.

1. Лекц 2. Ажил гүйлгээ боловсруулалт
Агуулга:
1. Бизнесийнүйл ажиллагаа
2. Мэдээ оруулах 2-5. Ажил гүйлгэниймэдээ боловсруулалт
3. Мэдээ хадгалах
4. Мэдээ боловсруулах
5. Мэдээлэл бэлтгэх
Ажил гүйлгээниймэдээгтаньжмэдэх, түүнийгцуглуулахаасэхлээдмэдээлэл буюутайлан,гарц
болгонбэлтгэнгаргах хүртэлх бүхийл үйл явцыг ажил гүйлгээ боловсруулалт гэнэ.
Ажил гүйлгээниймэдээнийүүсэл ньбизнесийнүйл ажиллагааюм.
1. Бизнесийн үйл ажиллагаа
Өгөх ба авах солилцоо-нуудыннийлмэл цогц(Give andTake) exchanges
Cheryl L.Dunn& WilliamE.McCarthy(1992 онд гаргасан, Дэлхийнтүүхчдийн6-рконгрессдээр
хэлэлцүүлсэн)
Нийт солилцоонытообага өөрөөрхэдхэнтөрлийнсолилцообайдагболовчөдөрбүролонтоогоор
давтагдаж байдаг. Дараах солилцоонуудорно.
 Орлогын/борлуулалтынмөчлөг
Бараа өгөх Мөнгө авах
Ерөнхийзагвар нь бараа эсвэл бэлэнбүтээгдэхүүн,үйлчилгээгөгөөдмөнгөхүлээжавдаг.
Захиалгыгхүлээжавах,захиалсанбүтээгдэхүүнэсвэл бараабүтээгдэхүүнээ бэлтгэх,ачуулах,
үүнийгээ нэхэмжлэх,дараатөлбөрөөхүлээжавах,зээлээрхтөлбөрөөцуглуулах,
борлуулалтынбуцаалт,хөнгөлөлт,урамшуулал тооцох,найдваргүйавлагыгтооцоолох,
бүртгэх гэх мэтолонажил гүйлгээгбагтаасанмөчлөгюм.
Системталаас нь ярьвал Байгууллага -> Мэдээллийнсистем-> Бүртгэлийнмэдээллийн
систем -> Ажил гүйлгээ боловсруулалтын систем -> Дэд системүүд нь эдгээр мөчлөгүүд юм.
 Зарцуулгын/худалданавалтынмөчлөг
Мөнгө өгөх Түүхийэд авах
Худалдааныгазар бол барааг хүлээжавах.Ямартүүхийэд,барааг хүлээжавах тэр
хэрэгцээгээтодорхойлох,захиалгааөгнө,түүнийдагуухүлээжавна,хадгалнанэхэмжлэх
хүлээжавна,түүнийдагуу төлбөрөөгүйцэтгэнэ,буцаалтхөнгөлөлтурамшуулал тооцоолж
бүртгүүлэх г,мүйл ажиллагаануудыгбагтаасанмөчлөг.
 Хүнийнөөцийнудирдлагын/цалингийнмөчлөг
Мөнгө өгөх Хөдөлмөравах
Ажилтансонгон шалгаруулжавах , сургах,бүтээмжийгньүнэлэх,урамшуулах,цалин
тооцожолгох,суутгалын бүртгэл хөтлөх,ажлаасчөлөөлөх,халахгм

2.  Бүтээгдэхүүнхувиргалтын/Үйлдвэрлэлийнмөчлөг
Хөдөлмөрөгөх Бэлэнбүтээгдэхүүнавах
Түүхийэд өгөх
Бэлэнбүтээгдэхүүнийзагварыггаргана,үйлдвэрлэх хэмжээгтөлөвлөнө,түүхийэдийн
хэмжээгтодорхойлно,агуулхаасшаардажавна,үйлдвэрлэжэхлэнэ,дуусгаадагуулах руу
илгээнэ,бэлэнбүтээгдэхүүнийөртгийгтооцоолно
 Санхүүгийннөөцийнудирдлагынмөчлөг
Мөнгө авах Мөнгө өгөх
Мөнгө хүлээжаваад мөнгөөгөх. Ямар мөнгөнийхэрэгцээ байгаатэрийгтодрхойлох,
тэрнийдагуу хувьцаагаргах эсвэл зээл авах бонд гаргах, ямар нэгэнбайдлаар мөнгө
хүлээжавчбосгох,тэрнийхээ хариудтодорхойхугацаандашигласантөлбөрболох зээлийн
хүүтөлнө,хувьцаагаргасан бол ногдол ашиг олгоно,зээл авсан бол зээлээ эргүүлжтөлнө.
Дээрх мөчлөгүүдньдэд системучир хоорондооуялдаахолбоотой. (Системийншинж–хоорондоо
уялдаа холбоотой)
(Санхүүгийннөөцийнудирдлагаарбосгожирсэн мөнгөөрхүнхүчээ хөлсөлжавжажиллуулна,мөн
түүхийэдээ худалданавна,түүхийэд болонхөдөлмөрөөрөөББүйлдвэрлэжгарганатэрнийгээ
зарж борлуулжорлогоолсноорооэргүүлжбосгосонмөнгөөхариулжбуцаажөгнө.) cycle –
бизнесийнүйл ажиллагаа
Эдгээрөгөх авах солилцоонуудньөөр бизнесийнүйл ажиллагаагар бас дэмжигдэж байдаг.
Бүтээгдэхүүнборлуулалтынүедбүтээгдэхүүнийүлдэгдлийгмэдэх,зээлээрх борлуулалтын үед
харилцагчдынзээлээрх худалданавалтынтүүх,өрийнүлдэгдлийгшалгах гмшаардлагуудгарна
эдгээрзүйлсийгбэлтгэжгаргадаг бас нэгэнмөчлөг нь тайлагналынмөчлөгюм.Энэ тайлагналын
мөчлөгтэйэдгээрбүх мөчлөгүүдхолбогдожэнэ гарсанмэдээнүүдийгөгнө.Энэ тайлагналын
систем нь эдгээрмэдээнүүдийгболовсруулаадмэдээлэл буюутайланбэлтгэжгаргана.

3. 2. Мэдээ оруулах
(Ажил гүйлгээниймэдээ буюуанханшатныбаримтыгболовсруулалтадоруулах тухаймэдээ
оруулахадашиглагдах төхөөрөмжүүдмэдээ оруулахаргуудмэдээ оруулах хэлбэрүүд,мэдээ
оруулахадтавигдах хяналтынтухай)
Ажил гүйлгээниймэдээ боловсруулах хамгийнэхнийүе шатбол ажил гүйлгээний мэдээ бүрийг
олж авах түүнийгсистемд оруулах юм.Оруулах гэжбайгаа мэдээ буюуанханшатныбаримтууд
маань дараах 3 төрлийнмэдээгзаавал агуулжбайдаг.
 Ямар үйл ажиллагаа явагдсан
 Ямар нөөцүүдхамрагдсан
 Ямар хүмүүсоролцсон
Борлуулалтынүйл ажиллагааявагдаадөнгөрсөн бол тэрборлуулалтынбаримтдээр
 Борлуулалтхийгдсэногноо,цагминут (хэзээ)
 Борлуулалтхийсэнажилтан (хэн)
 Зөвшөөрсөнажилтан (хэн)
 Борлуулагдсанбараа,бүтээгдэхүүн (ямар)
 Тус бүрийнборлуулагдсантоохэмжээ
 Үнийн жагсаалт болонборлуулагдсанүнэ
 Борлуулалтыннийтдүн (₮) гм мэдээллүүдийгагуулна
Мэдээ оруулах –төхөөрөмжүүд(тусламж)
1. Keyboard
2. Pointingdevices –mouse,joysticks,trackball,digital pen,touchscreen,etc
3. Images/videoinputdevices –digital camera,digital camcorder,webcam, scanner,fingerprint
scanner,barcode readerгм
4. Audioinputdevices –microphones
Мэдээ оруулах –Аргууд
1. Нээлттэй(on-line) арга
Ажил гүйлгээ гарсан даруйд анханшатны баримтынмэдээг оруулах үйлдэл ньзэрэг
хийгдэжбайдаг.
2. Хаалттай(off-line) арга
Ажил гүйлгээниймэдээ анханшатныбаримтуудыгтодорхойхугацаагаархуримтлуулж
цуглуулжбайгаад тогтсонхугацаандкомпьютерлүүоруулдагарга
Өнөөүед ихэвчлэннээлттэйаргыгхэрэглэдэг
Дээрх 2 аргынонцлогялгаа
1. Баримтхэзээ үүсэх
 Хаалттайаргын үед– эхлээдбаримтааүүсгэчихсэнбайжбайгаад баримтандээр
байгаа мэдээгээ комрууоруулдаг
 Нээлттэйаргынүед– эхлээдмэдээгээоруулааддараань баримтаахэвлэнавах
2. Алслагдсанзайнаас оруулах боломж
 Хаалттай– боломжгүй

4.  Нээлттэй–алслагдсан зайнаас оруулжболно
3. Гадны этгээдоруулах боломж
 Хаалттай– offline зөвхөнэрх бүхийхүмүүс,нябо- тухайнбайгууллагынэнэ аргын
үедмэдээгоруулах боломжтой
Мэдээ оруулах – Хэлбэрүүд (комруу)
1. Цэс
2. Асуулт, хариулт
3. Дүрс
4. Баримт
Мэдээ оруулах – Автоматжуулалт
1. ATM – банк
2. POS– худалдаа
3. Bar code scanner– агуулах
Мэдээ оруулах – Хяналт (ажил гүйлгээниймэдээнүүдийгбүрэнгүйцэдүнэнзөворуулжчадаж
байгаа эсэх)
 Урьдчиландугаарласан баримтхэрэглэдэгбайх
 Системээсавтоматаардугаарлалтхийгддэг байх
 Тодорхойхугацаанддугаараараа бүрэнгүйцэд байгаа эсэх
3. Мэдээ хадгалах
1. Журнал
 Тусгай журнал
 Ерөнхийжурнал
2. Дэвтэр
 Тусгай дэвтэр
 Ерөнхийдэвтэр
3. Кодчилол
4. Аудитынжим
5. Компьютертсуурилсанхадгалалт
Кодчилол
Ажил гүйлгээ боловсруулах альчүе шатанд кодчилол чухал ачхолбогдлтой.Мэдээ болох бүхийл
зүйлийг кодолжхадгалаад түүнийгээ альч үе шатанд ашиглаадявдаг. Код нь тооболонүсгээс
бүрдэх бөгөөдямар нэгэнзүйлийгангилах зохионбайгуулахадхэрэглэгддэг.
 Mnemonic
 Дэсдараалсан код
 Блоккод
 Группкод
Аливаазүйлийг кодлохдоодараах зүйлсийганхаарах шаардлагатай
 Сонгосонкодчилолоотогтвортойхэрэглэхээр зохионбайгуулах
 Шинэ зүйл нэмэгдэх хангалттайнөөцтэйбайх

5.  Альболох хялбар,хэрэглэгчдэдойлгомжтой байх
 Байгууллагынсалбарнэгжүүд,хэлтэстасгууд бүгд нэгижил кодчилол ашиглах боломжтой
байх
Кодчилол – Дансдын код
 Кассад байгаа бэлэнмөнгө – 10
 Харилцахадбайгаа мөнгө – 11
 Дансныавлага – 12
 Түүхийэд, материал – 14
 Бэлэнбүтээгдэхүүн,бараа–15
 Урьдчилжтөлсөнзардал/тооцоо – 18
 Биетхөрөнгө – 20
 Биетбус хөрөнгө – 21
 Дансныөглөг – 31
 Урьдчилжтөлсөнорлого – 32
 Эзэмшигчдийнөмч – 41
 Борлуулалтынорлого –51
 Борлуулалтынөртөг– 61
 Удирдлагынзардал – 70
 Орлогыналбантатварынзардал – 91
 Орлогыннэгтгэл – 92