As relacións de parentesto en Antropoloxía.

1. AS RELACIÓN DE
PARENTESCO
Unidade 2
Antropoloxía cultural

2. As relación de parentesco
 Símbolos de parentesco
 Familia nuclear e familia extensa
 Liñaxe e filiación
 O matrimonio
 Regras de residencia
 Terminoloxía de parentesco
 Os átomos do parentesco

3. As relación de parentesco
As relación de parentesco son as máis fundamentais
das relación sociais. Implica reprodución, e polo
tanto sexo, e ademais xénero. Implica maternidade
e paternidade, fraternidade, sororidade e confianza.
A familia humana é a máis fundamental de todas as
institucións sociais humanas.

4. As relación de parentesco
O parentesco ten significado biolóxico e cultural.
 O significado biolóxico ten que ver cos xenes
compartidos.
 O significado cultural coa cooperación, herdanza e
educación.
Estas dimensións están interrelacionadas e son moi
complexas.

5. Símbolos de parentesco ou como ler os diagramas de
parentesco
EGO: ou persoa sobre a que se está tratando de establecer a xenealoxía.
CÍRCULO: Representa a unha muller
TRIÁNGULO: Representa a un home
IGUAL: Representa a un matrimonio
LIÑA VERTICAL: Representa un descendente
LIÑA HORIZONTAL: Representa unha relación entre irmáns

8. Actividades
1. Representa a seguinte familia: Manuel é fillo de María e Pepe, e ten dúas irmás,
Carla e Sonia.
2. Representa a seguinte familia: Ana vive en Corcubión cos seus pais, Víctor e Sara,
os seus irmáns Carlos e Daniel, o seu tío Martín por vía materna, que casou con
Cristina e teñen unha filla, Nora, e a súa avoa por vía materna,Concepción.
3. Representa graficamente a túa familia e cita as ocasións en que te reúnes con
ela.

9. 1. Representa a seguinte familia: Manuel é fillo de María e Pepe,
e ten dúas irmás, Carla e Sonia.

10. A familia nuclear
 Consiste en marido, esposa e fillos.
 George Peter Murdock atopou a familia nuclear en 250 sociedades e sacou a
conclusión de que era universal.
 Cumpre funcións vitais que outros grupos non poden levar a cabo:
 A relación sexual.
 A reprodución.
 A educación.
 A subsistencia.

11. 2. Representa a seguinte familia: Ana vive en Corcubión cos seus pais, Víctor e
Sara, os seus irmáns Carlos e Daniel, o seu tío Martín, que casou con Cristina e
teñen unha filla, Nora, a súa avoa por vía materna, Concepción.

12. A familia extensa
 Consiste en un grupo doméstico integrado por xermanos (irmáns carnais, fillos dun
mesmo pai e unha mesma nai), os seus cónxuxes, e os fillos e /ou pais e fillos
casados.
 Nunha proporción importante das sociedades estudadas polos antropólogos, a vida
doméstica está dominada por agrupamentos máis amplos que as familias
nucleares.
 Por que teñen tantas sociedades familias extensas? Probablemente, porque moitas
veces as familias nucleares non dispoñen de suficiente man de obra masculina e
feminina para desempeñar con eficacia as tarefas domésticas e de subsistencia. As
familias extensas proporcionan un maior continxente de man de obra e poden
realizar unha grande variedade de actividades simultaneamente.

13. Liñaxe e filiación
 O estudo da vida doméstica en multitude de culturas de todo o mundo levou aos
antropólogos a concluir que dúas ideas ou principios mentais interveñen na
organización da vida doméstica en todas partes:
1. A idea de afinidade ou das relacións a través do matrimonio.
2. A idea de filiación.
 As persoas relacionadas entre si a través da filiación ou dunha combinación de
afinidade e filiación son “parentes”.

14. Sistema de descendencia
 1. Sistema Unilineal: no cal o descendente é trazado a través dos pais e
ascendentes dun “só sexo”; por tanto pode ser Patrilineal ou Matrilineal.
 As sociedades Patrilineais son moito máis comúns que as Matrilineais. Exemplos de
sociedades patrilineais son as antigas tribus de Israel, e de matrilineais o reino de
ASHANTI en Africa occidental.
 Distínguese entre parentes lineais e parentes colaterais:
 Parente Lineal: É o ascendente ou descendente directo do EGO.
 Parente Colateral: Son os formados polos irmáns do EGO e os seus descendentes e polos
ascendentes ou descendentes dos seus parentes lineais.

15. Sistema de descendencia: sistema unilineal

16. Sistema de descendencia
 2. Sistema Bilineal ou Dual: algúns sistemas combinan o sistema patrilineal e
matrilineal nun sistema dual.

17. Sistema de descendencia: Sistema Cognaticio
3. Sistema cognaticio: os descendentes son trazados dende ámbolos dous pais.
Distínguense os siguintes sistemas:
a) Sistema bilateral: O parentesco trázase de forma igual e simétrica seguindo as liñas materna e
paterna nas xeracións ascendente e descendente e a través de individuos de ambos sexos.

18. Sistema de descendencia: Sistema Cognaticio
3. Sistema cognaticio: os descendentes son trazados dende ámbolos dous pais.
Distínguense os siguintes sistemas:
b) Sistema ambilineal : Involucra a unha exclusiva selección de membros no grupo da nai ou do pai,
habitualmente na idade adulta. Está centrado nos antepasados dende onde se traza unha rede
de parentesco dende o pai ou a nai –pero non dende ambos- É dicir, os membros do grupo
adquiren a súa identidade “indistintamente”a través dun ou outro proxenitor, o cal supón unha
elección por parte do individuo.
Os parentes incluídos no grupo
Bilateral do Ego están en vermello.
En morado os descendentes que non
foron asignados como membros.

19. O matrimonio
 O matrimonio é un dispositivo cultural polo cal unha sociedade recoñece o vínculo
entre un home e unha muller co fin de facer lexítimos aos fillos. Os fillos son así
recoñecidos por toda unha serie de parentes tanto por parte da súa nai como por
parte do seu pai.

20. O matrimonio

21. O tabú do incesto
 Para R.Brown o incesto é o delito de relación sexual entre persoas relacionadas por
consanguinidade ou por matrimonio dentro de graos definidos pola lei ou pola relixión.
 Por que o incesto é algo practicamente universal? Déronse varias explicacións sobre o incesto:
 a)Razóns biolóxicas.- A razón da prohibición é que se pode producir malformacións da
descendencia. Esta hipótese parece pouco plausible, xa que en todo caso sería unha
consecuencia de inflixir a prohibición pero nunca unha causa.
 b)Razóns psicolóxicas .- Afírmase que existe unha aversión instintiva a manter relacións sexuais
con parentes cos que existe unha estreita convivencia, de modo que as persoas que dende a
nenez se crían xuntas, séntense incapacitadas para desexarse sexualmente.
 c) Destrución da familia.- Arguméntase que o incesto ao largo de xeracións sería imposible xa que
trastornaría as relacións de autoridade no seo da familia. Sen embargo isto está desmentido por
algúns datos etnográficos como por exemplo a poliandría fraterna no Tibet.
 Para Levi-Strauss a prohibición do incesto como cara negativa do imperativo da exogamia é o que
permitiu o paso da natureza á cultura (á civilización). É a exogamia o que permitiu a alianza entre
homes mediante o intercambio entre irmás.

22. O matrimonio

23. Tipos de matrimonio
 Matrimonio monógamo: dúas persoas constitúen a parella.
 A poligamia é un tipo de matrimonio no que se permite a unha persoa estar casada
con varios individuos ao mesmo tempo. Pode ser:
 Polixínia: un varón ten dúas ou máis donas ao mesmo tempo.
Na 'sharia' ou lexislación islámica se acepta que un home teña ata catro donas legais ao mesmo tempo, e un
número indeterminado de concubinas . Na práctica, case sempre, os varóns musulmáns foron monogámicos
debido a que a polixinia é practicamente un privilexio reservado aos ricos, xa que o Corán estipula que o
esposo debe manter ás súas mulleres e á crianza. A situación dáse dun modo moi similar na India onde só
aqueles especialmente adiñeirados podían practicar a polixinia.
Poliandría: unha muller pode estar ao mesmo tempo en
matrimonio con varios varóns.
En todos os casos coñecidos, a poliandría débese a que nas
poboacións onde se practicou existiu unha alta taxa de
masculinidade, un exceso numérico de varóns en relación ao
de mulleres casadeiras posibles, e os varóns que se vencellaron
con mulleres da súa mesma etnia, non poden vencellarse con
mulleres doutras etnias.

24. Tipos de matrimonio
 A exogamia: a regra que prohíbe a relación matrimonial entre os membros dun
mesmo grupo.
 A endogamia: matrimonio, unión ou reproducción entre individuos de ascendencia
común; é dicir, dunha mesma familia, liñaxe ou grupo.
 A homogamia refírese ao matrimonio entre individuos que comparten algunha
característica culturalmente importante. A homogamia pode estar baseada en
similitudes de clase, etnicidade ou relixión.

25. Regras de residencia
 Residencia neolocal : cada un dos cónxuxes abandona o domicilio familiar de orixe
e crean conxuntamente un novo (familia nuclear).Este é o patrón máis habitual nas
sociedades industriais modernas.

26. Regras de residencia
 Residencia patrilocal: despois do matrimonio o marido permanece na casa do pai e
leva a súa dona a vivir nela. Os fillos do matrimonio engádense ao grupo do pai,
creándose un patriliñaxe e as fillas deben abandoar o fogar paterno cando contraen
matrimonio.

27. Regras de residencia
 Residencia matrilocal: a muller despois do matrimonio permanece no domicilio da
nai e leva a vivir ao seu esposo coa súa familia. Os fillos (varóns) nados do
matrimonio cando casan abandonan o fogar para unirse ao domicilio das súas
donas.

28. Regras de residencia
 Matrifocal ou matricéntrica : está centrada en torno á nai ou á muller, e pode ser
entendido como unha forma de designar un domicilio no que a nai e os fillos que
dependen dela están presentes ou son significativos. Os homes adultos na súa
facultade de pais ou esposos están ausentes ou ben presentes de forma marxinal
na vida familiar .

29. Regras de residencia
 Residencia avunculocal : É máis complexa que as anteriores posto que hai “dous
cambios de residencia”. A formación do domicilio comeza cunha regra VIRILOCAL,
situando á muller casada no domicilio do seu esposo onde son criados os fillos.
Cando estes chegan á idade adulta deben abandonar a casa dos seus pais e
trasladarse a vivir ao domicilio do irmán da nai (que é o avunculado).

30. Regras de residencia
 Residencia ambilocal: a parella á hora de contraer matrimonio decide se se unen ao
domicilio de orixe do marido ou ao da muller. Dacordo coa elección efectuada nas
xeracións previas, o matrimonio pode residir ben no domicilio do pai do marido ou
do da dona, dando lugar a unha familia ambilocalextendida.

31. Regras de residencia
 Residencia natalocal: a residencia Natalocal está estruturada segundo a regra pola
cal ao contraer matrimonio cada un dos cónxuxes continúa residindo na súa familia
de orixe (ou de nacemento), os fillos nados do matrimonio permanecen coa nai na
súa casa natal ao longo de toda a súa vida.

32. Terminoloxía de parentesco
1.- Sistema SUDANES : É completamente descritivo e asigna diferentes termos a cada
un dos parentes (hai 8 termos diferentes para designar a cada un dos 4 curmás
paternos e aos catro maternos).

33. Terminoloxía de parentesco
2.- Sistema HAWAIANO: É o menos descritivo dos sistemas. EGO distingue aos seus
parentes tan só en función do sexo e a xeración. Non existe o termo tío e todos os
curmás son designados como irmáns e irmás

34. Terminoloxía de parentesco
3.- Sistema ESQUIMÓ: O sistema esquimó ten un carácter bilateral (non hai
distinción entre os parentes matrilineais e patrilineais) os parentes se recoñecen polo
grao de parentesco (pola distancia no parentesco). A familia nuclear son designados
por termos que non se aplican a outros parentes.

35. Terminoloxía de parentesco
4.- Sistema IROQUÉS: O sistema Iroqués está baseado no principio de bifurcación.
EGO distingue entre parentes do lado da nai e do lado do pai e funde a figura do pai
coa do irmán do pai e a da nai coa irmá da nai. Desta forma os curmáns paralelos
son fusionados cos irmáns e irmás.

36. Os átomos de parentesco
 A expresión átomo de parentesco foi introducida por Levi-Strauss para referirse á
unidade estrutural máis simple dos sistemas de parentesco. Distintos antropólogos
deron a súa versión de que é o que entenden eles por átomo do parentesco (é dicir
por cal é segundo eles esa unidade estrutural máis simple do sistema de
parentesco).-
 Para Robin Fox (cunha visión matri-céntrica, baseada na relación bio-social entre xenetrix e prole)
o átomo do parentesco o constitúe a relación básica ou biolóxica entre xenetrix e prole, isto é entre
nai – fillo/a.

37. Os átomos de parentesco
 Para Radcliffe-Brown e Murdock (cunha visión familio-céntrica o átomo do parentesco é a familia
elemental, que está formada pola relación dos cónxuxes cos seus descendentes (os seus fillos). A
diferenza entre R.Brown e Murdock está en que o primeiro pon o énfase na descendencia
(perspectiva xural de transmisión de dereitos e deberes dos pais aos fillos), mentres que o segundo
pon o énfase na localidade e a residencia. Así para Murdock o átomo do parentesco é a familia
nuclear formada polos cónxuxes que residen xunto cos seus fillos no mesmo domicilio. Para
R.Brown a residencia común non é un rasgo definitorio para a familia.

38. Os átomos de parentesco
 Levi-Strauss (cunha visión estruturalista), o rasgo definitorio da familia non son as persoas senón
as relacións establecidas entre elas: para Levi. O átomo do parentesco vén dado pola alianza entre
homes mediante o intercambio de irmás, o cal lévalle a incluír no átomo do parentesco ao irmán da
nai (MB) e ao fillo da irmá (ZS).