2. Бүйрек – жұп мүше, оның үлкен маңызы бар,
өйткені зат алмасуының соңғы өнімдерін
шығаруымен қатар, органикалық,
бейорганикалық заттардың артығын және
бөгде заттарды ағзадан шығарып, тазалау
жұмысын атқарады. Екі бүйректің салмағы
дененің 0,45-0,7%-ын құрайды. Құрамындағы
судың мөлшері 83%, құрғақ заттардың үлесіне
17% келеді. Олар өте маңызды экскреторлық
мүше болып табылады.
3. Бүйрек қанмен жақсы қамтамасыз етілген,
тұрақты
қабілетті басқа тіндермен және органдармен
өзара әрекеттесу
бүкіл ағзаның ішкі ортасының жағдайына
әсер етеді.
құрылымдық бірлігі – нефрон.
1 минутта. 1000 - 1300 мл қанды сүзеді.
Адам тәулігіне 0,5-2,0 л зәр шығарады (95%
су),
аздап қышқыл рН мәні бар.
4. Бүйректер тек сүзгі ғана емес
Ағзада бүйрек үш қызмет атқарады:
Зиянды заттар мен қосылыстардың артық бөлінуі.
Жасушадан тыс сұйықтықтың көлемі мен құрамын сақтау.
Көмірсулар, органикалық қышқылдар, минералды тұздар және су алмасуына қатысу.
5. 1) ШЫҒАРУШЫ.
Бүйректер ағзадан шығарылады:
а) катаболизмнің соңғы өнімдері
(мочевина,
зәр қышқылы, креатинин және т.б.);
б) ішекте сіңірілетін заттардың артық
болуы немесе
катаболизм процесінде түзіледі: су,
органикалық қышқылдар, витаминдер,
гормондар және т.б.
в) ксенобиотиктер – бөгде заттар
(дәрілер, никотин).
БҮЙРЕКТІҢ БИОХИМИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРІ:
6. 2) ГОМЕОСТАтикалық. Бүйректер реттеледі:
а) су гомеостазы;
б) тұзды гомеостаз
в) қышқыл-негіз балансы.
3) МЕТАболикалық:
көмірсулар, ақуыздар, майлар алмасуына
қатысу;
4) НОРМАТИВТІК:
бүйректегі биологиялық белсенді заттардың
синтезі: ренин,
D3 витаминінің белсенді түрі
, эритропоэтин, простагландиндер,
кининдер.
Бұл заттар қан қысымын реттеу процестеріне
әсер етеді,
қанның ұюы, фосфор-кальций алмасуы,
эритроциттердің жетілуі және басқа
процестер.
7. РЕГУЛЯТОРЛЫҚ ГОМЕОСТАТИКАЛЫҚ
БҮЙРЕК ҚЫЗМЕТІ
Бүйректің зәр шығару қызметі тығыз
байланысты
реттеу қабілеті:
осмостық қысым
су-минералды теңгерім,
жасушадан тыс сұйықтықтардың
қышқыл-негіз балансын
, оның ішінде қан.
8. Бүйректе, бауырда сияқты, глюкоза синтезделеді
DE novo-глюконеогенез, әсіресе глутаминнен (және т. б.
субстрат: амин қышқылдары, лактат, глицерин, фруктоза)
қаннан келеді.
Глюконеогенез процесі басталады (бауырдағыдай),
кортизолдан. Бүйрек глюкозаны бір уақытта тұтынатындықтан
, глюкозаның жалпы балансы өзгермейді.
9. Осмотикалық қысымды реттеу функциясы (ОҚ):
1)жоғары қан қысымы (көп мөлшерде натрийді тұтыну немесе
судың жоғалуы) →осморецепторлардың тітіркенуі →гипоталамус
→вазопрессин секрециясы →жинау түтіктеріндегі реабсорбция
күшейеді →диуреза төмендеуі
Ағзадағы судың сақталуы Нәтижесінде қанның ОҚ-ы төмендейді
, шөлдеу сезімі дамиды;
2) қандағы натрий концентрациясының жоғарылауы →
альдостерон секрециясын басу →
натрийдің реабсорбциясын тежеу →натрийдің несеппен
шығарылуы.
Нәтижесінде қан мен айналым анайналым жүйесіндегі
сұйықтықтар көлемі азаяды
10. Бүйректегі зат алмасуының ерекшелігі
Энергия алмасуы. Бүйректе өтетін биохимиялық және физиологиялық процестер
энергияның көп мөлшерін жұмсау арқылы жүреді. Тыныштық күйде адамның
жұтатын оттегінің 8-10% бүйректегі тотығу процестеріне қолданылады. Басқа
мүшелермен салыстырғанда бүйрек энергияны көп қажет етеді. Бүйректің
қыртысты қабатында зат алмасудың аэробты түрі, ал милы қабатында
анаэробты процестер өтеді. Бүйрек ферменттерге бай: ЛДГ, АлАТ, АсАТ, ГлуДГ
және тек бүйрек ғана креатин синтезін бастапқы кезеңін катализдейтін глицин-
аминдинотрансфераза (трансмидиназа)ферменттері болады
11. Көмірсу алмасуы. Бүйректе
глюкозаның аэробты алмасуы өтеді,
бүйректегі барлық оттегінің 13-25%
аэробты алмасуға қатысады. 60 %
глюкоза CO2 және H2O дейін
ыдыратады. Қалғандары милы
бөлігінде лактатқа ыдырап. Глюкоза –
бүйректе ПФЖ-мен ыдырап, НАДФН2
және пентозалар түзеді. Олар май
қышқылдарының, холестериннің , НҚ
синтезіне жұмсалады.
Липидтер метаболизмі. ¼ құрғақ
заттары майлардан тұрады. Оның
58%-і ФЛ және холестерин, 15%-і
бейтарап майлар. Липолиз,
липогенез, ЖМҚ және глицериннің
тотығуы жүреді. ФЛ және ТАГ
синтезделіп, олар тек бүйрекке ғана
емес, қан айналымына түсіп, басқа
мүшелердің мұқтаждығына
жұмсалады. Бүйрекке келіп түскен
ЖМҚ- көпшілігі липогенезге
жұмсалады.
12. Белок алмасуы. Ламинин және энтактин бүйрек
шумақтарының базалдық мембранасының ерекше
белоктары. Ламинин базальді мембранада коллагеннің IV-
типімен, гепаринмен, интегринмен, энтантинмен
байланысады. Базальді мембрана сондықтан,
гломерулярлы сүзгіні қамтамасыыз етеді.
Гепарин теріс зарядты болғандықтан, теріс зарядталған
альбуминдерді гломерулярлы саңылаулардан өткізбейді.
Сондықтанда альбумин несепте болмайды.
Глобулиндердің өлшемі саңылаудан үлкен болғандықтан,
олар да өте алмайды. Гломерулярлы мембраналар
зақымдалған кезде ақуыздар несепте пайда болып,
протеинурия дамиды.
13. Сұрақтар
1.Глюкоза синтезі бойынша бүйректер қандай мүшемен ұқсас
болып келеді?
2.Бүйрек шығаратын катаболизмнің соңғы өнімдері қандай
3.қандағы натрий концентрациясының жоғарылауы
нәтижесінде не байқалады?
4.Бүйректің қыртысты қабатында зат алмасудың қандай түрі
байқалады?
5.Бүйрек шумақтарының базалдық мембранасының ерекше
белоктары
14.
15. Гемодиализ, созылмалы бүйрек жетіспеушілігі — бүйректің кез-келген үдемелі
ауруларынан кейін пайда болатын, нефрондардың біртіндеп өлуінің
нәтижесінде дамитын симптомокомплекс.
Гемодиализ кезінде қан уақытша организмнен шығарылады да және арнайы
мембраналық аппараттан өткізіледі. Қандағы қалдықтар, мысалы мочевина, тұздар және
де басқа заттар мембрана арқылы сыртқа шығып алып тасталынады, ал қанның
формалық элементтері, жасушалар және нәруыздар қайта организмге оралады.
