Presentatie bij de workshop "Zo wordt je factchecker" door Aafko Boonstra VOGIN-IP-lezing 18 april 2024 Amsterdam

1. Zo word je factchecker
VOGIN-IP
Workshop @OBA
18 April 2024

2. Even voorstellen
• Aafko Boonstra
• Factchecker (Nieuwscheckers)
• Promovendus (VU, forensische statistiek)

3. Planning (flexibel)
• Inleiding
• Onderbuiktest
• Nepnieuws
• Deel 1: Statline
• Pink Tax
• Bossen in Nederland
• Groente en fruit
• Intermezzo: Datawrapper
• Deel 2: “Ruwe” data
• Greenpeace
• Wolf
• Zelfdoding onder boeren
• Reflectie

4. De onderbuiktest
• -> Kahoot.it

5. Nepnieuws
• Bewust misleidend nieuws
• Bewerkte beelden
• Misleidende grafieken
• Opinie als waarheid
• Trollen
• Onzorgvuldig nieuws
• Ingewikkelde materie
• Tijdgebrek
• Vervorming
• Onduidelijkheid over expertise

6. 1. “Er bestaat een pink tax in Nederland.”
Bron: Nieuwsuur

7. 1. “Er bestaat een pink tax in Nederland.”

8. 1. “Er bestaat een pink tax in Nederland.”
• Eén onderzoek door NYC
Department of Consumer
Affairs

9. 1. “Er bestaat een pink tax in Nederland.”
• Eén onderzoek (2015)
• New Yorks onderzoek
• 800 producten
• Nieuw (wetenschappelijk) onderzoek
• Beslaat heel Amerika
• 6.000 producten, 40.000 winkels
• 80% gericht op één gender
• Verschil gaat verder dan kleur of verpakking
• Sterk op elkaar lijkende producten
verschillen nauwelijks in prijs

10. 1. “Er bestaat een pink tax in Nederland.”
• Aan de slag met Statline:
hoeveel besteedt men aan
persoonlijke verzorging?
• StatLine (cbs.nl)
• Variabelen die je niet wil variëren zet je
boven de streep
• De overige zaken zet je neer al naar gelang
wat handig is
• Het is even prutsen met de vinkjes, maar
dat went vanzelf
• Als je tevreden bent kun je het resultaat
downloaden in Excelformaat

11. 1. “Er bestaat een pink tax in Nederland.”
• Probeer dit zelf even na te
doen!
• https://opendata.cbs.nl/statli
ne/#/CBS/nl/
• Pink tax? Geen bewijs dat
vergelijkbare producten voor
vrouwen duurder zijn –
Nieuwscheckers

12. 1. “Er bestaat een pink tax in Nederland.”

13. 2. “Het gaat goed met de bossen in Nederland.”
Bron: Ronald Plasterk in de Telegraaf.

14. 2. “Het gaat goed met de bossen in Nederland.”
Rapport
Zevende Bosinventarisatie:
• Bossen over het algemeen gevarieerder
• Bomen worder ouder en dikker
• Boomsterfte verdubbeld
• Vitaliteit achteruit
• Oppervlakte neemt af

15. 2. “Het gaat goed met de bossen in Nederland.”
Expert
Bas Lerink, onderzoeker en mede-auteur:
• “Iemand die zegt dat het heel goed gaat met
de bomen, moet het rapport nog even goed
lezen. Het rapport draagt een gemengde
boodschap uit.”
• “De verdubbeling van de sterfte is spectaculair.
Ik zou dus niet durven zeggen dat het heel
goed gaat met het bos.”

16. 2. “Het gaat goed met de bossen in Nederland.”
Statline
Wat kun je via het
CBS te weten komen
over het bos in
Nederland?
Probeer in ieder geval
een beeld te krijgen
van het bosoppervlak
gedurende de 20e
eeuw.
Nederlandse bossen zijn
er niet beter aan toe
dan ooit –
Nieuwscheckers

17. 3. “Groente en fruit 40% duurder, suiker 20%
goedkoper.”
Bron: NRC

18. 3. “Groente en fruit 40% duurder, suiker 20%
goedkoper.”
• Oproep Marjolein Moorman,
wethouder Amsterdam
• Medeondertekend door 92
politici, organisaties en
wetenschappers.

19. 3. “Groente en fruit 40% duurder, suiker 20%
goedkoper.”
• Diezelfde dag een artikel in
Trouw
• Dit werd vervolgens
overgenomen als nieuwsbericht,
o.a. door NRC.

20. 3. “Groente en fruit 40% duurder, suiker 20%
goedkoper.”
• De bron van de claim is een
onderzoek van FoodWatch
• Aan de slag!
• Prijsontwikkeling sinds 2000

21. 3. “Groente en fruit 40% duurder, suiker 20%
goedkoper.”
• Gebruik de CPI (Consumenten
Prijs Index)
• Dan zie je dat:
• Cijfers zijn verouderd
• Suiker, zoetwaren en ijs
• Inflatie
• Groenten en fruit inderdaad 40%
duurder, suiker echter niet 20%
goedkoper – Nieuwscheckers

22. 3. “Groente en fruit 40% duurder, suiker 20%
goedkoper.”

23. 3. “Groente en fruit 40% duurder, suiker 20%
goedkoper.”

24. 3. “Groente en fruit 40% duurder, suiker 20%
goedkoper.”

25. 3. “Groente en fruit 40% duurder, suiker 20%
goedkoper.”

26. Intermezzo: Datawrapper
Voordelen:
• Makkelijk te gebruiken
• Transparant
• Datawrapper: Create charts, maps,
and tables

27. 4. “Reizen met de trein dubbel zo duur als vliegen.”
Bron: NOS

28. 4. “Reizen met de trein dubbel zo duur als vliegen.”

29. 4. “Reizen met de trein dubbel zo duur als vliegen.”
Link

30. 5. “Groeiend aantal wolven in Drenthe bijten steeds meer
schapen.”
Bron: Schaapsherder Marianne Duinkerken in NRC
Probeer de data te vinden
waarmee je dit kunt checken.
Als dit gelukt is, kijk of je snel met
Datawrapper je bevindingen
duidelijk kunt maken.

31. 5. “Groeiend aantal wolven in Drenthe bijten steeds meer
schapen.”
Ruwe data
• BIJ12 verzamelt gegevens en
rapporteert een paar keer per
jaar

32. 5. “Groeiend aantal wolven in Drenthe bijten steeds meer
schapen.”
Ruwe data
• BIJ12 deelt ook het bronbestand.

33. 5. “Groeiend aantal wolven in Drenthe bijten steeds meer
schapen.”
Ruwe data
• Gegevens
betrouwbaar:
mensen moeten
melden voor
schadevergoeding

34. 5. “Groeiend aantal wolven in Drenthe bijten steeds meer
schapen.”

35. 5. “Groeiend aantal wolven in Drenthe bijten steeds meer
schapen.”

36. 6. “Het aantal zelfdodingen onder boeren neemt toe.”

37. 6. “Het aantal zelfdodingen onder boeren neemt toe.”
Ruwe data
• Piek in 2020 werd
als nieuwe normaal
gezien

38. 6. “Het aantal zelfdodingen onder boeren neemt toe.”
• Statline suggereert dat we zelfs 25,3
suicides verwachten ipv 11,5.

39. Reflectie: cijfers
• Er is vaak niet zoveel bekend
• Cijfers en uitkomsten zeggen weinig zonder goede verklaring
• Een onderbouwde mening is soms beter dan “uit onderzoek
blijkt…”

40. Technieken
• Rapport lezen
• Data bekijken
• Data interpreteren
• Vertrouwen in experts
• Vertrouwen in BIJ12/CBS

41. Schrijven
• Dicht bij de bewering blijven,
daarna eventueel uitweiden.
• Waar is leuker dan niet waar
• Helderheid voorop, ook in
toelichting

42. Vragen/
Opmerkingen?