БАҚ азаматтық қоғамның институты ретінде

1. БАҚ азаматтық
қоғамның институты
ретінде
Қазіргі
Қазақстандағы
БАҚ
жағдайы
Орындағандар: Жолаушыбай Ақерке,
Жұлдызхан Гүлназ ,Жаркен Жадыра,
Затыбекова Ақнұр ,Кабдышева Гүлнұр

2. Азаматтық қоғам-қоғамдағы саяси емес
қатынастардың жиынтығын білдіретін ұғым:
экономикалық, әлеуметтік, моральдық, діни,
ұлттық және басқалар. Азаматтық қоғам-еркін
азаматтардың және мемлекеттік билік
тарапынан осы азаматтар мен ұйымдардың
қызметіне тікелей араласудан және өз еркімен
регламенттеуден тиісті заңдармен қоршалған
ерікті түрде құрылған қауымдастықтар мен
ұйымдардың өзін-өзі таныту саласы
Бұқаралық ақпарат құралдары-
азаматтық қоғамның маңызды
институты, коммуникатор және
адамдардың әлеуметтік-экономикалық
және саяси мүдделерінің білдірушісі.
Азаматтық қоғамның кез-келген
институты сияқты, ол басқа қоғамдық
және мемлекеттік институттармен өзара
әрекеттесу кезінде ғана өмір сүреді,
қоғамда болып жатқан процестерге және
мемлекеттік және муниципалды басқару
органдары қабылдаған басқарушылық
шешімдерге әсер етуге тырысады.

3. Демократиялық мемлекеттерде олардың азаматтары ақпаратқа қол жеткізуге
мұқтаж, бұл бұқаралық ақпарат құралдарының (БАҚ) қоғам өміріндегі ақпараттық
саясаттың объектісі ретінде ғана емес, сонымен бірге оның субъектісі ретінде
де маңызды рөлін анықтайды. Сонымен қатар, азаматтық қоғам - кең және жан-
жақты ақпаратқа қол жеткізуді қамтамасыз ету тұрғысынан ашық қоғам. Оның
кез-келген саласын ақпараттық қатынастарсыз елестету қиын. Бұл қатынастар
азаматтардың бір-бірімен тікелей қарым-қатынасында да, баспа БАҚ, Интернет,
теледидар, радио арқылы да дами алады. БАҚ азаматтардың құқықтық санасын
қалыптастыруға айтарлықтай әсер етеді. Құқықтық білімді насихаттауда БАҚ-тың
маңызды рөлі баспа құқықтық насихатқа беріледі, оның тараптарының бірі заң
әдебиетін (қолданыстағы заңнаманың ғылыми, танымал, түсіндірмелері) шығару
болып табылады. Белгілі бір мағынада, БАҚ қоғамдық құқықтық сананың
тасымалдаушысы және оны жеке құқықтық санаға енгізу құралы болып
табылады.
Әлеуметтік ортаның идеалды рухани
компоненттерінің бірі ретінде әрекет ететін БАҚ
жеке құқықтық сананы әлеуметтік болмыспен
байланыстырады және бұл байланыс жанама
болып табылады.Біздің еліміздегі баспа және
электронды БАҚ қоғамның рухани өмірінің
ажырамас бөлігіне айналды. Олар адам саналы
өмір бойы әсер ететін факторларға жатады.
Құқықтық әдебиет ұжымдық тәжірибеге еніп қана
қоймай, сонымен бірге әлеуметтік-құқықтық
бағдарлаудың тәсілі, құралы ретінде қызмет
етеді.

4. БАҚ – тың негізгі
функциялары қоғамның
интеграциясының
міндеттерімен байланысты
болуы керек, дегенмен
аудитория үшін бұқаралық
ақпарат құралдарының
рекреациялық, утилитарлық
функциясы маңызды, ал
әлеуметтік институттар үшін-
ұйымдастырушылық, үгіт-
насихат.

5. Қазіргі Қазақстандағы БАҚ
жағдайы

6. Қазақстанда 8 248 бұқаралық ақпарат құралдары (2 513 бақ
белсенді жұмыс істейді), 212 электрондық бұқаралық ақпарат
құралдары тіркелген, шет мемлекеттердің 2 392 бұқаралық
ақпарат құралдары таратылады, сондай-ақ KZ доменінде
9000-нан астам домендік атаулар тіркелген. БАҚ-тың 85% - ы
үкіметтік емес болып табылады. Елімізде тұратын ұлттар мен
ұлыстардың 11 тілінде газеттер мен журналдар жарияланады,
теле-радиобағдарламалар таратылады. Негізгі тілдерден
(қазақ және орыс) басқа, БАҚ украин, поляк, неміс, корей,
ұйғыр, түрік, дүнген және басқа тілдерде шығады.
Этникалық азшылықтардың БАҚ-тары үкіметтен қаржылық
қолдау алады. Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік пен
егемендік алған сәттен бастап бұқаралық ақпарат саласында
түбегейлі өзгерістер жүргізуге кірісті және азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын заңнамалық қамтамасыз
етуге ерекше назар аударды.

7. Бұқаралық ақпарат құралдары немесе
бұқаралық ақпарат құралдары
салыстырмалы түрде жаңа әлеуметтік
институт болып табылады, оның
қызметі сөздің кең мағынасында
білімді өндіру және тарату болып
табылады
Медиа-бұл жеке бизнес құрылымдарының конгломераты; бұл әлеуметтік қызметтің
ерекше түрі; медианың басты міндеті – белгілі бір көзқарастарды, көзқарастар мен
ұстанымдарды ұсыну; БАҚ – бұл тиісті құқықтық реттеудің, соның ішінде реттеудің және
олардың экономикалық қызметінің қатынастарының өнімі; медиа – бұл маңызды
әлеуметтік міндеттерді орындайтын әлеуметтік институт, бірақ сонымен бірге, егер
қаласаңыз, жарнаманы таратудың белгілі бір құралы [2,5].БАҚ, масс-медиа, жалпы
белгіленуі барлық нысандарын коммуникация бағдарланған көпшілік аудитория.
Бұған дәстүрлі түрде газеттер, журналдар, кино, радио, теледидар, танымал әдебиет
пен музыка, соңғы бірнеше онжылдықта жаңа электронды медиа, соның ішінде
Интернет кіреді.Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік пен егемендік алған сәттен
бастап бұқаралық ақпарат саласында түбегейлі өзгерістер жүргізуге кірісті және
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын заңнамалық қамтамасыз етуге ерекше
назар аударды. Біріншіден, Бұл дамыған, ұйымдастырушылық күшті және еркін
бұқаралық ақпарат құралдарының болуы демократиялық қоғамның негізгі
көрсеткіштерінің бірі екенін түсінумен байланысты. Осылайша, Қазақстан
заңнамасына сәйкес БАҚ қызметіне кез келген араласуға тыйым салынады, егер ол
заңға қайшы келмесе, ал ел Конституциясы цензураға тікелей тыйым салады.

8. Қазақстанның ақпараттық нарығының дамуын сипаттай отырып, ол
тәуелсіздік алған сәттен бастап бірнеше шартты кезеңдерді бөліп
көрсетуге болады.
Бірінші кезең-посткеңестік, тәуелсіз БАҚ іс жүзінде болмаған кезде
бұқаралық ақпарат құралдарына мемлекеттік монополияның
артықшылығы (1992 жылға дейін).
Екінші кезең – қалыптасу және өсу кезеңі (19921996 жыл), мемлекеттің
ақпараттық кеңістікте сөзсіз үстемдігінен белгілі бір алшақтығы және
мемлекеттік емес (жеке, корпоративтік және т.б.) БАҚ-тың қарқынды
дамуы, жалпы санда мемлекеттік БАҚ-тың үлесін қысқарту.
Үшінші кезең-Бұқаралық ақпарат құралдары нарығындағы сапалық және
сандық өзгерістермен, бұрынғы мемлекеттік БАҚ-тарды, полиграфиялық
кәсіпорындарды жаппай жекешелендірумен, бұқаралық ақпарат
құралдарын мемлекеттік қаржыландыру мен дотациялаудан мемлекеттік
ақпараттық саясатты жүргізуге арналған мемлекеттік тапсырысқа
көшумен сипатталатын либералдық кезең.
Отандық ақпараттық кеңістікті дамытудың бұл кезеңі 1996 жылы 1997
жылы басталды.Бүгін Қазақстанның ақпараттық нарығы тұрақты өсу
кезеңіне аяқ басты деп айтуға болады.Елде жеткілікті дәрежеде мықты
әрі мықты БАҚ-тың, ақпараттық медиахолдингтердің тұтас бір қатары бар
болуы жүргізіліп жатқан әлеуметтік-экономикалық және демократиялық
қайта құрулардың сөзсіз жетістіктерінің бірі болып табылады.

9. Қазақстанда 8 248 бұқаралық ақпарат құралдары (2 513 бақ белсенді жұмыс
істейді), 212 электрондық бұқаралық ақпарат құралдары тіркелген, шет
мемлекеттердің 2 392 бұқаралық ақпарат құралдары таратылады, сондай-ақ
KZ доменінде 9000-нан астам домендік атаулар тіркелген. БАҚ-тың 85% - ы
үкіметтік емес болып табылады.
Елімізде тұратын ұлттар мен ұлыстардың 11 тілінде газеттер мен
журналдар жарияланады, теле-радиобағдарламалар таратылады. Негізгі
тілдерден (қазақ және орыс) басқа, БАҚ украин, поляк, неміс, корей, ұйғыр,
түрік, дүнген және басқа тілдерде шығады. Этникалық азшылықтардың БАҚ-
тары үкіметтен қаржылық қолдау алады.Қазақстанда интернет пен кабельді
теледидар қарқынды дамуда. Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар
ақпараттық нарықта кеңінен қолданылады. Ұлттық теледидарлар мен
радиостанциялар ұлттық спутниктік жүйе арқылы таратылады. 2002 жылы
CaspioNet (Eutelsat операторы) спутниктік арнасы құрылды. Республиканың
бүкіл аумағында кабельдік және спутниктік арналар арқылы BBC, CNN,
Deutsche Welle бағдарламалары, "Свобода" радиостанциялары, Polonia
поляк арнасы, ресейлік және басқа да теле-радио арналары таратылады.
Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігінде BBC, Associated
Press, Интер-факс, France Press, Reuters, ITAR-TASS сияқты ең ірі
жаңалықтар агенттіктерін қоса алғанда, 20 елден 150-ден астам шетелдік
БАҚ өкілдері аккредиттелген. Тақырыптардың, басылымдардың және
тілдердің алуан түрлілігі БАҚ-тың жедел дамуына ықпал етеді

10. Елімізде Қазақстан Журналистер Конгресі, Қазақстан Журналистер Одағы, Қазақстан телерадио
хабарларын таратушылар қауымдастығы, ЕҚЫҰ, адам құқықтары жөніндегі халықаралық бюро,
Internews network, "әділ соз" және басқа да халықаралық ұйымдардың өкілдіктері сияқты
журналистердің құқықтарын қорғау жөніндегі қоғамдық бірлестіктер жемісті жұмыс істеуде.
Қазақстанда адам құқықтары туралы тақырыптарды жариялауға мемлекеттік ақпараттық саясатты
жүргізуге арналған мемлекеттік тапсырысты орындайтын 60 республикалық баспасөз басылымы,
"Қазақпарат" ақпараттық агенттігі, "Қазақстан", "Хабар", "31 арна", "Эра ТВ", "Рахат ТВ"
телеарналары тартылды. Мемлекеттік тапсырысты қалыптастыру кезінде келесі тақырыптық
бағыттар қарастырылған:құқықтық насихат;құқықтық насихат мәселелерін жариялау;"Қазақстан –
2030"Стратегиясының іске асырылу барысы мен оң нәтижелерін жария ету.Аталған тақырыптық
бағыттардың жалпы көлемі "Хабар" және "Қазақстан" арналарында 1110 сағатты, Қазақ
радиосында 720 сағатты, "Каспионет"желісі бойынша 830 сағатты құрады.
Адам құқықтары саласындағы ахуалды объективті және мақсатты жария етуді "Егемен Қазақстан",
"Казахстанская правда", "Айқын", "Литер", "Экспресс К", "Заң газеті", "Юридическая газета",
"Московский комсомолец в Казахстане" және т. б. жалпыұлттық газеттер мен мемлекеттік емес
БАҚ "Мемлекет", "Құқықтық реформа кадамдары", "Человек и закон", "Парламент", "актуальное",
"Ситуация", "Под кернеулі", "Закон и право" арнайы айдарларымен жүргізеді., "адам құқығы", "білу
керек", "назар аудару" және т. б.Бұл тақырып мемлекеттік тапсырысты орындайтын жетекші
республикалық телеарналардың ақпараттық-талдау, интерактивті бағдарламаларында кеңінен
жария етіледі. Бұл ретте "Хабар" телеарнасындағы "Жеті күн", "Бетпе бет"; "Қазақстан" РТРК
телеарнасындағы "Айна-апта", "Назар"; "31 арна" телеарнасындағы "Собственное мнение",
"Центр внимания"; "Рахат" телеарнасындағы "Панорама недели"; "Астана қаласының теледидары"
арнасындағы "үлкен рейтинг" - ді ерекше атап өткен жөн.Сонымен қатар, қазіргі уақытта сөз
бостандығы және Тәуелсіздік қағидаттары негізінде БАҚ қызметінің оңтайлы моделін әзірлеу
мақсатында бұқаралық ақпарат құралдарын дамыту мәселелері бойынша қоғамдық бірлестіктермен,
қауымдастықтармен, халықаралық ұйымдармен, масс-зерттеу институттарымен өзара іс-қимыл
бойынша мақсатты жұмыс жүргізілуде.