Wartosci w makro i mikroekonomii

Wartości chrześcijańskieWartości chrześcijańskie
w makro i mikroekonomiiw makro i mikroekonomii
Krzysztof Mądel SJ
http://madel.jezuici.pl
Warszawa 31 maja 2012

Wartości chrześcijańskie w mikro i makroekonomii
 Źródła blibijne i rys historyczny
 Katalog wartości
 Etyka w makroekonomii
 Etyka w mikroekonomii

Teologia pracy
„Na początku stworzył (bara’) Bóg niebo i ziemię.” (Rdz 1, 1)
„Bereshit bara Elohim et hashamayim ve’et ha’arets.”
Michał Anioł, Kaplica Sykstyńska, 1508-1512

Teologia pracy
„Bóg widział, że wszystko, co uczynił (’asaw), było bardzo dobre”
(Rdz 1,31)

Teologia pracy: stworzyć i czynić
bara’ (stworzyć)
 1) to create, shape, form 1a) (Qal) to shape, fashion, create (always with God as subject)
1a1) of heaven and earth 1a2) of individual man 1a3) of new conditions and circumstances
1a4) of transformations 1b) (Niphal) to be created 1b1) of heaven and earth 1b2) of birth
1b3) of something new 1b4) of miracles 1c) (Piel) 1c1) to cut down 1c2) to cut out 2) to be
fat 2a) (Hiphil) to make yourselves fat
 Usage: create 42, creator 3, choose 2, make 2, cut down 2, dispatch 1, done 1, make fat 1
’asah (czynić)
 1) to do, fashion, accomplish, make 1a) (Qal) 1a1) to do, work, make, produce 1a1a) to do
1a1b) to work 1a1c) to deal (with) 1a1d) to act, act with effect, effect 1a2) to make 1a2a) to
make 1a2b) to produce 1a2c) to prepare 1a2d) to make (an offering) 1a2e) to attend to, put
in order 1a2f) to observe, celebrate 1a2g) to acquire (property) 1a2h) to appoint, ordain,
institute 1a2i) to bring about 1a2j) to use 1a2k) to spend, pass 1b) (Niphal) 1b1) to be done
1b2) to be made 1b3) to be produced 1b4) to be offered 1b5) to be observed 1b6) to be used
1c) (Pual) to be made 2) (Piel) to press, squeeze
 Usage: do 1333, make 653, wrought 52, deal 52, commit 49, offer 49, execute 48, keep 48,
shew 43, prepare 37, work 29, do so 21, perform 18, get 14, dress 13, maker 13, maintain 7,
misc 154

Teologia pracy
Ignacy Loyola (1491-1556):
„Bóg mieszka w stworzeniach (habitat in
creaturis) : w żywiołach dając im istnienie,
w roślinach dając im życie i wzrost, w
zwierzętach dając im czucie, w ludziach
darząc ich rozumnością. I we mnie także
mieszka, dając mi być, żyć, czuć i
rozumem mię darząc...” (CD 235).

Teologia pracy
Ignacy Loyola, „Ćwiczenia duchowe”
(1522-24):
„Rozważać, jak Bóg działa i pracuje
(operatur et laborat) dla mnie we
wszystkich rzeczach stworzonych na
obliczu ziemi. Znaczy to, że
postępuje tak, jak ktoś pracujący
(habet se ad modum operantis). I tak
w niebiosach, w żywiołach, w
roślinach, owocach, trzodach itd.,
dając [wszystkiemu] istnienie,
zachowując, darząc wzrostem i
czuciem itd.” (ĆD 236).

Teologia pracy: praca jako pokuta za grzech
„…przeklęta niech będzie ziemia z twego powodu: w trudzie będziesz zdobywał od niej
pożywienie dla siebie po wszystkie dni twego życia. Cierń i oset będzie ci ona rodziła, a
przecież pokarmem twym są płody roli. W pocie więc oblicza twego będziesz musiał
zdobywać pożywienie, póki nie wrócisz do ziemi, z której zostałeś wzięty; bo prochem
jesteś i w proch się obrócisz!” (Rdz 3)
„Jahwe wydalił go z ogrodu Eden, aby uprawiał tę ziemię, z której został wzięty.”

Chrześcijańska etyka
pracy
Życie monastyczne
w Egipcie,
Palestynie, Syrii
i Kapadocji
w IV-VI w.

Chrześcijańska etyka pracy
Ważniejsze klasztory w Europie do połowy XII wieku.

Teologia pracy
Dominikanie na początku XIV w.

Teologia pracy
Franciszkanie na początku XIV w.

Teologia pracy
Dante Alighieri (1265-1321), Convivium:
 „Siedem pierwszych [sfer niebieskich]
należy do planet, wyżej znajdują się dwa
nieba ruchome, a jeszcze wyżej, ponad
wszystkimi jest niebo spokojne. Tym
siedmiu pierwszym [sferom] odpowiada
siedem nauk trivium i quadrivium, to jest
Gramatyka, Dialektyka, Retoryka,
Arytmetyka, Muzyka, Geometria i
Astronomia. Niebu ósmemu, czyli
gwiaździstemu odpowiada wiedza naturalna,
zwana inaczej Fizyką, a także wiedza
pierwsza, czyli Metafizyka. Dziewiątemu
niebu odpowiada wiedza moralna, zaś
najwyższemu, spokojnemu niebu odpowiada
wiedza boska, która zwie się Teologią.”
 Starożytna koncepcja artes liberales spycha
pracę manualną poza margines, niemal poza
okrąg realnego świata, z drugiej jednak
strony, bardzo wysoko wynosi wszystkie
akty rozumu, woli i pamięci.

Artes liberales
Gregor Reisch (1467-1525), Margarita
philosophica (Perła filozofii), wyd.
1503.
Podręcznik akademicki popularny
pierwszej połowie XVI wieku. W
siedmiu pierwszych rozdziałach
przedstawia sztuki wyzwolone
(systematyka Varrona): logikę,
retorykę i gramatykę (trivium) oraz
arytmetykę, muzykę, geometrię i
astronomię (quadrivium), a w
kolejnych pięciu dalsze dyscypliny
uniwersyteckie: naukę o żywiołach,
meteorologię, alchemię, królestwa
roślin i zwierząt, optykę, pamięć,
niebo, piekło i czyścieć, a w
ostatnim rozdziale filozofię moralną.

Poeta quasi creator
Maciej Kazimierz Sarbiewski SJ (1595-1640), barokowy
poeta łaciński uwieńczony najwyższymi wtedy laurami
poetyckim, w traktacie De perfecta poesi, znanym w
europejskich kręgach z licznych odpisów (wyd. 1954),
nadaje poecie miano „jakby stwórcy” (quasi creator),
zaś a dzieło poetyckie nazywa „jakby na nowo
stworzonym” na wzór Boga (instar Dei).
Lyricorum libri, frontyspis wg szkicu Paula Rubensa, Antwerpia 1632.

Siena i Grosseto
Położona w górzystej Toskanii Siena aż do XVI w. była suwerenną
republiką. Okres swojego największego rozkwitu przeżywała w XIII
i XIV w., kiedy działali tu Duccio di Buoninsegna, Pietro Lorenzetti i
Vecchietta, a władzę nad miastem sprawowała Rada Dziewięciu
(gibelini). Życie społeczne ówczesnej Sieny było bardzo intensywne.
Nie inaczej jest dzisiaj. W Sienie działają stowarzyszenia
mieszkańców zwane kontradami. Przynależność do nich nie jest
obowiązkowa, mieszkańcy jednak chętnie do nich wstępują, płacąc
ustalone składki. Kontrada obejmuje mieszkańców kilku
sąsiadujących ulic, a jej członkowie (contradoi) dobrze się znają. W
kontradowym klubie można pogawędzić z sąsiadami, pograć w
szachy, przejrzeć gazety, wypić lampkę wina. Często spotykają się
tam całe rodziny. Kilka razy do roku spotyka się cała kontrada.
Wielkim wydarzeniem społecznym w Sienie jest słynne Palio delle
contrade. W pierwszym dniu nowenny przed odpustem Madonny z
Provenzano kontrady wstawiają do wyścigu konia z jeźdźcem, choć
tak naprawdę, ważny jest sam koń, bo to on wygrywa gonitwę, nawet
jeśli jeździec (fantino) spadnie – po czym rozpoczynają się biegi
eliminacyjne, kolejne próby i prezentacje, a wreszcie sam bieg
finałowy. Po wyścigu rozpoczyna się świętowanie. Zwycięska
kontrada zobowiązana jest wystawić kolację całemu miastu.

Siena i Grosseto
Tymczasem w nieodległym Grosseto nic takiego się nie dzieje.
Grosseto jeszcze do niedawna było bardzo małym miastem,
położonym na bagiennej równinie nad Morzem Tyrreńskim. Po II
wojnie światowej okoliczne ziemie poddano melioracji, a ludność
napływająca do szybko rozrastającego się miasta znalazła pracę m.in.
w fabrykach włókienniczych i amerykańskiej bazie lotniczej. W
Grosseto nie jednak ma kontrad (podejmowano próby ich
zawiązania), toteż aktywność społeczna obywateli jest prawie żadna,
a więc dokładnie taka na osiedlach naszych polskich miast. Turysta
odwiedzający Sienę i Grosseto natychmiast dostrzega różnice w
stanie przestrzeni publicznej i oferty kulturalnej w obu miast.
Ważniejsze są jednak te różnice, których na pierwszy rzut oka nie
widać. Otóż w Sienie prawie nie ma narkomanii, przestępczość jest
bardzo niska, nikt też nie dostrzega konfliktu pokoleń, natomiast
Grosseto zajmuje jedno pierwszych miejsc w kraju pod względem
stopy bezrobocia, ilości popełnianych przestępstw i spożycia
narkotyków, ustępując jedynie sycylijskiemu Palermo.
Grosseto. Widok miasta z lotu ptaka.
Romańska katedra pw. św. Wawrzyńca.
Palazzo Aldobrandeschi.

Siena i Grosseto
Zarówno w Sienie jak i w Grosseto państwo włoskie zapewnia
dokładnie takie same świadczenia publiczne każdemu z
mieszkańców. Rzecz w tym, że dla mieszkańców Sieny są one
jedynie działaniem pomocowym (subsydiaryzm), gdyż główny nurt
ich życia społecznego toczy się w ich najbliższym sąsiedztwie, w
kontradzie, w mieście, w parafii. Tymczasem mieszkańcy Grosseto
wszystkich tych odniesień są pozbawieni. Nic zatem dziwnego, że
nie potrafią łatwo znaleźć pracy, częściej popadają w konflikty i
patologiczne uzależnienia. Ich życie społeczne jest po prostu ubogie.
Państwowe służby publiczne, a więc ochrona zdrowia, oświata,
policja, system emerytalny, nie są w stanie im pomóc, gdyż oni sami
nie umieją z nich korzystać, a nade wszystko spodziewają się po nich
znacznie więcej niż powinni. Dla mieszkańców Grosseto służby
państwowe są niemal wszystkim, co posiadają jako obywatele.
Tymczasem dla mieszkańców Sieny służby publiczne są jedynie
„miłym dodatkiem”.
Siena. Panorama miasta.
Palio delle contrade na rynku.

Teologia pracy
Jan Kalwin (1509-1569):
 Uzupełnia luterańską zasadę sola Scriptura, sola fide, sola
gratia, solus Christus (tylko Pismo, tylko wiara, tylko łaska,
tylko Chrystus) przez własną soli Deo gloria (tylko Bogu
chwała), akcentując bezinteresowność ludzkich czynów.
 Przyjmuje za Lutrem zasadę darmowego usprawiedliwienia
grzeszników przez Boga, a jednocześnie kładzie nacisk na
uświęcenie tych, którzy zostali usprawiedliwieni. Dokonuje
„sekularyzacja świętości”, przemieszczenia „sfery ludzkiej
egzystencji w perspektywie uświęcenia boskiego i ludzkiego.
Jest to uświęcenie życia, którego główną podporą jest
uświęcenie pracy” (A. McGrath).
 Tworząc swoistą „ascezę wewnątrzświatową” (M. Weber),
sprzyja zanikowi struktur feudalnych i rozwojowi kapitalizmu.
Pomnażanie bogactw przestaje być grzeszne, jeśli tylko sprzyja
ascezie, wysoką rangę zyskują cnoty społeczne, wstrzemięźliwy
styl życia, surowość obyczajów, uświęcenie pracy manualnej
traktowanej jako powołanie od Boga, pilność w pracy
zawodowej, gromadzenie dóbr nie do konsumpcji, lecz w celu
odpowiedniego dalszego wykorzystania.

Redukcje paragwajskie
W latach 1509-1767 na terenie
dzisiejszego Paragwaju,
Urugwaju, Brazylii, Argentyny i
Boliwii (wtedy ziem
portugalskich i hiszpańskich)
jezuici założyli ok. 150 osad
zwanych redukcjami, w których
żyło ok. 150 tys. Indian z
plemion Guaraní, Tupi i
Chiquitos. Pierwsza redukcja San
Ignacio Guazú powstała nad
Paraną w r. 1609, tuż po dekrecie
Cedula magna, w którym król
Hiszpanii stwierdzał, że „Indianie
powinni być tak tak samo wolni
jak Hiszpanie”. Indianie żyjących
w redukcjach mieli obowiązek
przepracowania kilku godzin
dziennie na plantacjach
należących do redukcji.
Głównym źródłem dochodów był
eksport yerba mate.
Ruiny kościoła św. Michała Archanioła w São Miguel das
Missões w Płd. Brazylii. Wieś złożono pod koniec XVII w.,
a barokowy kościół wzniesiono z piaskowca w latach 1735-
1745. Po zawarciu Traktatu Madryckiego przez Hiszpanię i
Portugalię w 1750 r. redukcja została częściowo zniszczona
przez wojsko, a później opuszczona i rozgrabiona.

Teologia pracy. Aspekt przedmiotowy
Przypowieść o robotnikach w winnicy, Mt 20
 płaca minimalna? denar (rzym.), drachma (gr.), szekla (hebr.)
 osoba (tu: najemnik) jako najcenniejsza wartość firmy
Przypowieść roztropnym zarządcy, Łk 16
 restrukturyzacja wierzytelności, 50 beczek oliwy zamiast 100
Przypowieść o złych zarządcach winnicy, Mk 12
 potępienie złego zarządzania, złego stosunku do własności, dzierżawy
Przypowieść od dwóch dłużnikach, Mt 18, 24; Łk 7, 41
 anulowanie bajońskich złych długów, 10 tys. talentów (x 85kg złota) (Mt), 500
denarów (Łk), w imię normalizacji stosunków, odtworzenia płynności
 napiętnowanie braku umiejętności złych wierzytelności
Przypowieść o talentach, Mt 25, 14
 pochwała kreatywności, inwestownaia i zysku
Przypowieść o synu marnotrawnym, Łk 15
 przestroga nt. złego obrotu udziałami
 i złego ich rozpoznania

„Jeśli cię kto zaprosi na ucztę, nie zajmuj pierwszego
miejsca, by czasem ktoś znakomitszy od ciebie nie
był zaproszony przez niego (...) i wówczas musiałbyś
ze wstydem zająć ostatnie miejsce...”
Teologia pracy
S. Köder, „Le repas avec le pécheurs”
Jezus na uczcie u przywódcy
faryzeuszów, Lk 14, 1

„Gdy będziesz zaproszony, usiądź na ostatnim
miejscu. Wtedy przyjdzie gospodarz i powie ci:
«Przyjacielu, przesiądź się wyżej» – i spotka cię
zaszczyt wobec wszystkich współbiesiadników...”
Teologia pracy

„Gdy wydajesz obiad lub wieczerzę, nie zapraszaj
swoich przyjaciół ani braci, ani krewnych, ani
zamożnych sąsiadów, aby i oni cię nie zaprosili i
wówczas miałbyś odpłatę...”
Teologia pracy

„Lecz zaproś ubogich, ułomnych, chromych i
niewidomych, a będziesz szczęśliwy, ponieważ oni
nie mają czym tobie się odwdzięczyć – odpłatę
otrzymasz bowiem przy zmartwychwstaniu
sprawiedliwych...”
Teologia pracy

1. Każda osoba zasługuje na szacunek.
2. „Pierwsze miejsce” może wieść na manowce.
2. „Ostatnie miejsce” może przywrócić godność.
4. „Zapraszanie ostatnich” stanowi wartość obiektywną.
5. „Zapomnienie o sobie” jest korzystne dla wszystkich.
Teologia pracy

Teoria gier Johna F. Nasha
John von Neumann i O. Morgenstern są autorami teorii gier dwuosobowych o
sumie zero, która zalazła zastosowanie w analizach militarnych. John F.
Nash w roku 1950 wprowadził rozróżnienie na gry typu kooperatywnego
oraz gry nie-kooperatywne, bardziej podstawowe, w których uczestnicy
nie negocjują warunków gry, a następnie opisał je w równaniach
matematycz-nych, co pozwoliło na zastosowanie teorii gier w naukach
szczegółowych.
John Forbes Nash (Nobel 1994) dowiódł, że wieloosobowe, nie-kooperatywne gry posiadają
punkt równowagi (Nash equilibrium). Jest nim taki zbiór strategii stosowanych przez
różnych graczy, w którym żaden z graczy nie może wygrać jedynie w oparciu o zmianę
własnej strategii.
Spektakularnym przykładem zastosowania teorii gier była „wielka aukcja” w 1994 r., w czasie
której rząd amerykański przekazał większą cześć spektrum elektromagnetycznego
użytkownikom komercyjnym, efektywnie relokując zasoby i zarabiając ok. 10 mld
dolarów.
Z kolei wymownym przykładem zlekceważenia teorii gier była podobna aukcja w Nowej
Zelandii, w czasie której rząd uzyskał zaledwie 15% spodziewanej sumy przychodów,
pasmo elektromagnetyczne zostało podzielone w sposób bardzo chaotyczny, a jednemu ze
studentów udało się nabyć stację telewizyjną za 1 dolara.
John F. Nash, Noncooperative Games, Proc. Nat. Acad. Sci. USA 36 (1950) 48-49; John Milnor, John Nash and “A
Beautiful Mind”, Notices of the AMS, 45 (1998) 1329-1332.

Chrześcijańskie zasady porządku
społecznego
„Liberty is not the power of doing what we like,
but the right of being able to do what we ought”
Lord Acton

Sprawiedliwość jako konstytucja społeczna
o b y w a t e l e
personalizm i solidaryzm, prawa człowieka
sprawiedliwosc
wymienna

sprawiedliwosc
legalna
polityczna
społeczna
o b y w a t e l e
d o b r o w s p ó l n e
sprawiedliwosc
dystrybutywna
sprawiedliwosc
wymienna

o b y w a t e l e
sprawiedliwość
wymienna
aspekt osobowy
aspekt instytucjonalny

sprawiedliwość
legalna
polityczna
społeczna
o b y w a t e l e
sprawiedliwość
dystrybutywna
personalizm i solidaryzm, prawa człowieka
sprawiedliwość
wymienna
subsydiaryzm

Pomocniczość
Leon XIII, „Rerum novarum”, 1891:
 „Chcieć, żeby władza świecka przenikała swym rządem aż do
wnętrza domu, jest błędem wielkim i zgubnym. Z pewnością
jeśli się jakaś rodzina znajdzie w wielkich trudnościach i bez rady,
że sama z nich się wyzwolić nie może, jest rzeczą słuszną, by jej w
tych ostatecznościach państwo udzieliło pomocy; rodziny bowiem
są cząstkami państwa.”
 „Tu jednak winni się wstrzymać kierownicy państw; natura nie
pozwala przekraczać tych granic. Władza ojcowska jest tego
rodzaju, iż ani zniknąć nie może, ani być pochłoniętą przez
państwo; to samo i wspólne z życiem ludzkim ma źródło. (…) Jeśli
socjaliści, odsuwając w cień powagę rodziców, wprowadzają w jej
miejsce opatrzność państwową, grzeszą przeciw naturalnej
sprawiedliwości i rozrywają jedność rodziny” (par. 11).

Socjalizm jako utrata podmiotowości
Jan Paweł II, „Centesimus annus”, 1991:
 „Podstawowy błąd socjalizmu ma charakter antropologiczny.
Rozpatruje on bowiem pojedynczego człowieka jako zwykły
element i cząstkę organizmu społecznego, tak że dobro jednostki
zostaje całkowicie podporządkowane działaniu mechanizmu
ekonomiczno-społecznego; z drugiej strony utrzymuje on, że
dobro jednostki można urzeczywistnić nie uwzględniając jej
samodzielnego wyboru i niezależnie od przyjęcia przez nią w
sposób indywidualny i wyłączny odpowiedzialności za dobro czy
zło.”

Solidarność a rola państwa
 Państwo winno w sposób pośredni i bezpośredni kształtować
właściwą kulturę pracy oraz umożliwiać pracownikom pełniejszy
udział w życiu przedsiębiorstwa:
 „Pośrednio i zgodnie z zasadą pomocniczości, stwarzając warunki
sprzyjające swobodnej działalności gospodarczej, która mogłaby
zaofiarować wiele miejsc pracy i źródeł zamożności.
 Bezpośrednio i zgodnie z zasadą solidarności, ustalając w obronie
słabszego pewne ograniczenia autonomii tych, którzy ustalają
warunki pracy; a w każdym przypadku zapewniając minimum
środków utrzymania pracownikowi bezrobotnemu” (par. 15).

Pomocniczość jako przywracanie podmiotowości
Jan Paweł II, „Laborem exercens”, 1981:
[W kontekście przeciwdziałania bezrobociu:] „Winna to być troska
całościowa, która ostatecznie spoczywa na barkach państwa, ale
która nie może oznaczać jednokierunkowej centralizacji ze strony
władz państwowych. Chodzi natomiast o trafną i celową
koordynację, w ramach której być winna zagwarantowana
inicjatywa poszczególnych osób, samodzielnych grup, ośrodków i
lokalnych warsztatów pracy - zgodnie z tym, co już wyżej
powiedziano o podmiotowym charakterze pracy ludzkiej.”

Podmiotowość jako inicjatywa gospodarcza
Jan Paweł II, „Solicitudo rei socialis”, 1987:
„Należy zauważyć, że w dzisiejszym świecie – wśród wielu praw
człowieka – ograniczane jest prawo do inicjatywy gospodarczej,
które jest ważne nie tylko dla jednostki, ale także dla dobra
wspólnego. Doświadczenie wykazuje, że negowanie tego prawa,
jego ograniczanie w imię rzekomej „równości” wszystkich w
społeczeństwie, faktycznie niweluje i wręcz niszczy
przedsiębiorczość, czyli twórczą podmiotowość obywatela. W
rezultacie kształtuje się w ten sposób nie tyle równość, ile
„równanie w dół”.

Rynek jako system uniwersalny
„Jeszcze niedawno głoszono tezę, że kraje uboższe, aby się
rozwijać, muszą się odizolować od rynków światowych i zaufać
jedynie własnym siłom. Doświadczenia ostatnich lat wykazały, że
kraje, które wybrały izolację, zatrzymały się lub cofnęły w rozwoju,
natomiast posunęły się naprzód te, które umiały się włączyć w
ogólny system wzajemnych powiązań gospodarczych na poziomie
międzynarodowym. Wydaje się zatem, że największym problemem
jest uzyskanie równoprawnego dostępu do rynku
międzynarodowego, opartego nie na jednostronnej zasadzie
eksploatacji zasobów naturalnych, ale na lepszym wykorzystaniu
potencjału ludzkiego72” (par. 33).

Rynek jako najlepszy instrument wymiany
„Wydaje się, że zarówno wewnątrz poszczególnych narodów, jak i
w relacjach międzynarodowych wolny rynek jest najbardziej
skutecznym narzędziem wykorzystania zasobów i zaspokajania
potrzeb. ” (par. 34).

Kultura jako fundament ekonomii
„Gospodarka (…) jest tylko pewnym aspektem i wymiarem złożonej
działalności ludzkiej. Jeżeli (…) się ją absolutyzuje i produkcja oraz
konsumpcja towarów znajdują się ostatecznie w centrum życia
społecznego, stając się dlań jedyną, nie podporządkowaną żadnej
innej wartością, to przyczyny szukać należy nie tylko i nie tyle w
samym systemie gospodarczym, co w fakcie, że cały system
społeczno-kulturalny, zapoznając wymiar etyczny i religijny, został
osłabiony i ogranicza się już tylko do wytwarzania dóbr i
świadczenia usług” (par. 39).

Ekonomia jako (pierwsza?) forma wspólotny
„Z chrześcijańskiej koncepcji osoby wypływa natomiast w sposób
konieczny właściwa wizja społeczeństwa. Według Rerum novarum i
całej nauki społecznej Kościoła, wyrazem społecznej natury
człowieka nie jest jedynie państwo, ale także różne grupy pośrednie,
poczynając od rodziny, a kończąc na wspólnotach gospodarczych,
społecznych, politycznych i kulturalnych, które jako przejaw tejże
ludzkiej natury posiadają - zawsze w ramach dobra wspólnego - swą
własną autonomię. To właśnie nazwałem ‘podmiotowością’
społeczeństwa, która wraz z podmiotowością jednostki, została
unicestwiona przez ‘socjalizm realny’” (par. 13).

Afirmacja przedsiębiorczości
„Niegdyś decydującym czynnikiem produkcji była ziemia, a później
kapitał, rozumiany jako wyposażenie w maszyny i dobra służące
jako narzędzie, dziś zaś czynnikiem decydującym w coraz
większym stopniu jest sam człowiek; to jest jego zdolności
poznawcze, wyrażające się w przygotowaniu naukowym, zdolności
do uczestniczenia w solidarnej organizacji, umiejętność wyczuwania
i zaspokajania potrzeb innych ludzi” (par. 32).

Przedsiębiortwo jako kapitał ludzki
„Integralny rozwój osoby ludzkiej w pracy nie stoi w sprzeczności,
lecz raczej sprzyja większej jej wydajności i skuteczności, choć
może osłabić ugruntowany porządek władzy. Przedsiębiorstwa nie
można uważać jedynie za „zrzeszenie kapitałów”; jest ono
równocześnie „zrzeszeniem osób”, w skład którego wchodzą w
różny sposób i w różnych zakresach odpowiedzialności zarówno ci,
którzy wnoszą konieczny do jego działalności kapitał, jak i ci,
którzy w tę działalność wnoszą swą pracę. Dla osiągnięcia tych
celów potrzebny jest wciąż jeszcze wielki związkowy ruch
pracowników, zmierzający do wyzwolenia oraz integralnej promocji
osoby ludzkiej.” (par. 43).

Nowa ekonomia. Woda, ziemia, powietrze i...
Robbie Robertson, The Three Waves of Globalisation: A History of a Developing Global Consciousness, Zed Books, London 2003.
Pierwsza fala globalizacji, 1492
 Zachodni kolonializm, handel morski, dobra nieprzetworzone
 Portugalia, Hiszpania, Francja, Anglia, Holandia
Druga fala globalizacji, 1800
 Industrializacja, energia z paliw kopalnych
 Anglia I p. XIX w., Francja i Niemcy II p. XIX w., USA, Europa
Trzecia fala globalizacji, 1980
 Nowe technologie obróbki informacji (komputer osobisty, Internet).
 Eksport wyrobów przemysłowych krajów rozwijających się wzrósł z 25% w
1980 do pond 80% w 1998. Beneficjentami tych zmian są m.in. Brazylia,
Chiny, Węgry, Indie, Meksyk.
 W latach 1980-2000 24 kraje rozwijające się (3 mld mieszkańców) podwoiły
stosunek dochodów z handlu zagranicznego do PKB. PKB liczony na jednego
mieszkańca wzrastał w tych krajach co roku średnio o 1% w latach 1960., 3% w
1970., 4% w 1980., 5% w latach 1990. Inne kraje rozwijające się (ok. 2 mld
ludzi) notowały spadek PKB.
Czwarta fala globalizacji, XXI w.
 Polityczna umowa regulująca warunki handlu (Antoni Z. Kamiński)
 Inc.? TQM? WWW? Komunikacja w czasie rzeczywistym? Odnawialne źródła
energii? Zrównoważony rozwój? Kultura?

Rolnictwo, przemysł, czy usługi?
0
20
40
60
80
100
1810 1900 1999
Zatrudnienie w USA w %, 1999
usługi
przemysł
rolnictwo i kopalnictwo
Toiling from there to here, The Economist Dec 25th 1999.

Rolnictwo, przemysł, surowce jako towar eksportowy
0
20
40
60
80
100
1965 70 75 80 85 90 95 2000
Eksport krajów rozwijających się, w %
wyroby przemysłowewyroby przemysłowe
minerałyminerały
produkty rolneprodukty rolne
Some win, some lose, The Economist Dec 5th 2001.Some win, some lose, The Economist Dec 5th 2001.

Nowi tytani
The New Titans, The Economist, Sep 14th 2006

Warto studiować
70
80
90
100
110
120
1979 81 83 85 87 89 93 95 97 1999
Średnie zarobki tygodniowe* mężczyzn w USA, 1979=100
* przy uwzględnieniu inflacji
Zródło: US Departament of Labour
absolwenci koledżówabsolwenci koledżów
absolwenci szkół średnichabsolwenci szkół średnich
uczniowie, którzy nie ukończyliuczniowie, którzy nie ukończyli
szkół średnichszkół średnich
Absolwenci koledżów w stosunku do:
1979 1999
1.3 absolwentów szkół średnich 1.7
1.6 nie kończący szkoły 2.5
Labour pains, The Economist, Sep 21st 2000Labour pains, The Economist, Sep 21st 2000

Odsetek osób w wieku 15-64 lata zatrudnionych w usługach*
w stosunku do ogółu
zatrudnionych w krajach OECD, 2002
* Kategoria obejmuje wszystkie rodzaje usług: komunalne, społeczne i indywidualne.
Zródło: OECD
Nowa ekonomia. Brak usług to bezrobocie
Węgry
Polska
50
55
60
65
70
75
80
85
25 30 35 40 45 50 55 60 65
Odsetek osób (w wieku 15-64) pracujących w usługach, %
Odsetekosób(wwieku15-64)pracujących,%
Norwegia
USA
Dania
Szwecja
Wielka Brytania
Holandia
Nowa Zelandia
Szwajcaria
Kanada
Australia
Japonia
Finlandia
Niemcy
Luksemburg
Portugalia
EU
IrlandiaAustria
Francja
Belgia
Korea
HiszpaniaGrecja
Włochy
Słowacja
Korelacja = 0,88
T-statistic = 9.34

World Values Survey, University of Michigan, 2003. Cf. Living with a superpower, The Economist, 2 Jan 2003.
● Japonia
Szwecja ●
Norwegia
● Dania
●
Rosja
●
Holandia
●Szwajcaria
●
● Niemcy
Finlandia
●
Bułgaria
●
Chiny
●
●
Korea
Płd.
● Irlandia
● USA
Australia ●
Luksemburg
●
● Austria●
Wielka
Brytania
● Islandia
Francja
● ●
Belgia
Ukraina ●
Estonia
●
Litwa
●
Białoruś
● ●
Czarnogóra
● Kanada
● Węgry
Iran●
Tanzania
●
Rumunia ●
Macedonia ●
● Kolumbia
● Wenezuela
● Meksyk
● Chile
● Gruzja
Jordania
●
Puerto Rico
●Salwador
●
Polska
●
Indonezja ●
●
Uganda
● Argentyna
● Dominikana
●
Egipt
●
Maroko
●
Zimbabwe
Ghana
●
wartości egzystencjalne wartości auto-ekspresyjnewartości egzystencjalne wartości auto-ekspresyjne
●
Hiszpania
● Peru
Filipiny
●
Nigeria
●
● Brazylia
Włochy
●
RPA ●
Wietnam
●
● Nowa
Zelandia
A f r y k a
A z j a
K a t o l i c k a
E u r o p a
A m e r y k a
Ł a c i ń s k a
A n g l o s a s k i e
W s c h o d n i a
E u r o p a Ś r o d k o w o –
P r o t e s t a n c k i e
P o k o m u n i s t y c z n eP o k o m u n i s t y c z n e
wartościtradycyjnewartościlaickiewartościtradycyjnewartościlaickie
K o n f u c j a ń s k i e
Narody i wartości
Tajwan
●
Mołdawia
●
Łotwa ● ●
Serbia
● Albania
●
Słowacja
Chorwacja
●● Bośnia
●
Słowenia
●
Czechy
● Azerbejdżan
●
Armenia
●
Indie
Turcja
●
Światopogląd (pionowo)
Wartości tradycyjne to religia,
rodzina, ojczyzna, silne poczucie
tożsamości narodowej. Rodzice
domagają się od dzieci posłu-
szeństwa, chcą, żeby dzieci
spełniały ich oczekiwania,
odrzucają aborcję, eutanazję,
rozwody, samobójstwo.
Wartości laickie zawierają
katalog wartości przeciwnych.
Jakość życia (poziomo)
Wartości egzystencjalne
są istotne dla ludzi walczących
na co dzień o przetrwanie, o bez-
pieczeństwo fizyczne i ekonomiczne.
Ludzie żyjący w poczuciu zagrożenia z
reguły okazują niechęć wobec cudzo-
ziemców, mniejszości seksualnych, osób
chorych na AIDS, stronią także od
aktywności politycznej, nawet od pisania
petycji, uważają, że mężczyźni są lepszymi
liderami politycznymi niż kobiety.
Wartości auto-ekspresyjne zawierają
katalog wartości przeciwnych.
Opracowano na podstawie kwestionariuszy
wysyłanych w ciągu ostatnich 25 lat do
mieszkańców 78 krajów (85% populacji).

Stara i nowa ekonomia. Organizacja produkcji
Fordyzm Postfordyzm
Negocjacje zbiorowe Negocjacje prowadzone na szczeblu lokalnym
lub firmy
Uspołecznienie bogactwa (państwo
dobrobytu)
Prywatyzacja potrzeb zbiorowych oraz
zabezpieczenia społecznego; pomoc
charytatywna
Centralizacja Decentralizacja i zaostrzająca się konkurencja
międzyregionalna
Państwo lub miasto „subsydiujące” Państwo lub miasto przedsiębiorcze
Krajowa polityka regionalna Terytorialne (sub-krajowe) polityki regionalne
Badania i rozwój finansowane przez
przedsiębiorstwa
Badania i rozwój finansowane przez sektor
publiczny.
Wiodąca rola sektora publicznego w tworzeniu
innowacji
Źródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), DŹródło: Grzegorz Gorzelak, Reforma terytorialnej organizacji kraju: geneza, założenia, uzasadnienie, w: Idem (ed.), Decentralizacjaecentralizacja terytorialnejterytorialnej
organizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raportyorganizacji kraju: założenia, przygotowanie, ustawodawstwo, Raporty CASECASE nnr 21,r 21, Warszawa 1999,Warszawa 1999, ssss.. 9-209-20..

Stara i nowa ekonomia. Praca
Fordyzm Postfordyzm
Robotnik wykonuje pojedyncze, proste
czynności
Wielość zadań
Płaca akordowa (oparta o normy
techniczno-ekonomiczne)
Płaca wg stawki osobistej
Wysoka specjalizacja pracy Eliminacja wyspecjalizowanych czynności
Brak lub ograniczone szkolenia
zawodowe, brak podnoszenia
kwalifikacji w miejscu pracy
Długie szkolenie w miejscu pracy
Nacisk na ograniczanie zakresu
odpowiedzialności robotnika
Zwiększony nacisk na współodpowiedzialność
robotników
Brak pewności pracy i złe warunki dla
zatrudnionych czasowo; poszerzanie się
umów nieformalnych
Wysoka pewność pracy dla pracowników
podstawowych (zatrudnienie do emerytury)

Stara i nowa ekonomia. Kryteria lokalizacji inwestycji
Fordyzm Postfordyzm
Zasoby siły roboczej
Koszty robocizny
Kwalifikacje siły roboczej
Koszty robocizny
Łatwość nabycia surowców
Koszty transportu
Infrastruktura transportowa
Bliskość autostrady, lotniska międzynarodowego
Ponadregionalne połączenia kolejowe
Dostatek mocy Koszty energii
Specjalizacja lokalnego przemysłu Bliskość dostawców
Niskie podatki
Pomoc finansowa władz publicznych
Jakość administracji lokalnej
Opłaty lokalne
Usługi miejscowych banków
Wspieranie działalności gospodarczej
Jednostki obsługi biznesu, izby gospodarcze
Klimat Bliskość szkół wyższych i instytutów badawczych
Dobry wizerunek miasta/regionu
Komunikacja miejska
Mieszkania
Zaplecze medyczne
Życie kulturalne, możliwości wypoczynku

Jeffrey Sachs, A new map of the world, The Economist, Jun 24th 2000
Innowatorzy, adopterzy, outsiderzy
Technologiczni innowatorzy – dziesięć lub więcej patentów na milion mieszkańców.
Adoptujący nowe technologie – eksport wysokich technologii tworzy co najmniej 2% PKB.
Wykluczeni technologicznie – niski eksport high-tech, mało rejestrowanych patentów.

Jeffrey Sachs, A new map of the world, The Economist, Jun 24th 2000
Patenty i PKB

Pochwała pewnego monopolu. Prawa wyłączne
Dziesięć najbogatszych państw świata, w tym głównie USA, posiada dzisiaj 95% ogółu praw patentowych.
Rzymianie uznawali realne istnienie tajemnicy handlowej. Do tajemnic najlepiej strzeżonych na świecie
należał przez wieki chiński „patent” na produkcję jedwabiu.
Nowożytnej kulturze praw wyłącznych dały początek władze Wenecji, wydając w 1469 r. pierwszy znany
patent drukarski, a potem cały szereg kolejnych patentów i praw autorskich, którym Serenissima
zawdzięcza swą dzisiejszą świetność.
Niepisane brytyjskie prawo tajemnicy handlowej Amerykanie wcielili do Konstytucji USA z 1791 r. Już w
połowie XIX w. amerykański urząd patentowy rejestrował już ok. 20 tys. wynalazków rocznie.
Specjalna ustawa Kongresu (Bayh-Dole Act, 1980) zezwalająca uniwersytetom i organizacjom non-profit
na rejestrowanie praw patentowych do wynalazków powstających w programach finansowanych przez
budżet federalny, przynosi amerykańskiej gospodarce ok. 21 mld dolarów rocznie i tworzy co roku 180
tys. nowych miejsc pracy. Obecnie wydatki USA na badania naukowe i rozwój są prawie dwukrotnie
większe niż podobne wydatki krajów Unii Europejskiej (odpowiednio 225 mld i 140 mld dolarów),
wydajność amerykańskiej gospodarki rośnie dwukrotnie szybciej niż gospodarski unijnej, a różnice w
tempie rozwoju obu gospodarek, o czym nigdy dość przypominać, są jeszcze większe.
Polska. Uzyskanie patentu w Urzędzie Patentowym trwa od 5 do 7 lat. Uzyskanie świadectwa ochrony
znaku towarowego trwa 3-4 lata.
Konieczne jest przyspieszenie tych procedur, powołanie specjalistycznego sądownictwa patentowego oraz
usprawnienie prac sądów powszechnych, w których dochodzenie wszelkich praw własności ciągnie się
latami. Najważniejszym jednak zadaniem jest upowszechnienie podstawowej wiedzy z zakresu ochrony
praw patentowych.
Spośród 47.384 praw patentowych zarejestrowanych w 2002 r. w Europejskim Urzędzie Patentowym tylko
10 wywodziło się z Polski (0,02% ogółu). Tyle samo patentów zarejestrowała w tym urzędzie w tym
czasie Panama oraz Wyspy Bahama.

Source: OECD, Education at a Glance, 2002.
Wydatki na edukację wyższego szczebla w krajach OECD
Spending on tertiary education
% of GDP, 1999
0 0,5 1 1,5 2 2,5
Canada
US
Sweden
Denmark
Australia
Ireland
Netherland
France
Britain
Germany Public
Private

Nowa ekonomia: globalizacja interesów korporacyjnychNowa ekonomia: globalizacja interesów korporacyjnych
czy solidarności? Podsumowanieczy solidarności? Podsumowanie
 Globalna wymiana na rynku kapitału, towarów i usług służy tylko tym krajom,
które aktywnie w niej uczestniczą. Największą korzyść z globalizacji mogą
odnieść kraje najbiedniejsze, one także mogą najwięcej stracić.
 W latach 1990-2000 PKB liczony na osobę 24 krajów rozwijających się (3 mld mieszkańców)
przyrastał co roku średnio o 5%, a więc znacznie szybciej niż krajów uprzemysłowionych,
jednak PKB pozostałych krajów rozwijających się (2 mld ludzi) spadał średnio o 1%.
 Na globalnym rynku lepiej zorganizowani, lepiej wykształceni i bardziej
innowacyjni wygrywają bogatymi, lecz nieuporządkowanymi i biernymi.
 Postulat „inteligentnego państwa” jako promotora zrównoważonego rozwoju.
 Aktywna polityka edukacyjna, zwiększenie nakładów na badania i rozwój, walka z korupcją,
doskonalenie infrastruktury, zwłaszcza administracyjnej, wycofywanie się z bezpośredniej
aktywności na rynku usług publicznych i ubezpieczeń na rzecz funkcji kontrolnych, a wreszcie
formułowanie długofalowych strategii rozwoju i decentralizacja kompetencji wykonawczych.
 Globalna wymiana wymusza na wielkich korporacjach międzynarodowych
zachowanie minimalnych, stale rosnących standardów etycznych.
 Korporacje międzynarodowe płacą robotnikom więcej niż rodzimi przedsiębiorcy, zapewniają
także napływ kapitału i nowych technologii. Zagwarantowanie innych wartości (np.
zapobieganie narastaniu nierówności społecznych, odpływowi kapitału, dewastacji środowiska)
leży w gestii państwa.

Nowa ekonomia. Potrzebne inteligentne państwoNowa ekonomia. Potrzebne inteligentne państwo
Państwo posiadające metabolikę „informacyjną”, nie „energetyczną”
(A. Kępiński, F. N. Nash), czyli państwo zdolne do:
 absorbcji informacji o stanie środowiska
 identyfikacji punktów krytycznych
 wykorzystania tej informacji do stworzenia strategii rozwoju
społeczno-gospodarczego
Strategie „inteligentnego państwa”:
 Stabilizacja makroekonomiczna
 Konkurencyjność na rynku wewnętrznym
 Stabilność polityczna
 Praworządność
 Rozbudowa infrastruktury materialnej
 Troska o kapitał społeczny
Antoni Z. Kamiński, Bartłomiej Kamiński, Korupcja rządów. Państwa pokomunistyczne wobec globalizacji,
Warszawa 2003, s. 238nn.

Teologia pracy
Benedykt XVI, „Caritas in veritate”, 2009
 Stosunki społeczne reguluje zasada sprawiedliwości, ale dla chrześcijan pierwszą
cnotą jest miłość
 Relacja „państwo-rynek” traci swój sens i skuteczność bez społeczeństwa
obywatelskiego, które jest źródłem ładu społecznego i warunkiem rozwoju
 Rozwój integralny osoby i społeczności (Paweł VI, „Populorum progressio”)
 Nowe formy pracy społecznej, stowarzyszenia obywatelskie zaangażowane w
pomoc osobom, respektujące realia rynku, służące jednak przede wszystkim
rozwojów i usamodzielnieniu się jednostek, przedsiębiorczość społeczna,
partnerstwo publiczno-prawne (nie wyróżnione expresis verbis).
 „Współpraca w rozwoju nie powinna mieć na względzie tylko wymiaru
ekonomicznego; powinna stać się wielką okazją do spotkania kulturowego i
ludzkiego. Jeśli podmioty współpracy krajów gospodarczo rozwiniętych, jak to
się czasami zdarza, nie uwzględniają tożsamości kulturowej własnej oraz innych,
składającej się z ludzkich wartości, nie mogą nawiązać żadnego poważnego
dialogu z obywatelami krajów ubogich.”

Teologia pracy. Personalizm
Jan Paweł II, „Laborem exercens”, 1981:
„Kościół jest przekonany, że praca stanowi podstawowy wymiar bytowania
człowieka na ziemi” (LE 4)
Podobieństwo człowieka do Stwórcy, por. Rdz 1, 27-28
„praca ludzka stanowi klucz, i to chyba najistotniejszy klucz, do całej kwestii
społecznej, jeżeli staramy się ją widzieć naprawdę pod kątem dobra człowieka”
(LE 3)
 Wymiar przedmiotowy (przechodni) pracy: „panowanie nad ziemią” (LE 5)
 Wymiar podmiotowy: „pierwszą podstawą wartości pracy jest sam człowiek -
jej podmiot” (LE 6);
„praca jest funkcją osoby”; człowiek „jako ‘obraz Boga’ jest osobą, czyli bytem
podmiotowym uzdolnionym do planowego i celowego działania, zdolnym do
stanowienia o sobie i zmierzającym do spełnienia siebie.” „różne czynności
przynależące do procesu pracy, (…) bez względu na ich charakter, mają służyć
urzeczywistnianiu się jego człowieczeństwa, spełnianiu osobowego powołania,
które jest mu właściwe z racji samegoż człowieczeństwa.”

Jan Paweł II, Laborem exercens, 1981
Przedmiotowy wymiar pracy
 Podobieństwo do Stwórcy (homo creator)
 Wspólnota losu, miejsca, celów, ale i współzawodnictwo
 Współodpowiedzialność (demokracja)
Podmiotowy wymiar pracy
 Wartości, zagrożenia, solidarność (więcej niż naturalna)
 Godność osoby, podmiotowość
 Relacje społeczne: rodzina, społeczeństwo, naród
 Uprawnienia i zobowiązania cywilne
Konflikty
 Praca czy kapitał?
 Praca czy własność?
 Wymiar klasowy i globalny
 Idelogiczne interpretacje stosunków społcznych: socjalizm, liberalizm, etc.
Elementy duchowości pracy (rozdz. III encykliki)
 Praca jako uczestnictwo w dziele Stwórcy
 Chrystus człowiek pracy
 Praca w świetle Chrystusowego krzyża i zmartwychwstania

John A. Ryan Institute, University of St. Thomas
Business As A Calling. Interdisciplinary Essays on the Meaning of Business
From the Catholic Social Tradition, Editors: Michael Naughton and Stephanie
Rumpza, 2004.
http://www.stthomas.edu/cathstudies/cst/publications/businessasacalling.html
Gary L. Chamberlain, Protestant and Catholic Meanings of Vocation: Is
Business a True Vocation?
 As the Second Vatican Council of 1963-65 wrestled with the difficult question of
relating the Church to the larger world, the bishops refer to calling in the broader
sense as the understanding that all people because created in God’s likeness
“enjoy the same divine calling and destiny,” (Gaudium et spes).
 Then, in one small remark the bishops open up the meaning of the word to a more
specific understanding as a calling to work in the world:
 ”They are mistaken, who, knowing that we have here no abiding city but seek one
which is to come, think that they may therefore shirk their earthly esponsibilities. For
they are forgetting that by the faith itself they are more than ever obliged to measure
up to those duties, each according to his proper vocation (Gaudium et spes).

H. R. Niebuhr’s typology
Alan T. Y. Chan, Shu-kam Lee, Christ and Business Culture: Another Classification of
Christians in Workplaces According to an Empirical Study in Hong Kong, Journal of
Markets & Morality, Vol. 12, No. 1 (Spring 2009): 91–111.
H. R. Niebuhr defined five different response strategies to cultural influence: Christ against
culture, Christ of culture, Christ above culture, Christ and culture in paradox, and Christ the
transformer of culture (Chirst and Culture, New York 1951).
Christ the Transformer
of Culture
Christ Above
Culture
Christ and Culture
in Paradox
Christ of
Culture
Christ Against
Culture

A Simplified Christian Typology
We propose a new classification of Christians based on their levels of internal struggle and
subsequent behaviors upon dealing with ethical issues in the workplace: Christian soldiers,
panic followers, strugglers, and Sunday Christians.
We argue that there are multiple equilibriums but only two are stable in the long run. First,
we use different Bible characters to depict each of the four Christian types proposed, then,
using primary data, we demonstrate that our argument is also consistent with reality.
Struggle Level
High Low
Obedient
Level
High Christian Type 1
“Struggler”
Christian Type 2
“Sunday Christian”
Low Christian Type 3
“Panic Follower”
ChristianType 4
“Christian Soldier”

Paul, or Pilate, Judas, or Izrael?
Struggler
Suitable Help
Christian
Soldier
Sunday
Christian
Panic
Follower
No Help

Struggler
Suitable Helps
Christian
Soldier
Sunday
Christian
Panic
Follower
Education and

Struggler
Discouragement
Christian
Soldier
Sunday
Christian
Panic
Follower
Encouragement

Christ and Business Culture
Alan T. Y. Chan, Shu-kam Lee, Christ and Business Culture: Another
Classification of Christians in Workplaces According to an Empirical Study
in Hong Kong, Journal of Markets & Morality, Vol. 12, No. 1 (Spring 2009): 91–
111.
Finding 1. Males struggle less than females when dealing with ethical issues in
their work environment. One possible explanation is that females are more
sensitive to workplace ethics than their counterparts. Another is that males
are likely to relax and neglect ethical concerns.
Using the language of our model, because males struggle less means (converging
speed) for males is higher than for females. This indicates that churches may need
to put a priority on resources provided to males because they may switch more
quickly than females.
Finding 2. The more result-oriented a Christian is, the more likely it is that they
will obey and follow management directives.
This indicates that churches should put more emphasis on making quality value
judgments. Caring and education are integral to mitigating result-oriented
christians.

Finding 3. The larger or more rigorous a workplace, the easier it is for
Christians to obey and follow management decisions.
This is an interesting finding. If possible, it may be prudent for young Christians
to start work in smaller, rather than larger, work environments. We believe the
real reason behind this finding is the percentage of Christians working within a
company. If the company has a low Christian-to-non-Christian ratio, it becomes
difficult for Christians to voice their opinion and effect change.
Finding 4. The more short-term missions or visitations performed by the
Christian, the lower the struggle index.
By encouraging panic followers to participate in short-term missions and
visitations, they can be switched to Christian soldiers. We argue that given scarce
resources, it is more efficient for churches to devote resources that transform
panic strugglers into Christian soldiers than any other type. These activities
include organizing short-term mission trips, visitation teams, as well as regular
fellowship or cell-group gatherings. The following graph summarizes our four
findings and avenues for helping various Christian types evolve into Christian
soldiers.

Christian Soldier
Struggler
World
Sunday Christian
Panic Follower
Christ

Duchowość i etyka w zarządzaniu
Spirituality and Ethics in Management, edited by László Zsolnai, Budapest University of
Economic Sciences, Kluwer Acad. Publishers., Drodrecht, 2004.
Spirituality: East & West
 Peter Pruzan, Spirituality As The Context For Leadership
 S.K. Chakraborty, Spirit-centered, Rajarshi Leadership
 Luk Bouckaert, Spirituality And Economic Democracy
Philosophical Approaches
 Robert Allison, The Birth Of Spiritual Economics
 Alpar Losoncz, Spiritual Motivation In Management
 Imre Lázár, Spirituality And Human Ecosystems
 Ole Fogh Kirkeby, Loyalty And The Sense Of Place
 Kerry Cochrane, Learning And Spirituality
Integrating Spirituality And Management
 Wojciech W. Gasparski, Beyond The Prose Of Business
 Tibor Héjj, The Economy Of Sharing
 Mike Thompson, Spirituality As Faith In Relation To Management
 Yazdi Jehangir Bankwala, Organizational Transformation Through Human Values
 William C. Miller, Spiritually-based Leadership
 Josep M. Lozano, Raimon Ribera, A New Chance For Management—a New Challenge For
Spirituality

Antropologia św. Ignacego LoyoliAntropologia św. Ignacego Loyoli
 Rozum aspekt pojęciowy
 Wola aspekt emocjonalny medytacja biblijna
 Pamięć doświadczenie wewnętrzne
doświadczenie wewnętrzne jest nam dostępne nie tylko na drodze pojęciowej i
emocjonalnej, ale także za pośrednictwem zmysłów wewnętrznych:
 wzrok
 słuch
 smak kontemplacja kontemplacja
 dotyk
 powonienie
Modląc się na różańcu, rozpamiętujemy tajemnice z życia Jezusa i Marii (pamięć),
wyobrażamy sobie konkretne sceny (zmysły wewnętrzne), powtarzamy wciąż
te same słowa (rozum), aby obudzić miłość do osób (wola).

Trzy sposoby modlitwy wg św. Ignacego LoyoliTrzy sposoby modlitwy wg św. Ignacego Loyoli
 Pierwszy sposób modlitwy ma za temat dziesięć przykazań, siedem
grzechów głównych, trzy władze duszy i pięć zmysłów ciała. Jest podaniem
pewnej formy i metody i pewnych ćwiczeń, nie jest zaś formą i metodą
właściwej modlitwy.
 Drugi sposób modlitwy polega na kontemplowaniu znaczenia każdego
słowa danej modlitwy. Modlący się, klęcząc lub siedząc, zależnie od większej
dyspozycji, w jakiej się znajdzie, i od większej pobożności, jaka jej towarzyszy,
z oczyma zamkniętymi lub utkwionymi w jednym punkcie, bez rzucania nimi tu
i ówdzie, wymówi słowo: „Ojcze”, i zatrzyma się w rozważaniu tego słowa tak
długo, jak długo będzie znajdywać różne znaczenia, porównania, smak i
pociechę w rozważaniach odnoszących się do tego słowa.
 Trzeci sposób modlitwy wedle rytmiczności oddechu. Między jednym a
drugim oddechem mówi się tylko jedno słowo. I w czasie od jednego oddechu
do drugiego zwraca się uwagę głównie na znaczenie tego słowa lub tej osoby,
ku której kieruje się modlitw albo na lichotę własną, albo na różnicę między
wzniosłością tej osoby a naszą własną lichotą.
Ignacy
Loyola,
Ćwiczenia
Duchowe,
par. 238-
260.

„„Trzy pory wyobru”Trzy pory wyobru”
dla dokonania wyboru rozsądnego i dobrego (CD 175).
 Pora pierwsza. Jest ona wtedy, gdy Bóg, Pan nasz, tak porusza i pociąga wolę,
iż taka dusza pobożna nie wątpiąc ani też nie mogąc powątpiewać, idzie za tym,
co jej ukazano. Tak właśnie postąpili święci Paweł i Mateusz idąc za
Chrystusem, Panem naszym.
 Pora druga. Jest wtedy, gdy otrzymuje się dużo jasności i poznania na skutek
doznawania pocieszeń i strapień i dzięki doświadczeniu w dziedzinie rozeznania
różnych duchów.
 Pora trzecia. Jest to pora spokojna. Rozważa się najpierw, po co człowiek się
narodził, a mianowicie aby chwalił Boga, Pana naszego, i aby zbawił duszę
swoją; otóż to rozważając wybiera się jakiś rodzaj życia lub stan w ramach
Kościoła jako środek do tego celu, aby przez to doznawać pomocy w służbie
Pana swego i do zbawienia duszy. Powiedziałem „pora spokojna” – to znaczy
wtedy, gdy różne duchy nie miotają duszą, tak że może ona posługiwać się
swoimi władzami naturalnymi swobodnie i spokojnie.

Wybór w porze spokojnejWybór w porze spokojnej
 Poproszę o wybór jedynie woli Boga, nie własnej
 Zrobię dwa rozmyślania jedno po drugim
 Pierwsze za danym wyborem, traktując wszystkie myśli i uczucia przeciwne temu
wyborowi jako rozproszenia
 Drugie za wyborem przeciwnym, traktując tu wszystkie myśli i uczucia z pierwszego
rozmyślania jako rozproszenia
 Zakończę ćwiczenie przyjacielską rozmową
 Rozeznając duchy, jakie mi towarzyszyły w obu rozmyślaniach, ustalę, gdzie
wyraźnie działał Bóg.

Kierownictwo duchowe w małżeństwieKierownictwo duchowe w małżeństwie
 Opowiem w szczegółach jakieś zdarzenie współmałżonkowi/ce
 On/ona opowie je na nowo, opisując dokładniej moje i swoje przeżycia
 Porównam ten opis z tym, co rzeczywiście przeżyłem/am

Rachunek sumieniaRachunek sumienia
 Witam się z Bogiem i proszę o pomoc w modlitwie
 Wyliczam dary i łaski, jakie otrzymałem od Boga tego dnia (tygodnia)
 Przepraszam za grzechy
 Myśli, słowa, czyny, zaniedbania
 Rachunek szczegółowy
 Postanawiam poprawę i proszę Boga o pomoc

Etapy podejmowania decyzjiEtapy podejmowania decyzji

„Jezus objawia ponadto –
i to samym swoim życiem,
nie tylko słowami –
że wolność urzeczywistnia
się przez miłość,
to znaczy przez dar z
siebie.”
Jan Paweł II, Veritatis splendor
Vincent van Gogh, Dobry Samarytanin (wg Delacroix), olej
na płótnie 73 x 60 cm., Saint-Rémy, maj 1890, F 633,
Kröller-Müller Museum.

Reformy gospodarcze w Irlandii i Holandii
Irlandia. W połowie lat 80-tych zmagała się z kilkunastoprocentowym bezrobociem.[4] Gospodarka nie
rozwijała się (zaledwie 0,4-0,5% przyrostu PKP), a Irlandczycy masowo emigrowali z kraju w
poszukiwaniu pracy, głównie do Stanów Zjednoczonych. W połowie lat 80-tych grupa ekonomistów
irlandzkich z tzw. szkoły podażowej (supply side economics) z Charlesem McCreevy'm, późniejszym
ministrem finansów Irlandii przeprowadziła głęboką zmianę systemu finansów publicznych, radykalnie
obniżając podatki i inne obciążenia publicznoprawne. Podatek dochodowy od osób prawnych obniżono
z 50% do 16%, a od 2003 r. nawet do 12,5%. Podatek dochodowy od osób fizycznych wymierzany w
Irlandii według 5 stopniowej skali od 35% do 65% zmniejszono do stawek sięgających odpowiednio
od 20 do 42%, co praktycznie oznacza, że 4/5 podatników irlandzkich płaci niewysoki, 20% podatek,
mieszcząc się w pierwszej grupie podatkowej (do 28 tysięcy euro dochodu rocznego). O połowę
obniżono podatek od zysków kapitałowych - z 40 do 20%. Warto przypomnieć, że obowiązkowe
składki na ubezpieczenia społeczne w Irlandii wynoszą 16 procent, czyli około 3 razy mniej niż w
Polsce. Dzięki zmianom makroekonomicznym niewielka, licząca zaledwie 3,8 mln mieszkańców
Irlandia zaczęła się szybko rozwijać, przyciągając od 1/3 do nawet połowy wszystkich inwestycji
amerykańskich w Europie. Bezrobocie w Irlandii spadło do poziomu 4%, a Irlandczycy, którzy przez
dziesięciolecia wyjeżdżali z kraju w poszukiwaniu pracy, teraz zaczęli do niego wracać. Pod względem
wysokości PKB, przekraczającego obecnie 27 tysięcy dolarów na osobę, Irlandia prześcignęła nawet
Wielką Brytanię. Wbrew obawom, radykalne zmniejszenie podatków nie zmniejszyła wpływów do
budżetu państwa. Wręcz przeciwnie, wpływy podatku od zysków kapitałowych, którego stawka została
obniżona o połowę, w ciągu 5 lat wzrosły sześciokrotnie, a wpływy z podatku dochodowego od osób
fizycznych w ciągu ostatnich 15 lat wzrosły pięciokrotnie. O dobrej kondycji irlandzkiej gospodarki
świadczy to, że niegdysiejszy deficyt budżetowy został zamieniony w 5%-ową nadwyżkę, a zadłużenie
sektora publicznego spadło 3-krotnie z prawie 120% w połowie lat 80-tych, do niecałych 39% obecnie.
Irlandia w ciągu 30 lat członkostwa w Unii Europejskiej otrzymała fundusze unijne w wysokości
prawie 30 mld dolarów, warto jednak pamiętać, że fundusze te trafiły głównie do rolnictwa i ich wpływ
na irlandzki sukces był raczej niewielki. Irlandii udało się pokonać bezrobocie dzięki śmiałej reformie
finansów publicznych, infrastruktury administracyjnej oraz docenieniu roli edukacji.

Reformy gospodarcze w Irlandii i Holandii
Holandia. Na początku lat osiemdziesiątych wysokim bezrobociem była dotknięta
również Holandia. Dzięki odkryciu złóż gazu na Morzu Północnym Holandia
miała wprawdzie pokaźne wpływy do publicznej kasy, ale bezrobocie sięgało
kilkunastu procent i a deficyt budżetowy wynosił 7% PKB. [5] Holendrzy długo
szukali sposobów na rozwiązanie tego problemu. Po konsultacjach z
przedsiębiorcami i ekonomistami Wim Kok, wtenczas szef dużej centrali
związków zawodowych, a późniejszy minister finansów i premier Holandii, a
doprowadził w 1982 r. do zawarcia szerokiej umowy społecznej w Wassenaar
koło Hagi, zezwalającej na liberalizację prawa pracy i całkowitą decentralizację
polityki płacowej. Dzisiaj aż 74% Holendrów zdolnych do podjęcia pracy ma
pracę (w UE tylko 63%, a w Polsce zaledwie 51%), stopa bezrobocia w Holandii
sięga ledwie 2-4% (w UE aż 9%, a w Polsce ponad 20%), zaś roczny przyrost
PKB utrzymuje się na poziomie ok. 3%, jest więc znacznie wyższy od średniego
w całej Unii (1,7%).

Prof. Aniela Dylus: Dekalog rynkowy chrześcijanina
1. Bądź obecnym na rynku, ale nie wszędzie
2. Nie mieszaj środka z celem
3. Nie myl sukcesu rynkowego z sukcesem życiowym
4. Dąż do sukcesu rynkowego, ale nie za wszelką cenę
5. Pamiętaj, że o sukcesie rynkowym decyduje również kapitał ludzki i społeczny,
a nie tylko finansowy
6. Umiejętnie konkuruj, ale nie niszcz
7. Skrupulatnie obliczaj, ale nie wszystko
8. Nie mieszaj ekonomii politycznej z ekonomią zbawienia
9. Bądź kompetentny
10. Bądź mobilny, ale zakorzeniony

Praca w kategoriach ekonomicznych
1. Praca jest funkcją wartości płacy do wartości
świadczonej usługi.
Praca nie zależy od wielkości całkowitego obrotu gospodarki, a
tylko od wzajemnej relacji cen i kosztów: im większy popyt na
towary i usługi, tym więcej pracy mogą zaoferować
przedsiębiorcy. (Popyt pochodny w stosunku do popytu na
produkty)
2. Ilość pracy na rynku jest nieograniczona.
Praca służy zaspokojeniu ludzkich potrzeb. Ludzkie potrzeby
nie są stabilne ani do końca przewidywalne, dlatego na rynku
zawsze jest więcej pracy niż ludzi, którzy mogliby ją wykonać.
Ograniczanie możliwości pracy emerytom, wcale nie ułatwia
startu absolwentom.
3. Tylko wolny rynek jest w stanie ustalić trwałą
harmonię między płacą a wydajnością.
Bezrobocie ustaje, jeśli rynek sam ustala wysokość cen i płac.
Bezrobocie jest wynikiem: (a) postaw społecznych, (b) złych
praktyk biznesowych lub (c) wadliwej polityki rządu.
Judd W. Patton, The Plain Truth About Unemployment, http://
academic.bellevue.edu/~jpatton (September 2004).
$$ popytpopyt
podażpodaż
nn

Bezrobocie
(a) braku pracy na rynku
(b) braku możliwości podjęcia tej pracy, która na rynku już istnieje.
Władze publiczne nie mogą bezpośrednio (ad b) zmieniać postaw społecznych, mogą
wszakże pomagać obywatelom w uzyskaniu gotowości podjęcia pracy, ich
podstawowa kompetencja dotyczy wszakże (ad a) usuwania barier i tworzenia
sprzyjających warunków do tworzenia nowych miejsc pracy na rynku.
Skuteczne przezwyciężanie bezrobocia domaga się:
 Rozwoju społeczeństwa obywatelskiego
 Minimalizacji kosztów i obciążeń pracy
 Uproszczenia procedur administracyjnych
 Zwiększenia dostępu do edukacji

Centra społeczne. Przykład z Sycylii
 W 1958 r. jezuici sycylijscy otwarli w Palermo Centrum Studiów Społecznych,
którego celem było wspomaganie rozwoju kulturalnego, społecznego i
gospodarczego wyspy. Centrum realizuje swoje zadania w oparciu od metodę
ignacjańską, na którą składają się: krytyczna analiza rzeczywistości społecznej,
profesjonalne i szerokie studia oraz efektywna dydaktyka.
 Centrum stał się z czasem miejscem formacji dla wielu osób pełniących funkcje
publiczne, zatrudnionych m.in. w administracji publicznej na Sycylii i w samym
Palermo.
 Obok działalności dydaktycznej Centrum włączało się także bezpośrednią
formację funkcjonariuszy publicznych poprzez organizowanie konferencji,
debat i działalność wydawniczą.
 W 1986 jezuici otwarli w Palermo Instytut Formacji Politycznej, którego celem
było zapewnienie profesjonalnych umiejętności i solidnej formacji etycznej
osobom zamierzającym podjąć działalność publiczną. Instytut otrzymał imię o.
Pedro Arrupe, generała Towarzystwa Jezusowego w latach 1965-1983,
wielkiego promotora wiary i sprawiedliwości w duchu drugiego soboru
watykańskiego.
 W 1998 powstaje w Palermo Uniwersytet Ulicy (l’Università della strada).
Program formacyjny tej placówki skierowany jest do pracowników społecznych
działających w sektorze publicznym i prywatnym.

Richard E. Dodge: Jak pomagać osobom bezrobotnym?
Z a w s z e
 Utrzymuj regularny kontakt z osobą bezrobotną aż do chwili, kiedy znajdzie ona pracę.
 Znajdź takie obszary życia, w których możesz afirmować tę osobę.
 Bądź dobrym słuchaczem, tak aby osoba bezrobotna mogła dać ujście swoim frustracjom.
 Wyraź swoje zaufanie do tej osoby.
 Pomóż jej zachować własny pozytywny wizerunek w czasie kryzysu.
 Ustal, jeśli to możliwe, czas wspólnej modlitwy z tą osobą.
 Zapewnij ją, że jest kimś bardzo ważnym dla ciebie, dla Kościoła i dla Boga.
 Pomóż jej znaleźć zajęcie, która dałoby jej poczucie spełnienia.
 Zaproponuj pomoc w postaci pieniędzy, żywności, lekarstw, itp., ale zrób to dopiero wtedy, kiedy nawiążesz z nią
dobry kontakt.
 Nie zrywaj znajomości z tą osobą, kiedy już znajdzie pracę.
N i g d y
 Nie słuchaj plotek.
 Nie wypytuj na siłę dlaczego straciła pracę. Rozmawiajcie o tym tylko wtedy, kiedy ta osoba jest na to gotowa.
 Nie prowokuj negatywnych uczuć, bo one są dodatkowym ciężarem.
 Nie nalegaj, żeby natychmiast znalazła pracę. Być może ta osoba potrzebuje czasu na zrewidowanie swoich
priorytetów życiowych.
 Nie nalegaj, żeby natychmiast przyjęła twoją pomoc w postaci pieniędzy, żywności, ubrania, bo może jeszcze
bardziej pogłębić jej kryzys.
 Nie próbuj podejmować za nią żadnych decyzji.
 Nie zakładaj, że osoba bezrobotna (i jej rodzina) jest nędzarzem. Uważnie wysłuchuj potrzeb i upewnij się czy osoba
bezrobotna wie, że twoja pomoc jest jedynie zwyczajnym wyrazem miłości chrześcijańskiej.
Richard E. Dodge teaches adults in Sunday School at Una Baptist Church, Nashville, TN, and is Internet producer for
materials for adult leaders, LifeWay Church Resources, Nashville, TN.

Jak przeciwdziałać bezrobociu w swoim środowisku?
 Kluby Pracy
 Miejsce spotkań, dyskusji i wymiany informacji, także nt. zatrudnienia i duchowości pracy.
 Adwokatura społeczna – pomoc osobom bezradnym społecznie.
Przykład: działalność Stowarzyszenia Integracji Świata Pracy LABOR – www.ora.et.labora.pl
 Centra społeczne o charakterze edukacyjno-integracyjnym
Przykład: Stowarzyszenie KANA powstało w 1994 roku w Gliwicach, pod kuratelą biskupa Wiktora
Skworca i władz samorządowych Śląska. Grono woluntariuszy KANA organizuje kursy dla
pochodzącej z ubogich rodzin tych okolic młodzieży, która po ukończeniu szkoły nie uzyskała
pracy. Są to kursy komputerowe, zwykle trzymiesięczne i kursy językowe. W 2002 roku
szkolenia KANy ukończyło ponad 4,5 tysiąca osób. 5 września 2004 gliwicka KANA otrzymała
Nagrodę im. Alberta Schwietzera, w Klingenthal koło Strasburga.
 Ośrodki wychowawcze dla osób najsilniej poszkodowanych bezrobocia
Przykład: Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka” w Poznaniu założona przez Barbarę i Tomasza
Sadowskich. „Barka” prowadzi imponującą działalność społeczną, której beneficjentem jest ok.
5 tys. osób w skali roku, głównie w Poznaniu i okolicach, a także w innych placówkach na
terenie całego kraju. W ramach realizowanego przez „Barkę” programu wspólnot ok. 650 osób
codziennie otrzymuje stałą pomoc w postaci mieszkania, utrzymania, pracy i fachowej opieki
świadczonej w kilkunastu ośrodkach prowadzonych przez Fundację. W ramach programu szkół
socjalno-edukacyjnych setki innych osób uzyskują niezbędne kwalifikacje zawodowe i
społeczne, dzięki programowi zatrudnienia socjalnego znajdują faktyczne zatrudnienie, a w
ramach rozpoczętego niedawno programu przystępnego budownictwa niezamożne rodziny
zyskują możliwość posiadania własnego domu. Działalność „Barki” wielokrotnie spotykała się z
uznaniem krajowych i zagranicznych instytucji publicznych, w 2002 r. „Barka” otrzymała
nagrodę Banku Światowego za najlepszą inicjatywę społeczną w skali globu. Tomasz Sadowski
był doradcą kilku ekip rządowych, a doświadczenia „Barki” dały podstawy do przyjęcia Ustawy
o zatrudnieniu socjalnym. Programy „Barki” realizowane są dzisiaj wielu ośrodkach
społecznych w Polsce, na Ukrainie, Białorusi, w Niemczech, Francji i Holandii.

Wartosci w makro i mikroekonomii

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

Wartosci w makro i mikroekonomii