Shqipëria, si vende të tjera të rajonit ka një treg pune të hapur. Çmimi i punës që paguhet për punën e secilit është i lidhur nga aftësitë dhe produktiviteti që ka në tregun e hapur. Në këtë kontekst, përfitimet e punëmarrësve nga punësimi duhet t’i kompensojnë atyre kontributin që japin në suksesin ekonomik të organizatës ku punojnë (private apo publike). Por, mekanizmi i çmimit të punës ndikohet në masë të madhe nga ambjenti politik dhe institucional. Nga rezultati i përballjes mes politikës dhe institucionalizmit ndikohet edhe modeli i tregut të punës, që vepron mbi punëmarrësin dhe punëdhënësin.

1. Drejtuesit publikë dhe privatë, e ardhmja dhe pagat në Shqipëri
nga Eduart GJOKUTAJ
Shqipëria, si vende të tjera të rajonit ka një treg pune të hapur. Çmimi i punës që paguhet
për punën e secilit është i lidhur nga aftësitë dhe produktiviteti që ka në tregun e hapur.
Në këtë kontekst, përfitimet e punëmarrësve nga punësimi duhet t’i kompensojnë atyre
kontributin që japin në suksesin ekonomik të organizatës ku punojnë (private apo
publike). Por, mekanizmi i çmimit të punës ndikohet në masë të madhe nga ambjenti
politik dhe institucional. Nga rezultati i përballjes mes politikës dhe institucionalizmit
ndikohet edhe modeli i tregut të punës, që vepron mbi punëmarrësin dhe punëdhënësin.
Qeveritë në vitet e fundit kanë tentuar të rregullojnë minimumin e pagës për efekt të
mbajtjes së një niveli bazë për jetesën e individit, por pa hyrë në përcaktimin e
minimumit jetik. Në këtë drejtim, punëmarrësit vijnë nga një histori e mungesës së
madhe të organizimit për të mbrojtur të drejtat e tyre. Sindikatat e punonjësve nuk
mbahet mend të kenë patur ndikim dhe peshë në lidhje me minimumin e pagës.
Ndërkohë, në vendet e rajonit, por më shumë në vendet fqinje anëtare në BE organizatat
kanë patur ndikimin kryesor në marrëveshjet kolektive sektorale për rritjen e pagave dhe
kategorizimin e tyre sipas kualifikimeve, përvojës, gjinisë dhe aftësive individuale.
Nëse marrëveshje dhe përcaktime të tilla do të kishin qenë pjesë e dialogut qeveri-
organizatë e punonjësve, sot do të kishim një minimum jetik dhe paga hierarkike të
përcaktuara më qartë dhe me ndikim në shpërndarjen e të ardhurave për punëmarrësit.
Pagat do të ishin të matshme me produktivitetin e individit në favor të suksesit të
organizatës. Ndërkaq, minimumi jetik do të riformatonte qartësisht bazën nga duhet të
fillojnë politikat sociale të orientuara nga qeveria, por të zbatuara dhe përsosura nga
organizatat private dhe publike. Këto dy treguesë janë udhëtreguesi për rrugëtimin që
duhet të ndjekë fati i përfitimit të punonjësit dhe shtresave në nevojë përgjatë jetës së vet.
Një pikë fillimi për të ditur vazhdimin...

2. Nga faktet e pagës minimale (2014 me 2001) është e dukshme kurba e rritjes deri 3 herë e
nivelit të saj. Rritja e nivelit të inflacionit dhe zhvillimit ekonomik, së bashku janë më
shumë se 1 herë. Rritja e pagës minimale shikohet si vlerësim i konsiderueshëm për
kontributin e punëmarrësve me edukim të pakët, pavarësisht nga përvoja dhe gjinia
(kontribut i punës fizike, pa aftësi të veçanta).
Nga faktet e pagës mesatare (2014 me 2001) kurba e rritjes shkon deri 1.5 herë e nivelit
të pagës, kur niveli i inflacionit dhe zhvillimi ekonomik, të dy së bashku kanë rritje deri
në 1 herë. Kategoria e pagës mesatare përfshin nivelin bazë dhe të mesëm menaxherial,
ku punëmarrësit në këtë grup zotërojnë edukim mbi mesataren, apo një përvojë relativisht
të pranueshme për menaxhim. Raporti midis pagës mesatare me pagën minimale ka
qendruar në nivelin 2:1.
Paga mesatare pati një rritje të dukshme me 2 herë në harkun 2005-2010, ndërsa paga
minimale pati rritje të dukshme në harkun 2001 – 2006 dhe 2008 – 2011. Në të dy nivelet
e pagave në këto periudha kohore kanë ndodhur ndryshimet e mëdha në paga.
Pagat e larta kanë patur rritje deri 2.8 herë në sektorin privat dhe deri 2.5 herë në sektorin
publik. Raporti i pagës së lartë me pagën mesatare qëndron mbi nivelin 2.5:1 dhe në
nivelin deri 5:1 me pagën minimale.
Rritja e pagave për nivelet minimale dhe të mesme nuk është ndier nga tatimi i lartë për
kategorinë e tyre (2001 – 2012, rritje deri 2 herë e shumës së tatimit të paguar). Për pagat
e larta efekti është ndier (2001 – 2012, rritje deri 2 herë e shumës së tatimit të paguar).
Por, pse i përmenda gjithë këto?
Nëse beson se rritjet e pagës përfaqësojnë një pagesë për kontributin që jep në
organizatën ku punon secila kategori punëmarrësish, nuk arrin të kuptosh kategorinë e
punëmarrësve me paga të larta, që përfitojnë nivele pagash që nuk kanë raport të drejtë
midis edukimit dhe përvojës së tyre (përkthyer në produktivitet) me pagën. Ky konstatim
bazohet te pozicionet që mbajnë drejtuesit egzekutivë të shoqërive dhe organizatave të
sektorit privat dhe publik.

3. Në këtë kontekst, gjykoj se është dëmtuar konkurenca e lirë në tregun e hapur të punës.
Mungesa e barazisë gjinore deri pak vite më parë është tjetër fakt i dëmtimit të
konkurimit të lirë në një treg të hapur.
Për të rimodeluar raportin efektiv të pagës me produktivitetin e drejtuesit, në funksion të
hierarkisë dhe konkurencës së lirë është më se e favorizuar ndjekja e një politike taksimi
të pagave progresive e harmonizuar me ndërthurjen e pjesëve të munguara të promovimit
dhe vlerës që duhet të jetë e matshme për secilin drejtues.
Vlera e një drejtuesi të lartë në tregun e punës në sektorin publik dhe privat është e
matshme nga rezultati në edukim, përvojë dhe vizion (modeli lidershipit). Spikatja e
lidershipit shihet te vendimi i drejtë për të ardhmen e organizatës që drejton nëpërmjet
përfshirjes së gjithë kategorive të punonjësve, delegimit dhe përdorimit të burimeve.
Nga ana tjetër, taksimi i pagave të larta krijon nxitje për një konkurim të lirë për
pozicionet e pagave të larta, për sa kohë mbajtja në punë e një individi me aftësi dhe
edukim jo produktiv dhe pa dallim të dukshëm nga vartësit e tij do të kushtojë më shumë
për shoqërinë private. Por, në momentin kur tatimi mbi pagën në shoqëritë publike nuk
matet me rritje të produktivitetit, që bie drejtuesi i lartë, atëherë mund të thuhet se
konkurenca e lirë është ende larg asaj shoqërie. Në të dyja sektorët, një pagë e lartë pa
efektivitet të lartë është kosto që paguhet në dëm të të ardhmes së tregut të punës dhe
zhvillimit ekonomik.
Pse?
Drejtuesit egzekutivë me nivel të paspikatur në dije dhe përvojë krijojnë probleme për
inovacionin në organizatën që drejtojnë, prishin konkurimin e lirë brenda ambjentit ku ata
ndikojnë, por edhe dëmtojnë imazhin për motivimin dhe nxitjen e talenteve të reja. Efekti
i tyre është mungesa e perspektivës për zhvillimin e vendit.
Ata duhet të maten me sfidat e trashëguara dhe modelet e reja për administrimin e vendit.
Ata duhet të maten me të ardhmen.