Luận Văn Nghiên Cứu Bón Phân Cho Ngô Lai Trung Ngày Trên Đất Xám Bạc Màu Miền Bắc Việt Nam.doc

Nhận viết đề tài trọn gói – ZL: 0934 573 149 – Luanvantot.com
TẢI TÀI LIỆU KẾT BẠN ZALO : 0934 573 149
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
ĐINH VĂN PHÓNG
NGHIÊN CỨU BÓN PHÂN CHO NGÔ LAI TRUNG NGÀY
TRÊN ĐẤT XÁM BẠC MÀU MIỀN BẮC VIỆT NAM
NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2015

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
ĐINH VĂN PHÓNG
NGHIÊN CỨU BÓN PHÂN CHO NGÔ LAI TRUNG NGÀY
TRÊN ĐẤT XÁM BẠC MÀU MIỀN BẮC VIỆT NAM
Chuyên ngành: KHOA HỌC ĐẤT
Mã số: 62 62 01 03
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. NGUYỄN NHƢ HÀ
2. PGS.TS. NGUYỄN VĂN BỘ
HÀ NỘI - 2015

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên
cứu đƣợc trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chƣa từng dùng để bảo
vệ ở bất kỳ học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã đƣợc cám
ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều đƣợc chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày 08 tháng 11 năm 2015
Tác giả luận án
Đinh Văn Phóng

i

LỜI CẢM ƠN
Hoàn thành luận án này, trƣớc hết Nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng biết ơn sâu
sắc tới PGS.TS. Nguyễn Nhƣ Hà và PGS.TS. Nguyễn Văn Bộ đã tận tình hƣớng dẫn,
dìu dắt tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Tác giả trân trọng cảm ơn:
- Các thầy, cô giáo Bộ môn Nông hóa, Khoa Quản lý đất đai, Ban Quản lý đào
tạo, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã quan tâm, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho
tôi thực hiện đề tài.
- Ban Giám đốc Công ty TNHH hạt giống C.P. Việt Nam đã giúp đỡ và tạo điều
kiện thuận lợi về mọi mặt trong suốt thời gian thực hiện đề tài.
- Ban Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu đất và phân bón (Hiệp Hoà-Bắc Giang),
Viện Thổ nhƣỡng Nông hóa đã giúp đỡ thực hiện đề tài.
Nghiên cứu sinh cũng bày tỏ lòng biết ơn tới ngƣời thân trong gia đình, bạn bè,
đồng nghiệp đã tận tình động viên, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực hiện luận án.
Hà Nội, ngày 08 tháng 11 năm 2015
Tác giả luận án
Đinh Văn Phóng

ii

MỤC LỤC
Lời cam đoan i
Lời cảm ơn ii
Mục lục iii
Các ký hiệu và chữ viết tắt vi
Danh mục bảng vii
Danh mục hình x
Trích yếu luận án xi
Thesis abstract xiii
PHẦN 1 MỞ ĐẦU 1
1.1 Tính cấp thiết của đề tài 1
1.2 Mục đích của đề tài 2
1.3 Những đóng góp mới của đề tài 2
1.4 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3
PHẦN 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4
2.1 Tình hình sản xuất ngô trên thế giới và Việt Nam 4
2.1.1 Đặc điểm của cây ngô 4
2.1.2 Tình sản xuất ngô trên thế giới 7
2.1.3 Tình hình sản xuất ngô ở Việt Nam 9
2.1.4 Những tồn tại trong sản xuất ngô ở Việt Nam 10
2.2 Nghiên cứu bón phân cho ngô trên thế giới và ở Việt Nam 11
2.2.1 Vai trò của dinh dƣỡng khoáng và bón phân cân đối, hợp lý trong trồng trọt 11
2.2.2 Nghiên cứu bón phân cho ngô ở trong và ngoài nƣớc 18
2.3 Mối quan hệ giữa mật độ và khoảng cách trồng với sử dụng phân bón
trong trồng ngô 22
2.3.1 Nghiên cứu về mật độ và khoảng cách trồng ngô trong và ngoài nƣớc 22
2.3.2 Mối quan hệ giữa giống, mật độ và sử dụng phân bón trong trồng ngô 27
2.4 Đất xám bạc màu và các đặc điểm liên quan tới sử dụng phân bón 29
2.4.1 Đặc điểm chung về đất xám bạc màu 29
2.4.2 Đặc điểm độ phì nhiêu đất xám bạc màu 31

iii

PHẦN 3 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 33
3.1 Đối tƣợng và vật liệu nghiên cứu 33
3.2 Nội dung nghiên cứu 33
3.2.1 Nghiên cứu khả năng tăng mật độ trồng ngô lai trung ngày hợp lý bằng
giảm khoảng cách hàng 33
3.2.2 Nghiên cứu xác định lƣợng N, P, K thích hợp cho ngô lai trung ngày,
trồng dày hợp lý trên đất xám bạc màu 34
3.3 Phƣơng pháp nghiên cứu 34
3.3.1 Thí nghiệm 1: Xác định khả năng tăng mật độ trồng ngô lai trung ngày
hợp lý trên đất xám bạc màu bằng giảm khoảng cách hàng 34
3.3.2 Thí nghiệm 2: Xác định lƣợng N, P, K thích hợp trong thâm canh ngô lai
trung ngày trên đất xám bạc màu ở mật độ dày hợp lý 36
3.4 Chỉ tiêu và phƣơng pháp theo dõi 38
3.5 Phƣơng pháp phân tích 40
3.6 Phƣơng pháp xử lý số liệu 42
PHẦN 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 43
4.1 Các yếu tố tự nhiên ảnh hƣởng tới nghiên cứu 43
4.1.1 Tính chất đất vùng nghiên cứu 43
4.1.2 Điều kiện khí hậu thời tiết vùng nghiên cứu 43
4.2 Xác định mật độ dày hợp lý khi giảm khoảng cách hàng trong trồng ngô
lai trung ngày trên đất xám bạc màu 46
4.2.1 Ảnh hƣởng của mật độ, khoảng cách hàng trồng đến sinh trƣởng, phát
triển của cây ngô 46
4.2.2 Ảnh hƣởng của mật độ, khoảng cách hàng đến tình trạng sâu, bệnh hại ngô 49
4.2.3 Ảnh hƣởng của mật độ, khoảng cách hàng trồng đến các yếu tố cấu thành
năng suất và năng suất ngô. 50
4.2.4 Ảnh hƣởng của mật độ và khoảng cách hàng trồng đến việc hấp thu các
chất dinh dƣỡng chính của cây ngô 53
4.2.5 Ảnh hƣởng của mật độ, khoảng cách hàng đến hiệu quả kinh tế 57
4.3 Xác định lƣợng n, p, k bón thích hợp cho thâm canh ngô lai trung ngày ở
mật độ và khoảng cách trồng dày hợp lý trên đất xám bạc màu 59

iv

4.3.1 Xác định lƣợng N, P, K bón thích hợp cho thâm canh ngô lai trung ngày
bằng tăng N,P, K bón theo cùng tỷ lệ 59
4.3.2 Xác định lƣợng N, P, K bón hợp lý trong thâm canh ngô lai trung ngày ở
mật độ dày hợp lý trên đất xám bạc màu bằng tăng từng lƣợng N, P, K bón 75
PHẦN 5 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 95
5.1 Kết luận 95
5.2 Đề nghị 95
Danh mục công trình đã công bố 97
Tài liệu tham khảo 98
Phụ lục 105

v

CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt Diễn giải
BVTV Bảo vệ thực vật
CIMMYT International Maize and Wheat Improvement Center
Trung tâm Nghiên cứu Ngô và Lúa mỳ
CT Công thức
CTTN Công thức thí nghiệm
ĐVT Đơn vị tính
FAO Food and Agriculture Organization of the United Nations
Tổ chức Nông – Lƣơng Thế giới
GTSX Giá trị sản xuất
IFPRI International Food Policy Research Institute (IFPRI)
Viện Nghiên cứu Chính sách Lƣơng thực Thế giới
LAI Leaf Area Index: Chỉ số diện tích lá
MĐC Mật độ cao
PC Phân chuồng
PTNT Phát triển nông thôn
PP Phụ phẩm
SSP Superphosphate: Phân supe phốt phát Lâm Thao
STST Sinh trƣởng sinh thực
TB Trung bình
TCN Tiêu chuẩn Ngành
TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam
TGST Thời gian sinh trƣởng
XBM Xám bạc màu
VCR Value Cost Rate: Hệ số lãi
UNESCO United Nations Educational Scientific and Cultural Organization
Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hiệp quốc
USD Đô la Mỹ
USDA United States Department of Agriculture
Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ

vi

DANH MỤC BẢNG
STT Tên bảng Trang
2.1 Diện tích, năng suất, sản lƣợng ngô, lúa mì, lúa nƣớc của thế giới giai
đoạn 1960 – 2014 8
2.2 Tình hình sản xuất ngô ở Việt Nam giai đoạn 1975 - 2014 9
2.3 Sử dụng phân bón và năng suất cây trồng ở Việt Nam 14
2.4 Mối quan hệ N-K và loại đất 15
2.5 Bón phân cân đối với năng suất ngô tại Mỹ 16
2.6 Lƣợng dinh dƣỡng cây hút đất và phân bón (kg/ha) 18
2.7 Hiệu quả bón phân cân đối cho ngô 21
2.8 Cân đối dinh dƣỡng cho ngô trên đất phù sa sông Hồng 21
4.1 Một số tính chất lý, hoá học đất nghiên cứu 43
4.2 Điều kiện khí hậu thời tiết ở 3 vụ làm thí nghiệm 45
4.3 Ảnh hƣởng của mật độ trồng đến chiều cao và số lá của cây ngô 47
4.4 Ảnh hƣởng của mật độ trồng đến chỉ số diện tích lá của cây ngô 48
4.5a Ảnh hƣởng của mật độ khoảng cách hàng trồng đến mật độ sâu hại ngô 49
4.5b Ảnh hƣởng của mật độ khoảng cách hàng trồng đến tỷ lệ bệnh hại ngô 49
4.6 Ảnh hƣởng của mật độ, khoảng cách hàng trồng đến các yếu tố cấu thành
năng suất ngô 50
4.7 Ảnh hƣởng của mật độ, khoảng cách hàng trồng đến các năng suất và hệ
số kinh tế của cây ngô 52
4.8 Ảnh hƣởng của mật độ, khoảng cách hàng đến hàm lƣợng các chất dinh
dƣỡng chính trong cây ngô (%) 54
4.9a Ảnh hƣởng của mật độ, khoảng cách hàng đến lƣợng hút NPK, vụ đông 2010 55
4.9b Ảnh hƣởng của mật độ, khoảng cách hàng đến lƣợng hút NPK, vụ xuân 2011 56
4.10a Ảnh hƣởng của mật độ khoảng cách hàng đến hiệu quả kinh tế vụ ngô
đông 2010 57
4.10b Ảnh hƣởng của mật độ khoảng cách hàng trồng đến hiệu quả kinh tế vụ
ngô xuân 2011 58

vii

4.11 Ảnh hƣởng của việc tăng lƣợng N, P, K bón theo cùng tỷ lệ đến tăng
trƣởng chiều cao của cây ngô qua các giai đoạn theo dõi 60
4.12a Ảnh hƣởng của việc tăng lƣợng N, P, K bón theo cùng tỉ lệ đến chỉ số
diện tích lá (LAI) vụ đông 2010 và xuân 2011 62
4.12b Ảnh hƣởng của việc tăng lƣợng N, P, K bón theo cùng tỉ lệ đến chỉ số
diện tích lá (LAI) vụ đông 2011 62
4.13a Ảnh hƣởng của việc tăng lƣợng N, P, K bón theo cùng tỉ lệ tới tình trạng
sâu bệnh hại cây ngô lai vụ đông 2010 63
4.13b Ảnh hƣởng của việc tăng lƣợng N, P, K bón theo cùng tỉ lệ tới tình trạng
sâu bệnh hại cây ngô lai vụ xuân 2011 63
4.14 Ảnh hƣởng của việc tăng lƣợng N, P, K bón theo cùng tỉ lệ tới các yếu tố
cấu thành năng suất ngô 64
4.15 Ảnh hƣởng của việc bón tăng lƣợng NPK theo cùng tỷ lệ đến năng suất
và hệ số kinh tế của cây ngô lai 66
4.16 Ảnh hƣởng của việc tăng lƣợng phân bón đến một số chỉ tiêu chất lƣợng
hạt ngô 67
4.17 Ảnh hƣởng của việc tăng lƣợng phân bón đến hàm lƣợng N, P, K trong
thân lá và hạt ngô 68
4.18a Ảnh hƣởng của việc tăng liều lƣợng phân bón đến lƣợng hút các chất
dinh dƣỡng chính, vụ đông 2010 69
4.18b Ảnh hƣởng của việc tăng liều lƣợng phân bón đến lƣợng hút N, P, K của
cây ngô vụ xuân 2011 69
4.19a Ảnh hƣởng của việc tăng lƣợng phân bón đến hiệu quả sử dụng phân bón
cho cây ngô vụ đông 2010 71
4.19b Ảnh hƣởng của việc tăng lƣợng phân bón đến hiệu quả sử dụng phân bón
cho cây ngô vụ xuân 2011 71
4.20a Ảnh hƣởng của việc tăng lƣợng phân N, P, K bón theo cùng tỷ lệ đến
hiệu quả kinh tế của trồng ngô ở vụ đông 2010 73
4.20b Ảnh hƣởng của việc tăng lƣợng phân N, P, K bón đến hiệu quả kinh tế
ngô vụ xuân 2011 73
4.20c Ảnh hƣởng của việc tăng lƣợng phân N, P, K bón đến hiệu quả kinh tế
ngô vụ đông 2011 74

viii

4.21 Ảnh hƣởng của tăng lƣợng N, P, K bón theo cùng tỷ lệ cho ngô tới giá
thành sản phẩm ngô hạt 74
4.22 Ảnh hƣởng của lƣợng N bón đến sinh trƣởng của cây ngô trên đất xám
bạc màu vụ đông 2011 76
4.23 Ảnh hƣởng của lƣợng N bón đến chỉ số diện tích lá ngô vụ đông 2011 77
4.24 Ảnh hƣởng của lƣợng N bón cho ngô đến tình trạng sâu bệnh hại ngô vụ
đông 2011 78
4.25 Ảnh hƣởng của lƣợng N bón đến các yếu tố cấu thành năng suất và năng
suất ngô vụ đông 2011 79
4.26 Ảnh hƣởng của lƣợng N bón đến chất lƣợng hạt ngô 80
4.27 Hiệu quả của các lƣợng đạm bón cho ngô vụ đông 2011 81
4.28 Ảnh hƣởng của lƣợng đạm bón đến hiệu quả kinh tế của trồng ngô ở vụ
đông 2011 82
4.29 Ảnh hƣởng của lƣợng phân lân bón đến sinh trƣởng của cây ngô trên đất
xám bạc màu vụ đông 2011 83
4.30 Ảnh hƣởng của lƣợng lân bón đến chỉ số diện tích lá ngô ở vụ đông 2011 84
4.31 Ảnh hƣởng của lƣợng lân bón đến các yếu tố cấu thành năng suất và
năng suất ngô ở vụ đông 2011 85
4.32 Ảnh hƣởng của lƣợng phân lân bón đến một số chỉ tiêu chất lƣợng hạt
ngô ở vụ đông 2011 86
4.33 Hiệu quả của phân lân bón cho ngô, vụ đông 2011 87
4.34 Ảnh hƣởng của lƣợng lân bón đến hiệu quả kinh tế ngô ở vụ đông 2011 88
4.35 Ảnh hƣởng của lƣợng kali bón đến chiều cao cây, số lá ngô vụ đông 2011 89
4.36 Ảnh hƣởng của lƣợng kali bón đến chỉ số diện tích lá ngô 89
4.37 Ảnh hƣởng của lƣợng kali bón đến các yếu tố cấu thành năng suất và
năng suất ngô ở vụ đông 2011 90
4.38 Ảnh hƣởng của lƣợng kali bón đến hàm lƣợng Protein, Lipid trong hạt
ngô ở vụ đông 2011 91
4.39 Ảnh hƣởng của lƣợng kali bón đến hiệu quả của phân kali bón cho ngô ở
vụ đông 2011 92
4.40 Ảnh hƣởng của lƣợng kali bón đến hiệu quả kinh tế của trồng ngô ở vụ
đông 2011 93

ix

DANH MỤC HÌNH
STT Tên hình Trang
4.1 Biểu diễn tổng lƣợng mƣa và nhiệt độ trung bình qua các năm 44
4.2 Biểu diễn số giờ nắng và độ ẩm không khí trung bình năm 2008 - 2012 44
4.3 Biểu diễn động thái chiều cao cây ngô vụ đông 2011 61
4.4 Mối quan hệ giữa liều lƣợng đạm bón với năng suất ngô đông 2011 80
4.5 Mối quan hệ giữa liều lƣợng lân bón với năng suất ngô đông 2011 86
4.6 Mối quan hệ giữa liều lƣợng kali bón với năng suất ngô đông 2011 91

x

TRÍCH YẾU LUẬN ÁN
Tên tác giả : Đinh Văn Phóng
Tên luận án: Nghiên cứu bón phân cho ngô lai trung ngày trên đất xám bạc
màu miền Bắc Việt Nam.
Chuyên nghành: Khoa học đất; Mã số: 62 62 01 03
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:1. PGS. TS. Nguyễn Nhƣ Hà, 2. PGS. TS Nguyễn
Văn Bộ.
Cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam.
1. Mục tiêu và đối tƣợng nghiên cứu của luận án
- Mục đích nghiên cứu của luận án : (1) Xác định mật độ dày thích hợp, khi
giảm khoảng cách hàng trồng, tạo khả năng tăng sử dụng phân bón trong thâm canh ngô
lai trung ngày trên đất xám bạc màu (2) Xác định lƣợng phân N,P,K thích hợp cho thâm
canh ngô lai trung ngày ở mật độ và khoảng cách hàng dày hợp lý trên đất xám bạc màu.
- Vật liệu và đối tƣợng nghiên cứu của luận án : (1) Đất xám bạc màu phát
triển trên phù sa cổ tại Hiệp Hòa, Bắc Giang. (2) Giống ngô lai C.P.333, là giống phổ
biến tại vùng nghiên cứu. (3) Đạm urê, phân lân supe và kali clorua.
2. Phƣơng pháp nghiên cứu : Thực hiện thí nghiệm đồng ruộng trong thời
gian từ tháng 9/2010 đến tháng 2/2012. (1)Thí nghiệm xác định khả năng tăng mật độ
trồng ngô lai trung ngày trên đất xám bạc màu bằng giảm khoảng cách hàng. (2) Thí
nghiệm xác định lƣợng N, P, K thích hợp trong thâm canh ngô lai trung ngày trên đất
xám bạc màu ở mật độ dày hợp lý bằng thay đổi lƣợng N,P,K bón theo cùng tỷ lệ. Thí
nghiệm xác định lƣợng N,P,K thích hợp bằng thay đổi từng lƣợng N.P,K bón cho ngô.
3. Kết quả phát hiện chính và kết luận
- Kết quả phát hiện chính: (1) Chỉ rõ tiềm năng tăng năng suất và nhu cầu
tăng lƣợng phân bón cho ngô lai trung ngày trên đất xám bạc màu ở mật độ dày hợp lý:
7,0 vạn cây/ha với khoảng cách hàng 50 cm. (2) Xác định đƣợc lƣợng phân N,P, K bón
thích hợp (trên nền 10 tấn phân chuồng) cho thâm canh ngô lai trung ngày ở mật độ dày
hợp lý trên đất xám bạc màu là 176 kg N + 117 kg P2O5 + 130 kg K2O. (3) Chỉ rõ thâm
canh ngô lai trung ngày trên đất xám bạc màu trong điều kiện mật độ, khoảng cách hàng
dày và lƣợng phân N,P,K hợp lý sẽ tạo cho cây ngô sinh trƣởng, phát triển tốt
, ít sâu bệnh hại, cho năng suất hạt (6,5 - 8,3 tấn/ha) với chất lƣợng ở mức cao nhất, tạo
giá trị sản xuất cao (45,307 -57,409 triệu đ/ha) với chi phí sản xuất hợp lý, đem lại lãi (

xi

15,971 - 28,5178 triệu đồng/ha) cao hơn nhiều (24,7 - 56,2%) so với trồng ngô trong
thực tế.
- Kết luận
1) Trên đất xám bạc màu ,để phát huy tốt nhất hiệu quả của giống ngô lai trung
ngày, cần giảm khoảng cách hàng trồng từ 70 xuống 50 cm, tăng mật độ từ 5,0 lên 7,0
vạn cây/ha tạo khoảng cách và mật độ trồng ngô hợp lý hơn. Ở mật độ và khoảng cách
hàng trồng này, cây ngô ít bị sâu bệnh hại, sinh trƣởng phát triển , hút đƣợc nhiều dinh
dƣỡng hơn, cho chỉ số diện tích lá và tích các yếu tố cấu thành năng suất tối ƣu, nên
cho năng suất (5,473 - 6,658 tấn/ha) và lãi trong trồng ngô (13,6 – 20,0 triệu đồng/ha)
cao nhất, cao hơn so với trồng ngô ở mật độ và khoảng cách hàng trồng thƣờng áp dụng
( 5 vạn cây/ha, khoảng cách hàng 70 cm) về năng suất 7,2-8,8% và lãi là 17,9-20,0 %.
2) Trong thâm canh ngô lai trung ngày trên đất xám bạc màu, cùng với việc áp
dụng mật độ trồng 7,0 vạn cây/ha với khoảng cách hàng 50 cm, cần bón các loại phân
đa lƣợng ( trên nền 10 tấn PC) với lƣợng (kg/ha): 176 N 117 P2O5 130 K2O. Ở mức
bón phân hợp lý này sẽ tạo cho cây ngô sinh trƣởng, phát triển tốt nhất , ít sâu bệnh hại,
hút đƣợc nhiều dinh dƣỡng ( N,P,K) nhất, cho năng suất hạt (6,5-8,3 tấn/ha) với chất
lƣợng hạt ở mức cao nhất. Kết quả tạo giá trị sản xuất cao (45,307-57,409 triệu đ/ha )
với chi phí sản xuất hợp lý (26,841-29,336 triệu đ/ha) và lãi đạt từ 15,971-28,5178 triệu
đồng/ha, cao hơn nhiều (24,7-56,2%) so với trồng ngô trong thực tế (12,539-19,947
triệu đồng/ha).
3) Hiệu quả của việc tăng đầu tƣ các loại phân đa lƣợng ( trên nền 10 tấn PC)
với lƣợng (kg/ha): 176 N 117 P2O5 130 K2O trong thâm canh ngô lai trung ngày (ở
mật độ 7,0 vạn cây/ha và khoảng cách trồng 50 cm ) trên đất xám bạc màu so với mức
bón thông thƣờng (135 N 90 P2O5 100 K2O ) rất cao: làm tăng năng suất ngô hạt 24,2-
35,1 % với hiệu suất phân bón 16,4-19,6 kg ngô hạt/kgNPK và tỷ lệ lãi trên chi phí
mua phân bón (VCR) đạt 4,4-6,1. Ở mức bón các loại phân đa lƣợng trên, hiệu suất của
từng loại phân đa lƣợng lần lƣợt đạt: 22,5 kg ngô/kg N, 8,3 kg ngô/kg P2O5 và 8,0 kg
ngô/kg K2O.

xii

THESIS ABSTRACT
Author Name: Dinh Van Phong
Thesis tile: Research on the fertilizer for medium hybrid maize on the degraded
soil in Northern Vietnam.
Major: Soil Science; Code: 62 62 01 03
Name supervisors: Assoc. Prof. Nguyen Nhu Ha; Assoc. Prof. Nguyen Van Bo
Training Facility: Viet Nam National University of Agriculture
1. The purpose and object research of the thesis
- The purpose research of the thesis: (1) Determine appropriate density, while
reducing plant row spacing, enabling increased use of the fertilizer for hybrid maize
average growth time on the degraded soil (2) Determining the amount fertilizer N, P, K
suitable for hybrid maize average growth time at density and row spacing reasonably
thickness planting on the degraded soil.
- Materials and research object of the thesis: (1) The Haplic Acrisols in Hiep
Hoa, Bac Giang. (2) The C.P.333 hybrid maize, it is the main varieties in the research
region. (3) urea, superphosphate and potassium chloride.
2. Research methods:
The experimental made in the period from September 2010 to February 2012 on
the field. (1) The experimental determined the ability to increase the density for hybrid
maize average growth time on the degraded soil by reduced planting row spacing. (2)
The Experimental determined the amount fertilizer N, P, K suitable for hybrid maize
average growth time cultivation on the degraded soil at reasonable density by rate
changing the amount of N, P, K fertilizers.
3. Finding results and conclusions
- Finding results : (1) In the thesis showed that potential to increase yield and
increasing fertilizer demand for hybrid maize average growth time on the degraded soil
that determining the planting density and suitable row spacing is 70,000 plants per
hectare with row spacing of 50 cm. (2) In the thesis determined the amount suitable of
fertilizer N, P, K (based on 10 tons of manure) for hybrid maize cultivation with
average growth time at suitable thick planting density on the degraded soil was 176 kg
N + 117 kg P2O5 + 130 kg K2O per hectare. (3) In the thesis showed that cultivate for
hybrid maize average growth time on the degraded soil in case thickness planting row

xiii

spacing density and amount of fertilizer N, P, K reasonably which making the plant
corn good development growth, less pests, achieved grain yield (6.5-8.3 tons per
hectare) with grain quality at the highest it made high production value (from 45.307 to
57.409 million VND per hectare) with reasonable production costs and profit achieved
from (15.971 to 28.5178 million per hectare), higher (from 24.7 to 56.2 percent)
compared with maize cultivation currently.
- Conclude
1) On the degraded soil to best promote the efficiency of hybrid maize average
growth time, needs to reduce row spacing from 70 to 50 cm, density increased from 50,000
to 70,000 thousand plants per hectare that made distance and density more reasonable for
cultivate maize. This was row spacing planting and density, the plant corn less pests, growth
and development, taken more nutritious, the leaf area index and the factors constitute
optimal yield, gave yield (5.473 to 6.658 tons per hectare) and interest in maize cultivate
(13.6 to 20.0 million per hectare), it was higher than maize cultivate in density and row
spacing planting usually apply (50,000 thousand plants per hectare , row spacing of 70 cm)
of yield from 7.2 to 8.8 percent and interest is from 17.9 to 20.0 percent.
2) Cultivate maize on the degraded soil, along with the application of density
70,000 thousand plants per hectare with row spacing of 50 cm, we should apply the
most amount at fertilizers rates 10 tons + 176 kg N + 117 kg P2O5 + 130 kg K2O per
hectare. At a reasonable fertilizing level will make for maize growth and development
of the best, less pests, taken more nutrients (N, P, K) achieved grain yield (6.5-8.3 tons
per hectare) with grain quality at the highest. The result are made high production value
(from 45.307 to 57.409 million VND per hectare) with reasonable production costs
(26.841 to 29.336 million VND per hectare) and profit achieved from 15.971 to 28.5178
million per hectare, higher (from 24.7 to 56.2 percent) compared with maize cultivate
currently applied is (12.539 to 19.947 million / ha).
3) The effect of increased investment in fertilizers N,P,K (on basic 10 tons
manure) on amount (kg / ha): 176 N 117 P2O5 130 K2O for intensive cultivate of hybrid
maize average growth time (density 70,000 thousand plant per hectare and row spacing
planting distance of 50 cm) on the degraded soil compared with currently fertilizers
(135 N 90 P2O5 100 K2O) very high: it made increased productivity from 24.2 to 35.1
percent grain corn with fertilizer efficiency 16.4 to 19.6 kg of corn/kgNPK and interest
rates on the cost of purchasing fertilizers (VCR) achieved 4.4 to 6.1. At the N,P,K
fertilizers level, each efficiency fertilizers respectively achieved: 22.5 kg of corn /kg N,
8.3 kg corn /kg P2O and 8.0 kg of corn/kg K2O.

xiv

PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Ngô là một loại ngũ cốc quan trọng trên thế giới, đứng thứ ba sau lúa mỳ
và lúa gạo. Ở Việt Nam, ngô là cây lƣơng thực có vị trí thứ 2 (sau lúa), là cây
trồng hàng hóa quan trọng ở các vùng sinh thái. Do cây ngô có khả năng chịu
hạn, không kén đất, có thể trồng đƣợc nhiều vụ trong năm. Ngoài tác dụng làm
lƣơng thực, nhất là tại vùng cao, ngô đƣợc dùng chủ yếu làm nguyên liệu cho
chế biến thức ăn chăn nuôi và nhiên liệu sinh học. Việt Nam có điều kiện phù
hợp cho phát triển ngô qui mô lớn tại hầu hết các vùng sinh thái, nhất là tại miền
núi phía Bắc, Đông Nam Bộ và Tây Nguyên. Nhu cầu ngô hạt cho chế biến thức
ăn chăn nuôi để thay thế nhập khẩu ngày càng lớn, năm 2013 nƣớc ta phải nhập
khẩu 1,9 triệu tấn ngô hạt trong tổng số trên 9,0 triệu tấn nguyên liệu cho sản
xuất thức ăn chăn nuôi có trị giá trên 4 tỉ USD (Lê Nghĩa và Hữu Vinh, 2014).
Theo dự đoán nhu cầu ngô thế giới sẽ là 852 triệu tấn vào năm 2020
(International Food Policy Research Institute - IFPRI, 2003), tăng 45% so với
năm 1997, riêng với khu vực Đông Nam Á nhu cầu tăng 70% so với năm 1997
(International Maize and Wheat Improvement Center - CIMMYT, 2008). Nhu
cầu ngô của toàn thế giới tập trung trên 80% ở các nƣớc đang phát triển và chỉ
khoảng 10% từ các nƣớc công nghiệp. Các nƣớc đang phát triển sẽ phải tự đáp
ứng nhu cầu của mình trên diện tích ngô hầu nhƣ không tăng (James, 2010).
Chính vì vậy, Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và PTNT chủ trƣơng tăng cƣờng
sản xuất ngô tại vùng đồng bằng, thay thế một phần diện tích lúa kém hiệu quả
tại đồng bằng sông Cửu Long và tăng vụ đông tại đồng bằng sông Hồng. Đồng
thời phát triển giống mới, cải tiến kỹ thuật để tăng năng suất tại các vùng sản
xuất ngô truyền thống.
Ngành sản xuất ngô đã có từ lâu ở nƣớc ta và thực sự có những bƣớc tiến
nhảy vọt từ đầu những năm 1990, gắn liền với việc mở rộng diện tích trồng giống
lai và các nghiên cứu hoàn thiện các biện pháp kỹ thuật canh tác. Trong đó có
việc xác định mức bón NPK cân đối trên cơ sở mật độ 5,0 - 5,5 vạn cây/ha với
khoảng cách hàng rộng (70 cm) cho các giống ngô lai. Năng suất ngô trung bình
của Việt Nam tuy đã tăng liên tục trong 20 năm gần đây, nhƣng cho đến năm

1

2013 mới đạt 4,45 tấn/ha, bằng 86,9% năng suất trung bình của thế giới, thấp hơn
rất nhiều so với các nƣớc phát triển (8 - 10 tấn/ha) (Tổng cục Thống kê, 2013; Bộ
Nông nghiệp và PTNT, 2013b). Chính vì năng suất thấp nên giá thành ngô hạt ở
Việt Nam còn cao chƣa cạnh tranh đƣợc với giá ngô thế giới.
Để đáp ứng nhu cầu sử dụng ngô hạt trong nƣớc ngày càng tăng cho phát
triển chăn nuôi, nhiên liệu sinh học, ngoài việc quan tâm bổ sung các giống ngô
lai có tiềm năng năng suất cao, đặc biệt nhóm ngô lai trung ngày có thời gian sinh
trƣởng hợp lý cho việc thâm canh tăng vụ ở các vùng sinh thái. Rất cần nghiên
cứu áp dụng tổng hợp các biện pháp kỹ thuật canh tác tiên tiến, trong đó áp dụng
mật độ và khoảng cách trồng dày hợp lý và tăng lƣợng phân bón cân đối là rất
cần thiết.
Hiện tại, diện tích trồng các giống ngô lai trung ngày chiếm trên 70% diện
tích sản xuất ngô của Việt Nam, trong đó các giống chủ lực (tiêu thụ 700 - 1.600
tấn/năm) nhƣ: DK 9901, DK 9955, NK 7328, NK 4300, C.P. A88, C.P.333….
Đất xám bạc màu là đất có độ phì nhiêu tự nhiên thấp nhƣng có diện tích
và có tiềm năng trồng ngô lớn ở miền Bắc Việt Nam. Tuy nhiên, sản xuất ngô ở
đây cũng còn nhiều tồn tại về mật độ, phân bón để phát huy tiềm năng của giống.
Vì vậy, để đảm bảo phát triển sản xuất ngô bền vững trên đất xám bạc màu từ
thực tiễn sản xuất ngô nêu trên rất cần thiết nghiên cứu bón phân cho ngô lai
trung ngày trên đất xám bạc màu miền Bắc Việt Nam.
1.2. MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI
- Xác định mật độ dày thích hợp, khi giảm khoảng cách hàng trồng, tạo
khả năng tăng sử dụng phân bón trong thâm canh ngô lai trung ngày trên đất xám
bạc màu.
- Xác định lƣợng phân N, P, K thích hợp cho thâm canh ngô lai trung ngày
ở mật độ và khoảng cách hàng dày hợp lý trên đất xám bạc màu.
1.3. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI
Chỉ rõ tiềm năng tăng năng suất và nhu cầu tăng lƣợng phân bón cho ngô
lai trung ngày trên đất xám bạc màu khi xác định đƣợc mật độ và khoảng cách
hàng trồng dày hợp lý là 7,0 vạn cây/ha với khoảng cách hàng 50 cm bằng giảm
khoảng cách hàng trồng từ 70 cm xuống 50 cm.
Xác định đƣợc lƣợng phân N,P, K bón thích hợp (trên nền 10 tấn phân
chuồng) cho thâm canh ngô lai trung ngày ở mật độ và khoảng cách hàng dày hợp

2

lý trên đất xám bạc màu là 176 kg N + 117 kg P2O5 + 130 kg K2O.
Chỉ rõ thâm canh ngô lai trung ngày trên đất xám bạc màu trong điều kiện
mật độ, khoảng cách hàng dày và lƣợng phân N,P,K hợp lý sẽ tạo cho cây ngô
sinh trƣởng, phát triển tốt , ít sâu bệnh hại, cho năng suất hạt (6,5 - 8,3 tấn/ha)
với chất lƣợng ở mức cao nhất, tạo giá trị sản xuất cao (45,307 -57,409 triệu
đ/ha) với chi phí sản xuất hợp lý, đem lại lãi ( 15,971 - 28,5178 triệu đồng/ha)
cao hơn nhiều (24,7 - 56,2%) so với trồng ngô trong thực tế.
1.4. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.4.1. Ý nghĩa khoa học
- Bổ sung cơ sở khoa học cho việc tăng mật độ và phân bón hợp lý trong
thâm canh ngô đạt năng suất và hiệu quả kinh tế cao trên đất xám bạc màu.
- Dùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu mật độ trong mối quan
hệ với bón phân trong thâm canh ngô.
1.4.2. Ý nghĩa thực tiễn
- Xây dựng chế độ bón phân cho ngô thâm canh phù hợp với mật độ
- Góp phần bổ sung vào tài liệu khuyến nông cây ngô.

3

PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1. TÌNH HÌNH SẢN XUẤT NGÔ TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
2.1.1. Đặc điểm của cây ngô
Cây ngô là cây lƣơng thực có tiềm năng năng suất cao, năng suất kỷ lục
trên thế giới đã đạt 22 tấn hạt/ha. Ngoài tác dụng làm lƣơng thực cung cấp dinh
dƣỡng cho con ngƣời, nó còn là nguồn thức ăn và nguyên liệu để sản xuất thức
ăn chăn nuôi rất quan trọng (Nguyễn Nhƣ Hà, 2006; Vũ Hữu Yêm, 1995).
2.1.1.1. Đặc điểm sinh thái của cây ngô
Cây ngô có thời gian sinh trƣởng (TGST) dao động 90 - 160 ngày (Đinh
Thế Lộc và cs., 1997). Các giống ngô đƣợc chia ra thành 2 nhóm lớn: ngô
thƣờng và ngô lai. Ngô thƣờng là các giống ngô địa phƣơng, thụ phấn tự do có
khả năng thích ứng rộng do chịu đƣợc những điều kiện khó khăn về rét, hạn và
thiếu nƣớc, nghèo dinh dƣỡng, hạt thu từ vụ trƣớc có thể dùng làm giống cho vụ
sau. Phù hợp với điều kiện trình độ thâm canh chƣa cao, bón ít phân, nhƣng
không chịu đƣợc những lƣợng phân bón cao để đạt năng suất cao. Ngô lai là các
giống ngô lai giữa các dòng, giống với nhau (quy ƣớc và không quy ƣớc) phù
hợp với điều kiện trình độ thâm canh cao, có yêu cầu đƣợc bón nhiều phân để đạt
năng suất cao (7 - 11 tấn/ha). Nhƣng các giống này có khả năng chịu khó khăn
kém, thiếu phân, chăm sóc kém thì năng suất còn kém hơn cả giống ngô địa
phƣơng, hạt thu từ vụ trƣớc không dùng làm giống cho vụ sau.
Các giống ngô lai trung ngày thƣờng có TGST khoảng 120 ngày trong điều
kiện bình thƣờng vừa tạo khả năng thâm canh đạt năng suất cao vừa tiết kiệm thời
gian chiếm đất và công chăm sóc, tạo tiền đề cho đạt hiệu quả kinh tế cao.
Ngô là cây có thể trồng trong những điều kiện khí hậu khác nhau: tuy
nhiệt độ tối thích cho sinh trƣởng mạnh 21 - 270
C, khi nhiệt độ dƣới 19 độ ngô
sinh trƣởng chậm lại. Cây ngô có khả năng chịu hạn và sử dụng nƣớc tiết kiệm
nên nơi có lƣợng mƣa thích hợp cho trồng ngô trong khoảng 600 - 900 mm/năm.
Nhƣng cây ngô cần nhiều nƣớc và phát triển thuận lợi, cho năng suất cao trong
điều kiện ẩm độ cao, nhất là giai đoạn từ 7 - 9 lá tới trỗ cờ (Nguyễn Nhƣ Hà,
2006). Cây ngô yêu cầu ánh sáng mạnh, trồng ngô trong điều kiện ánh sáng mạnh
sẽ cho năng suất, phẩm chất hạt cao. Trong điều kiện trồng ngô ở Việt Nam,

4

thời vụ trồng ngô càng có nhiều nắng càng có lợi cho ngô sinh trƣởng, phát triển
và tạo hạt. Ánh sáng cần cho cây ngô trong suốt quá trình sinh trƣởng, đặc biệt
sau khi ngô thụ phấn cần có ánh sáng mạnh, sẽ rất có lợi cho năng suất hạt
(Nguyễn Thế Hùng, 2001). Ngƣời ta thừa nhận là ngô có thể đạt năng suất chất
khô cao ở vùng nhiệt đới (Mitsuru, 1994).
Cây ngô không kén đất, nhƣng thích hợp nhất trên đất tơi xốp, có pH từ ít
chua - trung tính (5,6 - 7,0) giàu mùn và dinh dƣỡng. Cây ngô có thể trồng đƣợc
nhiều vụ trong năm, ở miền Bắc thƣờng trồng ngô trong các vụ đông và xuân,
còn ở miền Nam trồng trong các vụ hè thu và đông xuân.
Để đạt năng suất cao và ổn định, ngô cần đƣợc bón phân cân đối, đặc biệt là
các yếu tố N, P, K. Điều này đã đƣợc chứng minh rất rõ qua các thí nghiệm bón các
tổ hợp phân cho ngô trong suốt 28 vụ của Viện Kali Quốc tế cho thấy chỉ có bón cân
đối N, P, K năng suất ngô mới cao và ổn định (Viện Lân – Kali Atlanta, 1996).
2.1.1.2. Đặc điểm sinh trưởng và phát triển của cây ngô
Theo nhiều tác giả Đinh Thế Lộc và cs. (1997), Nguyễn Thế Hùng (2001),
Nguyễn Nhƣ Hà (2006)…giai đoạn STSD của cây ngô đƣợc bắt đầu từ nảy mầm
đến khi có cờ (khoảng 55 - 60 ngày), trong đó gồm các thời kỳ: nảy mầm - từ gieo
hạt đến khi cây có 3 - 4 lá thật, cây phát triển chủ yếu dựa vào dinh dƣỡng trong hạt;
cây con – từ khi ngô có 3 - 4 lá đến khi ngô 7 - 9 lá, cây cần đƣợc cung cấp dinh
dƣỡng chƣa nhiều do còn phát triển chậm; vƣơn cao và phân hoá cơ quan sinh sản
từ khi ngô có 7 - 9 lá đến trỗ cờ, cây phát triển mạnh nên cần đƣợc cung cấp nhiều
dinh dƣỡng. Giai đoạn STST đƣợc bắt đầu từ khi ngô trỗ cờ phun râu tới chín, trong
đó gồm các thời kỳ: nở hoa diễn ra trong 10 - 15 ngày, là thời kỳ phát triển mạnh và
có ảnh hƣởng quyết định đến năng suất ngô hạt, cần cung cấp nhiều dinh dƣỡng;
chín, kéo dài trong 35 - 40 ngày với thời kỳ hình thành hạt- xảy ra tích luỹ chất khô
mạnh (có thể chia ra: chín sữa: 10 - 15 ngày đầu, chín sáp: 10 - 15 ngày tiếp theo và
chin hoàn toàn - khô hạt và thân lá. Nhƣ vậy
ở giai đoạn STST của cây ngô có 35 - 40 ngày đầu là giai đoạn cây ngô sinh
trƣởng phát triển mạnh, yêu cầu đƣợc cung cấp nhiều dinh dƣỡng.
Theo Trần Trung Kiên (2009), Viện Kỹ thuật Cây ngũ cốc và Thức ăn gia
súc Pháp chia quá trình sinh trƣởng, phát triển của cây ngô ra làm 4 giai đoạn:
tăng trƣởng chậm, tăng trƣởng nhanh, nở hoa, chín.
Giai đoạn tăng trƣởng chậm- từ khi mọc đến khi cây có 7 - 8 lá, là giai

5

đoạn hình thành, phát triển bộ rễ và phân hoá tạo bông cờ của cây ngô. Đây cũng
là giai đoạn lƣợng dinh dƣỡng cây hút không lớn chỉ bằng 1 - 4% tổng lƣợng
dinh dƣỡng so với cả vòng đời cây hút. Việc hút chất dinh dƣỡng ở thời kỳ này
tuy chậm nhƣng rất quan trọng cho ngô. Sau mọc 20 - 30 ngày ngô tích luỹ đƣợc
4% chất khô, 9% lân, 10% đạm, 14% kali; sau 60 ngày: 45% chất khô, 57% lân,
66% đạm, 92% kali.
Giai đoạn tăng trƣởng nhanh: Từ 7 - 8 lá đến sau trỗ 15 ngày. Ở giai đoạn
này các bộ phận trên mặt đất (thân lá) và dƣới mặt đất đều tăng trƣởng rất nhanh.
Các cơ quan sinh trƣởng phát triển mạnh, lƣợng tinh bột và chất khô trong bắp
tăng nhanh. Đây là giai đoạn cây hấp thu tối đa dinh dƣỡng bằng 75 - 95% tổng
lƣợng dinh dƣỡng so với cả vòng đời cây hút. Thiếu chất dinh dƣỡng ở thời kỳ 8
- 11 lá sẽ cản trở sinh trƣởng của lá và giảm 10 - 20% năng suất, đặc biệt ở thời
kỳ trỗ cờ phun râu cây đòi hỏi dinh dƣỡng rất gay gắt, nếu thời kỳ này một nửa
số lá héo sẽ làm giảm 25 - 30% năng suất.
Thời kỳ nở hoa, ngô đã hút gần nhƣ toàn bộ số kali cần thiết và lƣợng lớn
đạm và lân.
Giai đoạn chín: Quá trình tích luỹ chất khô đã hoàn thành, ngô bắt đầu mất
nƣớc nhanh, các bộ phận sinh trƣởng sinh dƣỡng chuyển sang màu vàng. Hầu
hết các giống đều cần khoảng 60 ngày để hoàn thành hạt; trong đó các giống
ngắn ngày cần ít hơn, khoảng 35 - 40 ngày trong thời gian hình thành hạt, mỗi
ngày bình quân tạo thành 2,5 - 3% trọng lƣợng hạt khi chín hoàn toàn. Trong giai
đoạn chín cây ngô thực hiện các chức năng phân phối lại lƣợng dinh dƣỡng đã
hấp thụ. Lƣợng dinh dƣỡng cây hấp thụ đƣợc không chỉ tích luỹ ở hạt mà còn
một lƣợng lớn ở thân lá (dẫn theo Trần Trung Kiên, 2009).
2.1.1.3. Đặc điểm hệ rễ của cây ngô
Ngô có hệ rễ chùm, căn cứ vào hình thái, vị trí và thời gian phát sinh có
thể chia bộ rễ ngô thành 3 loại: rễ mầm, rễ đốt, rễ chân kiềng.
Rễ mầm tồn tại từ nảy mầm đến khi ngô 4 - 5 lá.
Rễ đốt - phát triển từ đốt thấp nhất, nằm dƣới mặt đất 3 - 4 cm, xuất hiện
khi ngô đƣợc 3 - 4 lá, chiếm ƣu thế tuyệt đối làm nhiệm vụ hút nƣớc và thức ăn
trong suốt đời cây ngô.
Rễ chân kiềng mọc từ đốt gần sát trên mặt đất làm nhiệm vụ chống đổ cho
cây và cũng tham gia hút nƣớc và chất dinh dƣỡng.

6

Bộ rễ ngô có thể ăn sâu 80 - 90 cm và lan rộng 120 - 140 cm, phạm vi hoạt
động rễ ngô có khác nhau tuỳ thuộc thời kỳ sinh trƣởng tính theo số lá: khi có 3 -
4 lá: rễ lan rộng 10 - 12 cm, ăn sâu 18 - 20 cm; khi có 5 - 6 lá: rễ lan rộng 30 - 35
cm, ăn sâu 50 - 60 cm; khi trỗ cờ: rễ lan rộng 60 -70 cm, ăn sâu 80 - 90 cm; khi
hình thành hạt: rễ lan rộng 90 - 100 cm, ăn sâu khoảng 200 cm. Trong điều kiện
thích hợp rễ ngô có thể mở rộng và đâm sâu khoảng 60 cm sau 4 tuần trồng. Ở
thời kỳ ra hoa giữa các hàng ngô gần nhƣ đƣợc bao phủ bởi một lớp rễ. Làm đứt
rễ khi xới xáo là hiện tƣợng khó tránh, vì thế sau khi xới xáo cần tăng cƣờng bón
phân và tƣới nƣớc giữ ẩm cho đất để rễ ngô chóng hồi phục (Nguyễn Nhƣ Hà,
2006).
Nhìn chung cây ngô có bộ rễ phát triển, tạo khả năng chịu hạn và khai
thác đƣợc nhiều dinh dƣỡng từ đất cho cây.
2.1.2. Tình sản xuất ngô trên thế giới
Cây ngô là cây có nền di truyền rộng, thích ứng với nhiều vùng sinh thái
khác nhau, do vậy ngô đƣợc trồng ở hầu hết các nƣớc trên thế giới.
Ngô còn là cây điển hình đƣợc ứng dụng nhiều thành tựu khoa học về các
lĩnh vực di truyền học, chọn giống, công nghệ sinh học, cơ giới hoá, điện khí hoá
và tin học… vào công tác nghiên cứu và sản xuất (Ngô Hữu Tình, 1977). Do vậy
diện tích ngô trên thế giới liên tục tăng trong những năm gần đây.
Sản xuất ngô trên thế giới liên tục phát triển từ đầu thế kỷ 20 đến nay. Năm
2012 diện tích trồng ngô của thế giới đã vƣợt qua diện tích trồng lúa nƣớc, với 174
triệu ha, năng suất 4,89 tấn/ha và sản lƣợng đạt 852 triệu tấn. Trong đó, Mỹ là nƣớc
có sản lƣợng ngô lớn nhất với 273,8 triệu tấn, đứng thứ hai là Trung Quốc với 208,0
triệu tấn (United States Department of Agriculture - USDA, 2013).
Trong hơn 40 năm qua, ngô là cây trồng có tốc độ tăng năng suất cao nhất
trong các cây lƣơng thực chính. So với năm 1960, năm 2012, năng suất ngô
trung bình của thế giới tăng thêm 2,94 tấn/ha, tƣơng đƣơng tăng 150% (từ 1,95
tấn/ha lên 4,89 tấn/ha), trong khi đó năng suất lúa (qui gạo) tăng có 1,68 tấn/ha,
(từ 1,26 tấn/ha lên 2,94 tấn/ha), còn năng suất lúa mỳ chỉ tăng từ 1,15 tấn/ha lên
3,01 tấn/ha (USDA, 2013).
Có đƣợc kết quả trên ngoài việc ứng dụng rộng rãi lý thuyết ƣu thế lai
trong chọn tạo giống, các biện pháp kỹ thuật canh tác tiên tiến với ngô cũng
không ngừng đƣợc nghiên cứu, cải tiến. Nhờ vậy, những thành tựu mà ngành sản

7

xuất ngô thế giới đạt đƣợc trong những năm gần đây có thể nói là đã vƣợt ngoài
mọi dự đoán lạc quan nhất. Năm 2000, sản lƣợng ngô thế giới 591 triệu tấn, vậy
mà vào năm 2012 đã đạt tới 852 triệu tấn, tức là chỉ sau 10 năm, sản lƣợng ngô
thế giới tăng thêm hơn 44%. Trong khi đó, Viện Nghiên cứu Chính sách Lƣơng
thực thế giới (IFPRI) dự báo sản lƣợng ngô trên thế giới vào năm 2020 chỉ vào
khoảng 852 triệu tấn (Ngô Hữu Tình, 2009).
Bảng 2.1. Diện tích, năng suất, sản lƣợng ngô, lúa mì, lúa nƣớc
của thế giới giai đoạn 1960 – 2014
Diện tích: triệu ha; Năng suất: tấn/ha; Sản lƣợng: triệu tấn
Ngô Lúa mì Lúa nƣớc
Năm Diện Năng Sản Diện Năng Sản Diện
Năng Sản
suất gạo lƣợng
tích suất lƣợng tích suất lƣợng tích
xay gạo
1960 102 1,95 200 202 1,15 233 120 1,26 151
2000 137 4,31 591 216 2,70 583 152 2,62 399
2005 146 4,80 700 219 2,83 619 154 2,71 417
2006 149 4,79 714 212 2,81 596 155 2,72 420
2007 160 4,96 795 217 2,82 612 155 2,79 432
2008 159 5,03 800 225 3,04 683 158 2,84 449
2009 159 5,19 822 226 3,04 687 156 2,82 441
2010 164 5,08 832 218 2,99 652 158 2,85 449
2011 170 5,21 884 222 3,14 696 159 2,92 465
2012 174 4,89 852 218 3,01 654 158 2,94 466
2013 182 5,46 992 220 3,25 715 162 2,97 480
2014 179 5,64 1.009 223 3,25 725 160 2,98 477
Nguồn: USDA (2013, 2015)
Ngô hiện cung cấp khoảng 8% lƣợng calo trong khẩu phần ăn của hơn 1
tỷ ngƣời, tập trung chủ yếu ở châu Á gồm Paskistan, Ấn Độ, Butan, Nepan, Miến
Điện, Trung Quốc, Việt Nam, Philippin và Inđônêsia (Deleon and Paroda, 1993).
Hiện nay, nhu cầu ngô tăng lên không chỉ do ngô đƣợc dùng làm lƣơng thực cho
con ngƣời, sản xuất thức ăn chăn nuôi mà ngô còn đang đƣợc sử dụng rộng rãi
cho sản xuất cồn sinh học.
Vì vậy, việc tìm ra giải pháp để tăng năng suất và sản lƣợng ngô là vấn đề
vô cùng cấp thiết trên phạm vi toàn thế giới.

8

2.1.3. Tình hình sản xuất ngô ở Việt Nam
Theo Lê Quý Đôn, cây ngô đƣợc đƣa vào Việt Nam từ thế kỷ 17. Nhờ
những đặc điểm quý. Cây ngô sớm đƣợc ngƣời Việt Nam chấp nhận và mở rộng
sản xuất, coi là một trong những cây lƣơng thực chính, đặc biệt đối với đất cao
không có điều kiện tƣới nƣớc (dẫn theo Trƣơng Công Tín, 1997).
Trƣớc cách mạng tháng 8 năm 1945, diện tích trồng ngô rất ít, năng suất
thấp chỉ 11,8 tạ/ha (Ngô Hữu Tình và cs., 1999).
Sau khi đất nƣớc thống nhất diện tích trồng ngô của nƣớc ta tăng lên rất
nhanh và ngô đã trở thành một trong những cây lƣơng thực quan trọng trong nền
sản xuất nông nghiệp của nƣớc ta (Đinh Thế Lộc và cs., 1997; Nguyễn Hữu Tề
và cs., 1997).
Bảng 2.2. Tình hình sản xuất ngô ở Việt Nam giai đoạn 1975 - 2014
Năm
Diện tích Năng suất Sản lƣợng
(nghìn ha) (tạ/ha) (nghìn tấn)
1975 267,6 10,42 278,4
1980 389,6 11,00 428,8
1985 392,2 14,90 584,9
1990 431,8 15,50 671,0
1995 556,8 21,30 1.184,2
2000 730,2 27,50 2.005,9
2005 1.052,6 36,00 3.787,1
2006 1.033,1 37,30 3.854,6
2007 1.096,1 39,30 4.303,2
2008 1.140,2 40,10 4.573,1
2009 1.089,2 40,10 4.371,7
2010 1.125,7 41,10 4.625,7
2011 1.121,3 43,10 4.835,6
2012 1.118,3 43,00 4803,6
2013 1.157,5 44,5 5.151,1
2014 1.177,5 44,1 5.191,7
Nguồn: Tổng cục Thống kê (2013, 2015), Bộ Nông nghiệp và PTNT (2013b)
Năng suất ngô Việt Nam đến cuối những năm 1970 chỉ đạt 10 tạ/ha do trồng
các giống ngô địa phƣơng với kỹ thuật canh tác lạc hậu. Từ giữa những năm 1980,
nhờ hợp tác với CIMMYT, nhiều giống ngô cải tiến đã đƣợc nhập nội và

9

trồng ở nƣớc ta, góp phần đƣa năng suất lên hơn 15 tạ/ha vào đầu những năm
1990. Tuy nhiên, ngành sản xuất ngô nƣớc ta thực sự có những bƣớc tiến nhảy
vọt là từ giữa những năm 1990 đến nay, gắn liền với việc mở rộng giống lai và
cải thiện các biện pháp kỹ thuật canh tác. Năm 1991, diện tích trồng giống lai
chƣa đến 1% trên hơn 400 nghìn ha trồng ngô, năm 2010 giống lai đã chiếm
trên 90% trong số hơn 1 triệu ha. Sản lƣợng ngô ở Việt Nam năm 1995 vƣợt
ngƣỡng 1 triệu tấn, năm 2005 đã đạt sấp xỉ ngƣỡng 4 triệu tấn, đến năm 2013
đạt sản lƣợng cao nhất trên 5 triệu tấn (Tổng cục Thống kê, 2013; Bộ Nông
nghiệp và PTNT, 2013b). Nhƣ vậy, có thể thấy, kim ngạch xuất khẩu gạo không
đủ cho nhập khẩu thức ăn chăn nuôi (năm 2013, Việt Nam xuất khẩu gạo đƣợc
2.98 tỉ USD) (Bộ Nông nghiệp và PTNT, 2013a, 2013b).
Ngành sản xuất ngô ở Việt Nam thời gian qua tăng nhanh về diện tích,
năng suất và sản lƣợng (Bảng 2.2) nhờ thay đổi các giống lai và một số cải tiến
kỹ thuật canh tác.
2.1.4. Những tồn tại trong sản xuất ngô ở Việt Nam
Trong những năm gần đây nghề trồng ngô của nƣớc ta đã từng bƣớc phát
triển theo hƣớng thâm canh, mà tiền đề là công tác lai tạo chọn lọc, nhập nội các
giống ngô lai mới có tiềm năng năng suất cao, thích nghi rộng để thay thế hầu hết
các giống cũ của địa phƣơng. Tuy nhiên năng suất ngô ở nƣớc ta thấp hơn rất
nhiều so với các nƣớc năng suất cao (8 - 10 tấn/ha) và với năng suất trong thí
nghiệm do việc nghiên cứu các biện pháp kỹ thuật thâm canh nhƣ: mật độ,
khoảng cách trồng và bón phân cân đối cho cây ngô thâm canh còn hạn chế.
Do đó dù sản xuất ngô ở Việt Nam đã đạt đƣợc những thành tựu quan
trọng, nhƣng sản lƣợng ngô nƣớc ta vẫn chƣa đáp ứng đủ nhu cầu tiêu dùng
trong nƣớc ngày một tăng nhanh. Hiện nay, nƣớc ta vẫn phải nhập khẩu nhiều
ngô hạt để làm nguyên liệu chế biến thức ăn chăn nuôi,
Nghiên cứu gần đây của Viện Nghiên cứu Ngô đã chỉ ra nguyên nhân trực
tiếp của tình trạng trên do trong trồng ngô nông dân thƣờng mới chỉ quan tâm sử
dụng giống ngô lai mà chƣa áp dụng đồng bộ các biện pháp kỹ thuật tƣơng ứng
đƣợc hƣớng dẫn. Trong đó có mật độ trồng ngô thấp hơn nhiều so với quy trình
và bất hợp lý về khoảng cách giữa các hàng, việc bón phân vừa ít vừa không cân
đối dẫn đến hiệu quả chƣa cao (Phan Xuân Hào, 2008). Nguyên nhân gián tiếp
do: Ngƣời dân chƣa thấy lợi ích của trồng ngô thâm canh bằng tăng mật độ và
bón phân hợp lý để làm giảm giá thành ngô hạt và tăng thu nhập.

10

2.2. NGHIÊN CỨU BÓN PHÂN CHO NGÔ TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM
2.2.1. Vai trò của dinh dƣỡng khoáng và bón phân cân đối, hợp lý trong
trồng trọt
2.2.1.1. Vai trò của dinh dưỡng khoáng đối với cây trồng
Năng suất cây trồng là kết quả của quá trình quang hợp và đƣợc tạo thành
trực tiếp từ các chất: nƣớc, dinh dƣỡng khoáng, CO2 và năng lƣợng mặt trời.
Trong đó nguồn năng lƣợng mặt trời và CO2 có rất nhiều trong tự nhiên do các
cơ thể quang hợp mới chỉ sử dụng đƣợc khoảng 2% tổng lƣợng mà mặt trời
chiếu lên trái đất, CO2 do cây trồng lấy từ khí quyển qua lá cũng chỉ mới chiếm
3% tổng khối lƣợng của khí này có trong khí quyển. Xét về tổng số, nƣớc có
trong tự nhiên thƣờng thừa thãi so với yêu cầu của cây từ lƣợng mƣa hàng năm,
nhƣng do mƣa phân bố không phù hợp với yêu cầu (lúc quá nhiều khi quá ít)
nên cây trồng vẫn thƣờng bị thiếu nƣớc. Do đó trong trồng trọt vẫn thƣờng phải
quan tâm cung cấp nƣớc (tƣới, tiêu) theo nhu cầu tạo năng suất của từng loại cây
trồng, nhƣng có thể khai thác từ những nguồn có sẵn trong tự nhiên: nƣớc sông,
suối...(Gross,1977).
Trong các chất cấu thành năng suất cây trồng nêu trên, dinh dƣỡng khoáng
tuy chiếm phần không lớn (khoảng 8%) nhƣng không thể thiếu cho việc tạo thành
các hợp chất có từ 4 yếu tố hóa học trở lên, trong đó có protein là chất biểu hiện của
sự sống trong cây (Gross,1977). Để bộ máy quang hợp hoạt động bình thƣờng, cây
cần đƣợc cung cấp đầy đủ các nguyên tố dinh dƣỡng khoáng thiết yếu. Các nguyên
tố khoáng này có 3 vai trò cơ bản: tham gia xây dựng cấu trúc của bộ máy quang
hợp; tham gia vào các quá trình chuyển hóa năng lƣợng ánh sáng thành năng lƣợng
hóa học; tham gia vào sự điều tiết các hoạt động của hệ enzym quang hợp trong lục
lạp (Hoàng Minh Tấn và Nguyễn Quang Thạch, 2006). Không những vậy các
nguyên tố khoáng ngoài C, H, O còn có vai trò không thể thay thế là nguồn cung cấp
các nguyên tố cấu tạo khác (N, P, Ca, Mg, S....) (Gross,1977).
Vì vậy việc cung cấp đầy đủ các nguyên tố dinh dƣỡng khoáng cho cây là
một trong những yếu tố quan trọng nhất trong trồng trọt. Sở dĩ việc cung cấp các
chất dinh dƣỡng khoáng thiết yếu, đặc biệt là các chất đa lƣợng, có vai trò rất
quan trọng đối với cây trồng với những vai trò cụ thể (Viện Thổ nhƣỡng Nông
hóa, 2005; Nguyễn Nhƣ Hà, 2010) sau đây:
- Đạm là chất không thể thiếu đối với các cơ thể sinh vật nói chung và đối

11

với cây trồng nói riêng; đạm là yếu tố chính, yếu tố quyết định sự sinh trƣởng, phát
triển và năng suất của cây. Do đạm là thành phần cơ bản và thƣờng chiếm 15 - 17%
của chất protein - chất biểu hiện của sự sống. Không có N thì không có protein và
cũng không có sự sống, vì vậy cây không có đạm thì cây sẽ chết. Đạm có trong
nhiều hợp chất hữu cơ, rất cơ bản và rất cần thiết cho sự sinh trƣởng và phát triển
của cây: Diệp lục, các axit nucleic (ADN và ARN), các loại men, bazơ có đạm, một
số hợp chất có hoạt tính sinh học cao. Đạm là yếu tố cơ bản của quá trình đồng hoá
các bon vì nằm trong thành phần của diệp lục, đạm có tác dụng kích thích sự phát
triển của bộ rễ và việc hút các yếu tố dinh dƣỡng khác của cây.
- Lân là một trong những chất cần thiết bậc nhất của quá trình trao đổi chất
của thực vật, do có ảnh hƣởng trực tiếp đến quá trình phân chia tế bào, tạo thành
chất béo và protein. Lân thúc đẩy sự phát triển bộ rễ, đặc biệt là các rễ bên và lông
hút (là bộ phận trực tiếp hấp thu dinh dƣỡng của cây), kích thích sự hình thành nốt
sần ở cây bộ đậu. Lân cũng là yếu tố của sự sinh trƣởng và phát triển của cây, đủ lân
hạn chế tác hại của việc thừa N, tăng khả năng hút N cho cây, cây sẽ sinh trƣởng và
phát triển tốt hơn, thúc đẩy việc ra hoa và hình thành quả ở cây, làm quả mau chín.
Cây trồng đƣợc cung cấp đủ lân sẽ có tỷ lệ năng suất thƣơng phẩm (hạt, quả...) cao
hơn trong tổng năng suất sinh vật, có hàm lƣợng đạm protein tăng lên nhiều còn N
không protein giảm xuống rất thấp do đó phẩm chất hạt tăng lên, ăn ngon hơn. Lân
là yếu tố quyết định phẩm chất hạt giống do làm cho hạt giống có tỷ lệ nảy mầm cao,
hạt đầy đặn (mẩy), vỏ có màu sắc đẹp hấp dẫn. Lân còn có tác dụng tạo cho cây có
khả năng điều hoà những sự thay đổi về phản ứng môi trƣờng nhờ sự chuyển hóa
của 2 dạng phốt phát hoá trị 1 và 2 tồn tại ở trong cây (thay đổi hoá trị), giúp cây
tăng các khả năng chống chịu với điều kiện bất thuận nhƣ: khả năng chịu rét, chịu
hạn và khả năng chống chịu sâu bệnh hại cây trồng.
- Kali tham gia rất tích cực vào quá trình quang hợp, tổng hợp các chất
hydratcácbon hay gluxit của cây nên các cây lấy bột, lấy đƣờng, lấy sợi có nhu
cầu K cao. Kali điều tiết các hoạt động sống của cây, tham gia vào quá trình phân
chia tế bào; tăng cƣờng khả năng hút các chất dinh dƣỡng khác, làm giảm tác hại
của việc thừa N, tăng khả năng chống đổ và chống chịu các điều kiện khí hậu bất
thuận, chống chịu sâu, bệnh hại cây. Kali có ảnh hƣởng nhiều tới chất lƣợng sản
phẩm của cây trồng, làm tăng hàm lƣợng đƣờng, tinh bột, số lƣợng và chất
lƣợng sợi, chất lƣợng thƣơng phẩm của các nông sản...

12

2.2.1.2. Khái niệm, vai trò của bón phân cân đối và hợp lý trong trồng trọt
Để phát triển bình thƣờng, cây trồng cần có một tỷ lệ xác định các nguyên
tố cần thiết cho quá trình sống. Các công trình nghiên cứu về sinh lý thực vật đã
chứng minh khi tỷ lệ các chất dinh dƣỡng đạt mức cân bằng tối thích thì cây
trồng có năng suất cao nhất (Viện Thổ nhƣỡng Nông hóa, 2005).
Cây trồng lấy các nguyên tố dinh dƣỡng khoáng thiết yếu chủ yếu từ đất,
tuy nhiên trữ lƣợng và khả năng cung cấp dƣới dạng dễ tiêu đối với cây của các
chất này có trong đất lại có hạn, đặc biết đối với các loại đất nghèo dinh dƣỡng.
Để duy trì các hoạt động sống và tạo năng suất, cũng nhƣ các cây trồng
khác cây ngô chủ yếu phải lấy các chất dinh dƣỡng từ đất. Theo Xayơ (1955),
Đinh Thế Lộc và cs. (1997) ở Mỹ, cây ngô hút hầu hết các chất dinh dƣỡng có
trong lớp đất canh tác. Tuy nhiên thực tế cho thấy dù hàm lƣợng N, P, K tổng số
có trong đất đều rất giàu, nhƣng hàm lƣợng dễ tiêu của chúng ở trong đất chỉ có
đủ để cây tạo ra năng suất 3,5 tấn/ha, nếu không bón thêm phân cho cây, chỉ có
thể đạt năng suất khoảng 3,5 tấn/ha, dù ngƣời sản xuất có sử dụng giống mới và
áp dụng đầy đủ các biện pháp kỹ thuật tiên tiến.
Do đó trong trồng trọt cần bón phân để cung cấp đủ nhu cầu dinh dƣỡng
cho cây là rất cần thiết.
Nghiên cứu và thực tiễn sản xuất trong và ngoài nƣớc đều cho thấy bón
phân là cơ sở cho các biện pháp kỹ thuật trồng trọt khác (giống, làm đất,
BVTV…) phát huy hiệu quả, là biện pháp kỹ thuật duy nhất trực tiếp cung cấp
các nguyên tố dinh dƣỡng khoáng cho cây trồng (Gros, 1977; Nguyễn Xuân Hiển
và cs., 1977), có ảnh hƣởng lớn nhất, quyết định nhất đến năng suất, thu nhập và
lợi nhuận của sản xuất (Gros, 1977; Nguyễn Xuân Hiển và cs., 1977; Vũ Hữu
Yêm, 1995; Nguyễn Nhƣ Hà, 2010; Mineev, 1990).
Theo số liệu thống kê, năng suất và sản lƣợng các cây trồng chính tại
Việt Nam có mối quan hệ chặt chẽ với lƣợng phân bón sử dụng (Bảng 2.3).
Tuy nhiên để phân bón có đƣợc hiệu quả cao, cần bón phân cân đối cho cây
trồng. Bón phân cân đối trong trồng trọt tuy là một khái niệm rất tƣơng đối và biến
động nhƣng có thể hiểu là: phối hợp sử dụng các nguồn (loại, dạng) phân bón, bao
gồm phân hóa học, phân hữu cơ... để đảm bảo không chỉ cung cấp đủ (về chủng loại,
số lƣợng), kịp thời các chất dinh dƣỡng khoáng thiết yếu theo yêu cầu của cây trồng
(lƣợng, tỷ lệ trong quá trình sinh trƣởng) mà còn phải phù hợp

13

với đặc điểm và khả năng cung cấp dinh dƣỡng của đất, điều kiện thời tiết, khí
hậu và các biện pháp kỹ thuật trồng trọt để vừa đạt đƣợc năng suất cây trồng cao,
phẩm chất nông sản tốt vừa ổn định và cải thiện đƣợc độ phì nhiêu đất, không
gây hại môi trƣờng sinh thái.
Bảng 2.3. Sử dụng phân bón và năng suất cây trồng ở Việt Nam
Đơn vị: 1000 tấn N + P2O5 + K2O
Năm
Tiêu thụ phân bón Năng suất cây trồng, (tấn/ha)
Toàn cầu Việt Nam Lúa Ngô Cà phê Chè
1961 31.182 89 1,34
1965 47.003 78 1,90
1970 69.308 311 2,01
1975 91.399 330 2,12 1,15
1980 116.720 155 2,08 1,10 2,01
1985 129.490 469 2,78 1,48 2,43
1990 137.829 560 3,19 1,55 0,77 2,41
1995 129.681 1.224 3,68 2,11 1,16 2,71
2000 135.198 2.267 4,24 2,75 1,42 3,58
2005 161.358 1.985 4,89 3,60 1,56 4,51
2010 163.500 2.582 5,34 4,11 1,98 6,42
2011 172.600 2.935 5,53 4,29 2,04 7,03
2012 176.600 2.774 5,66 4,32 1,97 7,80
2012 vs 566 3.116 422 375* 255** 388***
1961, %
* So với năm 1970; ** So với năm 1990; *** So với năm 1980
Nguồn: Nguyễn Văn Bộ (2013)
Bón phân cân đối đáp ứng đƣợc tối thiểu 3 yêu cầu: Bón đúng về các yếu tố
dinh dƣỡng cây cần, bón đủ về liều lƣợng và phải bón phù hợp về tỷ lệ các nguyên
tố dinh dƣỡng đó. Bón phân cân đối không có nghĩa là cung cấp cho cây các yếu tố
dinh dƣỡng bằng nhau về khối lƣợng. Hơn thế về khía cạnh môi trƣờng, bón phân
còn là sự can thiệp mạnh và phải là tích cực của con ngƣời vào vòng tuần hoàn các
chất dinh dƣỡng trong tự nhiên nhằm tạo lập sự cân bằng dinh dƣỡng có lợi nhất
hiệu quả nhất cho sản xuất nông nghiệp, đồng thời tạo khả năng cải thiện độ phì
nhiêu đất, không ảnh hƣởng xấu tới môi trƣờng để phát triển bền vững.
Yếu tố tác động trực tiếp tới năng suất cây trồng là sự hấp thu các chất dinh

14

dƣỡng từ đất và phân bón, sự hấp thu dinh dƣỡng này phụ thuộc vào hàm lƣợng
các chất dinh dƣỡng có trong đất không chỉ về trị số tuyệt đối và sự thay đổi
nồng độ của từng chất…mà còn phụ thuộc vào quan hệ tƣơng tác và đối kháng
giữa ion này với ion khác ở trong đất.
Khi bón phân cân đối, đảm bảo cho các yếu tố dinh dƣỡng tác động lên
cây trồng và tác động lẫn nhau một cách tốt nhất. Các yếu tố dinh dƣỡng cũng có
mối tác động qua lại, khi thì tƣơng hỗ, lúc lại đối kháng và có mối liên quan rất
chặt với độ phì nhiêu tự nhiên/loại đất. Với đất phù sa, giầu kali, giá trị hiệu lực
tƣơng hỗ N-K và NP-NPK chỉ đạt khoảng 0,3 - 0,5 tấn thóc/ha hay 0,5 - 1,0 tấn
ngô/ha; song trên đất cát biển, đất bạc màu, giá trị tƣơng hỗ có thể đạt tƣơng ứng
1,0 - 1,5 tấn thóc/ha và 3 - 4 tấn ngô hạt/ha (bảng 2.4).
Bảng 2.4. Mối quan hệ N-K và loại đất
Bội thu do bón K
Loại đất Ngô Lúa
tấn/ha % tấn/ha %
Phù sa sông Hồng 0,95 33,0 0,23 5,0
Phù sa sông cửu Long - - 0,45 11,0
Bạc màu 3,76 83,5 1,05 46,0
Đất xám 1,17 47,0 1,20 41,0
Đất đỏ vàng trên Granit 0,39 7,0 - -
Mối quan hệ tƣơng hỗ và đối kháng còn thể hiện ở các liều lƣợng khi áp
dụng. Với liều lƣợng thấp và tối ƣu, các mối quan hệ giữa N-P-K là tƣơng hỗ,
song khi vƣợt quá ti lệ thích hợp, chúng trở nên đối kháng. Đây cũng chính là cơ
sở khoa học để bón kali nhằm hạn chế lốp đổ hoặc tăng khả năng chịu lạnh khi
bón quá dƣ thừa đạm. Trong mối quan hệ này, kali đã làm tăng hệ số sử dụng
đạm của cây lúa. Không bón kali hệ số sử dụng đạm chỉ đạt 15 - 30%, trong khi
có bón kali hệ số này tăng lên đến 39 - 49%. Nhƣ vậy, trong nhiều trƣờng hợp
năng suất tăng không hẳn là do bón kali mà là kali đã có tác dụng tƣơng hỗ, làm
cây hút đƣợc nhiều đạm và các chất dinh dƣỡng khác từ đất và phân bón. Ngƣợc
lại dù bón đủ đạm mà thiếu lân và kali (không cân đối) trong thời gian dài, làm
cho năng suất ngô giảm đi rõ rệt (bảng 2.5).

15

Bảng 2.5. Bón phân cân đối với năng suất ngô tại Mỹ
Năng suất, tấn/ha
Năm
N-P-K (168-74-139) N(168)
Giảm năng suất,
tấn/ha
1974 9,48 9,16 0,32
1975 9,35 8,72 0,63
1976 9,98 7,28 2,70
1977 9,60 5,02 4,58
1978 8,41 6,53 1,88
1979 9,98 2,32 7,66
1980 7,66 0,82 6,84
1981 11,93 3,26 8,67
1982 11,42 1,44 9,98
1983 7,85 1,32 6,53
1984 11,55 2,01 9,54
Tổng sản lƣợng mất trong 11 năm, tấn/ha 59,33
Kết quả tổng kết của FAO trên phạm vi toàn thế giới cho thấy có ít nhất
10 nguyên nhân chính làm giảm hiêu lực phân bón, trong đó bón phân cân đối
giữ vai trò quan trọng nhất, có thể làm giảm tới 50% cho cùng một lƣợng bón
(Nguyễn Văn Bộ, 2003; Nguyễn Nhƣ Hà và Lê Bích Đào, 2010).
Bón phân cân đối có quan tâm tới tính kinh tế của sử dụng phân bón (giá
phân bón, giá nông sản) sẽ đem lại lợi nhuận tối đa cho sản xuất nông nghiệp tạo ra
tính hợp lý cho sử dụng phân bón. Do không chỉ phát huy tối đa hiệu quả của độ phì
nhiêu tự nhiên, cùng tất cả các nhân tố hợp thành khả năng sản xuất thực tế của đất
mà còn giảm thiểu các chi phí cho việc sử dụng phân bón, hóa chất BVTV... (Gros,
1977; Nguyễn Xuân Hiển và cs., 1977; Mineev, 1990; Nguyễn Nhƣ Hà, 2010).
Khi nói về vai trò của bón phân hợp lý trong trồng trọt, giáo sƣ viện sĩ
Viện hàn lâm Nông nghiệp Pháp A. Gros đã viết: Điều quan trọng nhất đối với
sản xuất nông nghiệp là hiệu quả kinh tế cao, giữa 2 thái cực: không ngừng tìm
kiếm những năng suất cao với bất cứ giá nào và giảm bừa bãi chi phí vật chất
trong trồng trọt, may sao có một giải pháp để dung hòa là bón phân hợp lý, cho
phép hạn chế chi phí trồng trọt ở đúng mức có lãi nhất (Gros, 1977; Nguyễn
Xuân Hiển và cs., 1977).

16

2.2.1.3. Điều kiện cho việc bón phân cân đối trong trồng trọt
Trong thực tế sản xuất, bón phân trong trồng trọt không chỉ liên quan đến
phân bón, cây trồng mà phải gắn liền với đất đai, khí hậu và các biện pháp kỹ
thuật canh tác cụ thể. Vì cây trồng thƣờng lấy phần khá lớn các chất dinh dƣỡng
từ đất, trong khi đó khả năng cung cấp các chất dinh dƣỡng của đất cho cây trồng
rất khác nhau tùy thuộc loại đất, loại phụ của đất…
Để bón phân đạt hiệu quả cao và an toàn, ngoài sự hiểu biết về phân bón về
nhu cầu của cây trồng còn cần phải biết khả năng cung cấp dinh dƣỡng cho cây
trồng của đất (dinh dƣỡng khoáng trong đất). Không những vậy, nhu cầu dinh
dƣỡng khoáng của các loại cây trồng và khả năng cung cấp dinh dƣỡng khoáng của
các loại đất cho cây trồng lại còn bị tác động mạnh của các điều kiện thời tiết, khí
hậu và các biện pháp kỹ thuật áp dụng cho cây trồng đƣợc bón phân.
Vì vậy, để bón phân cân đối trong trồng trọt cần hiểu biết không chỉ về
cây trồng, phân bón mà còn về đất trồng và mối quan hệ qua lại, phức tạp của hệ
thống cây trồng - đất - phân bón - khí hậu - kỹ thuật canh tác (Nguyễn Nhƣ Hà,
2010). Thiếu những hiểu biết đầy đủ về từng yếu tố và mối quan hệ phức tạp
nhƣng biện chứng của hệ thống cây trồng - đất - phân bón - khí hậu và kỹ thuật
trồng trọt trong sản xuất nông nghiệp, không thể tạo cho cây trồng đạt năng suất
cao, phẩm chất tốt, an toàn môi trƣờng (Nguyễn Nhƣ Hà và Nguyễn Văn Bộ,
2013; Nguyễn Nhƣ Hà, 2014).
Trong những nhân tố ảnh hƣởng tới việc bón phân cân đối, đất có vai trò
đặc biệt quan trọng. Vì cây trồng thu hút chất dinh dƣỡng chủ yếu từ đất và
thƣờng phải thông qua môi trƣờng đất, phân bón mới phát huy tác dụng. Trong
cung cấp dinh dƣỡng khoáng hợp lý cho cây trồng, đất với phân bón là một thể
thống nhất, không thể thiếu hiểu biết về đất để bón phân hợp lý. Vì tất cả các tính
chất đất đều có khả năng ảnh hƣởng tới chuyển hoá của phân bón trong đất và
việc bón phân cân đối cho cây trồng.
Các biện pháp kỹ thuật canh tác nhƣ: làm đất, gieo trồng, mật độ và khoảng
cách, thời vụ, chăm sóc (vun xới, trừ cỏ, phong trừ dịch hại...) ảnh hƣởng đến sinh
trƣởng, phát triển và khả năng hấp thu dinh dƣỡng của cây nên ảnh hƣởng lớn đến
việc bón phân cho cây trồng. Kỹ thuật canh tác càng cao, làm cho cây lợi dụng đƣợc
phân bón tốt hơn, hiệu quả phân bón càng cao. Do đó, biện pháp kỹ thuật canh tác
và đặc điểm kỹ thuật canh tác cây trồng đƣợc bón phân

17

ảnh hƣởng lớn đến việc bón phân. Đây cũng là nhân tố ảnh hƣởng lớn tới khả
năng sử dụng phân bón mà ngƣời sản xuất dễ dàng tác động trong thực tế.
Kỹ thuật canh tác đƣợc áp dụng trong sản xuất càng cao, càng tạo điều kiện
để có thể sử dụng những lƣợng phân bón, cân đối, tối ƣu kinh tế trong trồng trọt
nhằm tăng sức sản xuất thực tế của đất, nâng cao thu nhập và lãi cho sản xuất.
2.2.2. Nghiên cứu bón phân cho ngô ở trong và ngoài nƣớc
2.2.2.1. Nghiên cứu bón phân cho ngô ở ngoài nước
Theo Dauphin (1985) để tạo ra mỗi một tấn hạt, cây ngô hút 23 - 24 kg N,
6,5 - 11 kg P2O5 và 14 - 42 kg K2O/ha từ đất. Yêu cầu dinh dƣỡng thay đổi khác
nhau tuỳ thuộc vào giống và mức năng suất đƣợc tạo ra. Muốn năng suất ngô cao
không thể thiếu đƣợc sự cung cấp dinh dƣỡng thật đầy đủ (Subandi et al., 1998).
Theo Viện Lân - Kali Atlanta (1996) để tạo ra 10 tấn ngô hạt/ha, cây ngô
lấy đi một lƣợng dinh dƣỡng nhƣ ở bảng 2.6.
Bảng 2.6. Lƣợng dinh dƣỡng cây hút đất và phân bón (kg/ha)
Chỉ tiêu N P2O5 K2O Mg S
Năng suất
%
chất khô
Hạt (10 tấn) 190 78 54 18 16 9.769 52,0
Thân lá cùi 79 33 215 38 18 8.955 48,0
Tổng số 269 111 269 56 34 18.724 100,0
Nguồn: Dẫn theo Trần Hữu Miện (1987)
Theo Thomas et al. (2001) lƣợng dinh dƣỡng mà ngô hút nhƣ sau: Ngô
lai năng suất 4,5 tấn/ha tổng lƣợng hút 115 kg N, 20 kg P2O5, 75 kg K2O, 9 kg
Ca, 16 kg Mg, 12 kg S/ha.
Bugai (1995) làm thí nghiệm ở Trạm Nghiên cứu Nông nghiệp Khaccop
trong 7 năm liên tục cho thấy bón 20 tấn phân chuồng cho 1 ha đã làm tăng năng
suất ngô trung bình 14,8 tạ/ha so với không bón. Thí nghiệm ở Trƣờng Đại học
Nông nghiệp Ucraina trong 6 năm liên tục cũng bón lƣợng phân chuồng nhƣ trên đã
làm tăng năng suất ngô trung bình 12,6 tạ/ha. Thí nghiệm ở Polecki bón 20 tấn phân
chuồng cho 1 ha làm tăng năng suất ngô là 11,6 tạ, còn khi bón 30 – 40 tấn phân
chuồng làm tăng năng suất ngô là 18,6 tạ/ha (dẫn theo Nguyễn Xuân Trƣờng, 2000).
Tuy nhiên, hiệu lực bón đặc biệt cao khi bón phối hợp giữa phân hữu cơ và vô cơ.
Cũng theo kết quả nghiên cứu 6 năm liền của trƣờng Đại học Nông nghiệp

18

Ucranina cho thấy bón 20 tấn phân chuồng, 30 kg N, 30 kg P2O5, 30 kg K2O vào
trƣớc lúc cày đất cho năng suất 53,3 tạ/ha (dẫn theo Ngô Hữu Tình, 2003).
Smaraep đã tổng kết việc bón phân cho ngô ở Mỹ cho thấy muốn thu
hoạch 36 tạ/ha cần bón khoảng 134 kg N, 33,6 kg P2O5+ và 112 kg K2O (dẫn
theo Trần Hữu Miện,1987).
Mức bón phân đƣợc khuyến cáo cho ngô ở Đài Loan là 175 kg N + 95 kg
P2O5 + 70 kg K2O/ha (Shan, 1994).
Ở tỉnh Jinlin - Trung Quốc, bón 150 - 169 kg K2O tăng năng suất ngô 1,2
- 1,6 tấn/ha (tăng 12 - 21%). Ở tỉnh Liaoning, trên nền NP bón 112,5 kg K2O/ha
tăng năng suất ngô 17,3 - 23,2%, bón 225 K2O/ha tăng năng suất ngô 20,1 - 26,2
% (Lei et al., 2000).
2.2.2.2. Nghiên cứu bón phân cho ngô ở trong nước
Để tạo ra 1 tấn ngô hạt trong vụ đông ở miền Bắc cần 25 – 28 kg N, ở vụ
xuân 28 – 32 kg N, ở vụ hè thu 32 – 35 kg N, ở thu đông 30 – 32 kg N. (Trần
Hữu Miện, 1987).
Theo Đƣờng Hồng Dật (2008), trung bình với năng suất 60 tạ ngô hạt/ha, cây
ngô lấy từ đất 155kg N, 60kg P2O5, 115kg K2O. Các giống ngô có thời gian sinh
trƣởng trung bình và muộn trồng trên đất bạc màu lƣợng phân bón thích hợp là: 8-
10 tấn phân chuồng, 150 – 180 kg N, 70- 90 kg P2O5, 120 – 150 kg K2O/ha.
Theo Phạm Kim Môn (1991), với ngô đông trên đất phù sa sông Hồng liều
lƣợng phân bón thích hợp là: 150 – 180 kg N, 90 kg P2O5, 50 – 60 kg K2O/ha.
Trên đất phù sa sông Hồng liều lƣợng bón phân cho ngô đạt năng suất cao
là: 180 N – 60 P2O5 – 120 K2O; ở Duyên hải miền Trung: 120 N – 90 P2O5 – 60
K2O; ở miền Đông Nam bộ: 90 N – 90 P2O5 – 30 K2O; ở Đồng bằng sông Cửu
Long: 150 N – 50 P2O5 – 0 K2O (Ngô Hữu Tình, 1995)
Lƣợng phân bón thích hợp cho ngô ở các tỉnh miền núi phía Bắc (Hà Giang)
là 120 kg N – 60 kg P2O5 – 50 kg K2O/ha cho các giống thụ phấn tự do và 150 kg N
– 60 kg P2O5 – 50 kg K2O/ha cho các giống lai (Nguyễn Văn Bào, 1996).
Viện Khoa học Nông nghiệp miền Nam (Đỗ Trung Bình, 2000) cho biết,
liều lƣợng phân bón cho 1 ha ngô ở vùng Đông Nam bộ và Tây Nguyên là: 120
kg N – 90 kg P2O5 – 60 kg K2O cho vụ hè thu, còn vụ thu đông (vụ 2) có thể
tăng lƣợng K2O lên 90 kg (dẫn theo Ngô Hữu Tình, 2003).

19

Trên đất xám của vùng Đông Nam bộ, kết quả nghiên cứu của Trần Thị
Dạ Thảo và Nguyễn Thị Sâm (2002), liều lƣợng phân bón cho ngô có hiệu quả
kinh tế cao nhất là 180 kg N – 80 kg P205 – 100 kg K2O/ha (giống LVN99) (dẫn
theo Ngô Hữu Tình, 2003).
Lƣợng phân bón thích hợp cho ngô lai trên đất phù sa cổ ở duyên hải
Trung bộ trong vụ đông xuân là 10 tấn phân chuồng + 150 - 180 kg N + 90 kg
P2O5 + 60 kg K2O/ha, cần 22,6 – 28,8 kg N/1 tấn ngô hạt; vụ hè thu bón 10 tấn
phân chuồng + 150 kg N + 90 kg P2O5 + 60 kg K20/ha, cần 27,9 – 28,4 kg
N/1tấn ngô hạt (Trần Văn Minh, 2004).
Nguyễn Thế Hùng (1996) cho rằng trên đất bạc màu vùng Đông Anh – Hà
Nội, giống ngô LVN10 có phản ứng rất rõ với phân bón ở công thức bón 120 kg N
– 120 kg P2O5 – 120 kg K2O/ha và cho năng suất hạt gấp 2 lần so với công thức
đối chứng không bón phân. Cũng theo tác giả thì trên đất bạc màu, hiệu suất của
1 kg NPK là 8,7 kg, 1 kg N là 11,3 kg, 1 kg P2O5 là 4,9 kg, 1 kg K2O là 8,5 kg.
Theo hƣớng dẫn của Cục Trồng trọt (2006) để đạt năng suất ngô trên 7
tấn/ha ở các tỉnh miền Bắc, thì lƣợng phân cần bón nhƣ sau:
- Đối với loại đất tốt: 10 - 15 tấn phân chuồng; 150 - 180 kg N; 100 - 120
kg P2O5; 80 - 100 kg K2O/ha.
- Đối với đất trung bình: 10 - 15 tấn phân chuồng; 180 - 200 kg N; 120 -
140 kg P2O5; 100 - 120 kg K2O/ha.
Nguyễn Văn Bộ (2007) cho rằng lƣợng phân bón cho ngô tuỳ thuộc vào
đất, giống ngô và thời vụ. Giống có thời gian sinh trƣởng dài hơn, có năng suất
cao hơn cần phải bón lƣợng phân cao hơn. Đất chua phải bón nhiều lân hơn, đất
nhẹ và vụ gieo trồng có nhiệt độ thấp cần bón nhiều kali hơn. Cụ thể trên đất xám
bạc màu đối với giống chín sớm cần bón: 8 – 10 tấn phân chuồng; 120 –
150 kg N, 70 – 90 kg P2O5, 100 – 120 kg K2O/ha; đối với giống chín trung bình
và chín muộn cần bón: 8 – 10 tấn phân chuồng; 150 – 180 kg N, 70 – 90 kg
P2O5, 120 – 150 kg K2O/ha.
Ngô Hữu Tình (2003) cũng cho rằng liều lƣợng và tỷ lệ phân bón cho ngô
khác nhau trên các loại đất khác nhau. Trên đất xám bạc màu cần bón 100 kg N –
100 kg P2O5 – 150 kg K2O/ha với tỷ lệ là 1:1:1,5.
Theo Nguyễn Văn Bộ (2007) bón cân đối N, K cho ngô có hiệu lực cao
hơn nhiều so với bón cho lúa. Bội thu do bón phân cân đối (trung bình của nhiều

20

lƣợng bón N) có thể đạt 33 tạ/ha trên đất phù sa sông Hồng, 37,7 tạ/ha trên đất
bạc màu, 11,7 tạ/ha trên đất xám, 3,9 tạ/ha trên đất đỏ vàng. Xét về hiệu quả kinh
tế thì bón phân cân đối cho ngô trên đất bạc màu, đất xám có hiệu quả kinh tế
hơn đất phù sa và đỏ vàng.
Bảng 2.7. Hiệu quả bón phân cân đối cho ngô
Số kg ngô thu đƣợc từ 1kg phân
Hệ số lãi
Công thức bón nguyên chất
Đất phù sa Đất bạc màu Đất phù sa Đất bạc màu
NP 11,2 0,05 2,47 0
NPK 11,0 12,6 2,80 3,2
Bón từng loại phân riêng rẽ hiệu lực không cao không đạt năng suất tối đa,
bón kết hợp thì hiệu lực phân bón tăng và cho năng suất cao rõ rệt và cao hơn cả
hiệu lực của mỗi loại phân bón (Nguyễn Văn Bộ, 2007).
Bón cân đối phân vô cơ – hữu cơ cho ngô cũng rất quan trọng. Phân
chuồng rất tốt cho ngô, song không bón phân khoáng, đặc biệt là đạm thì hiệu lực
của phân chuồng cũng rất thấp. Chỉ bón phân chuồng, hiệu quả đạt 30 kg ngô/tấn
phân chuồng, còn nếu bón kết hợp với N thì hiệu suất tăng lên 126 kg ngô hạt/tấn
phân chuồng (Nguyễn Văn Bộ, 2007).
Bảng 2.8. Cân đối dinh dƣỡng cho ngô trên đất phù sa sông Hồng
Công thức Năng suất Bội thu
Hiệu quả kinh tế
(kg ngô/kg dinh dƣỡng Hệ số lãi
bón (tạ/ha) (tạ/ha)
nguyên chất)
Không bón 4,5 - - -
N 14,8 10,3 8,6 1,98
NP 28,0 23,5 11,2 2,47
K 4,5 0 0 0
NK 21,3 16,8 8,0 2.25
NPK 37,5 33,0 11,0 2,80
Theo Nguyễn Văn Bộ (1993) hiệu lực phân lân trên đất bạc màu thƣờng
chỉ đạt 20- 30% ở vụ thứ nhất, tuy nhiên ở vụ sau cây có thể hấp thu lân bón từ

21

Luận Văn Nghiên Cứu Bón Phân Cho Ngô Lai Trung Ngày Trên Đất Xám Bạc Màu Miền Bắc Việt Nam.doc

Luận Văn Nghiên Cứu Bón Phân Cho Ngô Lai Trung Ngày Trên Đất Xám Bạc Màu Miền Bắc Việt Nam.doc

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Luận Văn Nghiên Cứu Bón Phân Cho Ngô Lai Trung Ngày Trên Đất Xám Bạc Màu Miền Bắc Việt Nam.doc

Similar to Luận Văn Nghiên Cứu Bón Phân Cho Ngô Lai Trung Ngày Trên Đất Xám Bạc Màu Miền Bắc Việt Nam.doc (17)

More from tcoco3199

More from tcoco3199 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (12)

Luận Văn Nghiên Cứu Bón Phân Cho Ngô Lai Trung Ngày Trên Đất Xám Bạc Màu Miền Bắc Việt Nam.doc