How to exercise quality control of building material?

1. Sudhir Vaidya Building Material Quality control
1
१५) बांधकाम सा ह य आ ण याचा यो य दजा याचे पुन वकासातील मह व :
इमारतीचे बांधकाम चांगले हो यासाठ बांधकाम सा ह य चांग या दजाचे असणे गरजेचे आहे, हे काह वेगळे
सांग याची गरज नाह . अनेक वेळा हे बांधकाम सा ह य कोण या नकषा माणे असावे, हे Tender document -
Agreement म ये नमूद के लेले असते. परंतु सभासदांनी हे ल ात ठेवले पा हजे क ह मा हती के वळ Tender
document - Agreement म ये नमूद क न इमारतीचा दजा चांगला होणार नाह . यासाठ य बाधकाम
कर यापूव हे सा ह य Tender document - Agreement म ये नमूद के ले या दजाचे आहे क नाह हे तपासणे
आव यक आहे. अथात कागदोप ी ह जबाबदार PMC - Architect - Developer यां यावर सोपवलेल असते.
परंतु ' Buyer's Beware ' या त वानुसार कायकार मंडळाने - सभासदानी या दजावर नयं ण ठेवणे
सोसायट या फाय याचे आहे. या कामात यांना मदत हावी हणून हा chapter ल हला आहे. अथात मी काह
Civil Engineer नाह , परंतु Financial Controller हणून काम करताना, Project Management -
Monitoring चा मळालेला अनुभव, इंटरनेट या महाजालातून मळवलेल मा हती, या वषयावर ल वाचलेल
पु तके , लेख, या वषयावर ल से मनारम ये मळालेल मा हती, बांधकाम site ला दले या भेट व के लेले
नर ण व या े ातील लोकांबरोबर वेळोवेळी के लेल चचा, यावर आधा रत ह मा हती संक लत के ल आहे.
आज अनेक यवसाय कर यासाठ Professional qualification आ ण Training ची आव यकता असते. परंतु
कदा चत बांधकाम यवसाय हा असा एकच यवसाय असेल क जो कोण याह Professional qualification आ ण
Training शवाय के वळ इतर यावसाईक मंडळीना हाताशी ध न (Architect, Structural Engineer, Advocate
etc) व मदत घेऊन सु करता येतो.
अ न, व आ ण नवारा या मनु या या ाथ मक गरजा अस यामुळे बांधकाम यावसाईक मंडळीना चांगले
दवस (अ छे दन) आले आहेत.
माणसे इतर बार क सार क गो ट खरेद करताना कमती या मानाने नको इतक घासाघीस करतात. पण
याचवेळी घर घे याची मा नको इतक घाई के ल जाते. इमारती या बांधकामाब ल फारशी मा हती वचारल जात
नाह . Ready Possession मुळे बांधकाम कसे असेल हे ह कळत नाह .
परंतु पुन वकास येत सभासद बांधकामा या दजावर नयं ण ठेऊ शकतात. यामुळे या लेखातून जर जुजबी
मा हती मळत असल तर या मा हतीचा उपयोग आपण न क क शकतो. ह मा हती जर आपण Developer
आ ण PMC बरोबर बांधकामाब ल चचा करताना खुबीदारपणे वापरल कं वा या अनुषंगाने काह न वचारले तर
ह मंडळी सतक राहतील व बरे काम कर याचा य न करतील. या मा हतीचा वापर क न, अ धक मा हती सु ा
मळवता येईल. कशी वाटल idea ची क पना.!!!
पुन वकास हा स या परवल चा श द झाला आहे. जु या इमारतीत राहणारा येक जण Tower म ये राह याचे
व न बघू लागला आहे. पुन वकासासाठ सरकारने बंधनकारक मागदशक णाल तयार के ल आहे. सह नवासानी
या Circular नुसार पुन वकास करणे अपे त आहेत. परंतु अनेक वेळा या circular चे Letter आ ण Spirit
माणे पालन होत नाह व यामुळे पुन वकास वेळेत होत नाह व अनेक सभासदांना बेघर हावे लागते. नवीन

2. Sudhir Vaidya Building Material Quality control
2
बांधकामा या त ार २-३ वषात सु होतात आ ण मग ल ात येते क आपल जुनी इमारत यापे ा बर होती. पण
ह प चात बु ी असते. पुन वकास हणजे के वळ जा त जागा. मुबलक corpus fund न हे, तर हा पुन वकास वेळेत
व नयमानुसार आ ण काह वष दु तीचा ास नसावा असा झाला पा हजे.
लेखातील मा हतीचा उपयोग इमारती या दु तीसाठ कं वा घरातील दु ती कामात सु ा होऊ शके ल.असो.
मु य बांधकाम सा ह य हणजे समट, रेती, वटा आ ण ट ल.
बि डंगचा आराखडा Architect ने बनव यानंतर, Structural Engineer चा स ला घेतला जातो. कोण या दजाचे
सा ह य वापरावे याब ल याचे मागदशन घेतले जाते.
It is needless to suggest that the Building should be constructed with A class construction
material. IS Codes & IS (Standards) should be laid down in Tender document. The
Government of India has approved new Bureau of Indian Standards Bill, 2015 on 18-06-2015 to
replace the 29 year-old Bureau of Indian Standards (BIS) Act.
Material should be Tested / Checked / verified / Reviewed by Structural Engineer when
received at Site.
समट:
समट हा बांधकामातील मु य आ ण अ वभा य घटक आहे. दाब सहन कर या या ताकद नुसार समटचे अनेक
कार आहेत. Ordinary Portland समट ( OPC) ३३ ेड - ४३ ेड - ५३ ेडचे असते. ५३ ेडचे समट हे
सव साधारणपणे वापरले जाते. हे समट पा यात मसळ यानंतर २८ दवसानंतरची (N / mm २) compressive
strength दाख वतो.
ह ल OPC समटपे ा PPC (Portland Pozolona Cement) या समटचा वापर जा त होतो, असे वाचनात
आले आहे. या समटम ये Fly Ash मसळलेल असते. सुरवातीला PPC समट वाप न तयार के ले या
concrete ची ताकद OPC समट पे ा कमी असल , तर कालांतराने PPC समट वापर यामुळे OPC पे ा जा त
ताकद concrete ला मळते .
समट bag वर ल उ पादनाची तार ख तपासून यावी. ह तार ख जा त जुनी नसावी / Bag उघड यानंतर
समट या गुठ या दसत कामा नयेत. / समटचा रंग हरवट करडा दसला पा हजे. / कोरडा हात समट bag म ये
घातला असता, हाताला थंडावा जाणवला पा हजे. / दोन बोटांम ये समट घेऊन घासले असता, ते मऊ लागले
पा हजे. बोटाला खरखर तपणा जाणवता कामा नये. / पा यात मुठभर समट टाकले असता, ते थोडा वेळ
पा यावर तरंगले पा हजे. / समट concrete बन व यासाठ े वापरले पा हजेत.
ह ल foundation - slab cast कर यासाठ Pre- mix concrete थतयश कं पनी कडून माग वले जाते. ते
concrete Tender document म ये नमूद के यानुसार आहे क नाह हे चलन - बल बघून तपासले पा हजे. असे

3. Sudhir Vaidya Building Material Quality control
3
Pre- mix concrete, factory मधून site वर जाईपयत तापमान नयं त के लेले असावे, जेणेक न बांधकाम चांगले
होईल.
Cement is the main constituent of Building material. Presently due to various reasons, builder /
developers use RMC (i.e. Ready Mix Concrete)
R.M.C. is a separate plant where builders/Developers can’t interfere. We have to order the
quantity & grade. The grade will be confirmed only after Lab testing. Lab results are not available
instantly. In case we get near about desired grade, it is ok, but otherwise the entire casting
portion should be removed and the same should be re-casted. We should not compromise on this
fact. This should be specifically mentioned in the Development Agreement. If we compromise on
this point, we will face the problem in future.
We should take the sample of RMC at the site and get it checked independently of the sample
withdrawn at the RMC plant.
Conclusion: Concrete testing is essential irrespective of cost.
रेती:
खाडीची रेती वाप नये. नद पा ातील रेती वापरल असता बांधकाम चांगले होते. रेती वापर यापूव चाळून घेणे
ेय कर असते, जेणेक न वाळूतील कचरा - मोठे खडे - वेगळे काढता येतील. रेती site वर ल Lab म ये
तपासून यावी.
बरेच वेळा रेती म ये बार क गाळ, धूळ मसळलेल असते. याचे रेतीतील माण २-३ % पे ा जा त नसावे.
हे माण जा त अस यास concrete ला कालांतराने तडे पडतात. हे माण तपास यासाठ थोडी रेती मोजपा ात
घेऊन यात पाणी मसळावे व चांगले mix करावे. थो या वेळाने रेती खाल बसेल व यावर गाळ, धूळ, जमा होईल.
या नर णाव न रेतीतील इतर गो ट ंचे माण कळेल.
Site वर ल योग शाळेत रेतीचे पर ण के ले जावे. (salt content, particle size, PH etc.)
River sand is preferable. Testing should be carried out at Site Lab.
If the building site is large enough, we should insist for construction of cement tank of
appropriate size to take care of one truck load of sand. Sand should be emptied from truck in the
said Tank. Then tank should be filled with water. Keep the sand soaked in water for few hours.
Then remove the sand and store it separately. Payment should be made of good sand removed
from the water tank. You will observe that Clay and dust particles etc. would have settled at
bottom of the tank.

4. Sudhir Vaidya Building Material Quality control
4
वटा:
वटा सव बाजूने नीट भाजले या असा यात. / वटां या कडा तुटले या नसा यात. / वटांवर तडे नसावेत. / वट
अध तोडावी व तुटले या बाजूने ब घत यावर ती भर व दसल पा हजे. / वटेवर नखाने ओरखडा उमटता कामा नये.
/ वट २४ तास पा यात भजवून ठेवल , असता वजना या १५% पे ा जा त पाणी वटेने शोषता कामा नये. /
दोन वटा एकमेकांवर आपट या असता खणखणीत आवाज आला पा हजे. / साधारण ३ फु टांव न वट टाकल
असता, ती फु टता कामा नये.
काह ब डर वटा न वापरता समट blocks, बांधकामा site वर cast क न वापरतात. अ यावेळी या समट
blocks चा दजा तपासला पा हजे. Structural Engineer या स याने या blocks म ये समट - रेती याचे
माण यो य राखले आहे क नाह , हे वेळोवेळी ब घतले पा हजे. हे blocks तोडले असता, आतून hallow असता
कामा नयेत. ते भर व असले पा हजेत.
Small bricks are used for internal walls. Large bricks are used for external walls. Bricks should be
baked properly so that it gives metallic sound on dashing.
Bricks on arrival at the site should be stacked properly and good quantity of water should be
poured on the said bricks twice –thrice during the day. Next day, one can observe that bad
quality bricks are broken. Remove only good quality bricks and pay for the same.
पाणी :
बांधकामात पाणी हा खूप मह वाचा घटक आहे. समट concrete म ये पा याचे माण यो य असणे मह वाचे आहे.
पाणी आ ण समट चे माण कती असावे यासाठ कामगारांना श ण देणे हे PMC आ ण Developer चे काम
आहे. Site वर येणा या पा याचे पर ण Site वर ल Lab म ये के ले पा हजे. समट concrete चे mixture ११ PH
होईल असेच पाणी वापरले पा हजे, जेणेक लोखंडी स या गंज या या येला अटकाव होईल असे वाचनात आले
आहे. बांधकामासाठ वापरायचे पाणी हे प यायो य असेल तर बांधकाम चांगले होते, असे एका से मनार म ये
सां गतले होते.
ट ल:
ट लचे कार - स या, Tor steel स या, flat, तारा, ट ल plates वगैरे. Site वर ल स या यवि थत झाकू न
ठेव या पा हजेत. नाह तर या गंजायला लागतात. ट ल कोण या IS कोड चे असावे, तसेच ट ल कोण या
कं पनीचे असावे, हे Tender / agreement म ये नमूद करावे.
Steel should be tested in Lab before use. As far as possible, branded steel (like Tata Steel) should
be used. In that case, the same need not be tested.
Steel should be stacked properly on a stands specifically fabricated for storage. Such stands
should be at least 1 foot above ground level. During monsoon, steel should be properly covered
to avoid rusting.

5. Sudhir Vaidya Building Material Quality control
5
Steel rods, plates should be painted /treated with chemical before use. (Anti-corrosion)
Shuttering material should be of iron plates instead of wooden planks.
Iron scaffolding should be used during construction to avoid accidents.
Plumbing:
At present G.I. pipes have been replaced by PVC, CPVC pipes. Branded plumbing material
should be used.
Electrical:
i) Good quality conduit pipes should be used irrespective of cost.
ii ) Branded & required grade wires should be used.
iii ) Branded electrical items should be used.
Structural Engineer / his senior assistant should be present at the site during casting of the slab
for supervision.
Site वर योग शाळा असल पा हजे हणजे पा याचे, वाळूचे पर ण करता येईल.
म ानो, या वषयाचा आवाका खूप मोठा आहे. परंतु या जुजबी मा हतीचा उपयोग के ला असता, PMC /
Developer कडून चांगले काम क न घेता येईल, याची मला खा ी आहे.