Delkhiin us dalai
- 4. ÓÑÍÛ ÔÈÇÈÊ, ÕÈÌÈÉÍ ØÈÍÆ ЧÀÍÀÐ
Усны хамгийн онцлог шинж нь хатуу, шингэн,
хийн төлөвт орших бодисыг уусгагч шинж
юм. Ийм учраас байгаль дахь ус цэврээр
бараг тохиолддоггүй харин хîëüö áàéäëààð
буюу áóñàä áîäèñóóäûã уусган өөртөө
àãóóëсан байдлаар оршдог. Öýâýð óñûã
õèìèéí àðãààð ãàðãàí àâ÷ áîëäîã áîëîâ÷
õîëüöûã íü á¿ðýí òºãñ ñàëãàõàä õ¿íäðýëòýé
áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí óñ íü öýâðýýðýý áàéõäàà
ò¿¿íèé ìîëåêóëóóä õýñýã á¿ëãýýðýý íèéëæ
òîìðîí, ìîëåêóëûí á¿ëýãëýë¿¿äèéã ¿¿ñãýäýã áà
¿¿íèéã óñíû á¿ëýãëýë áóþó ê ë àñò åð ãýíý.
- 6. Óñíû íÿãò 40ñ-ò 1ã/ñì3 áàéäàã бол
00С ¿åä ìºñíèé íÿãò 0.9168 ã/ñì3, óñíûõ
0.9998 ã/ñì3 болсон байдаг. Үүний
улмаас усан дээр мөс хөвдөг байна.
- 7. Ìàíàé ãàðèã äýýðõ óñны õàòóó, øèíãýí,
õèé òºëºâò îðøèæ ýäãýýð õýëáýð¿¿ä íü ººð
õîîðîíäîî õàðèëöàí øèëæèæ áàéäàã îíöëîãòîé.
Äýëõèéí õýìæýýãýýð äàëàé, òýíãèñ áîëîîä
ãàçðûí ãàäàðãóóãààñ æèëä óóðøèæ
áàéãàà óñíû õýìæýý íü 4.46⋅1014 ò áàéäàã. ̺í
èéì õýìæýýíèé óñ áîðîî, öàñíû õýëáýðýýð
ýðãýæ áóóæ áàéäàã þì.
Ýíý íü àãààð ìàíäëын óñíû óóðààñ 35 äàõèí
èõ õýìæýýíèé óñ õèé, øèíãýí áîëîí õàòóó
òºëâ¿¿äèéí õîîðîíä øèëæèæ áàéäàã ãýñýí ¿ã
þì.
- 8. Óñíûáóëèíãàðæèëò:
Ýíý íü óñàíä áàéãàà îðãàíèê áà îðãàíèê áóñ
áîäèñóóä áàéãààãààñ áèé áîëäîã.
Ãàäàðãóóí óñíû ýõ ¿¿ñâýð áóëèíãàðòàé
áàéíà. Óñàí äàõü óìáóóð áîäèñûí õýìæýý íü
õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã. ßëàíãóÿà ¿åðèéí
¿åä ãàäàðãóóí óñíû áóëèíãàðæèëò èõýñíý.
Ãàäàðãóóí óñíû áóëèíãàðæèëò ºâëèéí
óëèðàëä õàìãèéí áàãà. Óñíû
áóëèíãàðæèëòûã íåô åë îìåò ð áà ìó ò íîìåò ð
ãýæ íýðëýäýã.
- 9. Óñíûºíãº:
Óñàíä óðãàìàë, àìüòíû ¿ëäýãäýë
ÿëçìàã áîäèñ áàéñíààñ óñíû ýõ áóëãèéí
óñ øàðàâòàð íîãîîí ºíãºòýé áàéíà. Óñíû
ºíãèéã ïëàòèíî-êîáàëüòûí øóãàìàí
òóñëàìæòàéãààð ýòàëîí ºíãºòýé
õàðüöóóëàí òîäîðõîéëíî.
- 10. Óñíû¿íýð áààìò:
Óñíû ¿íýð íü óñàíä ÿìàð íýã àìò áèé
áîëñíîîñ ãàðíà. Áàéãàëèéí óñàíä óóññàí
õèé, ýðäýñ áîäèñóóä áà áè÷èë áèåòíèé
¿ëäýãäë¿¿ä íü ¿íýð, àìòûã áèé
áîëãîäîã. Óñíû ¿íýð, àìò íü óñíû
íàéðëàãà äàõü àìüä áà ¿õñýí óðãàìàë
àìüòíû ¿ëäýãäýë áîëîí óñàíä áàéãàà
õëîðûí õýìæýý óñíû òåìïåðàòóð çýðãýýñ
õàìààðäàã.
- 15. Óñàíìàíäàë Õýìæýý
(103êì3)
ͺõºíñýðãýýãäýõ
õóãàöàà
Äàëàé 1338000 2500 æèë
ÿíèé óñ 23400 1400 æèë
Òóéëûí ìºñ 24023.5 9700 æèë
Óóëûí ìºíõ öàñ, ìºñ 40.6 1600 æèë
Öýâäýã, õºðñºí äîîðõ ìºñ 300 10000 æèë
Íóóð 176.4 17 æèë
Íàìàã 11.5 5 æèë
Õºðñíèé ÷èéã 16.5 1 æèë
Ãîëûí óñ 2.12 16 õîíîã
Àãààðûí äàâõàðãà
äàõü óñ
12.9 8 õîíîã
Áèîëîãèéí óñ 1.12 Õýäýí öàã
- 20. № Àòëàíò Íîìõîí Ýíýòõýã Õîéäìºñºí
äàëàé
1 Òàëáàé (ñàÿ
êì2)
91.56 178.62 76.17 14.75
2 Íèéò óñíû
õýìæýý
(ñàÿ êì2)
329.66 710.36 282.65 18.07
3 ÿí:
Õàìãèéí
ã¿í
8742
/Ïóýðòî-Ðèêî/
11022
/Ìàðèàíû
õîòãîð/
7729
/Çîíäûí
õîòãîð/
5527
/Ãðåíëàíäûí
òýíãèñ/
4 Дóíäàæ
ã¿í
3600 3980 3710 1220
5 Óñíû
ãàäàðãûí
òåìïåðàòóð
: (Ñ)
16.9 Ñ0 19.1Ñ0 24.2 0-1.8
6 Äàâñæèëò 35.4%0 35.5% 38.2% 15,6%
- 30. Óñ áîë àìüäðàëûí ¿íäýñ
Õ¿í òºðºëõòºíä óñ íü ýð¿¿ë àæ òºðºõ,
÷àíàðòàé àìüäðàõ áàòàëãàà áîëäîã.
Óñ íü äýëõèéí ýêî ñèñòåìèéí á¿ðýí
á¿òýí áîëîí òîãòâîðòîé áàéäëûí ¿íäýñ
áîëäîã.
- 31. Ìàíàé ãàðèã äýýðõ õàìãèéí èõ òàðõñàí
ìàòåðè áîë óñ þì.
Îãòîðãóéí îðîí çàéä ÷ ãýñýí çºâõºí ìàíàé
ãàðèã óñûã øèíãýí òºëºâººð àãóóëæ
áàéäàã.
- 33. Äýëõèéí óñàí ìàíäàë îéðîëöîîãîîð 1386 ñàÿ êì3
óñíû íººöòýé áàéíà.
¯¿íèé 97,5 % íü äàâñòàé, 2,2% íü öýâýð óñ
áàéäàã àæýý.
Õàðèí öýâýð óñíû èõýíõ íü (68,7%)
Àíòàðêòèä, Õîéä ìºñºí äàëàé, óóëàðõàã
íóòãóóäûí ìºíõ öàñ, ìºñºíä àãóóëàãääàã.
ÿíèé óñ íü 29,9%-èéã ýçëýõ áà õàðèí
0,26% íü íóóð, óñàí ñàí, ãîë ìºðºí çýðýã
ãàäàðãûí óñàíä íîîãääîã áàéíà.
Ãàäàðãûí óñíû 0.018%, ã¿íèé óñíû 0.72%-
èàñ õýòðýõã¿é õýñãèéã íü õ¿í òºðºëõòºí óíä
àõóéí áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí õýðýãöýýíä
àøèãëàæ áàéíà.
