet lac gay dai buot, dai mau thi gia them cac vi ludng
huyet chi huyet nhu: dai ke, mao can, tieu ke.
B. AM THUY
1. Ty dtfdng hi/
1.1. Trieu chung
Minh phu, eo ltfng trd xuong phu nhieu hdn, an de lom,
lom vao lau mcli day trd lai, bung trtfdng diy, &n kem, dai tien
long, sac mat vang ai, tinh than met, chan tay lanh, tieu ngln
it, chat ltfdi nhdt, reu ltfdi tring nhdn hoSc tring trdn, mach
trim hoan hoac tram nhtfdc.
234
1.2. Phap dieu trj : on van ty dtfdng de ldi thuy thap.
1.3. Phuong thuoc: dung bai Thtfc ty am
Can khtfdng 2g Thao qua 8g
Phu tii 2g Bach truat 8g
Cam thao 4g Bach linh 8g
Sinh khtfdng 2g Phuc bi 8g
Moc qua 8g Phuc linh 8g
Moc htfdng 4g Hau phac 6g
- Neu khi doan, tieng noi yeu la khi htf nhieu thi gia them:
dang sam, hoang ky de ich khi.
- Neu tieu ngSn It thi gia them: que chi, trach ta de giup
cho bang quang khi hoa.
Khi chiia can phan biet: ta khi, chinh khi; chu yeu, thut
yeu. Tren lam sang co khi vi an uong mat chtog do keo dai, ty
vi htf nhtfdc, tinh vi cua thtfc an khong hoa ma sac mat vang
ai, mat phu; sang day mat phu nhieu, cii dong thi chan phu
hdn; an dtfdc ma stfc yeu, ngtfdi met moi, dai tien long, tieu
nhieu, reu ltfdi mong nhdn, mach nhtfdc. Chiing nay khac
chtfng thuy thung neu tren, do la vi ty khi htf nhtfdc, khi
khong vtfdn ra dtfdc, khong van hoa dtfdc thuy thap, vi vay khi
chiia nen kien ty, hoa thap, khong nen ldi tieu vi hai den khi,
thtfdng dung bai Sam linh bach truat tan gia them: que chi,
hoang ky de ich khi, thong dtfdng; hoac gia: bo cot chi, phu ttf
che de on than, trd dtfdng, t&ng tac dung khi hoa.
2. Than khi htf
2.1. Trieu chung
Mat va minh phu, eo ltfng trd xuong phu nhieu hdn, de tay
vao phu lom xuong, tam quy, thd gap, vung ltfng lanh dau,
235
than met, sac mat toi tre hoac tring nhdt, chat ludi beu nh<?t,
reu ltfdi trang, mach tram te hoac trim tri vo ltfc.
2.2. Phap dieu trj : on than, trd dtfdng, hoa khi, hanh thuy.
2.3. Phuung thuoc: dung bai Te sinh than khi hoan phoi hdp
vcfi bai Chan vu thang.
Than la tang thuy hoa theo le am dtfdng ho can, muon bo
dtfdng phai tim dtfdng d trong am lam cho nguon sinh hoa se
vo cung, cho nen trong bai Luc vi dia hoang thang de ttf bo
than am, dung them: phu tii che, nhuc que de on bo th&n
dtfdng tao thanh bai thuoc bat vi, co tac dung bo hoa trong
thuy, on dtfdng khi trong than
Thuc dia 8g Sdn thu 4g
Phu tti che 2g Bach truat 8g
Trach ta 8g Bach linh 8g
Xa tien 8g Nhuc que 2g
Sinh khtfdng 2g Bach thtfdc 8g
Ngtfu tat 8g
- Neu tieu trong, ltfdng nhieu thi bo: trach ta, xa tien; gia
them: tho ty ttf, pha co chi de on bo ha nguyen.
- Neu tam quy, moi tai, mach htf sap ho&c ket dai (mach
ket do khf suy), do la thuy ta nghich len, tam dtfdng bi lan at,
ii huyet trd tre d trong thi can dung phu tl che lieu cao hdn;
dan sam, chich thao, que chi de on dtfdng, hoa ii.
- Neu suyen thd, ra mo hoi, mach htf phu ma sac la thuy ta
hai phe, than khong nap khf thi nen trong dung: nhan sam,
cap gidi, ngu vi tti, sdn thu, m lu le; ho&c nuot H lc tich ddn de
phong suyen thoat nguy hiem
236
Hlc tfch (sit den) Ho lo ba
Ltfu huynh Moc htfdng
Xuyen luyen tii Pha co chi
Dtfdng khdi thach Hoi htfdng
Phu ttf che Nhuc que
Nhuc dau Trim htfdng
Chiing nay thtfdng dong thdi xua't hien vdi chiing ty dtfdng
khong phan chin, ty than deu htf, han thuy thinh d trong, vi
the thuoc sii dung thtfdng la kien ty, on than, nhtfng can chin
doan phan biet ben nang, ben nhe ma sii dung cho thich hdp.
- Neu benh tinh keo dai, trd di trd lai khong khoi, chfnh
khf ngay cang suy, lai bi cam ngoai ta, xuat hien chiing: phat
sot, sd ret, phu tang, tieu ngln ft, nen chiia theo phong thuy,
nhtfng cin chieu co chfnh khf htf suy, khong nen sii dung
nhieu thuoc phat bieu va thtfdng lay bai Viet ty thang lam chu
y£u roi gia them cac vi phu chfnh trii ta nhtf: nhan sam, tho ty
tii de bo khf, on than.
- Benh den thdi ky cuoi, than dtfdng suy da lau, dtfdng hao
den am co the lam than am cung htf, lai co the xuat hien trieu
chiing cua than am htf la chinh: thuy thung phat di phat lai,
tinh thin met moi, eo ltfng dau, di tinh, mieng kho, hong rao,
ngu tam phien nhiet, ltfdi do, mach te nhtfdc thi nen ttf bo than
am, phoi hdp vdi thuoc ldi thuy thap, nhtfng ttf am khong dtfdc
sii dung nhiing thuoc ltfdng va nhdn, de khoi ho trd thuy ta,
ma lam ton hai dtfdng khf, thtfdng dung bai Ta quy hoan gia
them: phuc linh, trach ta. Co trtfdng hdp than am suy htf, thuy
khong ttfdi moc, xuat hien can than am htf, can dtfdng cang
len, gay tren thinh dtfdi htf: sic mat do, hong tifng luc, dau
choang dau, tam quy, mat ngu, dau eo ltfng, di tinh, btfdc di
khong viing, yeu stfc, hoac chan tay, than the hdi run, do la
can than am htf d dtfdi, can dtfdng nhieu len d tren thi can
237
dung bai Ta quv hoan de due am. tiem dudng va gia them cac
vj trong tran, tiem dtfdng nhtf: long cot, mau le. miet giap.
- Neu than khi htf ctfc, trung dtfdng suy bai, troc am khong
giang ma xuat hien chtfng than met, muon ngu. 1dm giong,
tham chi' d mieng co mui ntfdc tieu, benh tinh nghiem trpng thi
can sii dung: phu ttf che, hoang lien, dai hoang. ban ha che de
giai doc, giang troc.
Ngoai ra chtfa benh phu thung thtfdng phoi hdp vdi phep
hoat huyet, hoa C
l (theo le huyet hanh thi thuy hanh), dung
nhiing thuoc: dtfdng quy, xich thtfdc, dan sam, ich mlu, dao
nhan, trach lan, hong hoa, cung co the tang cong hieu ldi tieu
tieu thung.
TAP CHLTNG
I. DAI CUONG
O tre em co mot so chtfng benh thtfdng gap do la:
- Nam chtfng mem la stf mem yeu suy nhtfdc cua dau, gay,
mieng, chan tay va da thit.
- Nam chtfng ctfng la stf co ctfng khong lanh ldi cua dau
gay, mieng, chan tay va da thit.
- Nam chtfng cham la stf phat due cham tre: cham diing,
cham di, cham moc toe, cham moc rang va cham biet noi.
- Gu ltfng la xtfdng song mem yeu co lai loi cao len; do ngtfc
la xtfdng long ngtfc do ra giong ngtfc ga (ngtfc rua). Nam chtfng
mem, 5 chtfng ciing, 5 chiing cham, gu ltfng, do ngtfc deu la
benh cua tre em vi than the suy nhtfdc, stf phat due bi trd ngai
nen phat trien khong day du.
238
II. NGUYEN NHAN
Nguyen nhan chu yeu cua no la do tien thien bat tuc, hoac
hau thien khong nuoi dtfdng day du, nhu tinh huyet cua cha
me suy kem, khi co mang cd the me suy nhtfdc, dau 6m nhieu
hoSc de non ho&c vi nhan to khac lam thtfdng ton thai nguyen,
do la nhan to cua tien thien.
Sau khi sinh, ngtfdi me nuoi con the chat suy yeu, dau om
nhieu, tre dtfdc nuoi dtfdng khong dung cach, siia va do an
khong diy du hoac vi nha d cho am thap toi tam, thieu anh
sang mat trdi hoac the chat suy yeu, ty than htf nhieu, do la
nhan to cua hau thien. •
Noi chung cd che' benh ly cua benh la do nguyen dtfdng
khong khoe, khi huyet deu suy, gan cot da thit khong phat
trien binh thtfdng, stf phat due bi trd ngai ma sinh ra cac
chtfng benh nhtf the.
Nguyen nhan cua 5 chtfng ctfng la do phong hkn ngtfng tu
co ket, dtfdng khi khong thong suot dtfdc, khi huyet khong
dtfdc nuoi dtfdng ltfu thong, lam cho dau gay. da thit, tay chan
thieu stf nhu nhuan nuoi dtfdng, ctfng dd khong lanh ldi kho co
duoi, kho cui ngtfa.
Thtfdng nhtfng benh nay d tre em 1-2 tuoi khong dieu tri
sdm hoac kjp thdi se thanh co tat.
III. BI$N CHONG LUANTR|
1. Nam chtfng mem
1.1. Trieu chung
Bieu hien dau gay mem, nghieng ngheo khong ngang len
dtfdc; mieng mem, moi xe, nhai kem, tay mem ru xuong khong
the cam n&m va gid len dtfdc, chan mem khong dtfng dtfdc, da
239
thit mem nheo, tri ltfc dan don cham chap, than chi ngu ngoc.
moi ludi triing nhdt, mach huyen vo ltfc.
1.2. Phuong phap diSu trj: bo can than, dudng ty vi.
1.3. Phuong thuoc: co the dung mot trong hai bai thuoc sau:
Bai Bo than dia hoang hoan
Thuc dia 32g Bach linh 16g
Hoai sdn 24g Trach ta 16g
Sdn thu 24g Dan bi 16g
Ngtfu tat 16g Loc nhung 16g
Bai Phu nguyen tan
Dang sam 4g Xuyen khung 4g
Bach linh 8g Quy than 4g
Bach truat 4g Thuc dia 8g
Hoang ky 4g Bach thtfdc 6g
Xtfdng bo 3g Sinh khtfdng 4g
Dai tao 2 qua Hoai sdn 8g
Cam thao 4g Phuc than 8g
2. NSm chung ctfng
2.1. Trieu chung
Bieu hien gay ctfng dd, khong cui nhin xuong dtfdc, chuyen
dong kho khan, mat xanh, khi lanh, vung cach mo va ngtfc bi
be tac ngtfng tre, bung to gan xanh an hien, da thit cang
thang, tay chan ctfng dd nhtf go, mach tram vi, do la bieu hien
dtfdng khi khong van hoa dtfdc.
240
2.2. Phuong phap dieu trj: tri* phong tan han, dieu ly khi
huyet.
2.3. Phuong thuoc: dung mot trong nhiing bai thuoc sau:
B^i 1: Tieu tuc menh thang
Dang sam 6g Ma hoang 2g
Xuyen khung 4g Phu tu 8g
Bach thuoc 6g Hanh nhan 4g
Phong ky 4g Phong phong 3g
Hoang c&m 4g Chich thao 4g
Nhuc que 2g (mai rieng hoa thuoc uong).
i 2: 0 dUdc thuan khf tan
0 dUdc 4g Xuyen khung 3g
Ma hoang 2g Chi xac 2g
Quat hong 2g Bach chi 3g
Cudng tam 3g Cat canh 3g
Bao khudng 3g Cam thao 2g
- Neu can moc lan ty den noi ty khf khong thong dat ra
chan tay ma thay an ft, khf yeu can On van ty dudng, dung bai
Luc quan tii thang gia vi
Dang sam 8g Ban ha che 3g
Bach truat 8g Que nhuc 2g
Bach linh 8g Thang ma 4g
Sai ho 3g Tran bi 2g
Can khudng 2g Cam thao 3g
241
3. Nam chtmg cham
3.1. Trieu chung
Bieu hien chan tay minh may deu mem nhun, gan xUdng
khong ciing cap, chan tay khong co siic, diing khong vutng, di
lai kho khan, rang cham moc, toe thua thdt heo vang; 2 - 3 tuoi
van khong noi duoc, than the phat due cham tre, tinh than suy
kem, mach nhuven nhUdc.
3.2. Phuctig phap dieu trj: bo ich ngu tang, boi dtfdng khi
huyet.
- Bo ich thlm khi la chu yeu, dung bai Luc vi dia hoang
hoan gia vi
Thuc dia 30g Bach linh 12g
Hoai sdn 16g Trach ta 12g
Sdn thu 16g Dan bi 12g
Loc nhung 4g Xa hudng lg
Ngu gia bi 8g
Tan bot, lam vien bang hat ngo dong, uong 6g/lan. ngay
uong 2 lan.
Kiem dung Bo trung l'ch khi thang de hoa trung, bo khi
Dang sam 8g Hoang ky 12g
Dudng quy 3g Bach truat 12g
Thang ma 8g Sai ho 4g
Cam thao 3g Trin bi 3g
- Neu tre cham moc toe thi bo huyet lam chu, dung bai Ho
ma ddn
242
Can dia hoang 40g Quy than 40g
Ha thu o 40g Bach thUdc 40g
Wkc ho ma 80g Mau le phan 20g
- Neu tre cham biet noi thi dudng tam fch khf lam chu,
dung bai XUdng bo hoan
XUdng bo 8g Dang sam 4g
Viln chi' 4g Chu sa 2g
Xuyen khung 4g Nhu hudng 4g
Quy than 4g Mach dong 4g
Tan bot luyen vdi mat, uong 2-4gA&n, ngay uong 3 lan.
4. Gu long
4.1. Trieu chung
Bieu hien gan cot mem yeu, xUdng song khong the dUng
thang len dUdc dan dan cong lai, ltfng cao nhu ltfng rua, di lai
lom khom, thudng la thanh co tat suot ddi.
4.2. Phuong phap dieu tri: chu yeu la bo than.
4.3. Phuong thuoc: dung bai Bo thien dai tao hoan
Rau thai 1 cai Sinh dia 320g
Ho cot 80g Hoai sdn 160g
Bo cot chi 80g Sdn thu 160g
Ky tu 160g Phuc linh 120g
Do trong 120g Trach ta 120g
Tho ty tU 120g Dan bi 120g
243
Loc nhung 80g Ngu vi 120g
Mach mon 120g Quy ban 80g
Thien mon 120g Quy than 160g
Nhuc dung 120g NgUu tat 120g
Tan nho, lam vien bang hat ngo, uong 10 - 20 vien/lAn,
ngay uong 2 lan.
TrUdng hdp phong han xam nhap song lung thi dung bai
Chi xac phong phong hoan, dong thdi cUu cac huyet phe du,
tam du, cach du moi huyet 3-5 thang.
Bai Chi xac phong phong hoan
Chi xac 40g Ma hoang 20g
Phong phong 40g Dai hoang 20g
Quy than 40g Doc hoat 40g
Tien ho 20g Que tam 20g
5. Do ngtfc
5.1. Trieu chung
Bieu hien ngUc do cao len, bien thanh hinh dang khac
thudng, than the gay yeu, ho hen, suyen thd, ddm dai be t&c;
benh nay ngoai tien thien bat tuc, hau thien that dieu ra,
thudng do phong ta ddm nhiet lam be tic phe khi ma gay ra.
5.2. Phuong phap dieu trj: tuyen thong phe khi, hoa ddm hanh
khi.
5.3. PhUOtig thuoc: dung bai Khoan khi am
To tu 3g Quat hong 3g
Tang bach bi 8g Chi xac 4g
244
Hanh nhan 6g Ty ba diep 6g
Dinh lich 3g Mach mon 8g
Cam thao 3g
- Neu phe nhiet thi dung bai Bach hdp ddn
Bach hdp 40g Hanh nhan 20g
Thien mon 20g Tang bach bi 20g
Dai hoang 20g Moc thong 20g
Phac tieu 20g
Khi thanh trif dUdc ddm nhiet roi, thi dieu tri bang phep
bo, san soc cung rat quan trong, chu y van de an uong, dinh
dudng, cho an nhieu rau tUdi, uong dau ca, sinh to... thudng
xuyen tim ning. Sach Chu benh nguyen hau luan viet: “Nang
tim ning, hong gio thi khi huyet cang manh, da thit san chac,
quen chiu dtfdc gio lanh thi khong sinh ra benh tat”.
245
N H A X U A T B A N Y H O C
CHUYEN DE NHI KHOA Y HOC CO TRUYEN
Chju trach nhiem xuat ban
HOANG TRONG QUANG
Bi£n t$p: BS. DINH THj THU
Site ban in: DINH THj THU
Trinh bay bia: CHU HUNG
Ky thuat vi tinh: TRAN HAI YEN
In 1000 cuon, kho 14.5x20.5cm tai Xtfdng in Nh& xuat ban Y hoc
Giay phep xuat ban so: 562-13/XB-QLXB ng£y 10/01/2003.
In xong va nop li/u chieu quy II n3m 2005.

More Related Content

What's hot

Cho vay theo chuỗi giá trị, chiến lược cho vay phát triển nông nghiệp hiệu quả
Cho vay theo chuỗi giá trị, chiến lược cho vay phát triển nông nghiệp hiệu quảCho vay theo chuỗi giá trị, chiến lược cho vay phát triển nông nghiệp hiệu quả
Cho vay theo chuỗi giá trị, chiến lược cho vay phát triển nông nghiệp hiệu quảLap Dinh
 
Truyen cuoi tam quoc
Truyen cuoi tam quocTruyen cuoi tam quoc
Truyen cuoi tam quocdinhnam0005
 
3[1].he thongtienluong www.viet-ebook.co.cc
3[1].he thongtienluong   www.viet-ebook.co.cc3[1].he thongtienluong   www.viet-ebook.co.cc
3[1].he thongtienluong www.viet-ebook.co.ccHoàng Linh
 
hoccokhi.vn Công Nghệ Gia Công Trên Máy CNC - Châu Mạnh Lực, 136 Trang
hoccokhi.vn Công Nghệ Gia Công Trên Máy CNC - Châu Mạnh Lực, 136 Tranghoccokhi.vn Công Nghệ Gia Công Trên Máy CNC - Châu Mạnh Lực, 136 Trang
hoccokhi.vn Công Nghệ Gia Công Trên Máy CNC - Châu Mạnh Lực, 136 TrangHọc Cơ Khí
 
Cap cuu ngoai chan thuong
Cap cuu ngoai chan thuongCap cuu ngoai chan thuong
Cap cuu ngoai chan thuongđào bùi
 
8[1].thi truongmuctieu www.viet-ebook.co.cc
8[1].thi truongmuctieu   www.viet-ebook.co.cc8[1].thi truongmuctieu   www.viet-ebook.co.cc
8[1].thi truongmuctieu www.viet-ebook.co.ccHoàng Linh
 
9[1].thuthap thongtinmuahangcuakhachhang www.viet-ebook.co.cc
9[1].thuthap thongtinmuahangcuakhachhang   www.viet-ebook.co.cc9[1].thuthap thongtinmuahangcuakhachhang   www.viet-ebook.co.cc
9[1].thuthap thongtinmuahangcuakhachhang www.viet-ebook.co.ccHoàng Linh
 
Phat trien con nguoi phan 3
Phat trien con nguoi phan 3Phat trien con nguoi phan 3
Phat trien con nguoi phan 3foreman
 
2[1].thu huttimkiemnguonnhanluc www.viet-ebook.co.cc
2[1].thu huttimkiemnguonnhanluc   www.viet-ebook.co.cc2[1].thu huttimkiemnguonnhanluc   www.viet-ebook.co.cc
2[1].thu huttimkiemnguonnhanluc www.viet-ebook.co.ccHoàng Linh
 
1[1].cdn quan ly nguon nhan luchu www.viet-ebook.co.cc
1[1].cdn quan ly nguon nhan luchu    www.viet-ebook.co.cc1[1].cdn quan ly nguon nhan luchu    www.viet-ebook.co.cc
1[1].cdn quan ly nguon nhan luchu www.viet-ebook.co.ccHoàng Linh
 

What's hot (13)

Cho vay theo chuỗi giá trị, chiến lược cho vay phát triển nông nghiệp hiệu quả
Cho vay theo chuỗi giá trị, chiến lược cho vay phát triển nông nghiệp hiệu quảCho vay theo chuỗi giá trị, chiến lược cho vay phát triển nông nghiệp hiệu quả
Cho vay theo chuỗi giá trị, chiến lược cho vay phát triển nông nghiệp hiệu quả
 
Truyen cuoi tam quoc
Truyen cuoi tam quocTruyen cuoi tam quoc
Truyen cuoi tam quoc
 
3[1].he thongtienluong www.viet-ebook.co.cc
3[1].he thongtienluong   www.viet-ebook.co.cc3[1].he thongtienluong   www.viet-ebook.co.cc
3[1].he thongtienluong www.viet-ebook.co.cc
 
hoccokhi.vn Công Nghệ Gia Công Trên Máy CNC - Châu Mạnh Lực, 136 Trang
hoccokhi.vn Công Nghệ Gia Công Trên Máy CNC - Châu Mạnh Lực, 136 Tranghoccokhi.vn Công Nghệ Gia Công Trên Máy CNC - Châu Mạnh Lực, 136 Trang
hoccokhi.vn Công Nghệ Gia Công Trên Máy CNC - Châu Mạnh Lực, 136 Trang
 
Cap cuu ngoai chan thuong
Cap cuu ngoai chan thuongCap cuu ngoai chan thuong
Cap cuu ngoai chan thuong
 
8[1].thi truongmuctieu www.viet-ebook.co.cc
8[1].thi truongmuctieu   www.viet-ebook.co.cc8[1].thi truongmuctieu   www.viet-ebook.co.cc
8[1].thi truongmuctieu www.viet-ebook.co.cc
 
9[1].thuthap thongtinmuahangcuakhachhang www.viet-ebook.co.cc
9[1].thuthap thongtinmuahangcuakhachhang   www.viet-ebook.co.cc9[1].thuthap thongtinmuahangcuakhachhang   www.viet-ebook.co.cc
9[1].thuthap thongtinmuahangcuakhachhang www.viet-ebook.co.cc
 
Quản trị marketing
Quản trị marketingQuản trị marketing
Quản trị marketing
 
Phat trien con nguoi phan 3
Phat trien con nguoi phan 3Phat trien con nguoi phan 3
Phat trien con nguoi phan 3
 
2[1].thu huttimkiemnguonnhanluc www.viet-ebook.co.cc
2[1].thu huttimkiemnguonnhanluc   www.viet-ebook.co.cc2[1].thu huttimkiemnguonnhanluc   www.viet-ebook.co.cc
2[1].thu huttimkiemnguonnhanluc www.viet-ebook.co.cc
 
1[1].cdn quan ly nguon nhan luchu www.viet-ebook.co.cc
1[1].cdn quan ly nguon nhan luchu    www.viet-ebook.co.cc1[1].cdn quan ly nguon nhan luchu    www.viet-ebook.co.cc
1[1].cdn quan ly nguon nhan luchu www.viet-ebook.co.cc
 
Chuong1 2
Chuong1 2Chuong1 2
Chuong1 2
 
Thuy van
Thuy vanThuy van
Thuy van
 

More from SoM

Hấp thu của ruột non
Hấp thu của ruột nonHấp thu của ruột non
Hấp thu của ruột nonSoM
 
Điều hòa dịch tụy
Điều hòa dịch tụy Điều hòa dịch tụy
Điều hòa dịch tụy SoM
 
Điều hòa hô hấp
Điều hòa hô hấpĐiều hòa hô hấp
Điều hòa hô hấpSoM
 
Quá trình trao đổi và vận chuyển khí
Quá trình trao đổi và vận chuyển khíQuá trình trao đổi và vận chuyển khí
Quá trình trao đổi và vận chuyển khíSoM
 
CÂU HỎI ÔN TẬP THI TAY NGHỀ BÁC SĨ TRẺ NĂM 2022.docx
CÂU HỎI ÔN TẬP THI TAY NGHỀ BÁC SĨ TRẺ NĂM 2022.docxCÂU HỎI ÔN TẬP THI TAY NGHỀ BÁC SĨ TRẺ NĂM 2022.docx
CÂU HỎI ÔN TẬP THI TAY NGHỀ BÁC SĨ TRẺ NĂM 2022.docxSoM
 
Các yếu tố ảnh hưởng đến huyết áp
Các yếu tố ảnh hưởng đến huyết ápCác yếu tố ảnh hưởng đến huyết áp
Các yếu tố ảnh hưởng đến huyết ápSoM
 
Điều hòa hoạt động của tim
Điều hòa hoạt động của timĐiều hòa hoạt động của tim
Điều hòa hoạt động của timSoM
 
Chu kỳ hoạt động của tim
Chu kỳ hoạt động của timChu kỳ hoạt động của tim
Chu kỳ hoạt động của timSoM
 
Nhóm máu hệ rhesus
Nhóm máu hệ rhesusNhóm máu hệ rhesus
Nhóm máu hệ rhesusSoM
 
Cấu trúc và chức năng của hồng cầu
Cấu trúc và chức năng của hồng cầuCấu trúc và chức năng của hồng cầu
Cấu trúc và chức năng của hồng cầuSoM
 
Vận chuyển vật chất qua màng tế bào
Vận chuyển vật chất qua màng tế bào Vận chuyển vật chất qua màng tế bào
Vận chuyển vật chất qua màng tế bào SoM
 
bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdf
bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdfbệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdf
bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdfSoM
 
hen phế quản.pdf
hen phế quản.pdfhen phế quản.pdf
hen phế quản.pdfSoM
 
cơn hen cấp.pdf
cơn hen cấp.pdfcơn hen cấp.pdf
cơn hen cấp.pdfSoM
 
đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdf
đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdfđợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdf
đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdfSoM
 
khó thở.pdf
khó thở.pdfkhó thở.pdf
khó thở.pdfSoM
 
các test chức năng phổi.pdf
các test chức năng phổi.pdfcác test chức năng phổi.pdf
các test chức năng phổi.pdfSoM
 
ngất.pdf
ngất.pdfngất.pdf
ngất.pdfSoM
 
rung nhĩ.pdf
rung nhĩ.pdfrung nhĩ.pdf
rung nhĩ.pdfSoM
 
đánh gia nguy cơ tim mạch cho phẫu thuật.pdf
đánh gia nguy cơ tim mạch cho phẫu thuật.pdfđánh gia nguy cơ tim mạch cho phẫu thuật.pdf
đánh gia nguy cơ tim mạch cho phẫu thuật.pdfSoM
 

More from SoM (20)

Hấp thu của ruột non
Hấp thu của ruột nonHấp thu của ruột non
Hấp thu của ruột non
 
Điều hòa dịch tụy
Điều hòa dịch tụy Điều hòa dịch tụy
Điều hòa dịch tụy
 
Điều hòa hô hấp
Điều hòa hô hấpĐiều hòa hô hấp
Điều hòa hô hấp
 
Quá trình trao đổi và vận chuyển khí
Quá trình trao đổi và vận chuyển khíQuá trình trao đổi và vận chuyển khí
Quá trình trao đổi và vận chuyển khí
 
CÂU HỎI ÔN TẬP THI TAY NGHỀ BÁC SĨ TRẺ NĂM 2022.docx
CÂU HỎI ÔN TẬP THI TAY NGHỀ BÁC SĨ TRẺ NĂM 2022.docxCÂU HỎI ÔN TẬP THI TAY NGHỀ BÁC SĨ TRẺ NĂM 2022.docx
CÂU HỎI ÔN TẬP THI TAY NGHỀ BÁC SĨ TRẺ NĂM 2022.docx
 
Các yếu tố ảnh hưởng đến huyết áp
Các yếu tố ảnh hưởng đến huyết ápCác yếu tố ảnh hưởng đến huyết áp
Các yếu tố ảnh hưởng đến huyết áp
 
Điều hòa hoạt động của tim
Điều hòa hoạt động của timĐiều hòa hoạt động của tim
Điều hòa hoạt động của tim
 
Chu kỳ hoạt động của tim
Chu kỳ hoạt động của timChu kỳ hoạt động của tim
Chu kỳ hoạt động của tim
 
Nhóm máu hệ rhesus
Nhóm máu hệ rhesusNhóm máu hệ rhesus
Nhóm máu hệ rhesus
 
Cấu trúc và chức năng của hồng cầu
Cấu trúc và chức năng của hồng cầuCấu trúc và chức năng của hồng cầu
Cấu trúc và chức năng của hồng cầu
 
Vận chuyển vật chất qua màng tế bào
Vận chuyển vật chất qua màng tế bào Vận chuyển vật chất qua màng tế bào
Vận chuyển vật chất qua màng tế bào
 
bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdf
bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdfbệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdf
bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdf
 
hen phế quản.pdf
hen phế quản.pdfhen phế quản.pdf
hen phế quản.pdf
 
cơn hen cấp.pdf
cơn hen cấp.pdfcơn hen cấp.pdf
cơn hen cấp.pdf
 
đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdf
đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdfđợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdf
đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.pdf
 
khó thở.pdf
khó thở.pdfkhó thở.pdf
khó thở.pdf
 
các test chức năng phổi.pdf
các test chức năng phổi.pdfcác test chức năng phổi.pdf
các test chức năng phổi.pdf
 
ngất.pdf
ngất.pdfngất.pdf
ngất.pdf
 
rung nhĩ.pdf
rung nhĩ.pdfrung nhĩ.pdf
rung nhĩ.pdf
 
đánh gia nguy cơ tim mạch cho phẫu thuật.pdf
đánh gia nguy cơ tim mạch cho phẫu thuật.pdfđánh gia nguy cơ tim mạch cho phẫu thuật.pdf
đánh gia nguy cơ tim mạch cho phẫu thuật.pdf
 

tạp bệnh

  • 1. Chitdng VII TAP BENH KINH PHONG (co giat) I. DAI CLTONG Kinh phong la chiing co giat 6 tre em, la mot chting benh cap cOfu do nhieu nguyen nhan khac nhau gay ra. Y hoc cd truyen lay chiing trang co giat lam chu yeu ma goi chung, thtfdng d tre em trong khoang 3 tudi. Tre em khi huyet chtfa manh, th£n khi chtfa day du, ben ngoai gap phong ta, kinh sd; ben trong vi an uong tfch tre, thtfdng de phat sinh benh nay. Benh kinh phong bien h6a ra't nhanh, la chtfng trang nguy cap nhat trong nhi khoa. Tien at (ddi Tong) lap luan: tam chu kinh, phong thuoc can, tii do sang lap benh danh la kinh phong va chia 2 loai cap kinh phong, man kinh phong. Ong cho rang cap kinh phong do nhiet cdc sinh phong, man kinh la do ty htf ma can moc lam hai. Benh kinh phong thtfdng xuat hien loai chiing trang phong rut, cd nhan chia 8 chtfng hau: sue, nac, xiet, chien, thoai, thi, phan, dan (sue la co duoi cang tay; nac la md nam 10 ngon tay; xiet la co rut vai va canh tay; chien la run ray chan tay; thoai la trdn mat, 2 mat nhin ngtfdc len tren hoac nhin thang giong nhtf gian dtf ma ve mat ltfdm ltfdm; thi la trong mat trtfdng do, mat nhin nghieng hoac nhin lech ve ben trai hay ben phai ma con ngtfdi lo ra trd trd khong dong day; phan la cd gay ciing dd, uon van, tf3n minh; dan la tay chan co k6o nhtf gitfdng cung). Nhiing chiing trang a'y khdng cii ca'p hoac man kinh phong deu co the xuat hien, song khong phai cung luc. 163
  • 2. Benh chia 2 loai: dtfdng chiing va am chung. C&n ctf nguyen nhan "dtfdng dong ma nhanh. am tinh ma cham", vi vay benh phat nhanh chong, hinh chiing hQu dtf thuoc dtfdng, thuoc nhiet, thuoc thtfc goi la cap kinh phong. Benh lau ng&y ben trong da htf, binh chtfng deu bat tuc thuoc am, thuoc him, thuoc htf deu goi la man kinh phong. Nhtf sau khi bi tho ta, den noi ty than deu suy bai, nguyen khi htf l&m do la chiing thu&n am vo dtfdng, ngtfdi ddi sau goi la man ty phong. Chtfng nay thtfdng gay nguy hiem den tinh mang tre nhi, c in ket hdp vdi cac phtfdng phap cua y hoc hien dai nhanh chong xik ly: ha sot, chong viem, duy tri ho hftp - tuin hoikn, boi phu ntfdc dien giai, ho ty s&n soc v.v... de phong cac bien chtfng suy ho hA'p, suy tuin hoan c6 thi gay t i vong. II. THf= B£NH A. CAP KINH PHONG 1. Nguyen nhan 1.1. Nguyen n h in ben ngoai Tre em vi the ch&'t thuoc thuin dtfdng, cam phai ta khf luc dam hoa thanh nhiet r&'t nhanh, nhiet thinh sinh phong, phong va hoa cung nhau nhilu dong thieu dot tan dich ngtfng ket lai ma thanh ddm, ddm va nhiet be tic cac khieu, cac dtfdng lac khong thong ma phat ra kinh phong, co gi£lt; cho nen ddm vi nhiet la nhan to chu yeu gay thanh c&p kinh phong. 1.2. Nguyen nhan b in trong Ddm va nhiet tich tre l$i, tre em An bu khdng dieu dp, tAm va can bi tfch nhiet, ty vi c6 ddm dinh tr$ l$i, cung c6 th i sinh ra kinh phong. 164
  • 3. Sach Noi kinh viet: “ Nhiet xam pham vao vi thi hay kinh sd, noi nham", cho nen chtfng cap kinh phong co quan he vdi 3 kinh tam, can, ty; trong do 2 kinh tam, can la chu yeu hdn. Vi nhiet la chu d tam, phong la sinh d can; phong va nhiet cung nhieu dong thi dtfdng ta cang manh ma phan am cang htf, am dtfdng khong thang bang, huyet khi cung don len tren, bong nhien than chi' roi loan, phat kinh, co giat ma thanh cap kinh phong. Mat khac vi chan am khong du, can dtfdng de dong, phong hoa lai quly nhieu d trong, dot kho huyet mach, gan m&'t stf nuoi dtfdng ma din den chiing co qu&p, uon van, tay chan co rut cung ke tiep nhau ma phat ra. Ngoai ra bong nhien co stf kinh khung, cung la mot nguyen nhan din den benh nay. Trtfdc luc benh chtfa phat, do tre em thin khi deu non yeu, von sin co phong ddm an nau ben trong, tinh cd tiep xuc vdi v&t la, nghe tieng la la phat ra kinh quyet. Sach Tieu nhi dtfdc chtfng trtfc quyet chi ra ring : "Ddm nhiet xam pham vao tam vi, nhan khi nghe tieng dong la thtfdng thi bi xuc dong ma sinh kinh giat", sach cung noi " Neu nhiet den ctfc do, tuy khong nghe tieng dong ma kinh sd, cung tu phat co giat". 2. Bien chumg luan trj Benh cap kinh phong phan nhieu phat rat nhanh, sau mot cdn nong dtf, thtfdng xuat hien co quap run giat, co khi sot 3 ngay roi mdi xuat hien co giat. Trtfdc khi phat ra hon me, co giat ho&c co xuat hien mot so' chiing trang bieu hien trtfdc nhtf: lac diu, le ltfdi trong khi ngu, nghien rang, giat minh, tay nhtf sd mo do vat, trong m lt hdi nhin nghieng hoac nhin thang, khoc khong co ntfdc mlt... do la dau hieu muon phat kinh phong. Chiing trang chu yeu cua cap kinh phong la sot cao khong giam, m lt trdn ngtf<jc, moi chum may dong, ham rang cin 165
  • 4. chat, trong co co tieng ddm, thd gap, co gav ciing dd. uon van, con ngUdi khuech tan ra hoac nho lai, tay chan run giat, may dong hoac phat tting cdn hoac keo dai khong dot, mach phd sac, khan, huyen, chi tay xanh ti'm. Chiing c&'p kinh phong do nhieu nguyen nhan khac nhau, chiing trang dot xua't cua no cung co cho ca bi§t. Tren lSm sang chia 4 the nho: kinh, phong, ddm, nhiet. 2.1. Chiing kinh - Trieu chiing: tre von yeu, co sot nh$ hoftc khong sot, chan tay lanh, ngu ft, tinh th&n khong tinh tao, hay kinh hoang, hoac sd set khong yen, th&n chf me m£n, sic mat xanh, hay ra mo hdi, mach t&sac. - PhUdng phap dieu tri: trCf dam, an thin, tr&n kinh, - PhUdng thuoc: dung mot trong cac bai thuoc sau: Bai 1: Chf bao ddn Te giac Hung hoang Ngan bac Chu sa Kim bac NgUu hoang Doi moi Bang phien Xa hUdng Ho phach An tiic hUdng Tan nho, luyen vdi mat lam vien bang hat ngo dong, tre 2 den 5 tuoi uong 2 vien/lan, tre tren 5 tuoi uong 3 vien 1 lan, ngay uong 2 lan. Bai 2: Tien at ludng kinh hoan Long ddm thao 4g Thanh dai 4g Hoang lien 4g Xa hUdng 0,4g 166
  • 5. Cau dang 4g Ngtfu hoang lg Phong phong 4g Long nao 0,4g Tan nho lam vien, uong 3-4g/lin x 2 lin/ngiy. Bii 3: Ho phach bao long hoan Chi xac 40g Ho’ phach 60g Chi thtfc 40g Chu sa 20g Ddm tinh 60g Din htfdng 60g Phuc thin 60g Ving thep 100 la Hoii sdn 200g Nhan sam 60g Thien true hoing 60g Cam thao 120g Cac vi tan nho (chu sa - ving thep cho vio sau) lim vien to bing hat cu sung, uong 1-2 vien/lin vdi ntfdc hinh hoic bac ha lim thang. 2.2.Chung phong Gap trong cac trtfdng hop co giit nhtfng khong hon me, benh d thdi ky dau cua hoi chtfng nao cap, viem nao, viem mang nao. - Trieu chtfng: ham ring cin chat, mieng ngam khdng md hoSc mieng meo xech, tay chan run giat, co gay ctfng dd, uon van, toan than rung dong, mat trdn ngtfdc. - Phtfdng phap dieu tri: thanh nhiet ttic phong, tri'n kinh. - Phtfdng thuoc: dung b ii Thong quan tan de khai khieu Ngo cong 1 con Nam tinh che 4g Ctfdng tim 40g Tao giac ntfdng 3 qua Xa htfdng 0,4g
  • 6. Tan nho, hoa nUdc giing tron deu. xat vao rang ho&c dung mot it thoi vao mui cho hat hdi. Sau do cho uong bai Cau d&ng am de an co gi&t Mat sifng linh dudng lg Thien ma 8g Nhan sam 6g Cau d&ng 20g Toan yet 8g Cam thao 3g Ntfdc 1,5 bat, s&c con 1/2 bat, hoa mat stfng linh dtfdng uong. Ho&c dung bai Ngu lap hoi xuan ddn Phong phong Thien true hoang Hung holing Cudng tam Xa htfdng KhUdng hoat NgUu hoang Xa ham thach Uong 3-5 vien/lan vdi nude soi. 2.3. Chung d&m Gap trong dong kinh, nhilm doc nao gay co giat. - Trieu chtfng: ho hen, thd g&'p, ddm nhiet tich dong nhieu, ddm be tac d co hong hoac ddm dai d&y mieng, d co co tieng song soc nhif tieng keo ctfa, reu ltfdi tring nhdt, mach hoat. - PhUdng phap dieu tri: thanh nhiet hoa dim , tr&n kinh khai khieu. Thien ma Chu sa Ddm tinh To&n yet B&ng phi£n Bach phu tu Xuyen boi mau 168
  • 7. - PhUdng thuoc: Thanh nhiet hoa dam thang Chi thtfc 4g Hoang cam 6g Boi m&u 4g Hoang lien 4g Thang ma 3g Hoa ph&'n 4g Hoang sam 4g Cam thao 2g Co the gia them true lich, hong tao. Hoac dung kem vdi An cung ngtfu hoang hoan Ngtfu hoang Hoang lien Hung hoang Sdn chi Chu sa Mai phien Te giac Uat kim Xa htfdng Chan chau Hoang cam Cac vi tan nho, vang thep lam ao, vien 4g, chia 1 vien lam 4 - 5 l&n uong; ngan hoa 4g, bac ha lg, sac lay nUdc lam thang. + Neu co phong dam ung thinh, ho sot, phat kinh co giat thi dung Bao long hoan Ddm tinh 160g Chu sa 20g Thien true hoang 40g Xa htfdng 2g Hung hoang 20g Cac vi tan nho, dung 40g cam thao nau ntfdc dac lam vien (20 vien = 40g), phdi am can, uong 1-2 vien vdi ntfdc bac ha ho&c ntfdc bfiic den (d&ng tam). + Neu ddm hoa dpng, khi ung, suyen thd, phien khat thi dung Thanh cach tan 169
  • 8. Tran bi 6 Boi mau 8g Ddm tinh 8g Hai thach 8g Bach gidi 2g Moc hUdng 4g 2.4. Chung nhiet La cac trUdng hdp sot cao co giat, gap trong thdi ky toan phat cac hoi chUng nhiem doc nao, viem nao, viem mang nao. - Trieu chting: tinh thin toi md, noi nham, nong dti, mit do, moi mep do Ung, hdi trong mieng nong, khat muon uong nude lanh, dai tien bi, tieu tien do, mach sac, ludi do tudi reu vang den. - PhUdng phap dieu tri: thanh nhiet khu phong, tr£n kinh. - PhUdng thuoc: dung bai Ludng cach tan de ta nhi£t 6 trong Dai hoang 80g Lien kieu 40g Mang tieu 40g Bac ha 20g Hoang cim 40g Chi tti 30g Chi'ch thao 20g Hoac dung bai Nhan trai te giac thang Te giac Phong phong Xfch linh Tang bach bi Moc thong Cam thao Lieu ludng nhu nhau, tan nho, moi lin uong 8g. Co the dung bai Van thi ngUu hoang thanh tam hoan NgUu hoang lOg Hoang cim lOg Than sa 6g Hoang lien 20g Uat kim 4g Chi tti 12g 170
  • 9. Cac vi tan nho, tron v6i bot than khuc lam ho, vien nho, tre em 0,4-lg/lin, nUdc co bic lam thang uong. Hoac dung bai Tu tuyet ddn de thanh nhiet d tam kinh TU thach Thach cao Hoat thach Linh dudng giac Tieu thach Trim hUdng Phac tieu Thang ma Xa hUdng Huyen sam Te giac Vang thep Han thuy thach Dinh hUdng Moc hUdng Thin sa Cam thao Uong l-2 g /lin vdi nUdc soi. Neu tre co giat do can nhiet, trong mat do, chav ddm dai, ham rang kin chat thi dung Ludng kinh hoan Long ddm thao 12g Hoang lien 20g Phong phong 12g Long nao 4 Thanh dai 12g NgUu hoang lg Xa hUdng lg Tan bot, hoa nUdc cdm , lam vien to bang hat gao, uong 10 vien/lin vdi nUdc kim ngan hoa. + Neu can kinh hu nhiet, co giat, phat sot, can rang hoac kinh quy, nong ret ho&c vi can moc khfic ty tho gay non miia, bung trUdng, it &n, ngu khong yen, nhieu ddm dai thi dUng Uc can tan. 171
  • 10. Xuven khung 4g Dtfdng quy 8g Bach linh 8g Sai ho 4g Cau ding 8g Bach tru&t 8g Cam thao 4g Tom lai: bon chiing kinh, phong, ddm, nhiet nay khong the phan biet dtft khoat dtfdc, ma thtfdng thtfdng cung xu&'t hien lin Ion vdi nhau. Chiing cap kinh phong neu thiy cac chiing: ban tay duoi, m it nhim, mieng ha, thop noi cao, hdi thd gap, tinh thin me man, mieng cam khong noi, kinh gi^t khong thoi, son dai la tien ltfdng khong tot; con nhtf kinh gi&t, tinh thin me min, sau khi cho uong thuoc din din tinh lai II dl chtfa. Chtfng c£p kinh phong rit nSng, neu khong dieu tri kip thcfi, ho&c benh tinh keo d&i, khi huyet tieu hao qua, tuy c6 khi khong chet, song cung thtfdng co the phat sinh ra cac di chtfng bai liet, cam, si ngoc. Dieu tri dtf phong: sau khi co giat cin y§n tam thin, dtfdng khf huyet, dung bai Yen than chan kinh hoan Phuc than 20g Sinh dia 8g Mach mon 8g Bach thtfdc 8g Tao nhan 8g Hoang lien 8g Chu sa 8g Ngtfu hoang 8g Thien true hoang 20g Nhan sam 20g Bac ha 8g Long cot 8g Moc thong 8g Nam tinh 20g Chi ttf 8g Thanh dai 4g nghien rieng. 172
  • 11. Cac vi tan bot, luyen vdi mat, lam vien bang hat dau xanh, uong 3 - 5 vien/ian vdi ntfdc gtfng nhat. B. MAN KINH PHONG 1. Nguyen nhan - Thtfdng phat sau cac benh nang va cac benh lau ngay hoiic uong qua nhieu thuoc han ltfdng khac phat, thuoc tho, thuoc ta ha, den noi ty vi bi ton thtfdng, ty htf thi can phong nhan do xam pham vao, lam thanh kinh quyet, ia chay, cho nen cung goi la ty phong. Chtfng c&p kinh phong chiia khong dung cung thtfdng dan d£n man kinh phong. - An uong btia bai, san s6c khong day du, dinh huyet khong tot, ty vi suy yeu, khf huyet htf nhieu, noi phong theo do noi day ma cha'n dong kinh giat. Benh nay nguyen la thuoc htf han, nhtfng cung co trong htf ghe co nhiet, do la chtfng cap kinh phong nong dtf, dung nham thuoc cong phat lam ton thtfdng trung khf, phong nhiet khong giai dtfdc ma gay nen. Sach Bao xfch tan bien goi la man kinh gh6 nhiet. 2. Bien chiing luan trj 2.1. T h i ty hu - Trieu chtfng: sac mat trang bech, thfch nam, khong co than, nam ngu de lo trong mat ra, co giat khong co stfc, luc phat luc khong hoac ngu me ma co rut, dau mat dao dong hoac non mtia hoac ia long, trong co co tieng ddm, hdi suyln hoac minh hdi ndng, chan tay lanh hoac khong nong ma phat kinh quyet, mach nhtfdc vo ltfc. 173
  • 12. Nhan sam Bach linh Hoac htfdng Cam thao - Phtfdng phap dieu tri: boi tho. tic moc. - Phtfdng thuoc: dung bai Tien thi bach truat tan de b6i bo tho, tfc che moc lOg Bach truat 20g 20g Moc htfdng 4g 20g Cat can 20g 4g Cac vi nghien nho, uong 12g/l£n x 3 l£n/ngay. + Neu ia chay nhieu thi gia: hoai sdn 16g, bien dau 8g, nhuc d&u 4g. + Neu khat ntfdc thi bo moc htfdng va boi cat cin. + Neu co giat nhieu thi gia toan yet 4 con. Trtfdng hdp ty htf can thinh thi nen dung bai Hoan can ty ty thang de bo ty, ich vi, binh can dep phong Que chi 4g Nhan sam 4g Bach thtfdc lOg Bach linh 8g Hoai sdn 6g Bach truat 6g Bach bien dau 8g Sinh khtfdng 4g Tran bi 3g Dai tao 3 qua Chicb thao 4g 9.2. The ty than deu hw - Trieu chtfng: moi mat xanh xam, ngu me, lo trong mat, tran do mo hoi, thinh thoang ia long, thtfdng non mtia ra ntfdc trong, lac dau. cam mieng, tay chan hdi co giat, stic yeu, co tieng ddm, hdi thd gap, tay chan buot lanh, mach trim vi. Do 174
  • 13. la ty than deu suy kiet, goi la man ty phong thtfdng dan den htf thoat ma chet. Trong chtfng htf co ghe nhiet, thtfdng minh nong, mieng khat, ngtfc day, thd to, tam buon btfc, it ngu, 1dm giong, mtfa ra ddm dai. - Phtfdng phap dieu tri: on bo ty than. - Phtfdng thuoc: dung bai Kha bao lap to thang Nhan sam 12g Pha co chi 12g Hoang ky 40g K ytit 12g Quy than 8g Bach thtfdc 16g Bach tru^t 12g Ho dao 1 qua Sdn thu 12g Thuc tao nhan 12g Chich thao 6g Hoac dung b;i True han dang kinh thang Ho tieu 4g Bao khtfdng 4g Dinh htfdng 10 nu Nhuc que 4g Tan nho, uong l-2g/lan. dat long bep nau ntfdc lam thang. + Trtfdng hdp ty than htf han gay di ta hoac ta lau, tiet ta khong cam dtfdc, dau bung khong het va co chtfng lanh ly thi dung Vi quan tien Thuc dia 12g Ngo thu 2g Hoai sdn 8g Can khtfdng 4g Bien d£u 8g Bach truat 12g Chich thao 4g 175
  • 14. + TrUdng hdp man kinh phong nang, tho ta khong dim, lanh chan tay, truy tim mach thi nen hoi dtfdng ctiu nghich gap, chon dung mot trong cac bai sau: Bai 1: Co chan thang Nhan sam 8g Bao phu ttf 8g Bach truit 8g Hoang lien 12g Bach linh 8g Nhuc que 0,4g Chich thao 4g Hoai sdn 8g Bai 2: Phu tti < f trung thang Nhan sam 8g Phy tti che Chfch thao 8g 4g Can khtfdng 6g Bach truflit 8g Bai 3: Tti vi hoi dtfdng Nhan sam 8g Can khtfdng 4g Phu ttf che 4g Chich thao 4g Tuy theo tre ldn, be ma ap dung. Bai 4: Luc vi hoi dtfdng am dieu tri am dtfdng sap thoat Nhan sam Phu ttf che Quy than 8g 4g 4g Thuc dia 8g Can khtfdng 4g Chich thao 4g 2.3. Thehu trung hiep thuc - Trieu chting: hay gap trong ca'p kinh phong, dieu tri ha nham gay man kinh kiem chting dam nhiet la trong htf trung hiep thtfc 176
  • 15. - PhUdng phap dieu tri: thanh nhiet hoa dam, ich khi dtfdng am. - Phtfdng thuoc: co the stf dung Thanh tam dich dam thang kiem ca 2 phep thanh va bo Quat hong 3g True nhtf 8g Ban ha 3g Chi thtfc 3g Bach linh 8g Sinh khtfdng 4g Mach dong 4g Xtfdng bo 3g Toan tao nhan 6g Nhan sam 6g Hoang lien 3g Nam tinh 3g Cam thao 2g &c dung bai Dai dinh phong chau thang Bach thtfdc 12g Quy ban 8g Mach mon 12g Sinh dia 12g A giao 8g Ngu vi tii 6g Ma nhan 8g Miet giap 8g Mau le 12g Long do trtfng ga 1 qua Cam thao 2g HEN SUY^N I. DAI CUONG Benh hen la thtf benh phat tting cdn co tieng ddm suyen, khi phat trong hong co tieng k6o co ctf, thd ra thd vao kho T12-CK...NK 177
  • 16. khan; neu nang thi thd suyen khong n&m ngtia daoc. Benh hen phat sinh vi co ddm dong lau ngay lap d phe, gap phai nhting nhan to khac nhu ngoai cam, &n uong, tinh chi. lao quy^n lim cho ddm can trd dtfdng di cua khi, phe khi nghich len ml thanh. I. NGUYEN NHAN 1. Ngoai cam xam tap Ngoai cam ta khi phong han hole phong nhiet khong tan ra dtfdc m l tu lai d phe, can trd phe khi khong phan bo dtfdc tan dich, tan dich tu lai sinh ddm. Sach Lam chting chi nam viet: " Benh hen II loai benh ngoan co, hln vlo ben du hdp vdi phe he, t l tu lai can trd khf, ddm hole nhtf thd phai bui kh6i, anh htfdng den stf tuyen giang cua phe khf, tan dich ngtfng ty lai thinh ddm troc chtia dong d trong cung c6 th i gay thinh hen. 2. An uong khdng dung cach An nhieu do song lanh, han am dong d trong ho|c thfch an thti chua man, ngot beo, tfch ddm, chtfng nhiet hoac an nhiing thti nhdn beo, ty khong kien van tot, thtfc an uong khong hoa het, ddm troc sinh ra, xam pham len phe, gay thanh benh hen. Sach Y phien noi: “Hen la vi an nhieu do chua man thlm thau vao khf quan, ddm vao ket tu lai, moi khi gap gio lanh, khf uat, ddm tac thi phat hen; cho nen mdi co nhtfng ten goi nhtf thtfc hao (do an ma sinh hen), ngtf tinh hao (an ca ma sinh hen)”. 3. Benh hau the htf Ngtfdi von yeu hoac sau khi bi b?nh nhtf: bi sdi, ho gl, bi cam mao nhieu lin, bi ho lau ngly; lim cho phe khf hao ton 178
  • 17. khi khong hoa tan, ddm aim sinh ra d trong hoac am htf hoa thjnh, nhiet chtfng dich tu, ddm nhiet co ket, hoac tre bam thu tien thien yeu. III. BI$N CHONG LUAN TR| Dac diem cua hen la phat tting cdn, khong co luc co dinh, thtfdng bi ve dem; khi phat co tieng ddm keo, kho thd, khong n&m ngtfa dtfdc. Tuy theo the tang cua tre ma benh nang, nhe; phat day hay thtfa; thdi gian phat dai hay ng&n khac nhau. Cdn phat ngSn chi miy phut hoac may gid, nang thi keo dai may ngay. Noi chung benh phat va ngting deu nhanh, phan nhieu phat dot ngot va cung co nhiing tien trieu: hong ngtia, hat hdi, mui chay ntfdc trong, thci kh6, ngtfc kho chiu, d hdi, non miia, tinh tinh khong yen; tiep do hong tic, ngtfc ttic, ho khan roi kh6 thd, thd ra dai, trong hong c6 tieng ddm keu, ddm it va dinh, kh6 khac nho; nfing thi ha mieng, nho vai, m lt md, khong n&m ngtia dtfdc. Ngoi ngay cui xuong co phan dl chiu, m lt xanh nhdt, moi xanh tim, mo hoi tran ra d&m dia, co khi con co nong ret. Neu ho ra dtfdc mot ltfdng ddm dac, thi bdt vtfdng tac, thd cam thay de chiu dan, tieng ddm keo cung bdt, ngtfdi thtfdng cam thay met. Neu benh tinh lau ngay, phat di phat lai lam cho than the htf yeu. khi phat cdn thtfdng keo dai kho khoi. A. TRONG CON 1. Hen han 1.1. Trieu chung Thd gap voi, trong hong co tieng hen, ngtfc day ttic nhtf dang tic, khong ho nhieu, ddm it kho khac, sic mat toi tre hdi xanh, mieng khat hole khong, thich uong nong; trdi lanh hole bj lanh thi de phat. Tre sd ret, reu tring trdn, mach phu khin hoiSc huyen khin. 179
  • 18. 1.1. PhUOng phap dieu trj : on phe tan han. hoa dam djnh suyen. 1.2. PhUOng thuoc: dung bai Xa can ma hoang thang Xa can 8g Ma hoang 8g Can khtfdng 2g Ban ha 8g Te tan 2g Tti uyen 4g Ngu vi 4g Khoan dong hoa 4g Cam thao 4g Dai tao 3 qua • Neu ddm nghich len, suyln thd khong ndm dupe thi gia dinh lich tti 4g. - Neu bieu hin, ly c6 dim i£m, hin hdi nhieu thi sti dung b ii Tilu thanh long thang gia: hanh nhan, tti td, bach ti£n, trin bi de hoa dam ldi khi Ma hoang 8g Ngu vi 4g Que chi 8g Ban ha 6g Bach thtfdc 8g Can khtfdng 2g Te tan 2g Thach cao 8g Cam thao 4g - Neu benh lau am thinh, dtfdng htf; benh phat lien tuc. khi phat thi hong co tieng ddm keo nhtf ngay, tieng noi nho. khi ngan, thd dtit hoi, ho ddm trong loang, sic m it xanh nhdt. ra mo hoi, chan tay lanh, reu ltfOi nhdt tring, mach trim te thi nen chtia ca tieu va ban; cin on dtfdng bo htf, giang khi hoa dam, dung bai To tti giang khi thang gia giam To tti 8g Tien ho 4g Trin bi 3g H iu phac 3g 180
  • 19. Ban ha 6g Dtfdng quy 6g Nhuc que 2g Sinh khtfdng 2g Cam thao 3g Co the gia dang sam, trim htfdng, kha tii, ho dao nhuc. - Neu dtfdng htf ro ret thi gia: phu tii che, tii thach anh. 2. Hen nhiet 2.1. Trieu chung Thd to, hdi thd dtfa len manh, tieng ddm trong hong nhtf rong len, ngtfc nho len, stfdn cang, ho k6o dai timg cdn, ho ra ddm di'nh due die kho khac ra, ngtfc khong yen khd chiu, mat do, mieng dang, khat thich uong ntfdc, reu ltfdi vang nhdn, cha't ltfdi do, khong ret, mach hoat sac hoac huyen hoat. 2.2. Phuong phap di4u trj: thanh nhi$t, tuyen phe, hoa dam, dinh suyen. 2.3. PhUOng thuoc: dung bai Dinh suyen thang Ma hoang 8g Hoang cam 2g Hanh nhan 4g To tii 8g Khoan dong 4g Bach qua 4g Ban ha 6g Tang bach bi 4g Cam thao 4g - Neu co han ta bo d ngoai, phe nhiet uat d trong thi gia thach cao de thanh ly nhiet. - Neu bieu han nang thi gia: que chi, sinh khtfdng. - Neu phe khi nghich, ddm k6o len khong nam dtfdc thi gia: dinh lich tii, dia long. 181
  • 20. - Neu noi nhiet d&y tac, reu ludi kho vang gia: dai hoang, mang tieu. - Neu ddm dac vang dinh thi gia: tri mau, xa can, cap phan. - Neu benh lau ngay, nhiet thinh hai am; trong htf kiem c6 thtfc, thd ngin dtit hdi, ho khan, ddm it chat dinh, mieng kho, hong kho, phien nong, go ma dd, ltfdi dd, it reu, mach te sac thi nen dtfdng am thanh nhiet, liem phe hoa dam; co the stf dung bai Mach mon dong thang gia: sa sam, xuyen boi miu, ngu vi tut, thien hoa phi'n. B&i Mach mon dong thang Nhan sam 8g M^ch mon 8g Nganh me 12g Ban ha 6g Cam thao 4g Dai tao 3 qua - Thftn htf khf nghich thi gia them: dia holing, sdn thii, dtfdng quy, ho dao nhuc, kha ttf, ttf thach anh. - Neu hen khi phat ra, ddm vdi khi day nghet len, phai ngoi khong n&m dtfdc, ddm dai diy tic hong nhtf keo ctfa, ddm dinh dac kho khac, reu ltfdi day, mach hoat thtfc thi cin trif dam ldi khieu, giang khi binh suyen, dung bai Tam ttf dtfdng than thang gia: hau phac, hanh nhan, ban ha che; uong cung Tao giac hoan (tao giac, dai tao). Bai Tam ttf dtfdng than thang To ttf 8g La bac td 8g Bach gidi tii 8g Hoac co the dung bai Khdng dien ddn Cam toai 2g Bach gidi tii 4g Dai kich 2g 182
  • 21. B. NGOAI CON Benh hen phat di, phat lai nhieu lin tat nhien se lam cho chinh khf hu, cho nen luc benh khong phat cin boi bo chfnh khf chiia vao goc benh. Can cii trieu chufng hu cua the chat v i tang phu roi chUa vao 3 tang ty, phe, than. 1. Phe hu 1.1. Trieu chung Hay ra mo hoi, sd gi6, hay bi cam mao, moi khi khf hiu thay doi thi phat benh, trudc khi phat benh thi h it hdi, tit mui, chay nUdc mui trong, thd yeu, tieng noi yeu hoic trong hong thly co tieng co cii, ddm trong loang sic tring, sic m it bac nhdt, reu ludi mong tring, chit ludi nhdt, mach te nhUdc hoic hu dai. 1.2 PhUdng phap dieu trj: bo phe, cd've. 1.3. Phuong thuoc: dung bai Ngoc binh phong tan Hoang ky 12g Bach truat 8g Phong phong 4g - Neu co sd lanh, sd gio thi gia: que chi, bach thUdc, sinh khUdng, cam thao. dai tao. - Neu khf am deu hu, ho khan, ddm ft chat dfnh, mieng hong kho, chat ludi hong thi sU dung bai Sinh mach tan gia: sa sam, hoang ky, ngoc true. Bai Sinh mach tan Nhan sam 8g Mach mon 8g Ngu vi tu 4g 183
  • 22. 2. Ty hu 2.1. Trieu chung Tre an kem. bung day, cham tieu hoac an thii nhdn b6o de dau bung, ia long (thtfdng vi an uong that thtfdng ma b^nh phat) ngtfdi met. khi ngAn khong du de thd. tieng noi veu. reu ltfdi mong nhdn hoac trang nhdn, chat ltfdi nhdt. mach tram te. 2.2. Phuong phap dieu tri: kien ty, hoa dam. 2.3. Phuong thuoc: dung bai Luc quan ttf thang Dang sam 8g Bach linh 8g Bach tru&t 8g Trin bi 3g Ban ha 4g Cam thao 4g Neu ty dtfdng khong ph&'n ch&'n, ngtfdi lanh, chan tay lanh, tien long thi gia: que chi, can khtfdng. 3. Than htf 3.1. Trieu chUng Thd gap, doan khi, ctf dong thi kho thd hdn, thd vao kho. tam hoang hot, choang dau, u tai, ltfng goi mem yeu. co khi sd lanh, chan tay lanh, ra mo hoi, sac mat trang xanh. reu ltfdi mong trang. chat ltfdi non beu, go ma do, phien nong. mo hoi ra dinh tay chan, ltfdi hong it reu, mach trim te sac. 3.2. Phuong phap dieu trj: bo than, nhiep nap. 3.3. Phuong thuoc: dung bai Kim quy than khi hoan Thuc dja 30g Bach linh 12g Hoai sdn 16g Trach ta 12g 184
  • 23. Sdn thu 16g Dan bi 12g Phu tii che 8g Nhuc que 8g Co the dung That vi do khf hoan de fch than, nap khf Thuc dia 30g Bach linh 12g Hoai sdn 16g Trach ta 12g Sdn thu 16g Dan bi 12g Ngu vi tii 8g - Neu than htf khong nap dtfdc khi thi gia: ho dao nhuc, dong trung ha thao, ttf thach anh. Hoac stf dung bai Sam cap tan (nhan sam, cap gidi). - Phe htf, ty htf, than htf tuy c6 d&c diem rieng, nhtfng tren lam sang thtfdng hay xu&'t hien xen l&n, bieu hiSn cac chting phe ty khf htf, phe thin khf htf ho&c phe thin am htf hoSc ty than dtfdng htf. Khi chiia cin bien chiing ma dung thuoc cho thoa dang. - Benh hen khi chtfa phat, co the sii dung thuoc binh bo phe than : Dang sam 8g Ngu vi ttf 4g Hoang ky 8g Dong trung ha thao 8g Tii ha sa 8g Ho dao nhuc 4g - Trong dan gian co nhieu phtfdng thuoc ddn gian de dieu tri benh nay, nhtfng cin can cii chiing trang tren lam sang ma ltfa chon phtfdng dtfdc phu hdp mdi co kien hieu. + Dung la ca doc dtfdc phdi, thai quan nhtf dieu thuoc la ma hut, khi benh dang phat cung cit dtfdc cdn hen suyen. + Dia long mo bo ruot, riia say kho, nghien moi lin uong 4g x 2 lin/ngay. 185
  • 24. + Tao giac log sac lay nUdc. ngam vao 30g bach gidi ttf (mot ngay mot dem), say kho tan bot. uong 2 g x 2 •3 lan/ngay; khi benh dang phat, ddm keo len uong thi tot. + Tim chin 5 con tam ntfdc giing, sly kho ntfdng tren ngoi roi nghien nho, hoa ntfdc uong. c h l t n g t i c h t r e I. DAI CUONG Chiing tich tre cdn goi la thtfdng thtfc, thtfc tich hofic tuc thtfc; day la mot chiing benh dtfdng ruot thtfdng tha'y b tre em. Vi chu stf thu nap, ty chu v&n hoa; ty vi tre em cdn yeu cho nen an bu can dung gid va dung ltfdng, do &n lai cing phai thich hdp vdi stf cin thiet trong thdi ky cua tre mdi co thi v$n hoa dtfdc cha't tinh vi dtfa vao cac tang phu ma lam cho da thit 16n len II. NGUYEN n h An Do an uong khong vtia phai, bu mdm khong dieu do ho&c an qua nhieu do song lanh, beo, ngot; nhiet tich lai ma sinh ra trung, an uong khong tieu lam ton hai ty vi, lam cho ty vi mat chiic nang thu nap va van hoa, do do ma trd nen tich tre. Tre em thtfdng thay 3 loai tich tre: nhieu nhat la tich siia, roi den tich do an va trung tich. Benh nay neu lau ngay khong dieu tri hoac dieu tri khong dung, co the thanh cam tich. Co nhan co luan thuyet: tich la me cua cam va khdng cd tich thi khong co cam. Tich tre thtfdng gay ra non miia, ia chay; cho nen can tham khao cac chiing cam, non miia va ia chay. 186
  • 25. III. BI$N CHONG LUAN TRI Chiing tich tre tuy deu la do an uong biia bai ma gay ra benh cua ty vi, theo nguyen nhan benh ma noi thi thuc ta la hi3u hinh, nhung vi the chat tre manh yeu khac nhau can chan doan phan biet cho ro la thuc chting hay trong hu co thuc d mot so*the benh. 1. Tich sura 1.1. Trieu chung Tre em con nho bu khong chiing mtfc, khong tieu hoa kip, ngUng tre lai d da day lam trd ngai cho cd nang tieu hoa cua ty vi, do do ma phat sinh ra chtfng ngUc bung triidng day, dau nhtic, khong muon bu, non mtia ra siia mui chua khai, n&m ngu khong yen, choc choc lai khoc hoic di ia ra mui chua khln hole bi khong thong. Neu tich siia hoa nhiet thi minh sot nhe, mieng nong ma khat, sic mat vang tre, reu ludi nhdn di'nh vang ban, mach hoat sac, chi tay sac tia. Neu the chat hu han, co bieu hien than chi dd din, sic mat xanh vang, reu trang nhay, math tram hoat, chi tay tram tre khong troi chay. 1.2. Phuong phap dieu trj: ly khi, tieu nhu. 1.3. Phuong thuoc: dung bai Tieu nhu hoan HUdng phu 80g Mach nha 40g Sa nhan 20g Than khuc 40g Tr&n bi 20g Chich thao 20g Tat ca tan nho, vien to bang hat gao, uong l-2gAln, ngay uong 3 lin. 187
  • 26. tan - Neu the chat tre htf yeu thi dung bai Sam linh bach Dang sam 8g Y di 20g Bach linh 20g Bien diu 20g Bach truat 20g Hoai sdn 12g Tran bi 12g Cat canh 8g Sa nhan 8g Lien nhuc 20g Cam thao 8g Tan nho, uong 3-6g/lan, ngay uong 3 lin. 2. Tich do an 2.1. Tri$u chiihg Tre em an uong khong chtfng mtfc, &n bxia bai hoa qua song lanh, do beo ng&'y, tieu hoa khdng kip gay thtiC tfch; cd che va benh chtfng giong vdi tich siia, song co phan nang hdn. 2.2. Phuong phap dieu trj: hanh khi, dao tre. 2.3. PhUOng thuoc: dung bai Bao hoa hoan Than khuc 40g Tran bi 20g Sdn tra 80g Ban ha 40g La bac ttf 20g Bach linh 40g Lien kieu 20g Mach nha 40g Cam thao 20g Neu tre co the chat von khoe, dung phep cong tich, lam cho tich tre tieu trir, sau mcli dieu vi hoa trung. - Neu thtfc tich nhe thi dung bai Moc htfdng dai yen hoan 188
  • 27. Moc htfdng 12g Mach nha 12g Chi thtfc 12g Sdn tra 12g Bach truat 12g Thin khuc 12g La bac tii 8g Trin bi 12g Hoang lien 12g Sa nhan 8g Lien kieu 12g Cac vi tan nho, tron bot than khuc nau ho lam vien, uong 2-4g/lin. - Neu thtfc tich nang thi dung bai Ngu cam tieu tfch hoan Mach nha 32g Tam ling 12g Sdn tra 20g Nga trult 12g Binh lang 12g Trin bi 6g Thanh bi 8g La bac tii 8g Xuyen luyen tii 20g Hac stfu 6g Than khuc 12g - Neu thien ve htf han do ty dtfdng khong van hoa dtfdc thi dung bai Kien ty hoan Nhan sam 80g Mach nha sao 80g Sdn tra 60g Chi thtfc 120g Bach truat 80g Thin khuc 80g Tan nho, dung thin khuc nau ho lam vien uong, ngay uong 20g, chia 2 lin. Hole dung bai Chi thtfc tieu bi hoan Chi thtfc sao 20g Mach nha 12g Thin khuc 8g Ban ha che 12g 189
  • 28. Phuc linh 12g Bach truat 12g Nhan sam 12g Hau phac 4g Cam thao 4g Hoang lien 20g Khi cin dieu vi hoa trung co the si dung bai Htfdng sa luc quan tii thang Dang sam 6g Tran bi 3g Bach linh 8g Ban ha che 4g Bach truat 8g Moc htfdng 3g Cam thao 3g Sa nhan 3g Sinh khtfdng 4g Dai tao 2 qua 3. Trung tfch 3.1. TriSu chiing 6 tre em thtfdng c6 3 loai: giun dua, giun kim, san xd mft; trong do giun dua la nhieu nhat. May loai trung tfch nay tuy co cho khac nhau, nhtfng tre bi giun san den mot thdi gian nhat dinh nao do ma trd thanh chiing trung tfch thi deu xuat hien mot so chtfng trang nhtf: mat vang, ngtfdi gay top, tfnh tinh gat gong, tinh than khong yen, tham chf phat ra kinh giat, an uong that thtfdng, ldm giong, dau bung, bung trtfdng day, dai tien khong binh thtfdng. 3.2. Phuong phap dieu trj - Trtfdng hdp the chat tre con khoe thi co the tly giun va cong tfch, sii dung bai Ha trung hoan Kho luyen can bach bi 2d Hac sat 4g Binh lang 8g Vu di 8g Kinh pha'n 2g 190
  • 29. Tao nhan 8g Sii quan tii 2g Quan chung 8g Moc hUdng 6g Cac vi tan hot, tron ho than khuc lam vien, uong 8g/ ngay. Ho|c dung bai Truy trung hoan H&c sUu 320g Binh lang 320g Loi hoan 80g Moc hUdng 80g Tan nho, dung nhan tran 80g, tao giac 40g, kho luyen can 40g, sic nUdc che thuoc vien, gia ky lam vien to b§ng vien dau xanh, uong 4-8g/lln khi doi, ngay uong 2 l£n. - Neu the ch&'t tre hu yeu thi dung cong bo kiem tri tranh trUdng hdp giun san chua het ma chinh khi da ton thudng trudc roi thi c6 the sii dung bai Phi nhi holn Dang slim 10g Xuyen ho&ng lidn 8g Bach linh 12g Ho ho&ng lien 20g Bach truat 20g Lo hoi lOg Cam thao 6g Sii quan tii 16g Mach nha 14g Than khuc 14g Sdn tra 14g Cac vi tan nho, cdm nep lam ho ma hoan to bang hat gao nep, uong 20-30 vien/lan vdi nUdc cdm. - Neu trung tich ma thap nhiet nSng kiem ia chay thi nen kien ty trtf thap, thanh nhiet sat trung, dung bai Thanh nhiet hoa trung thang Bach truat 4g Sii quan tu 8g Bach linh 8g H&u phac 3g Coc nha 16g Hoang lien 4g 191
  • 30. Than khuc 8g Trach ta 8g Cam thao 3g Dang tam 2g TrUdng hdp the chat tre hu yeu qua thi boi bo trtfdc, roi cong true sau. CAM TICH I.DAI CUONG Doi vdi chut cam, cac y gia ddi xtfa c6 2 loi giai thich khac nhau: mot thuyet cho ring cam la co ham nghia ngot, muon n6i tre em ham fin nhieu do ngot bdo, lam hao ton hinh khi, d£n dfin tich tre lai, lau ngay thanh cam; mot thuyet khac n6i ham nghia kho (can), muon noi chtfng cam thi da so tan dich bi kho kiet. Thuyet trtfdc la giai thich theo nguyen nhan b$nh, thuyet sau la giai thich theo benh ly. Chting cam tfch la mot trong nhting chting trong yeu cua nhi khoa. chi mot cach rong rai vao loai benh cua tre em do ty vi hu yeu, tan dich kho kiet, den noi long da kho heo. bap thjt teo roc, sot ve chieu, dai ra nhu nUdc vo gao, bung ong noi gan xanh, ron loi, rang trd ra; nang hdn ma hop, mui kho, mat md, tre hay nghien rang can nong, ham an do hoa qua chua m&n, thich an la (than, mun cUa, bun dat)... do la mot loai benh suy nhUdc man tinh cua nhieu loai benh chting gay ra. Co nhan noi 15 tuoi trd len la lao trai, 15 tuoi trd xuong la cam, vi vay co ngUdi cho rang cam com d tre em la lao d ngUdi ldn, thuc te khong phai nhu vay. Noi chung cung co cho giong lao trai: gay mon, nong cdn, lau khong khoi, tinh huyet kho kiet. Sach Tieu nhi ve sinh tong luan phtfdng noi: "Lao cua ngtfdi ldn do than tang hu ton, tinh tuy suy kho; cam cua tre em do ty tang hu ton, tan dich tieu mft't". 192
  • 31. II. nguyen nhAn 1. An bCra cac do ng<?t beo Do do In qua phiic tap, khong tieu hoa kip hoac an uong khong sach se, cam nhiem cac thii trung lam ton hai ty vi, tich tre nhieu sinh nong trong, nong trong lam ton thtfong den phan am, tan dich cua ty vi bi hao ton lam cho bap thit ngay cang giy roc, bung ngay cang to ma thanh chiing cam. 2. Dung thuoc cong phat thai qua Ty am bi ton thudng, tan dich kho ma sinh nong d trong, khf cd 6 trung tieu khong vln hoa dildc, dlln trd thanh giy, bung to. Sach Au khoa thich me n6i: " Dai de chiing cam deu do In uong btia bai, tang ty co tfch ma khong chfia, truyen sang cac tang khac ma thanh ra chiing ngu cam". Nhu vay chiing cam do tfch sinh ra la chu yeu. Tfch lau ngay lam cho ty vi bi suy nhUdc, de ddn den giun san; ba chiing cam, tfch, trung co quan he nhan qua vdi nhau. Tfch dieu tri khong khoi co the thanh cam, tuy nhien cam khong phai hoan toan chi do tfch sinh ra. Tom lai: cam la benh cua ty vi do an bu, cac do ngot beo vo do, lam cho ph&n am cua ty vi bi ton thiidng qua, tfch nhiet lam hao khf huyet ma ra, benh ly cua no la mat tan dich sinh nong cl trong. III. bi£n CHONG LUANTR! Chiing trang cua cam tuy bieu hien ra r&'t nhieu song tom lai khong ngoai 3 phUdng dien: ty vi bi ton thudng, khf huyet hu kem va co trilng tfch d dtfdng ruot. T13-CK NK 193
  • 32. 1. Ty vj bj ton thtfdng Xuat hien chiing &n khong ngon hoac hay doi, rao mi$ng, khat ntfdc, sot ve chieu, soi bung, ia chay ho|c tan dich kho rao ma sinh di ngoai tao bon, bung to, gan xanh noi lo len, ntfdc tieu nhtf ntfdc vo gao, reu ltfdi tring mong hoac dly m l trdn nhay. 2. Khi huyet suy kem S ic vlng heo, ntfdc da xanh xao, blp thit gly trd xtfdng, chan tay gly yeu, long toe kho thtfa thdt, thinh thoang sot cdn, moi mieng tring nhdt, mach vi nhtfdc hole te sac. 3. Trung tich 6 dudng ruot Thinh thoang dau bung, ia ra giun, bung d ly to rln, nghien ring, ham In v lt la. Tren lam sing chia theo tting tang khf bi benh m l phln loai chia 5 chtfng cam, do la: ty cam, can cam, tam cam, phe cam, than cam; trong 5 chtfng cam nay thi ty cam la thtfdng thl'y hdn het, con 4 chtfng kia la tren cd so cua ty cam tien len mot btfdc ma chuyen bien thanh. Ngoai ra trong qua trinh phat benh cua chtfng cam con co ghe phien khat, uong ntfdc nhieu thi do la cam khat; am htf co sot cdn la cam nhiet; bung soi ia chay la cam ta; vung bung dau quan, di ngoai ra mau mui la cam ly; ngtfc bung trtfdng day, dau mat chan tay stfng phu la cam thung trtfdng; non mtia, di ngoai ra giun dua, bung dau quan hoac mieng tia ntfdc dai trong la hoi cam; sot cdn qua lai, long ban tay chan va vung tim nong am i, dau nhtic trong xtfdng, mo hoi trom giong lao trai II cam lao; ma mui do, ngtia, dau nhtic, Id loet, chay ntfdc la ty cam; mu m lt do loet, ngtia dit m l sd anh sang hole co may che trong m lt II nhan cam; neu diu nong sinh Id. thop 194
  • 33. svfng cao la nao cam; loi rang Id loet, mieng thoi chay mau, nang niia thi rung rang, an mon moi ma la nha cam. Tuy ten goi nhieu song thtfc te deu thuoc ngu cam. Dieu tri chu yeu d ty vi, dieu hoa stf an uong, tieu tich, sat trung, thanh nhiet, trtf nong trong xtfOng, lam cho tan dich dtfdc khoi phuc, ty vi vein hoa manh len, mdi co the thu dtfdc ket qua nhtf y muon. Khi dieu tri can phai can ctf vao the chat manh yeu cua tre em, ket hop benh tinh cu the ma van dung hdp ly cac phtfdng phap cong trtfdc bo sau, bo trtfdc cong sau, trong bo ghe tieu hoac trong tieu gh6 bo. Tre co the chat khoe, trtfdc cong pha tich sau phu trd ty; ngtfdc lai tre the ch£t suy yeu thi trtfdc phu vi khi sau tieu tich. Co nhan thtfdng dieu tri cam giai doan diu bang bai Tap thanh hoan Lo hoi 8g Ngu linh chi 8g Sa nhan 8g Moc htfdng 8g Nga truat 8g Stf quan ttf nhuc 8g Hoang lien 12g Thanh bi 6g Da minh sa 8g Quy than 6g Tran bi 8g Xuyen khung 12g Coc phdi kho (tam dam ntfdng) 12g Cac vi tan nho tron mat ldn dtfc 2 cai, hoa vdi ho lam vien, uong 4g/lan vdi ntfdc cdm nong. - Trtfdng hdp ty cam giut nguyen khong gia giam. - Trtfdng hdp can cam thi bo: nga truat, sa nhan, trin bi, moc htfdng; gia them: long ddm, chi tvi, phong phong, thien ma, thuyen thoai m6i vi deu 12g, thanh dai 6g. 195
  • 34. - TrUdng hdp tam cam thi bo: nga truat. sa nhan. trftn bi, xuyen khung, moc htfdng; gia: sinh dia, bach linh. long ddm moi vi deu 8g, chu sa 4g, cam thao 4g. - Trtfdng hdp phe cam thi bo: nga truat, sa nhan, thanh bi, xuyen khung, moc htfdng; gia them: tang bach bi, cat canh, to diep, a giao, cam thao moi vi deu 8g. - Trtfdng hdp than cam thi bo: nga truat, sa nhan, thanh bi, moc htfdng, ngu linh chi; gia them: thuc dia, bach linh, hoai sdn, lien tut nhuc mdi vi 12g, dan bi 8g, trach ta 8g. Khi benh da lau thi dung Phi nhi holm de lay bo lam tieu. Dung nhtf Tr&n Phi Ha noi: " Hi chtfng cam mdi phat thi dung Tap thanh hoan lam chu, neu co kiem chtfng cua 5 chtfng cam khac thi linh hoat ma gia giam, khdng c£n phai tim nhieu bai thuoc khac". Bai Phi nhi hoan Dang sam lOg Xuyen hoang lien 8g Bach linh 12g Ho hoang lien 20g Bach truat 20g Lo hoi lOg Sdn tra 14g Su quan tii 16g Mach nha 14g Than khuc 14g Cam thao 6g Cac vi tan nho, cdm nep lam ho ma hoan to bang hat gao nep, uong 20-30 vien/lan vdi ntfdc cdm. Tuy nhien tren lam sang co the tuy theo cac the benh trong ngu cam tren ma linh hoat van dung 196
  • 35. 1. Ty cam (con goi la phi cam. thuc cam) 1.1. Trieu chiing Sic vang, ngUOi gay, co luc phat sot, ru moi, thi'ch ngu, bung d^y ciing, an bu khong duoc, ham an bun da't, bung to ciing r&n, dau bung ia ra giun dua, dau to, co be, toe lUa thua, ia chay, mieng kho, phien khat, di ngoai phan tanh ma di'nh, ntfdc tieu nhu nU6c vo gao. 1.2. PhifOng phap dieu trj: kien ty, ly khi, tieu tfch. 1.3. Phuong thuoc ■Ty cam giai doan dau nen tri* tich, dung bai Tieu cam ly ty thang, sau do tich het nen dieu hoa ty vi Bai Tieu cam ly ty thang Vu di 6g Tr£n bi 2g Sii quan tii nhuc 4g Thanh bi 2g Binh lang 4g Lo hoi 2g Tam lang 3g Ho tieu 3g Nga truat 3g Hoang lien 3g Than khuc 6g Mach nha 8g Cam thao 2g - Neu kiem ti'ch nhiet, ia chay dung bai Thanh nhiet hoa trung thang Bach truat 4g Su quan tii 8g Dang tam 2g Hau phac 3g Coc nha 16g Hoang lien 4g 197
  • 36. Than khuc 8g Bach linh 8g Cam thao 3g Trach ta 8g - Neu kem kiet ly, phan co nhay mau thi dung bai Htfdng lien dao tre hoan Moc htfdng 3g Tr&n bi 2g Hoang lien 4g Thanh bi 3g Dai hoang 4g H&u phac 3g Binh lang 4g Thin khuc 8g Cam thao 3g Sdn tra 6g - Neu kem thung trUdng thi dung b&i NgU uyen quan khi tan Tang bach bi 12g Xich linh 12g Cat canh 6g Sinh khtfdng bi 3g Trin bi 3g Moc thong eg Hoac htfdng 8g Dang tam 2g Cam thao 4g 2. Can cam (cung goi can cam, phong cam). 2.1. Trieu chung Dau toe dtfng dting len, mat mat va mong tay mong chan deu hien ra sac xanh, mat nhieu dO f va ntfdc mat dinh ket kho md m^t, co mang trang che, l&c dau dui mSt, bung to, gan xanh, than the g&y top, phien khat, btit nit, di ngoai phan xanh nhtf reu. 2.2. Phuong phap dieu trj: binh can, thanh nhiet. 198
  • 37. 2.3. Phuong thuoc: dung bai Lo hoi phi nhi hoan Lo hoi 40g Hoang lien 40g Vu di 40g Ngan sai ho 6g Sii quan tii lOOg Nhuc dau khau 25g Ngu coc 80g Coc (ntfdng kho) 4 con Ho lien 40g Mach nha 60g Xa htfdng 8g Thin khuc 80g Sdn dtfdc 80g Sdn tra lOOg Bien dau 80g Hac sit 30g Binh lang 20g Chu sa 8g Tan bot, lam vien uong 4g/l lin, ngay 2 lin. Neu c6 m it do stfng ngtia, mang tring che thi phai dieu tri nhan khoa. 3. Tam cam (goi la kinh cam) 3.1. Trieu chiing Run sd chang yen. toan than nong dtf, ma do. moi hong, vung ngtfc non nao, mieng ltfdi sinh Id, long ban tay chan va vung tim nong, mo hoi trom, phien khat, nghien rang, the ltfdi, ngu tfa n&m sap, nhac an, gay kho hoac non mtfa hoac di ia long. 3.2. Phuong phap diSu trj: ta tam, thanh nhiet. 3.3. Phuong thuoc: dung bai Ta tam dao xich thang Sinh dia 8g Hoang lien 3g Dang tam 2g Cam thao 3g 199
  • 38. Moc thong 4g - Neu tre phien khat, uong ntfdc nhieu thi dung bai Thanh nhiet cam lo am Sinh dia 16g Thach cao 12g Mach mon 12g Tri m&u 8g Thach hoc 12g Dang tam 3 sdi Hoang cam 6g Nhan tr£n 8g Cam thao 4g Ty ba diep 8g 4. Phe' cam (goi la khi cam hoac cam nac) 4.1. Trieu chiing Da kho rap, long toe kho thtfa, sac trang bech, ho hen suyen thcl, sd lanh phat sot, thtfdng chay ntfdc mui trong, mui ma sinh Id. 4.2. Phuung phap dieu tri: ta phe, thanh nhiet. 4.3. PhifOng thuoc: dung bai Sinh dia thanh phe am Tang bach bi 8g Sinh dia 8g Tien ho 4g Thien mon 8g Cat canh 4g Quy than 3g To diep 3g Xich linh 8g Hoang cam 4g Lien kieu 4g Phong phong 3g Cam thao 4g - Neu mui sinh Id loet thi boi tai cho bang Ty cam tan 200
  • 39. Hung ddm 2g Thanh dai 4g Xa hUdng 2g Tan nho, tron tuy ldn hoa deu dan len mui. 5. Than cam (goi la cot cam, cap cam) 5.1. Trieu chung Sic dem sam, ldi rang chay mau, hdi trong mieng thd ra thoi, chan lanh nhu gia, bung dau, ia chay, ren khoc khong thoi, thdi ky d&u thUdng co tien thien bat tuc (b&m thu than khi yeu duoi). 5.2. Phuong phap dieu trj: tu am, giai doc, tieu cam. 5.3. Phuong thuoc: sii dung bai Kim thiem ho&n Coc nU6ng kho 5 con Loi ho&n 12g Nhuc dau khau 12g Lo hoi 12g Kho luven can bach bi 12g Vu di 12g Ho lien 12g Hac sat 8g Hoang lien 12g Tan nho, tron ho gao lam vien to bang hat dau xanh, hung hoang lam ao, uong 15 vien/lan, ngay uong 2 lan. Tiep do sii dung bai Luc vi dia hoang hoan de dieu bo Thuc dia 20g Bach linh 12g Hoai sdn 12g Trach ta 12g Sdn thu 20g Dan bi 12g 201
  • 40. - Neu doc hoa xong len phat nha cam. thi dung Tieu cam vu di thang de ta nhiet doc Vu di 4g Dai hoang 4g Lo hoi 12g Mang tieu 4g Ho lien 3g Hoang lien 4g Hoang cam 6g Hung hoang 0,4g (hoa vao ntfdc thuoc sic uong). Neu dai tien thong roi thi bo: dai hoang, mang tieu; gia: thach cao, linh dtfdng giac. Tiep do sti dung bai Lo hoi phi nhi hoan de thanh dtf nhi?t Lo hoi 40g Hoang lien 40g Vu di 40g Ngan sai ho 6g Sii quan txt lOOg Nhuc d&u kh&'u 30g Ngu coc 80g Coc (ntfdng kho) 4 con Ho lien 40g Mach nha 60g Xa htfdng 8g Than khuc 80g Sdn dtfdc 80g Sdn tra lOOg Bien dau 80g Hac sat 30g Binh lang 20g Chu sa 8g Tan bot, lam vien uong 4g/l l&n, ngay 2 lan. Dung ngoai thi stf dung bai Hung tao ddn de boi tai cho Hung hoang Dai tao Bo hat tao ra cho hung hoang vao, de tren mieng ngoi, s&'y ton tinh tan bot, xat cho rang thoi. 202
  • 41. NON Ml/A I. DAI Cl/ONG La mot chiing trang thudng thay d tre em, rat nhieu loai benh deu co the gay ra non miia. Tre em ty vi con non yeu, non miia rat de true tiep lam ton hai den ty vi, anh hUdng den cong nang thu nap va van hoa cua ty vi. Neu nang co th§ din den cd the suy nhUdc, do do khong the coi thudng. II. NGUYEN NHAN 1. VI 3n bu ma non T re em bu sula qua nhieu, an uong khong dieu do hoac an qua nhieu do ngon beo, den noi da day khong thu nap dUdc, ty khong van hoa noi, ti'ch tre trong da day cd nang chuyen van thang giang mat dieu hoa ma gay non miia. Vi bu qua nhieu ma trd stfa (sau bu non vot ra) thi goi la nghien nhu: vi an uong khong dieu do ma mUa thi goi la thudng thuc tho. 2. VI lanh ma non mura Nguyen nhan chu yeu la do trung khi hu nhUdc, phong han, dam am, do an ngUng dong lai anh hUdng den cd nang van chuyen khong the dua khi thanh len, giang khi troc xuong, xong ngUdc len ma non miia. HoSc do an nhiing do hoa qua song lanh hoac dung qua nhieu thuoc dang lanh cong phat hoac ty vi bi phong han xam pham vao hoac ngUdi me cho con bu an qua nhieu do mat lanh ma lam cho siia cung lanh, tre em bu siia ay, lam cho vi bi ton thudng ma sinh miia. 203
  • 42. 3. Vi nong ma non mtra NgUdi me cho con bu an nhieu do cao ludng my vi, do xao ran cay nong, gay cho nhiet tich trong siia; cho nen noi: me An do nong thi siia nong, tre em bu phai thi nhiet doc tich lai d ty vi hoac tre em an qua nhieu do cay nong, xao ran; nhiet tich lai d trong vi hoac cam phai thdi khf on nhiet. an nJfp trong dUdng ruot, ta khi xong len nhan do ma tao thanh non miia. 4. Vi giun ma non mura Tre em bi giun dua ho&c vi nhiet nung n&'u d vi hoac vi btfc bach d trong lam cho giun khong yen nhilu loan d trong, xong ngUdc len, pham vao vi ma thanh non mtfa. 5. Ghe kinh ma non mua Tre em khiep nhUdc de bi kinh sd, sau khi bi kinh s< ?, phong khi de dong lam hai ty vi ma gay non mtfa, Mot so" tre em the chat dac biet khac thudng. ty vi yeu nen khi gap ta khi thdi tiet trai thudng gay non miia. III. BI$N CHONG LUAN TRI 1. Vi an bu ma non mua 1.1. Trieu chung Khi phat benh ngUdi hay nong, khong muon an uong. ldm giong. bung trUdng day, miia ra siia va do an khong tieu. mui chua khai, hdi thd hoi thoi, sac mat hdi vang, ludi reu day nhdn, mach tram sac, chi tay sac tia ma tre, dai tien thudng chua hoi ma lay nhay, tieu hdi vang. 1.2. Phuong phap di6u trj: tiet che su an uong, khoi phuc cd nang van hoa, benh mdi phat thi sau vai ba ngay co the khong 204
  • 43. dung thuoc ma khoi. Dieu tri nen lay tieu dao lam chu. them on vi hoa trung lam ta dtfdc. 1.3. Phuong thuoc: vi bu ma miia thi dung bai Tieu nhu hoan Huong phu 80g Mach nha 40g Sa nhan 20g Than khuc 40g Tran bi 20g Chich thao 20g - TrUdng hdp vi an uong ma mtfa thi dungbai Bao hoa hoan Thsin khuc 40g Tran bi 20g Sdn tra 80g Ban ha 40g La bac tii 20g Mach nha 40g Cam thao 20g Bach linh 40g Lien kieu 20g Hoac dung bai Hoa vi am Tran bi 4g Hau phac 3g Can khtfdng 2g Cam thao 3g - Neu thtfc an tich tre ma vi khong han thi stf dung bai Dai hoa trung aim Mach nha 8g Tran bi 4g Trach ta 4g Sdn tra 6g Sa nhan 2g Hau phac 3g Chi thtfc 4g Hoac bai Ti§u hoa trung £m Bach linh 8g Tr&n bi 3g 205
  • 44. Sdn tra 4g Bien dau 8g Chi'ch thao 3g Hau phac 3g - Neu thtfc an dinh tre ma non mtfa kiem co dam thd'p thi dung bai Luc yen tiln Tr£n bi 3g Bach linh 8g Hanh nhan 3g Ban ha che 4g Chi'ch thao 3g Bach gidi tu 3g - Neu thtfdng thtfc m£ ty vi khong v4n hoa thi phai chu trong ty khi, nen dung Dieu trung lm Dang sam 8g Can khtfdng 2g Moc htfdng 2g Bach linh 8g Hole htfdng 3g Sa nhan 2g Bach tru&t 8g Dinh htfdng 2g Htfdng phu 3g Cam thao 3g - Neu thtfdng thtfc kiem nhieu ddm tre thi stf dung Luc quan ttf thang; gia: sa nhan, bao khtfdng, moc htfdng. 2. Vi han ma non mtfa 2.1. Trieu chung Thtfdng thtfdng an hoac bu vao mot thdi gian mdi non mtfa ra. Ngtfdi xtfa noi: sang an chieu miia, miia ra ddm, ntfdc. siia, do an it mui chua khai, sac mat xanh xao, chan tay lanh, moi ltfdi nhdt nhat hoac co reu trang, mach tram tri, chi tay md nhat khong ro. 2.2. Phuotig phap dieu trj: on van ty dtfdng, giang nghich. chi tho. 206
  • 45. 2.3. Phuvng thuoc: dung bai Dinh du ly trung thang Dinh htfdng 2 nu Nhan sam 4g Ngo thu du lg Can khtfdng 2g Dai tao 2 qua Bach truat 4g Chi'ch thao 3 g - Tre em do Sn do song lanh, han khi hai vi ma mtia thi nen sti dung bai Dtfdng trung tien Dang sam 8g Hoai sdn 8g Bien dau 8g Can khtfdng 2g Cam thao 3g Bach linh 8g Hoac bai On vi am Dang sam 8g Tran bi 3g Bach truat 8g Can khtfdng 2g Quy than 3g Bien dau 8g Cam thao 3g Sau do sii dung bai Ngu quan tti hoac bai Ly trung thang. - Neu kiem ty than hu han, nhieu ddm dai hoac kiem suyen sue thi sii dung bai Ly am tien Dtfdng quy 4g Can khtfdng 2g Thuc dia 4g Chi'ch thao 3g Nang hdn thi sii dung Nhan sam phu tii ly am tien la hay nhat, khong nen nghi ring non miia thi khong sii dung thuc dia. - Neu trong ty han, khi tre ma non miia thi sii dung Hole htfdng yen vi tan 207
  • 46. Hoac hUdng 4g Nhan sam 4g Tran bi 3g Dinh hUdng 2g Sinh khUdng 2g 3. Vi nhiet ma non mtfa 3.1. Trieu chung An vao miia ra ngay, mieng kho khat, non mUa ra mui chua khai, buon phien v&t va, moi lu5i kho do, ltfdi co reu vang, dai tien hoi thoi, tieu vang do, mach hoat sac, chi tay do tudi hoac s&c tia. 3.2. Phuong phap diiu trj: thanh vi, hda trung, chi £u. 3.3. Phuong thuoc: dung bai on ddm thang gia vi Tran bi 2g Mach dong 4g Ban ha 4g True nhu 8g Bach linh 12g Chi thtfc (sao cam) 3g Hoang lien 3g Dang tam 2g Cam thao 2g - TrUdng hdp neu la vi hoa noi nhiet non mtfa thi tat nhien co chting phien nong, khat nude thfch uong ntfdc mat mach tat hoat dai, hong sac thi sti dung bai Ngoc tuyen tan Thach cao 24g Cam thao 4g Hoac True diep thach cao thang Nhan sam 4g Thach cao 12g Mach mon 8g True diep 8g 208
  • 47. Nganh me 12g Ban ha 3g Cam thao 3g - Neu co ddm thtfc tre kiem hoa nhiet, non miia thi sii dung bai Nhi tran thang gia: thach cao, hoang lien, chi tti. Bai Nhi tran thang Tran bi 4g Bach linh 8g Ban ha che 4g Cam thao 3g - Neu ty vi ha nhtfdc ma kiem hoa thi sii dung bai Nhan sam yen vi tan Dang sam 8g Ho&ng ky 8g Bach linh 8g Hoang lien 2g Tr&n bi 3g Bach thtfdc 8g Cam thao 3g Hoac bai Quat bi true nhtf thang Tran bi 3g Dang sam 8g True nhtf 4g Cam thao 3g - Neu vi hoa non mtfa ma khat ntfdc thi sti dung bai True nhtf thang True nhtf 4g Cat can 8g Ban ha 4g Cam thao 4g - Neu mua ha dtfdng khi hai vi thi tat nhien phien nong, khat ntfdc, non mtia, nen sti dung Thap vi htfdng nhu am Htfdng nhu 8g Triin bi 3g Hau phac 4g Moc qua 4g Bien dau 8g Hoang ky 8g T14-CK...NK 209
  • 48. Dang sam 8g Bach truat 8g Bach linh 8g Cam thao 4g Hoac Quat bi true nhtf thang. - Neu noi nhiet thinh thi sii dung bai Ich nguyen tan (Luc nhat tan) ho&c Ngoc tuyen tan. - Neu vi trdi n&ng nong roi sii dung nhiing do song lanh, lam hai den vi ma sinh non miia, do la thuoc am thu thi dieu tri theo phep hu han de am vi, on trung hoSc co the stf dung b&i Ngu linh tan, tuyet doi khong sU dung thuoc him ltfdng. B ii Ngu Unh tan Bach linh 8g TrU linh 6g Bach trufit 8g Trach ta 6g Que chi 4g 4. Vi co giun ma non mufa 4.1. Trieu chiing Da day luc dau luc khong, sic vang hoac trang, thtfdng miia ra ntfdc trong, co luc mtfa khan hoac miia ra giun dua. 4.2. Phuong phap di6u trj: on trung, yen hoi. 4.3. Phuong thuoc: dung bai O mai hoan 0 mai 300 qua Phu tii che 80g Hoang ba 400g Que chi 240g Hoang lien 240g Can khtfdng 400g Thuc tieu 160g Dang sam 240g Te tan 240g Quy than 160g 210
  • 49. Dem o mai ngam da'm thanh 1 dem, hoc bo hat, gia nat nhtf. Cac vi kia tan bot, tron o mai nat, hoa mat ong lam vien to bang hat gao, uong 10 vien/ian x 2-3 lan/ngay. - TrUdng hdp tang han thi dung bai Yen hoi thang Dang sam 3g Can khtfdng 2g Bach linh 6g Bach truat 4g Ho tieu 2g O mai 2 qua - Trtfdng hdp tang nhiet thi dung bai Lien mai yen hoi thang Hoang lien 40g Ho tieu 40g Hoang cam 40g Loi hoan 40g O mai 40g Binh lang 80g 0 mai boc bo hat, gia nhi* tron bot thuoc l&m vien to bang hat gao, uong 10 vien/l&n, ngay uong 2 ldn. 5. Kinh sd ma non mCra 5.1. Trieu chung Tam than buon phien vat va, nam ngu khong yen, sac mat xanh, miia ntfdc trong; hoac kiem co minh hdi nong, mach huyen sac, chi tay xanh tia. 5.2. PhUCtng phap <$6u trj: tran kinh an than, hoa vi khu phong. 5.3. Phuong thudc: dung bai Toan yet quan am tan Dang sam lOg Bien dau 8g Hoang ky lOg Lien tii nhuc 8g Bach linh 8g Moc thong 8g Toan yet 8g Bach chi 8g 211
  • 50. Thien ma 8g Khtfdng hoat 8g Cam thao 8g Phong phong 8g Cac vi tan nho, uong l-2gAan vdi ntfdc sic dai tao 3 qua, sinh khtfdng 3 lat lam thang. Hoac bai Dinh tho hoan Dinh htfdng 21 nu Duoi bo cap 49 cai Khtfdng ban ha 3 cu Tan nho, hoa ntfdc tao nhuc lam ho, lam vien bang hat gao, uong 7 vien/lin. IA CHAY I.DAI CUONG Benh thtfdng thay d tre em, nhat la dau mua he, giQa thu lai cang thay nhieu hdn, do ia chay ma gay suy dinh dtfdng, trd ngai cho stf phat due d tre, dan den hau qua nghiem trong, tuoi cang nho anh htfdng cang ldn. Trong dieu tri benh can can cti benh mdi ho§c lau, han nhiet, htf thtfc va xet den nguyen nhan. Neu do cam nang thi dung thanh giai; do an bu tich tre thi dung tieu dao: ty than htf han thi dung on ty co than. Trong htf co thtfc thi bo hu khong the thuan dung cam on, trong thtfc co htf thi trong phep thanh nhiet khong the sxi dung nhiing thuoc ding lanh. Benh mdi chi co thtfc ta, khong nen dung thuoc co sap qua sdm tranh ltfu ta d trong; ty than von htf yeu thi sii dung thuoc tham nhat phan ldi, khong nen qua nhieu, tranh tan dich kho kiet ma phan dtfdng bi giam xuong, do la nguyen tic dieu tri. 212
  • 51. II. NGUYEN NHAN 1. Ia chay do thiir nhiet Benh nay quan he mat thiet vdi khf hau thdi tiet, bon mua cam mao deu co the lam cho stf van hoa cua ty vi mat binh thifdng ma sinh ra ia chay; mua he nong ntfc kiem co thap khf nen cang lam cho cd nang tieu hoa bi anh htfdng, khong thang thanh giang troc dtfdc, gay ia chay dtf doi. 2. Do thtfdng thtfc Do an bu qua nhieu hoac khong sach se hoac qua nhieu hoa qua song lanh hoac bung bi lanh co the dau bung, ia chay. 3. Do ty than htf Gap trong khi bi benh ca'p tinh hoac man tinh khac lam cho ty than htf han hoac vi uong thuoc mat lanh, cong phat qua do lam cho chan nguyen hao ton, do la ia chay thuoc ty than htf han. Co mot so’ tre em the chat yeu duo’i, bong nhien gap kinh sd, tinh than cang thang anh htfdng den khf cd thang giang ma gay ia chay goi la kinh ta. III. BI$N CHONG LUAN TRj 1. Ia chay do thtf nhiet 1.1. Tri$u chung Mua he thu ia chay tren 10 lin/ngay kem theo non mtfa, trd stfa, tieu ngan do. Co tre em sot cao, hon me, thop lom, mat sau, lo trong m at, byng trtfdng, khoc khong co ntfdc mat, chan tay gia lanh, kinh quyet, th am chi tti vong. 213
  • 52. Nhung noi chung ia chay khong nguy cap lam neu trUdng hdp di ngoai long, phan lay nhay ngay vai lan, mui hoi chua, khat nUdc, kem an, non miia, 1dm giong, an kem. tieu ti?n do, reu ludi vang trdn, mach huyen hoat. 1.2. Phuong phap dieu trj: thanh nhiet, giai thu, chi ta. 1.3. Phuong thuoc: dung bai TU vat hUdng nhu am Hudng nhu 3g Hau phac 3g Bien dau sao 12g Hoang lien 4g Neu thftp nhieu gia: bach linh 12g, moc qua 8g. - Mua nang cam phai khf tha'p tre sinh ia chay thi dUng bai H oic hudng chfnh khf tan Hoic hudng 4g Trin bi 2g To diep 3g Ban ha che 3g HSu phac 3g Bach linh 12g Phuc bi 6g Bach truat 4g Bach chi 3g Cat canh 4g Cam thao 3g Cach gia giam: + Neu nong nhieu thi bo: bach chi, bach truat; gia them: hoang cam, nhan tran, ngan hoa, moi vi 4g. + Neu khat gia hoa phan 6g. - Do thu thap ma ia chay thi dung bai Cat can cam lien thang de thanh nhiet, trU thap, chi ta Cat can 12g Hoang lien 4g Hoang cam 6g Cam thao 4g 214
  • 53. - TrUdng hdp di ta manh, bUc bach thi dung bai Ich nguyen tan Hoat thach 240g Thin sa 12g Chi'ch thao 24g nUdng, 16g song Tan bot, uong 12g/lan. - TrUdng hdp tre phien khat, uong nhieu, rang ldi kho thi dung bai Nhan sam bach ho thang de thanh nhiet, dudng tan dich. Nhan sam 8g Nganh ml 1 nim Thach cao 12g Cam thao 4g Tri mau 3g - TrUdng hdp tha'p nhiet gay ia chay thi dung bai Cat c&n cim lien thang C at can 12g H oang li§n 4g Hoang cam 6g Cam thao 4g ac dung bai Tam thi thang thong thap hoa troc Tam sa 6g Ngo thu lg Hoang cim 2g Dai dau quyen 8g Hoang lien 4g Ban ha che 2g Chi tu 4g Moc qua 6g Y di 8g Thong thao 2g 2. ia chay do thuong thuc 2.1. Tri$u chiing Vi Sn bu ma ton thudng, byng trUdng diy, co luc dau nhUc, dau thi muon di ngoai, di ngoai dUdc thi giam dau, co the di 10 215
  • 54. lan/ngay, phan chua khan thoi, d hdi luon, khong muon an, reu ludi vang ban, mach hoat trim thuc. 2.2. Phuong phap dieu trj - Chiing nhe thi dung bai Bao hoa hoan Than khuc 40g Tran bi 20g Sdn tra 80g Ban ha 40g La bac tu 20g Bach linh 40g Lien kieu 20g Mach nha 40g Cam thao 20g Sc dung bai Chi truat dao tre ho&n Chi thuc 20g Hoang lien I2g Dai hoang 40g Trach ta 8g Hoang cim 12g Phuc linh 8g Than khuc 20g Bach truat 12g Tan bot, hoa than khuc khuay ho lam vien bang hat ngo dong, uong 6g/lan. - Neu kiem thap nhiet, ia chay, bung dau day trUdng thuoc thuc nhiet thi theo phUdng phap thong nhan thong dung ma dieu tri, co the gia dai hoang de tong het tich tre. 3. ia chay do ty hu 3.1. Trieu chung Tinh thin met moi, chan tay ra rdi, sic mat h6o vang hoac xanh xao, khong muon an, di ngoai ra nUdc trong ma it, sUc tong ra yeu, co khi di nguyen ra thUc an, nUdc tieu nhu nUdc vo gao, di nhieu lan, reu lu5i trang trdn, mach nhu hoan vo 216
  • 55. luc, chi tay do nhat hoac hoi xanh; ia chay da lau, ngay cang gay, tham chi khi ngu lo trong mat, thinh thoang co giat, goi la ty hu kinh ta. Con ia chay nUdc trong, mau phan tring trong, mui hoi tanh khong thoi, tieu trong dai, chan tay buot lanh, mat trang moi nhdt, mach tri hoan tram te thuoc ia chay hu han (than han tiet ta). Chu Dan Khe noi: "Pham khi chfla benh ia chay, khong cU nang nhe, chi can an bu binh thudng, khong phat sinh bien chUng la de dieu tri; he ia chay, non mijfa khong thoi, m lt nhin ngUdc, dau ngtfa ra phia sau, mach tram te, da lanh toan than, khong chiu an bu, khat khong thoi thi khong dieu tri dUdc, bap thit deu teo roc thi khong chuta dUdc, thanh kinh giat khong dieu tri dude". 3.2 Phuong phdp dieu tri Do ty hu thi kien ty ich vi lam chu, dung bai Hudng sa luc quan tti thang Dang sam 4g Bach linh 8g Bach truat 8g Cam thao 4g Trsin bi 2g Ban ha che 3g Hoac dung bai Sam linh bach truat tan Dang sam 8g Y di 20g Bach linh 20g Bien dau 20g Bach truat 20g Hoai sdn 12g Tran bi 12g Lien nhuc 20g Cat canh 8g Sa nhan 8g Cam thao 8g Tan nho, uong 4-6g/lfin, ngay uong 3-4 lan. 217
  • 56. - Neu trung khi ha ham can bo trung, thang dudng, dung bai Bo trung ich khi thang Dang sam 8g Hoang ky 12g Dufdng quy 3g Bach truat 12g Thang ma 8g Sai ho 4g Cam thao 3g Tran bi 3g - Do ty than hu han, ia chay lau khong khoi thi dung Xich thach chi vu du lUdng hoan Xich thach chi Vu du ludng Lieu ludng nhu nhau, gia nho, uong vdi nUdc sac gting song 1 lat, tao 2 qua lam thang. - TrUdng hdp ty hu kiem kinh giat thi dung bai fch ty trfifn kinh tan Dang sam 6g Bach truat 12g Bach linh 12g Sa nhan 3g Cau dang 8g Cam thao 2g Tan nho, uong 4g/lan v6i nu6c co bac, ngay 2-3 lan. - TrUdng hdp ty than dudng hu thi cin on than phu dudng, dung bai Phu tu ly trung thang Nhan sam 8g Phu tu che 8g Can khUdng 6g Bach truat 8g Chi'ch thao 4g - Neu ia chay luon khong cam thi cin on co' ha nguyen, sap trang, chi ta, dung bai TU than hoan Nhuc dau khau 80g Pha co' chi 160g Ngu vi tu 80g Ngo thu 40g 218
  • 57. Tan nho, hoa voi thang gtfng ttfdi 320g (gia nho), dai tao 100 qua nau nhtf bo hat, lam vien bang hat ngo, uong 5-8 vien/lln, ngay uong 3-4 lin. Hoac dung Dao hoa hoan Xich thach chi Can khuong Lieu ltfdng nhtf nhau, tan nho tron ho lam vien bang hat ngo, uong 2-5 vien/lln, ngay 3-4 lin. HOANG DAM I.DAI Cl/ONG La thtf benh c6 chu chtfng minh vang, mat vang, ntfdc tiiu vang; trong do dac trtfng la trong mat vang. Sach Ve sinh bao giam tong hdp lai thanh am hoang va dtfdng hoang. Sach Canh nhac toan thtf chi ro ddm hoang, v6i ten benh nay co nghia la ddm thtfdng ton, ddm khf bai ma ntfdc mat tiet ra nen sinh chtfng nay. Dtfdng hoang phan nhieu vi thap nhiet chtfng boc, ntfdc mat tran ra da thit ma phat vang. Neu thap nhiet hdp doc khi, nhiet doc chat dly thuc day ntfdc mat tran ra da thit ma phat vang nhanh chong thi goi la cap hoang. Am hoang phan nhieu vi thap trd, ty dtfdng khong phan chan, ntfdc mat tran ra ngoai ma gay nen. II. NGUYEN NHAN 1. Bj cam ngoai ta Bi cam tha'p nhiet dich doc, ta khi ttf bieu vao ly, uat lai khong thong dat, trcl tac cl trung tieu, ty vi van hoa that 219
  • 58. thtfdng. thap nhiet chtfng boc d can ddm khong tiet ra dtfdc, lam cho can mat sd tiet, ntfdc mat tran ra ngoai. ngam vao da thit va chay xuong bang quang lam cho minh. mat. tieu tien deu vang. Neu thap nhiet hop thdi dich doc xam pham vao cd the thi the benh gap dtf hdn va co tinh truyen nhiem, bieu hi£n ra hien ttfdng nghiem trong, nhiet doc dot manh hai den vinh huyet goi la cap hoang. Sach Chtf benh nguyen hau luan chi ro: “Ty vi co nhiet, khi cdm ntfdc uat chtfng, vi nhiet doc tha'm vao ma bdng choc phat vang, ngtfc day, khf suyen, chet trong khoanh khac nen goi la cap hoang”. 2. Do an uong Ddi no that thtfdng co the ton hai den ty vi, lam hai d§n cong nang van hoa, tha'p troc sinh ra d trong, uift lai h6a nhiet va chtfng boc d can ddm, ntfdc mat khong theo dung dtfdng tha'm din ra da thit phat vang. Sach Kim quy viet: "Khf cdm nUdc khdng tieu dong trong vi, troc khf chay xuong tieu khdng thong, than minh vang goi la coc dan". 3. Ty vj hu han Tre von ty vi dtfdng htf hoac sau khi bi benh, ty dtfong bi ton thtfdng, thap theo han hoa, han thap trd tre d trung tieu, ntfdc mat bi can trd tran vao da thjt ma phat vang. Nhtf sach Loai chtfng tri tai noi: "Am hoang la ty bi han thap khong van hoa, cung tam ngam vdi ntfdc mat tham ra da thit phat vang". Noi ro tha'p han thinh d trong cung cd the gay phat vang. 4. Tich tu lau ngay khdng tieu IT huyet trd tre d dtfdng mat, ntfdc mat tran ra, Sach Trtfdng thi y thong noi: "Cd ii huyet ma phat vang thi dai ti$n 220
  • 59. mau den, bung sUdn co khoi hoac trUdng len, mach tram hoac huyen, dai tien khong ldi, mach hdi thUc thi dung bai Dao nhan thUa khi thang sd het thU den di thi benh khoi". III. BI$N CHONG LUANTRj Benh hoang dam phat sinh chu yeu la vi thap ta, theo tang phu ma xet thi khong ngoai ty vi va can ddm va thudng la tU ty vi lien quan den can ddm. Ty chu viec van hoa, ghet thap, khi an uong khong chUng do, uong rUdu, an do ngon beo hoac cam ta khf thap nhiet deu cd the lam cho cong nang cua ty vi bi ton thudng, ty khong kien van dUdc lam tha'p ta ung tre d trung tieu, viec thang giang cua ty vi that thudng, ty khf khong thSng thi can khi u&'t ket va khong sd tiet dUdc. Vi khf khong giang thi nude mat chuyen vim truyen tong bai tiet tha't thudng, thap ta uat at lam cho nUdc mat tha'm vao mau, tran ra da thit nhan do ma phat vang, diem khac nhau gifla dudng hoang, am hoang la: - Dudng hoang thi dUdng thinh nhiet nang, ngUdi von la vi hoa vUdng, thap theo nhiet hoa ma sinh benh thap nhiet. Vi gitia thap vdi nhiet cd thU manh hdn cho nen ve benh cd cua chUng dudng hoang la nhiet nang hdn thap hoac thap nang hdn nhiet; hoa nhiet cue thinh goi la doc. Neu nhiet doc chua dong nhieu, ta vao vinh huyet, ham vao tam bao thudng sinh cap hoang. - Am hoang la am thinh han nang, binh thudng von la ty dudng khong du. thap theo han hoa thanh benh han thap, dong thdi benh dudng hoang lau ngay hoac dung thuoc han lUdng ton hai ty dudng, thap theo han hoa cung cd khi chuyen thanh am hoang. Ngoai ra cd khi vi cat soi, trung, lam trd tac dudng nUdc mat lam cho nUdc mat tran ra ngoai va phat vang thi khi benh 221
  • 60. mdi phat da thay trieu chiing cua can ddm, bieu hien thtfdng nhiet chiing thuoc pham vi chiing dUdng hoang. A. DUONG HOANG 1. Nhiet nang hon thap 1.1. Trieu chung Minh mat deu vang, sic vang ttfdi sang, phat sot khac ntfdc hoac tha'y trong ngtfc xon xao, bung trtfdng dfiy, mieng kho ma dang, non mtia, tieu tien ngan it vang do, dai tien bf ket, reu ltfdi vang nhdn, mach huyen sac. 1.2. Phdp dieu trj: thanh nhiet ldi tha'p, them thuoc ta ha. 1.3. Phuong thuoc : dung bai Nhan trdn cao thang gia vi Nhan tran 12g Chi tti 8g Dai hoang 4g - Co the gia them cac thuoc tham thap nhtf: phuc linh, trtf linh, hoat thach lam cho ta thap nhiet theo dai tien, ti£u tien ma ra. - Neu stfdn dau nhieu thi gia them: sai ho, xuyen luven ttf, uat kim de sd can ly khi. - Neu lcfm giong buon non thi co the gia: quat bi, true nhtf. - Neu trong tam kho chiu, blit rtft thi gia them: hoang lien, long ddm thao. Viec dung thuoc kho han thi phai chu y den mtfc do va bien hoa cua nhiet, neu dung thuoc kho han qua mtfc hoac benh de lau ngay khong chtfa thi co the chuyen thanh thap nang hdn nhiet hoac han tha'p thien thinh hoac chuyen thanh am hoang. Neu vi cat soi trd tre dtfdng mat ma xua't hi§n minh 222
  • 61. vang, m lt vang, stfdn ben phai dau, dau lan den vai ltfng hoac co phat sot, sd ret, phan mau trang nhdt thi dung bai Dai sai ho thang gia: nhan trdn, kim tien thao de sd can ldi mat. Neu vi giun trd tre dtfdng mat, dot nhien xuat hien hoang dam, stfdn co khi dau khi khong, dau co khi chong mong thi sii dung bai O mai hoan gia: nhan tran, chi ttf de yen giun, chi dau, ldi mat, thoai hoang. 2. Thap n|ng hdn nhiet 2.1. Trieu chung Minh mat deu vang nhtfng khong ttfdi sang, ddu nang minh bo chat, ngtfc bung ddy trtfdng, an uong giam sut, 1dm giong non miia, phan nhao, reu ltfdi nhdn hdi vang, mach huyen hoat hoac nhu hoan. 2.2. Ph&p di6u trj: ldi tha'p, h6a troc kiem thanh nhiet. 2.3. Phuong thuoc : dung bai Nhan trdn ngu linh tan hdp bai Cam lo tieu doc ddn. Bai Nhan tran ngu linh tan Nhan tran 16 g Bach linh 12g Trtf linh 12g Trach ta 12g Bach truat 12g Que chi 4g Bai Cam lo tieu doc ddn Hoang cdm 4g Moc thong 8g Hole htfdng 6g Khau nhan 6g Hoat thach 8g Nhan trdn 8g Xtfdng bo 4g Bac ha 3g 223
  • 62. Lien kieu 4g Moc thong 8g Boi mau 4g Dau khau 8g Chiing nay de keo dai hoac dung thuoc han ltfdng co thi trd thanh am hoang, khi chtfa phai theo am hoang ma chtfa. Dtfdng hoang luc mdi phat ma co bieu chtfng thi trtfdc tien sti dung bai Ma hoang lien kieu xich tieu dau thang co tac dung giai bieu, thanh nhiet, ldi thap Ma hoang 8g Lien kieu 8g Hanh nhan 6g Sinh khtfdng 2g Dai tao 2 qua Xfch tieu dau 8g Cam thao 4g - Neu nhiet dong chtfa het, la vi tha'p nhiet chtfa dtfdc thfiu tiet thi sti dung bai Chi tti ba bi thang dl tang tac dung l< ?i tha'p, tiet nhiet. - Trong qua trinh benh, neu tha'y trieu chtfng dtfdng minh nhiet thinh, dot hai tan dich, tich tre thanh thtfc, dai tien khong thong thi stf dung bai Dai hoang tieu thach thang de ta ha, trtf nhiet, ton am Dai hoang 4g Mang tieu 4g Hoang ba 4g Chi ttf 8g B. CAP HOANG 3.1. Trieu chimg Benh phat gap voi, nhanh chong, sac vang ttfdi, sot cao, phien nong, khat ntf6c, stfdn dau, bung day, thin me, noi nham hoac dai tien ra mau mui hoac da co diem ban tf huyet, chat ltfdi do hong reu vang kho, mach huyen hoat sac hoac te sac. 224
  • 63. 3.2. Phuong phap dieu trj : thanh nhiet giai doc, ltfdng dinh khai khieu. 3.4. Phuong thuoc : dung bai Te giac tan gia giam Te giac 4g Hoang lien 4g Nhan trdn 12g Co the gia them: Sinh dia 8g Dan bi 6g Thang ma Chi tu Huyen sam Thach hoc 8g 8g 8g 8g - Neu than me noi nham co the phoi hop sti dung An cung ngtfu hoang holm hoac Chi bao don de khai khieu tinh thdn. - Neu nuc huyet, tien huyet ho&c da c6 ban tf huyet thi gia them: dia du than, trSc ba diep de ltfdng huyet, chi huyet. - Neu tieu tien ng&n it khong ldi ho&c xuat hien chiing sue thuy thi gia them: moc thong, xa tien, mao can, phuc bi de thanh nhiet, ldi nieu. C. AM HOANG 4.1. Triiu chung Minh mat deu vang nhtf khoi hun xong, an it, bving day hoac bung trtfdng, phan nhao, tinh thdn met moi, sd lanh, mieng nhat, khong khat ntfdc, chat ltfdi nhdt, reu day, mach nhu hoan hoac tram tri. 4.2. Phap diSu trj : kien ty hoa vi, on hoa han thap. 4.3. Phuong thuoc : dung bai Nhan trdn truat phu thang gia giam T 15-TC K . NK 225
  • 64. Nhan tran 8g Phu tii 4g Bach truat 8g Can khUdng 4g DAI DAM I. DAI CUONG Dai dam thtfdng gap d tre em dtfdi 10 tuoi. Tre em 1 - 3 tuoi vi nao tuy chtfa day du, chtfa thanh thoi quen hoic vi tinh thdn bi kich dong ma sinh dai ddm. II. NGUYEN NHAN Chu yeu do tien thien b&'t tuc hoac hau thien thfft dieu din noi than dtfdng khong du, ha nguyen htf lanh ma trd th&nh dai ddm. Vi than chu stf tang trtf va dong km ma khai khieu d tien am, hau am, c6 chtfc nang dieu khien dai tilu tien. Bang quang chu viec tang trtf tan dich, co cong nang hoa khi, ldi thuy khien cho tieu tien dung gid; neu than, bang quang deu htf khong che tfdc dtfdc dtfdng ntfdc ma gay dai ddm. Sach Noi kinh co noi: " Bang quang khong che tfdc dtfdc thi sinh dai dam, hai la do phe htf khong nhiep dtfdc, khi htf ham xuong cong nang phan bo' khi tan dich bi trd ngai. dong thdi phe, than co quan he me con vdi nhau ma phe khi hu d tren, than khi cung chiu anh htfdng ma htf d dtfdi, nguyen khi phai suy kiet khong the tfdc che dtfdc cung gay dai ddm”. III. BI$N CHONG LUAN TRI. 1. Trieu chiimg Dac trtfng la toi den trong khi ngu tre dai dam, benh tinh nang hdn thi kem co sdc mat tring bech, sd ret, chan tay lanh, 226
  • 65. bap chan va eo ltfng dau e am luon, tieu trong dai hoac an khong ngon hoac di ia long, ngtfdi gky, moi nhdt, chat ltfdi nhdt nhat, reu ltfdi tring trdn, mach tram tri vo ltfc (bieu hien than dtfdng khong du, khf htf khong nhiep dtfdc). 2. PhUdng phap dieu trj: on bo than dtfdng co' sap. 3. PhtfcJng thuoc: dung bai Tang phieu tieu tan Tang phieu tieu 20g Dang sam 12g Mau le 20g Hoang ky 40g Xfch thach chi 20g Loc nhung 12g Hau phac 4g Hoac bai Sue tuyen hoan Hoai sdn 60g fch tri nhan 20g > O dtfdc 20g Dung rtfdu nau hoai sdn lam ho, vi khac tan bot vien bang hat ngo dong, uong 5 -10 vien/lln. Neu ty phe khf htf khong nhiep dtfdc, trung khf ham xuong thi stf dung bai Bo trung fch khf thang Dang sam 8g Hoang ky 12g Dtfdng quy 3g Bach truat 12g Thang ma 8g Sai ho 4g Cam thao 3g Tran bi 3g Ngoai ra trong dieu tri cdn phoi hdp vdi cham ctiu. - Neu vi thoi quen khong tot gay dai dam, khong can uong thuoc ma chi ren luyen thoi quen thi mdi khoi. 227
  • 66. THUYTHUNG I. DAI CUONG La thii benh co ntfdc dong trong than the, tran ra ngoai da, sinh phu thung d mat, ma, tay chan, ltfng, bung tham chi phi toan than, nang hdn co niidc dong d ngtfc, bung; benh nay noi kinh goi la benh thuy thung. Chiing thuy thung la mot thii bieu hien cong nang khi h6a to&n than bi trd ngai, co lien quan den nhieu tang ma goc benh d phe, ty va than. Nguyen nhan thtfdng do ngoai ta xam nhap, Sn uong va lao dong, nghi ngdi tha't thtfdng hoac lam lu kho nhoc deu co the lam cho phe khong dtfdc thong dieu (tuc giang), ty m&'t stf chuyen van, than ma't stf md dong, ket eye bang quang khong lam dtfdc, viec khf hoa dtfdng ntfdc cua tam tieu khong thong ldi, thuy dich dinh tu, lan tran ra ngoai da ma thanh thuy thung. Khi chiia benh ngoai cac phep phat han, ldi tieu, cong true ra, con co phep kien ty, on than, khai quy mon, thanh tinh phu. Neu theo cach chiia thong thtfdng ma khong thay kien hieu, lai co da'u hieu ii huyet thi co the dung them phep hoat huyet, hoa ii; nhiing phep chiia tren co khi dung ddn doc, co khi dung chung, tuy theo tinh hinh benh ma ap dung. II. NGUYEN NHAN 1. Phong ta d ngoai xam nhap vao Phong ta d ngoai xam nhap vao phe, phe khong thong dieu va mat chtfc nang tuyen giang, lam cho dtfdng ntfdc khong thong, phong thuy ket hdp vdi nhau, chay tran ra ngoai da gay thuy thung. 228
  • 67. 2. Thap doc tam ngam quy vao ty phe Doc cua mun nhot, Id d ngoai da chtfa tieu trtf het, doc chuyen vao ty phe lam cho stf thay cu, doi mdi cua ntfdc bi trd ngai, tran ra ngoai da cung thanh thuy thung. 3. Thuy thap khon ty C ) lau ch6 km thap hoac mlc mtfa, loi ntfdc, khi thuy thap thdm vao hoac binh thtfdng hay an thtf song lanh, deu co the lam cho ty vi bi tha'p lam khon, ty khong kien van dtfdc thuy, tha'p khong hoa, tran ra ngoai da ma thanh thuy thung. 4. Thap nhiet d tam tieu Tha'p nhiet bam lau hoac tha'p ua't hoa nhiet, d trung tieu ty khong lam dtfdc viec thang thanh, giang troc; dtfdng tam tieu bi ung tre, dtfdng ntfdc khong thong ma thanh thuy thung. 5. An uong khdng dieu do lam hai den ty vj An uong khong chting do lam cho ty khf htf suy, khong van hoa dtfdc, thuy tha'p dong tu lai tran ra ngoai da ma thanh thuy thung. 6. Tien thien bat tuc Tien thien bat tuc, than khi htf, khong hoa khi hanh thuy dtfdc, lam cho bang quang khi' hoa that thtfdng, md dong khong tien ldi, thuy dich dinh tu lai d trong ma thanh thuy thung. III. BI$N CHONG LUAN TRI. Ve cd che cua b§nh la c6 quan he vdi ba tang: ty, phe, than. Ba tang nay co anh htfdng lin nhau; neu than htf, thuy tran ngtfdc len phe thi phe khi khong giang dtfdc, khong thtfc hien 229
  • 68. dtfdc nhiem vu thong dieu dtfdng ntfdc. lai lam cho than khi cang hu ma thuy thung tang len; neu ty htf khong che dtfdc thuy, thung thap day ung thi hai den dtfdng khi. lau ngay thi lam cho than dtfdng cung suy. Ngtfdc lai than htf. khong on dtfdng dtfdc ty tho, ty than deu htf lam cho benh tinh nftng them. A. DlTdNG THUY 1. Phong thuy tran lan 1.1. Tri$u chiing Mi m lt stfng phu, tiep theo tay chan toan than deu phu, the benh nhanh gap, phan nhieu kiem cac chting sd ret, phat sot, cac khdp dau nhtic, tieu khong ldi. Neu thien ve phong nhiet thtfdng c6 kiem chting: hong do stfng dau, ch&'t ltfdi do, mach phu hoat sac. Neu thien ve phong han thi c6 kiem chting: sd r£t. hen suyen, reu ltfdi mong trang, mach phu hoat hoac khan, phu nhieu co the thay mach tram. 1.2. Phap dieu tri: tan phong. thanh nhiet, tuyen phe. hanh thuy. 1.3. PhutJng thuoc: dung bai Viet ty gia truat thang gia giam Ma hoang 8g Thach cao 12g Bach truat 8g Sinh khtfdng 2g Cam thao 3g Dai tao 3 qua - Co the gia: bach linh, phu binh, trach ta de tuyen phe, ldi thuy, tieu thung. 230
  • 69. - Neu hong stfng dau thi gia them: cat canh, lien kieu de thanh yet, tan ket, giai doc. - Neu nhiet nang, ntfdc tieu ft thi gia them: bach mao can de thanh nhiet, ldi nieu. - Neu la phong han thinh hdn thi bo thach cao va gia them: phong phong, que chi, to diep de tang siic tan on, giai bieu. - Neu ho nhieu, suyen thd thi gia: tien ho, hanh nhan de giang khf, chi suyen. - Neu thay mo hoi ra, sd gi6 la ve dtfdng da htf thi dung Phong ky hoang ky thang gia giam giup ve, hanh thuy Phong ky 8g Hoang ky 8g Bach truat 8g Sinh khtfdng 2g Cam thao 3g Dai tao 3 qua - Neu bieu chtfng da giai roi ma minh n&ng. phu vin chtfa dd thi chCta theo the benh thuy thap t&m ngam. 2. Thap doc tam ngam 2.1. Trieu chung Mi m lt stfng phu, lan den toan than, tieu tien khong ldi, minh noi mun nhot, nang hdn thi mu vd va loet, sd gio, phat sot, chat ltfdi do, reu ltfdi mong vang, mach phu sac hoac hoat sac. 2.2. Phap dieu trj: tuven phe, giai doc, ldi thap, tieu thung. 2.3. Phuong thuoc: dCing bai Ma hoang lien kieu xfch tieu dau thang phoi hdp vdi bai Ngu vi tieu doc dm. Bai Ma hoang lien kieu xfch tieu dau thang 231
  • 70. Ma hoang 8g Tang bach bi 8g Lien kieu 8g Xich tieu dau 8g Hanh nhan 8g Bai Ngu vi tieu doc am Ngan hoa 8g Bo cong anh 8g Cue hoa 8g Ttf hoa dia dinh 6g Tii boi thien quy 4g - Neu tha'p thinh, mun doc vd loet thi gia them: kho sam, thd phuc linh. - Neu phong thinh ngtfa nhieu thi gia: bach tien bi, dia phu tti (hat cay chdi xe). - Neu huyet nhiet, mun do stfng thi gia: dan bi, xich thtfdc. - Neu dai tien khong thong thi gia: dai hoang, mang tieu. 3. Thuy thap tam ngam 3.1. Trieu chung Toan than phu thung, tieu ngan it, than minh nang ne, ngtfc tile, an it, buon non, reu ltfdi nhdn, mach tram hoan, benh phat tii ttf va benh tinh keo dai. 3.2. Phap dieu trj : kien ty hoa thap, thong dtfdng ldi thuy. 3.3. PhuVhg thuoc: dung bai Ngu bi am phoi hdp vdi bai Vi linh thang Tang bach bi 8g Tran bi 4g Phuc linh bi 8g Dai phuc bi 6g Sinh khtfdng bi 4g Bach truat 8g 232
  • 71. Bach linh 8g Thtfdng truat 8g Hau phac 6g Trtf linh 8g Trach ta 8g Nhuc que 2g Cam thao 4g Neu phu nhieu ma suyen thi gia: ma hoang, dinh lich ttf, hanh nhan de tuyen phe, ta thuy, binh suyen. 4. Thap nhiet ung thjnh 4.1. Trieu chung Khip minh phu thung, da cang, ngtfc bung ddy tutc, phien n6ng, khat ntfdc, tieu tien ng&n do, dai tien kho ket, reu ltfdi v&ng nhdn, mach trim sac hoac nhu sac. 4.2. Phdp dieu trj: phan ldi tha'p nhiet. 4.3. Phuong thudc: dung bai Sd tac dm tut Khtfdng hoat 6g Phuc linh bi 8g T in giao 8g Dai phuc bi 6g Sinh khtfdng bi 4g Trach ta 8g Xuyen tieu 4g Moc thong 8g Xi'ch tieu dau 8g Thtfdng luc 2g Binh lang 6g Sd bieu co ldi cho thong ly va ngtfdc lai; nhtf vay tren, dtfdi, trong, ngoai dtfdc phan hoa tau tiet, lam cho ta khi tha'p nhiet dtfdc thanh ldi thi phu thung se het. - Neu bung day khong bdt, dai tien khong thong thi co the phoi hdp vdi bai Ky tieu lich hoang hoan de tang sufc cong ta, lam cho thuy theo dai tien ma tiet ra. 233
  • 72. Phong ky 8g Dinh lich til 2g Xuyen tieu 2g Dai hoang 2g - Neu thuy thung nghiem trong. lai thay thd to. suyen diy, ngoi thd, khong nam dtfdc, mach huyen co ltfc la thung trong ngtfc btfc bach len phe, phe khi khong giang dtfdc thi cin phai dung Ngu linh tan va Ngu bi am phoi hdp vdi Dinh lich dai tao ta phe thang de ta phe, hanh thuy. - Neu thap nhiet chiem ctf lau, cung co the hoa tao hai am, vtfa thuy thung vtfa co hien ttfdng thtfdng am; mot ben la thuy thap ltfu dong ma sinh thuy thung, mot ben la tan dich suy hao, moi mieng kho, dai tien tao; neu tit am thi ldi cho thuy ta, lai cang hai am; trong trtfdng hdp nay cach chfla r£t kho, cin chieu co' ca 2 mat, c6 the sut dung bai Trtf linh thang de tii am, thanh nhiet, ldi thuy Trvt linh 8g Trach ta 8g Phuc linh 8g Ho$t thach 8g A giao 8g - Neu ta khi thap nhiet don xuong bang quang, hai den huyet lac gay dai buot, dai mau thi gia them cac vi ludng huyet chi huyet nhu: dai ke, mao can, tieu ke. B. AM THUY 1. Ty dtfdng hi/ 1.1. Trieu chung Minh phu, eo ltfng trd xuong phu nhieu hdn, an de lom, lom vao lau mcli day trd lai, bung trtfdng diy, &n kem, dai tien long, sac mat vang ai, tinh than met, chan tay lanh, tieu ngln it, chat ltfdi nhdt, reu ltfdi tring nhdn hoSc tring trdn, mach trim hoan hoac tram nhtfdc. 234
  • 73. 1.2. Phap dieu trj : on van ty dtfdng de ldi thuy thap. 1.3. Phuong thuoc: dung bai Thtfc ty am Can khtfdng 2g Thao qua 8g Phu tii 2g Bach truat 8g Cam thao 4g Bach linh 8g Sinh khtfdng 2g Phuc bi 8g Moc qua 8g Phuc linh 8g Moc htfdng 4g Hau phac 6g - Neu khi doan, tieng noi yeu la khi htf nhieu thi gia them: dang sam, hoang ky de ich khi. - Neu tieu ngSn It thi gia them: que chi, trach ta de giup cho bang quang khi hoa. Khi chiia can phan biet: ta khi, chinh khi; chu yeu, thut yeu. Tren lam sang co khi vi an uong mat chtog do keo dai, ty vi htf nhtfdc, tinh vi cua thtfc an khong hoa ma sac mat vang ai, mat phu; sang day mat phu nhieu, cii dong thi chan phu hdn; an dtfdc ma stfc yeu, ngtfdi met moi, dai tien long, tieu nhieu, reu ltfdi mong nhdn, mach nhtfdc. Chiing nay khac chtfng thuy thung neu tren, do la vi ty khi htf nhtfdc, khi khong vtfdn ra dtfdc, khong van hoa dtfdc thuy thap, vi vay khi chiia nen kien ty, hoa thap, khong nen ldi tieu vi hai den khi, thtfdng dung bai Sam linh bach truat tan gia them: que chi, hoang ky de ich khi, thong dtfdng; hoac gia: bo cot chi, phu ttf che de on than, trd dtfdng, t&ng tac dung khi hoa. 2. Than khi htf 2.1. Trieu chung Mat va minh phu, eo ltfng trd xuong phu nhieu hdn, de tay vao phu lom xuong, tam quy, thd gap, vung ltfng lanh dau, 235
  • 74. than met, sac mat toi tre hoac tring nhdt, chat ludi beu nh<?t, reu ltfdi trang, mach tram te hoac trim tri vo ltfc. 2.2. Phap dieu trj : on than, trd dtfdng, hoa khi, hanh thuy. 2.3. Phuung thuoc: dung bai Te sinh than khi hoan phoi hdp vcfi bai Chan vu thang. Than la tang thuy hoa theo le am dtfdng ho can, muon bo dtfdng phai tim dtfdng d trong am lam cho nguon sinh hoa se vo cung, cho nen trong bai Luc vi dia hoang thang de ttf bo than am, dung them: phu tii che, nhuc que de on bo th&n dtfdng tao thanh bai thuoc bat vi, co tac dung bo hoa trong thuy, on dtfdng khi trong than Thuc dia 8g Sdn thu 4g Phu tti che 2g Bach truat 8g Trach ta 8g Bach linh 8g Xa tien 8g Nhuc que 2g Sinh khtfdng 2g Bach thtfdc 8g Ngtfu tat 8g - Neu tieu trong, ltfdng nhieu thi bo: trach ta, xa tien; gia them: tho ty ttf, pha co chi de on bo ha nguyen. - Neu tam quy, moi tai, mach htf sap ho&c ket dai (mach ket do khf suy), do la thuy ta nghich len, tam dtfdng bi lan at, ii huyet trd tre d trong thi can dung phu tl che lieu cao hdn; dan sam, chich thao, que chi de on dtfdng, hoa ii. - Neu suyen thd, ra mo hoi, mach htf phu ma sac la thuy ta hai phe, than khong nap khf thi nen trong dung: nhan sam, cap gidi, ngu vi tti, sdn thu, m lu le; ho&c nuot H lc tich ddn de phong suyen thoat nguy hiem 236
  • 75. Hlc tfch (sit den) Ho lo ba Ltfu huynh Moc htfdng Xuyen luyen tii Pha co chi Dtfdng khdi thach Hoi htfdng Phu ttf che Nhuc que Nhuc dau Trim htfdng Chiing nay thtfdng dong thdi xua't hien vdi chiing ty dtfdng khong phan chin, ty than deu htf, han thuy thinh d trong, vi the thuoc sii dung thtfdng la kien ty, on than, nhtfng can chin doan phan biet ben nang, ben nhe ma sii dung cho thich hdp. - Neu benh tinh keo dai, trd di trd lai khong khoi, chfnh khf ngay cang suy, lai bi cam ngoai ta, xuat hien chiing: phat sot, sd ret, phu tang, tieu ngln ft, nen chiia theo phong thuy, nhtfng cin chieu co chfnh khf htf suy, khong nen sii dung nhieu thuoc phat bieu va thtfdng lay bai Viet ty thang lam chu y£u roi gia them cac vi phu chfnh trii ta nhtf: nhan sam, tho ty tii de bo khf, on than. - Benh den thdi ky cuoi, than dtfdng suy da lau, dtfdng hao den am co the lam than am cung htf, lai co the xuat hien trieu chiing cua than am htf la chinh: thuy thung phat di phat lai, tinh thin met moi, eo ltfng dau, di tinh, mieng kho, hong rao, ngu tam phien nhiet, ltfdi do, mach te nhtfdc thi nen ttf bo than am, phoi hdp vdi thuoc ldi thuy thap, nhtfng ttf am khong dtfdc sii dung nhiing thuoc ltfdng va nhdn, de khoi ho trd thuy ta, ma lam ton hai dtfdng khf, thtfdng dung bai Ta quy hoan gia them: phuc linh, trach ta. Co trtfdng hdp than am suy htf, thuy khong ttfdi moc, xuat hien can than am htf, can dtfdng cang len, gay tren thinh dtfdi htf: sic mat do, hong tifng luc, dau choang dau, tam quy, mat ngu, dau eo ltfng, di tinh, btfdc di khong viing, yeu stfc, hoac chan tay, than the hdi run, do la can than am htf d dtfdi, can dtfdng nhieu len d tren thi can 237
  • 76. dung bai Ta quv hoan de due am. tiem dudng va gia them cac vj trong tran, tiem dtfdng nhtf: long cot, mau le. miet giap. - Neu than khi htf ctfc, trung dtfdng suy bai, troc am khong giang ma xuat hien chtfng than met, muon ngu. 1dm giong, tham chi' d mieng co mui ntfdc tieu, benh tinh nghiem trpng thi can sii dung: phu ttf che, hoang lien, dai hoang. ban ha che de giai doc, giang troc. Ngoai ra chtfa benh phu thung thtfdng phoi hdp vdi phep hoat huyet, hoa C l (theo le huyet hanh thi thuy hanh), dung nhiing thuoc: dtfdng quy, xich thtfdc, dan sam, ich mlu, dao nhan, trach lan, hong hoa, cung co the tang cong hieu ldi tieu tieu thung. TAP CHLTNG I. DAI CUONG O tre em co mot so chtfng benh thtfdng gap do la: - Nam chtfng mem la stf mem yeu suy nhtfdc cua dau, gay, mieng, chan tay va da thit. - Nam chtfng ctfng la stf co ctfng khong lanh ldi cua dau gay, mieng, chan tay va da thit. - Nam chtfng cham la stf phat due cham tre: cham diing, cham di, cham moc toe, cham moc rang va cham biet noi. - Gu ltfng la xtfdng song mem yeu co lai loi cao len; do ngtfc la xtfdng long ngtfc do ra giong ngtfc ga (ngtfc rua). Nam chtfng mem, 5 chtfng ciing, 5 chiing cham, gu ltfng, do ngtfc deu la benh cua tre em vi than the suy nhtfdc, stf phat due bi trd ngai nen phat trien khong day du. 238
  • 77. II. NGUYEN NHAN Nguyen nhan chu yeu cua no la do tien thien bat tuc, hoac hau thien khong nuoi dtfdng day du, nhu tinh huyet cua cha me suy kem, khi co mang cd the me suy nhtfdc, dau 6m nhieu hoSc de non ho&c vi nhan to khac lam thtfdng ton thai nguyen, do la nhan to cua tien thien. Sau khi sinh, ngtfdi me nuoi con the chat suy yeu, dau om nhieu, tre dtfdc nuoi dtfdng khong dung cach, siia va do an khong diy du hoac vi nha d cho am thap toi tam, thieu anh sang mat trdi hoac the chat suy yeu, ty than htf nhieu, do la nhan to cua hau thien. • Noi chung cd che' benh ly cua benh la do nguyen dtfdng khong khoe, khi huyet deu suy, gan cot da thit khong phat trien binh thtfdng, stf phat due bi trd ngai ma sinh ra cac chtfng benh nhtf the. Nguyen nhan cua 5 chtfng ctfng la do phong hkn ngtfng tu co ket, dtfdng khi khong thong suot dtfdc, khi huyet khong dtfdc nuoi dtfdng ltfu thong, lam cho dau gay. da thit, tay chan thieu stf nhu nhuan nuoi dtfdng, ctfng dd khong lanh ldi kho co duoi, kho cui ngtfa. Thtfdng nhtfng benh nay d tre em 1-2 tuoi khong dieu tri sdm hoac kjp thdi se thanh co tat. III. BI$N CHONG LUANTR| 1. Nam chtfng mem 1.1. Trieu chung Bieu hien dau gay mem, nghieng ngheo khong ngang len dtfdc; mieng mem, moi xe, nhai kem, tay mem ru xuong khong the cam n&m va gid len dtfdc, chan mem khong dtfng dtfdc, da 239
  • 78. thit mem nheo, tri ltfc dan don cham chap, than chi ngu ngoc. moi ludi triing nhdt, mach huyen vo ltfc. 1.2. Phuong phap diSu trj: bo can than, dudng ty vi. 1.3. Phuong thuoc: co the dung mot trong hai bai thuoc sau: Bai Bo than dia hoang hoan Thuc dia 32g Bach linh 16g Hoai sdn 24g Trach ta 16g Sdn thu 24g Dan bi 16g Ngtfu tat 16g Loc nhung 16g Bai Phu nguyen tan Dang sam 4g Xuyen khung 4g Bach linh 8g Quy than 4g Bach truat 4g Thuc dia 8g Hoang ky 4g Bach thtfdc 6g Xtfdng bo 3g Sinh khtfdng 4g Dai tao 2 qua Hoai sdn 8g Cam thao 4g Phuc than 8g 2. NSm chung ctfng 2.1. Trieu chung Bieu hien gay ctfng dd, khong cui nhin xuong dtfdc, chuyen dong kho khan, mat xanh, khi lanh, vung cach mo va ngtfc bi be tac ngtfng tre, bung to gan xanh an hien, da thit cang thang, tay chan ctfng dd nhtf go, mach tram vi, do la bieu hien dtfdng khi khong van hoa dtfdc. 240
  • 79. 2.2. Phuong phap dieu trj: tri* phong tan han, dieu ly khi huyet. 2.3. Phuong thuoc: dung mot trong nhiing bai thuoc sau: B^i 1: Tieu tuc menh thang Dang sam 6g Ma hoang 2g Xuyen khung 4g Phu tu 8g Bach thuoc 6g Hanh nhan 4g Phong ky 4g Phong phong 3g Hoang c&m 4g Chich thao 4g Nhuc que 2g (mai rieng hoa thuoc uong). i 2: 0 dUdc thuan khf tan 0 dUdc 4g Xuyen khung 3g Ma hoang 2g Chi xac 2g Quat hong 2g Bach chi 3g Cudng tam 3g Cat canh 3g Bao khudng 3g Cam thao 2g - Neu can moc lan ty den noi ty khf khong thong dat ra chan tay ma thay an ft, khf yeu can On van ty dudng, dung bai Luc quan tii thang gia vi Dang sam 8g Ban ha che 3g Bach truat 8g Que nhuc 2g Bach linh 8g Thang ma 4g Sai ho 3g Tran bi 2g Can khudng 2g Cam thao 3g 241
  • 80. 3. Nam chtmg cham 3.1. Trieu chung Bieu hien chan tay minh may deu mem nhun, gan xUdng khong ciing cap, chan tay khong co siic, diing khong vutng, di lai kho khan, rang cham moc, toe thua thdt heo vang; 2 - 3 tuoi van khong noi duoc, than the phat due cham tre, tinh than suy kem, mach nhuven nhUdc. 3.2. Phuctig phap dieu trj: bo ich ngu tang, boi dtfdng khi huyet. - Bo ich thlm khi la chu yeu, dung bai Luc vi dia hoang hoan gia vi Thuc dia 30g Bach linh 12g Hoai sdn 16g Trach ta 12g Sdn thu 16g Dan bi 12g Loc nhung 4g Xa hudng lg Ngu gia bi 8g Tan bot, lam vien bang hat ngo dong, uong 6g/lan. ngay uong 2 lan. Kiem dung Bo trung l'ch khi thang de hoa trung, bo khi Dang sam 8g Hoang ky 12g Dudng quy 3g Bach truat 12g Thang ma 8g Sai ho 4g Cam thao 3g Trin bi 3g - Neu tre cham moc toe thi bo huyet lam chu, dung bai Ho ma ddn 242
  • 81. Can dia hoang 40g Quy than 40g Ha thu o 40g Bach thUdc 40g Wkc ho ma 80g Mau le phan 20g - Neu tre cham biet noi thi dudng tam fch khf lam chu, dung bai XUdng bo hoan XUdng bo 8g Dang sam 4g Viln chi' 4g Chu sa 2g Xuyen khung 4g Nhu hudng 4g Quy than 4g Mach dong 4g Tan bot luyen vdi mat, uong 2-4gA&n, ngay uong 3 lan. 4. Gu long 4.1. Trieu chung Bieu hien gan cot mem yeu, xUdng song khong the dUng thang len dUdc dan dan cong lai, ltfng cao nhu ltfng rua, di lai lom khom, thudng la thanh co tat suot ddi. 4.2. Phuong phap dieu tri: chu yeu la bo than. 4.3. Phuong thuoc: dung bai Bo thien dai tao hoan Rau thai 1 cai Sinh dia 320g Ho cot 80g Hoai sdn 160g Bo cot chi 80g Sdn thu 160g Ky tu 160g Phuc linh 120g Do trong 120g Trach ta 120g Tho ty tU 120g Dan bi 120g 243
  • 82. Loc nhung 80g Ngu vi 120g Mach mon 120g Quy ban 80g Thien mon 120g Quy than 160g Nhuc dung 120g NgUu tat 120g Tan nho, lam vien bang hat ngo, uong 10 - 20 vien/lAn, ngay uong 2 lan. TrUdng hdp phong han xam nhap song lung thi dung bai Chi xac phong phong hoan, dong thdi cUu cac huyet phe du, tam du, cach du moi huyet 3-5 thang. Bai Chi xac phong phong hoan Chi xac 40g Ma hoang 20g Phong phong 40g Dai hoang 20g Quy than 40g Doc hoat 40g Tien ho 20g Que tam 20g 5. Do ngtfc 5.1. Trieu chung Bieu hien ngUc do cao len, bien thanh hinh dang khac thudng, than the gay yeu, ho hen, suyen thd, ddm dai be t&c; benh nay ngoai tien thien bat tuc, hau thien that dieu ra, thudng do phong ta ddm nhiet lam be tic phe khi ma gay ra. 5.2. Phuong phap dieu trj: tuyen thong phe khi, hoa ddm hanh khi. 5.3. PhUOtig thuoc: dung bai Khoan khi am To tu 3g Quat hong 3g Tang bach bi 8g Chi xac 4g 244
  • 83. Hanh nhan 6g Ty ba diep 6g Dinh lich 3g Mach mon 8g Cam thao 3g - Neu phe nhiet thi dung bai Bach hdp ddn Bach hdp 40g Hanh nhan 20g Thien mon 20g Tang bach bi 20g Dai hoang 20g Moc thong 20g Phac tieu 20g Khi thanh trif dUdc ddm nhiet roi, thi dieu tri bang phep bo, san soc cung rat quan trong, chu y van de an uong, dinh dudng, cho an nhieu rau tUdi, uong dau ca, sinh to... thudng xuyen tim ning. Sach Chu benh nguyen hau luan viet: “Nang tim ning, hong gio thi khi huyet cang manh, da thit san chac, quen chiu dtfdc gio lanh thi khong sinh ra benh tat”. 245
  • 84.
  • 85. N H A X U A T B A N Y H O C CHUYEN DE NHI KHOA Y HOC CO TRUYEN Chju trach nhiem xuat ban HOANG TRONG QUANG Bi£n t$p: BS. DINH THj THU Site ban in: DINH THj THU Trinh bay bia: CHU HUNG Ky thuat vi tinh: TRAN HAI YEN
  • 86. In 1000 cuon, kho 14.5x20.5cm tai Xtfdng in Nh& xuat ban Y hoc Giay phep xuat ban so: 562-13/XB-QLXB ng£y 10/01/2003. In xong va nop li/u chieu quy II n3m 2005.