Marma are vital points on human body.Total marma are 107.Knowledge of marma is very important not only from treatment point of you but also from preventive aspect . Marmatherapy is concept related to marma which is more practiced in southern part of India.

1. MARMA SHARIR
Dr. Suvarna Shelar-Rokade
Dr. Bharat Rokade

2. Agenda
Introduction
Definition
Types
Number
Summary
Marma Sharir 2

3. Introduction
Marma are the vital points in human body . It has been anciently described
by Sushrutacharya in Sharirasthana. Fundamental aspect is important as
while dealing with clinical aspect in Marma chikitsa or in Surgery
Marma Sharir 3

4. Definition

5. Marma Sharir 5
• मममाणि ममांसणसरमस्नमय्वस्थिसस्थिसणिपमतमाः ; तेषु स्वभमवत एव णवशेषेि प्रमिमस्थिष्ठन्स्थि; तस्ममन्ममास्वणभहतमिमांिमन् भमवम
नमपद्यिे ||१५||
▪ Sushruta sharirasthna 5th chapter
• Marma is a vital point on the surface of the body which is related to the
connection between either of Mansa, Sira, Snayu, Asthi, Sandhi.
• There are certain anatomical locations in the body which are vital, and
serve as places for location of Prana, thus any injury to these parts can
be painful and cripple the local functions or even lead to sudden death of
the individual.

6. Types
Marma Sharir 6
• 1. According to Rachana(Structure)
तमणन मममाणि पञ्चमत्मकमणन भवस्थि; तद्यथम- ममांसमममाणि, णसरममममाणि, स्नमयुमममाणि, अस्थिमममाणि, सस्थिमममाणि चेणत |
न खलु ममांसणसरमस्नमय्वस्थिसस्थिव्यणतरेक
े िमन्यमणन मममाणि भवस्थि, यस्ममिोपलभ्यिे ||३||
5 Types-
1.ममांसमममाणि
2.णसरममममाणि,
3.स्नमयुमममाणि
4.अस्थिमममाणि,
5. सस्थिमममाणि

7. • 2. According to Shadanga(Region)
तेषममेकमदशैकस्थस्मन् सस्थ्नन भवस्थि, एतेनेतरसस्थि बमहू च व्यमख्यमतौ,
उदरोरसोर्द्मादश, चतुदाश पृष्ठन्े, ग्रीवमां प्रत्यूर्ध्वं सप्तणरांशत् ||५||
1. सस्थ्नन
2. बमहू
3. उदरोरसो
4. पृष्ठन्
5. ग्रीवमां प्रत्यूर्ध्वं
Marma Sharir 7

8. • 3. According to Parinam(Traumatic Effect)
तमन्येतमणन पञ्चणवकल्पमणन भवस्थि; तद्यथम-
सद्याः प्रमिहरमणि, कमलमिरप्रमिहरमणि, णवशल्यघ्नमणन, वैकल्यकरमणि, रुजमकरमणि चेणत |
1.सद्याः प्रमिहरमणि,
2.कमलमिरप्रमिहरमणि,
3.णवशल्यघ्नमणन,
4.वैकल्यकरमणि,
5.रुजमकरमणि
Marma Sharir 8

9. Number
• सप्तोत्तरां ममाशतम् |
Total number-107
तरैकमदश ममांसमममाणि, एकचत्वमररांशत् णसरममममाणि, सप्तणवांशणताः स्नमयुमममाणि, अष्टमवस्थिमममाणि, णवांशणताः सस्थिमममाणि
चेणत | तदेतत् सप्तोत्तरां ममाशतम् ||४||
1.ममांसमममाणि-11
2.णसरममममाणि-41
3.स्नमयुमममाणि-27
4.अस्थिमममाणि-8
5. सस्थिमममाणि-20
9

10. • ममांसमममाणि-11
तर तलहृदयेन्द्रबस्थिगुदिनरोणहतमणन ममांसमममाणि ||७||
• तलहृदय-4
• इन्द्रबस्थि-4
• गुद-1
• िनरोणहत-2
Marma Sharir 10

11. • णसरममममाणि-41
• नीलधमनीममतृकमशृङ्गमटकमपमङ्गिपनीफििनमूलमपलमपमपिम्भहृदयनमणभपम्ासस्थिबृहतीलो
णहतमक्षोव्यााः ||७||
11
Marma Sharir

12. • स्नमयुमममाणि-27
आिी(णि)णवटपकक्षधरक
ू चाक
ू चाणशरोबस्थिणक्षप्रमांसणवधुरोत्क्षेपमाः स्नमयुमममाणि, ||७||
12
Marma Sharir

13. • अस्थिमममाणि- 8
कटीकतरुिणनतम्मांसफलकशङ
् खमस्त्वस्थिमममाणि ||७||
• कटीकतरुि-2
• णनतम्-2
• असफलक-2
• शङ
् ख-2
13
Marma Sharir

14. सस्थिमममाणि-20
• जमनुक
ू पारसीमिमणधपणतगुल्फमणिबिक
ु क
ु न्दरमवताक
ृ कमणटकमश्चेणत सस्थिमममाणि ||७||
14
Marma Sharir

15. तेषममेकमदशैकस्थस्मन् सस्थ्नन भवस्थि, एतेनेतरसस्थि बमहू च व्यमख्यमतौ,
उदरोरसोर्द्मादश, चतुदाश पृष्ठन्े, ग्रीवमां प्रत्यूर्ध्वं सप्तणरांशत् ||५||
1. सस्थ्नन-22(11x2)
2.बमहू-22(11x2)
3.उदरोरसो -12
4.पृष्ठन्-14
5.ग्रीवमां प्रत्यूर्ध्वं-37
15
Marma Sharir

16. •सस्थ्नन-11
तर सस्थिमममाणि णक्षप्रतलहृदयक
ू चाक
ू चाणशरोगुल्फ
े न्द्रबस्थिजमन्वमण्युणवालोणहतमक्षमणि णवटपां चेणत, एतेनेतरत्सस्थि व्यमख्यमतम् ||
६||
16
Marma Sharir

17. उदरोरसो-12
उदरोरसोिु गुदबस्थिनमणभहृदयिनमूलिनरोणहतमपलमपमन्यपिम्भौ चेणत ||६||
17
Marma Sharir

18. पृष्ठन्ममा-14
पृष्ठन्मममाणि तु कटीकतरुिक
ु क
ु न्दरणनतम्पम्ासस्थिबृहत्यांसफलकमन्यांसौ चेणत ||६||
18
Marma Sharir

19. • बमहुममा-11
• बमहुमममाणि तु णक्षप्रतलहृदयक
ू चाक
ू चाणशरोमणिबिेन्द्रबस्थिक
ू पारमण्युवीलोणहतमक्षमणि कक्षधरां चेणत; एतेनेतरो बमहुव्यमाख्यमताः ||६||
19
Marma Sharir

20. ग्रीवमां प्रत्यूर्ध्वं -37
जरुि ऊर्ध्वं चतस्रो धमन्योऽष्टौ ममतृकम र्द्े क
ृ कमणटक
े र्द्े णवधुरे र्द्े फिे र्द्मवपमङ्गौ र्द्मवमवतौ
र्द्मवुत्क्षेपौ र्द्ौ शङ
् खमवेकम िपनी पञ्च सीमिमश्चत्वमरर शृङ्गमटकमन्येकोऽणधपणतररणत ||६||
धमन्यो-4
20
Marma Sharir

21. तर सद्याः प्रमिहरमण्येकोनणवांशणताः , कमलमिरप्रमिहरमणि रयस्थरांशत्, रीणि णवशल्यघ्नमणन,
चतुश्चत्वमररांशर्द्ैकल्यकरमणि, अष्टौ रुजमकरमिीणत ||८||
1.सद्याः प्रमिहरमणि-19
2. कमलमिरप्रमिहरमणि -33
3.णवशल्यघ्नमणन-3
4.वैकल्यकरमणि-44
5.रुजमकरमणि-8
21
Marma Sharir

22. • सद्याः प्रमिहरमणि-19
• शृङ्गमटकमन्यणधपणताः शङ
् खौ कण्ठणसरम गुदम् |
हृदयां बस्थिनमभ्यौ(भी) च घ्नस्थि सद्यो हतमणन तु ||९||
शृङ्गमटक-4
अणधपणत-1
शङ
् खौ -2
कण्ठणसरम-8
गुदम् |-1
हृदयां -1
बस्थि-1
नमभी -1
22
Marma Sharir

23. • कमलमिरप्रमिहरमणि-33
• वक्षोमममाणि सीमितलणक्षप्रेन्द्रबियाः |कटीकतरुिे सिी पम्ाजौ बृहती च यम ||१०||
णनतम्मणवणत चैतमणन कमलमिरहरमणि तु ||११||
वक्षोमममाणि-8
सीमि-5
तल-4
णक्षप्र-4
इन्द्रबि-4
कटीकतरुि-2
पम्ासिी -2
बृहती-2
णनतम्-2
23
Marma Sharir

24. • णवशल्यघ्नमणन-3
• |उत्क्षेपौ िपनी चैव णवशल्यघ्नमणन णनणदाशेत् ||११||
|
उत्क्षेपौ -2
िपनी -1
24
Marma Sharir

25. • वैकल्यकरमणि-44
लोणहतमक्षमणि जमनूवीक
ू चाणवटपक
ू पारमाः |
क
ु क
ु न्दरे कक्षधरे णवधुरे सक
ृ कमणटक
े ||१२||
अांसमांसफलकमपमङ्गम नीले मन्ये फिौ तथम |
वैकल्यकरिमन्यमहुरमवतौ र्द्ौ तथैव च ||१३||
Marma Sharir 25

26. • रुजमकरमणि-8
• गुल्फौ र्द्ौ मणिबिौ र्द्ौ र्द्े र्द्े क
ू चाणशरमांणस च |
रुजमकरमणि जमनीयमदष्टमवेतमणन बुस्थिममन् |
णक्षप्रमणि णविममरमणि घ्नस्थि कमलमिरेि च ||१४||
गुल्फौ -2
मणिबिौ -2
क
ू चाणशरमांणस -4
णक्षप्रमणि-4
26
Marma Sharir

27. Summary
Sushruta Samhita describes 107 Marma points in body. In Tamil traditions,
108 Marma points are enumarated, and in Kalari tradition of kerala 365
Marma points are in practice.
Major marma points correspond to seven Chakras, or energy centers of
the body, while minor points radiate out along the trunk and limbs.
Marma Sharir 27

28. Thank you
Dr.Suvarna Shelar-Rokade
Associate Professor in Anatomy
Bharati Vidyapeeth ,Pune
Dr.Bharat Rokade
Associate Professor in Surgery
Bharati Vidyapeeth ,Pune
Marma Sharir