10. Onderzoeksresultaten (I)
• Drie types bezoekers
• Genoodzaakte bezoeker
• Overtuigde bezoeker
• Sociale bezoeker
“De niet overtuigden komen uit noodzaak de overtuigden
komen uit principe” (K. Prince)
Welkom heten
Thesis is een onderzoek naar de rol van grassroots-innovaties waarvoor Repair Cafés als casestudy dienden
1) Overlopen presentatie
Probleemstelling
Huidige klimaatprobleem is terug te brengen op een overmatig gebruik van grondstoffen en energievoorraden
Om klaar te zijn voor een koolstofarme samenleving is het niet voldoende om enkel te rekenen op innovatieve technologieën en producten, maar is er hiernaast nood aan nieuwe praktijken, gewoonten en denkkaders voor bestaande instituties. Er is m.a.w. nood aan duurzaamheidstransities.
Transities kunnen worden omschreven als diepgaande en structurele veranderingsprocessen in sociotechnische systemen.
Duurzaamheidstransities zijn multidimensionale processen van lange adem (25-50 jaar) waarin een sociotechnisch systeem verandert naar een meer duurzame wijze van produceren en consumeren.
Deze thesis kijkt in welke mate grassroots-innovaties potentieel hebben om een rol te spelen in deze duurzaamheidstransities en kijkt meer specifiek naar welke betekenis Repair Cafés hierin kunnen spelen.
Deze masterscriptie kijkt zoals vermeld naar de rol van betekenis die Repair Cafés kunnen spelen in het kader van duurzaamheidstransities
Repair Cafés zijn bijeenkomsten waar buurtbewoners samenkomen om met behulp van competente vrijwilligers kapotte spullen te maken
Deze herstelbijeenkomsten zijn ontstaan in 2009 ontstaan in Nederland
Het eerste Belgische Repair Café ging begin december 2012 door in het Antwerpse Ecohuis
In Vlaanderen worden Repair Cafés ondersteund en gecoördineerd door Netwerk Bewust Verbruiken
Repair Cafés zijn ontstaan als antwoord op de weggooimaatschappij en steunen volgens Netwerk Bewust Verbruiken zowel op een sociale pijler als op een duurzaamheidspijler.
In de literatuur vonden we echter bij Lozano (2008) dat duurzaamheid bestaat uit de interactie van een sociale, een ecologische en een economische dimensie. Om deze reden hebben we in deze masterscriptie de term ‘duurzaamheidspijler’ vervangen door ecologische pijler
Binnen de ecologische pijler hebben Repair Cafés drie doelstellingen nl. het verkleinen van de afvalberg, het doorgeven van reparatiekennis en het reduceren van de CO2 uitstoot door spullen te repareren i.p.v. vervangproducten aan te kopen.
8) Binnen de sociale pijler hebben Repair Cafés de doelstelling om laagdrempelige en sociale bijeenkomsten te zijn waar bezoekers elkaar kunnen leren kennen.
9) In het onderzoekgedeelte hebben we bekeken in welke mate organisatoren vinden dat de doelstellingen binnen de ecologische en sociale pijler worden gerealiseerd
10) De sociale pijler en ecologische pijler zijn niet steeds compatibel. Dit zal blijken in het empirische luik van deze studie
Het theoretische kader van de masterscriptie bestaat uit drie onderdelen die ervoor zorgen dat de lezer een beeld krijgt van wat duurzaamheidstransities zijn en hoe Repair Cafés hier een rol in kunnen spelen
Duurzaamheid
Transities
Sociale economie
Het deel omtrent de sociale economie is van nut om Repair Cafés te situeren als grassroots-innovatie. Verder is deze sectie ook actueel, aangezien NBV in de lente van dit jaar de prijs voor het vrijwilligerswerk ontving voor de uitbouw van Repair Cafés
Tijdens het literatuuronderzoek leerden we dat het multilevelperspectief gebruikt kan worden om transities te bestuderen. Binnen deze heuristiek zijn transities een resultante zijn van een wisselwerking van drie niveaus nl. het landschapsniveau, het regimeniveau en het nicheniveau
Landschapsniveau
Brede maatschappelijke ontwikkelingen waarbinnen actoren handelen zonder er zelf invloed op uit te oefenen
Regimeniveau
Dominante manier om maatschappelijke behoeftes in te vullen
Nicheniveau
Beschermende omgeving waarbinnen actoren proberen om een nieuwe manier te vinden om behoeftes in te vullen
Niches kunnen zowel van technologische als van sociale aard zijn
Grassroots innovaties zijn sociale innovaties die ontwikkeld zijn vanuit een lokale gemeenschap. Deze innovaties ontstaan bottom-up en kunnen bezitten volgens Seyfang & Smith vijf eigenschappen.
Grassroots innovaties spelen zich af binnen de marktcontext van de sociale economie. Deze sociale economie, die in de literatuurstudie werd besproken, bestaat uit een amalgaan aan bedrijven, kleinschalige initiatieven en organisaties die erop gericht zijn sociale exclusie te bestrijden door goederen en diensten aan te bieden niet door de staat of binnen die private economie worden aangeboden. De sociale economie steunt op vrijwillige arbeidskrachten. Dit is ook bij Repair Cafés het geval.
Grassroots innovaties worden gedreven door een ander motief dan innovaties die binnen de mainstream economie worden ontwikkeld. Bij innovaties binnen de markteconomie is het behalen van een Schumpeteriaanse rente om een belangrijk beweegreden. Grassroots innovaties daarentegen proberen sociale en/of ecologische noden te vervullen. Hiernaast kan het ook zijn dat grassroots-innovaties worden gedreven door een ideologisch verlangen om de dominante wijze waarop behoeftes worden ingevuld in vraag te stellen.
Een derde verschilpunt tussen grassroots-innovaties en innovaties binnen een marktcontext is de afgeschermde omgeving waarin deze zich ontwikkelen. Bij marktgebaseerde innovaties worden er subsidies toegekend of mag het product verlieslatend zijn in zijn groeifase. Binnen de afgeschermde omgeving waar grassroots-innovaties zich ontwikkelen worden er daarentegen alternatieve waarden gehanteerd en worden er andere incentives gegeven zoals sociale appreciatie.
Vierde verschilpunt zijn de organisatievormen waardoor grassroots-innovaties worden ontwikkeld. Duurzaamheidsinnovaties binnen de marktcontext worden ontwikkeld door bedrijven die uit zijn op economische winst, terwijl grassroots innovaties worden ontwikkeld door een veelheid aan organisatievormen met verschillende graad van professionalisering.
Ook wat betreft de financiële bronnen zijn er verschillen op te merken tussen grassroots-innovaties en innovaties die zich afspelen binnen een marktcontext. De eerste soort innovaties halen hun financiële middelen uit economische activiteit terwijl grassroots-innovaties op dit vlak divers zijn van aard. Door hen worden er o.a. financiële middelen gehaald uit drankverkoop, vrije bijdragen & subsidies.
Voorbeelden van grassroots-innovaties zijn lokale munteenheden, lokale voedselproductie en reparatiestelsels. Deze thesis onderzoekt of Repair Cafés een grassroots-innovatie zijn.
Na het doorvoeren van de literatuurstudie hebben we ons vier onderzoeksvragen gesteld. De eerste twee vragen horen bij opzet van deze scriptie om een exploratief onderzoek te voeren naar Repair Cafés. Hiervoor hebben we ons afgevraagd wat het bezoekersprofiel is van bezoekers op deze herstelbijeenkomsten en of Repair Cafés volgens de organisatoren zowel een sociaal als ecologisch verhaal zijn.
De derde vraag hoort bij het opzet van deze thesis om te onderzoeken wat de rol kan zijn van Repair Cafés binnen het tot stand brengen van een duurzaamheidstransitie. Om dit te onderzoeken zal deze thesis Repair Cafés proberen te kaderen als grassroots-innovatie.
De derde vraag is een opzet naar het discussiegedeelte en kijkt wat de uitdagingen zijn, waar Repair Cafés mee te maken krijgen als ze zich in de toekomst verder willen ontwikkelen
Om de onderzoeksvragen te beantwoorden werden er geopteerd om gebruik te maken van kwalitatieve onderzoeksmethoden, en meer bepaald van semi gestructureerde diepte-interviews. In totaal werden er negen interviews afgenomen.
Van deze negen diepte-interviews werden er zeven afgenomen bij organisatoren van Repair Cafés. Dit liet ons toe om te peilen naar hun attitude t.o.v. enkele topics. De vragenlijst die werd gehanteerd is in de bijlage opgenomen.
De interviews werden opgenomen, wat toeliet om hen nadien uit te typen en te coderen.
Het coderen gebeurde in drie stappen
Open codering. Tijdens deze stap hebben we de uitgetypte interviews overlopen en ons bij ieder stukje tekst drie vragen gesteld, nl. Waarover gaat dit? Is dit relevant voor ons onderzoek? En welke code moeten we hieraan hechten? Na het open coderen beschikten we over 225 codes
De tweede stap was het axiale coderen. De bedoeling hiervan was om de data die tijdens de open codering was afgebroken stukje bij beetje terug op te bouwen. Het axiale coderen bestond uit drie fases.
In de eerste fase hebben we de codes uit de open codering gereduceerd door enerzijds codes samen te nemen en door anderzijds niet relevante codes te schrappen.
Na deze eerste fase hadden we nog 82 codes over. Aan de hand van deze 82 codes hebben we in een volgende fase 4 concepten geschetst. Dit zijn korte beschrijvingen van codes die samen horen.
Ten slotte hebben we a.d.h.v. codebomen verschillende concepten met elkaar in verband te kunnen brengen
Tijdens de derde stap van het coderen hebben we de data weten te integreren in het theoretische kader. Het resultaat hiervan valt te lezen in het theoretische kader
De komend vier slides zal ik kort de onderzoeksresultaten toelichten
We beginnen met de twee vragen die kaderen in het opzet om een exploratief onderzoek te voeren, vervolgens bekijken we of Repair Cafés te kaderen vallen als grassroots-innovatie
Ten slotte maken we de opstap naar de discussie sectie door te kijken wat te uitdagingen zijn waar Repair Cafés voor staan
1) “First things first”
2) In het kader van dit exploratieve onderzoek vroegen we aan de organisatoren of er verschillende bezoekersprofielen waar te nemen zijn op hun Repair Cafés.
3) Uit de interviews bleek dat er drie types bezoekers zijn op Repair Cafés.
Een eerste groep komt uit financiële overweging. Zij bezoeken Repair Cafés omdat het bezoeken van een professionele hersteller buiten hun budget valt. Een van de geïnterviewde organisatoren vermeldde dat wanneer hun koffiezetapparaat niet gemaakt geraakt, zij simpelweg geen koffie kunnen drinken
Een tweede groep komt omdat het ecologische aspect hen aanspreekt. Zij worden soms, al smalend, bakfietsmensen genoemd.
Een derde groep bezoekt Repair Cafés omwille van het sociale aspect. Onder deze groep vallen ook de bezoekers die niet uit de buurt zijn, maar die via het internet op zoek gaan naar Repair Cafés. Op deze problematiek komen we terug in de discussiesectie
Als tweede vroegen we aan de organisatoren in welke mate zij vonden dat Repair Cafés zowel een sociaal als ecologisch verhaal zijn.
Binnen de ecologische pijler gingen zijn akkoord met de stelling dat Repair Cafés kunnen helpen aan het verkleinen van de afvalberg. Dit gebeurt volgens hen niet enkel door spullen te repareren, maar ook omdat Repair Cafés volgens hen een attitude wijziging bij bezoekers teweeg kunnen brengen.
M.b.t. de overdracht van reparatiekennis zeiden organisatoren dat deze overdracht plaatsvindt op Repair Cafés, maar dat er hiertoe toch enkele drempels zijn. Niet enkel moeten organisatoren hier achter staan, ook de ervaring en attitude van de hersteller speelt hierin een belangrijke rol. Ook bezoekers moeten gemotiveerd zijn om kennis op doen vooraleer dit doel kan worden bereikt.
De derde doelstelling binnen de ecologische pijler is het reduceren van de CO2 uitstoot door kapotte spullen te herstellen. Uit de literatuurstudie bleek dat consumptiegoederen aan de basis liggen van 44% van de broeikasgassen die in de VS worden uitgestoten. Organisatoren vermeldden dat Repair Cafés een bijdrage kunnen leveren in de strijd tegen overproductie en op deze manier kunnen helpen aan een CO2-uitstoot reductie.
Naast het ecologische verhaal bekeken we ook in hoeverre organisatoren vonden dat Repair Cafés een sociaal verhaal zijn
Uit de interviews bleek dat Repair Cafés potentieel hebben om de sociale cohesie in de buurt te versterken
Organisatoren vinden de sociale component van Repair Cafés niet onbelangrijk
Volgens de geïnterviewde komen er niet enkel buurtbewoners naar Repair Cafés, maar zijn er hiernaast ook mensen die van buitenaf komen omwille van het sociale aspect. Bij enkele organisatoren was er hieromtrent de vrees dat dit niet compatibel is met het ecologische verhaal dat Repair Cafés zoeken uit te dragen. NBV denkt dat deze vrees ongegrond is, aangezien er in bijna iedere provincie met een zekere regelmaat een Repair Café doorgaat
Ten slotte vroegen we organisatoren in hoeverre Repair Cafés volgens hen een inclusief fenomeen zijn. Uit de gesprekken bleek dat Repair Cafés er vooralsnog niet in slagen om mensen met een allochtone achtergrond voldoende te bereiken. Hierdoor slagen Repair Cafés er niet in om duurzame gemeenschappen op te bouwen
In de literatuurstudie zagen we dat niche innovaties zowel van sociale als van technologische aard kunnen zijn.
Zoals eerder werd vermeld, kunnen grassroots-innovaties omschreven worden als sociale innovaties die bottom-up vanuit de bevolking komen.
Seyfang en Smith beschreven in een artikel uit 2007 grassroots-innovaties a.d.h.v. vijf kenmerken.
Deze thesis kijkt of Repair Cafés voldoen aan deze kenmerken die door Seyfang & Smith werden beschreven
Betreffende de marktcontext bleek uit de gesprekken en observaties dat Repair Cafés gebruik maken van vrijwilligers en dat Repair Cafés een dienst willen aanbieden die niet door de markt of door de overheid willen aanbieden. De dienst die wordt aangeboden is een combinatie van een reparatie, de mogelijkheid om iets bij te leren en de gezellige sfeer tijdens het herstellen
De drijfveer van Repair Cafés is, in de lijn van grassroots-innovaties, van sociale en ecologische aard. Ook werden de organisatoren gedreven om iets te doen tegen de weggooicultuur
Wat de alternatieve waarden binnen Repair Cafés betreft kunnen we stellen dat Repair Cafés worden gedreven door het behalen van andere sociale, ecologische en economische belangen dan deze die door de marktcontext worden gehanteerd. Dit werd enkele dia’s hiervoor besproken bij de sociale en ecologische pijler waarop Repair Cafés steunen
Ook de organisatievormen waardoor Repair Cafés worden georganiseerd liggen in de lijn van grassroots innovaties. Tijdens ons onderzoek kwamen we zowel in aanraking met VZW’s, als met informele vriendengroepen en stadsdiensten
Tot slot kunnen Repair Cafés buigen op verschillende financiële bronnen. Niet enkel halen ze hun middelen uit subsidies, ook de drankverkoop en vrijwillige bijdrage is hiervoor van belang.
We kunnen besluiten dat Repair Cafés alle kenmerken vertonen van grassroots-innovaties en dat deze zich bevinden op het nicheniveau. Vanuit dit nicheniveau kunnen Repair Cafés een bijdrage leveren aan een duurzaamheidstransitie door kritiek te leveren op het regime van de weggooimaatschappij. Om invloed te hebben op het huidige regime is het van belang dat Repair Cafés aan maturiteit winnen en een voldoende breed draagvlak opbouwen. Veranderingen op het landschapsniveau (vb. economische crisis, piekolie en klimaatcrisis) kunnen druk uitoefenen op tegenstrijdigheden binnen het huidige regime blootleggen. Wanneer deze tegenstrijdigheden naar boven komen kan er een window-of-opportunity worden gecreërd waar Repair Cafés gebruik van kunnen maken wanneer ze aan maturiteit hebben gewonnen en een voldoende breed draagvlak hebben. Hiervoor is het belangrijk dat Repair Cafés, en bij uitbreiding duurzaamheid in het algemeen, niet enkel een verhaal van de blanke middenklasse is.
In de vorige slide hadden we het al even over de nood om een voldoende breed draagvlak op te bouwen en om niet enkel de blanke middenklasse te bereiken.
Beide zaken werden door de geïnterviewde vermeld als uitdaging naar de toekomst toe.
Naast deze twee drempels was er onder de organisatoren eensgezindheid dat Repair Cafés slachtoffer beginnen te worden van hun eigen succes. Het grote bezoekersaantal zorgt er vaak voor dat er druk wordt gelegd op de vrijwilligers. Dit kan ervoor zorgen dat zij het niet meer aangenaam vinden en dat hun engagement hierdoor vermindert. Vermits Repair Cafés grotendeels steunen op vrijwilligers is het belangrijk om de druk niet te groot te laten worden
Een derde uitdaging is het huidige wettelijke kader rond vrijwilligerswerk. Volgens een studie van Stichting Repair Café zou 10% van de vrijwilligers werkloos/werkzoekend zijn en 5% arbeidsongeschikt. Vrijwilligers die een uitkering van RVA ontvangen moeten in principe steeds een toelating aanvragen, die dan moet worden goedgekeurd, om te mogen helpen op Repair Cafés. Dit gebeurt echter niet steeds. Het omgaan met dit wettelijke kader is een derde belangrijke uitdaging waar Repair Cafés voor staan.
Op basis van de literatuur en het empirische onderzoek kunnen we enkele conclusies maken
Zo hebben Repair Cafés het potentieel om als grassroots-innovatie kritiek uit te oefenen op het huidige regime van de weggooimaatschappij. Hierbij is het, zoals eerder werd vermeld, belangrijk dat er een voldoende breed draagvlak wordt opgebouwd. Dit werd reeds bij de uitdagingen vermeld.
Tot slot kunnen we op basis van Stevenson (2011) enkele kritieken vermelden op Repair Cafés. Stevenson gaf in zijn artikel “Localization as subpolitics” vier kritieken op de transitiebeweging. Twee van deze vier gaan ook op voor Repair Cafés. Zo poneren Repair Cafés op een vrij dogmatische wijze dat er nood is aan een duurzamer samenlevingsmodel en lopen Repair Cafés het risico om vooral een verhaal te worden voor de blanke en hoogopgeleide middenklasse. Deze laatste vrees werd ook door Gie Speaepen van Repair Café Antwerpen Dam vermeld
Deze masterscriptie geeft ook enkele aanbevelingen mee aan zowel individuele Repair Cafés als aan NBV.
Voor individuele Repair Cafés is het volgens ons belangrijk dat Repair Cafés zich uitsluitend toeleggen op kleine herstellingen die te klein zijn om mee naar een professionele hersteller te gaan. Dit is in lijn met het duurzaam consumptiemodel dat door Cooper (2005) wordt geschetst. Volgens hem is duurzame consumptie een combinatie van slow-consumption en eco-efficiëntie. Wanneer Repair Cafés echter ook grote herstellingen uitvoeren gaan ze de concurrentie aan met professionele herstellers. Deze professionele reparateurs zijn volgens Cooper een belangrijke schakel in een duurzaam consumptiemodel. Want jobs is de herstelsector zijn nodig om het verlies aan jobs in de productiesector te compenseren als gevolg van duurzamere producten. Ook zorgen kleine herstellingen ervoor dat druk op herstellers wordt verlicht.
Voor NBV is het volgens ons belangrijk dat de communicatie naar individuele Repair Cafés toe verbetert. Zo zijn de richtlijnen omtrent o.a. de inkomprijs niet voldoende duidelijk. Ook het bestaan van het subsidiefonds zou beter gecommuniceerd moeten worden.
Om te eindigen geven we graag nog enkele mogelijkheden voor vervolgstudie naar Repair Cafés. Het zou interessant zijn om een kwalitatief onderzoek te voeren naar de wijziging in reparatiegedrag als gevolg van het RC bij individuele consumenten. Dit zou kunnen gebeuren aan de hand van de SPT. Hiernaast zou een kwantitatief onderzoek naar de positieve milieueffecten ten gevolge van het verlengen van de productlevensloop op Repair Cafés een nuttige studie zijn. Beide studie zouden de verdere evolutie van Repair Cafés kunnen ondersteunen.
Dit was de voorstelling van mijn masterscriptie. Graag beantwoord ik nu jullie vragen.
