Eseo pri Stelo, la monunuo de la esperantistoj

1. n-ro 81 bis
Enkonduko
julio 2003
En 1998, laß peto de Ivo Durwael, tiama sekretario de Flandra Esperan-
to-Ligo, Lawrence Mee (1922-2002) ekverkis eseon pri la Stelo, monunuon
La Merkato
ISSN 0941-9306
kreitan de esperantistoj en 1942. Nederlandlingva traduko aperis en
'Jaarboek 2000 van het Europees Genootschap voor Munt- en Penningkun-
de' (Jarlibro 2000 de la Eßropa Societo por Studo de Moneroj kaj Medaloj);
i legeblas je http://users.skynet.be/egmp/artikels/esperanto.pdf.
Memore al sia kunfondinto, Internacia Komerca kaj Ekonomia Fakgrupo
nun aperigas la originalan version de la eseo kaj disponigas in al la
esperantista komunumo. †ar Lawrence Mee ne de la komenco estis ligita al
Lawrence MEE la projekto, la eseo ne enhavas ‡iujn informojn pri la Stelo; multe restas
esplorenda. La Stelo ankaß ne estis la unua mona projekto en Esperantujo:
in antaßis, is la unua mondmilito, la Speso.
La Stelo Hans Jankowski en sia bro×uro 'Esperanto-mono' jam koncize priskribis
‡iujn projektojn. Ni esperu ke iam iu sukcesos, surbaze de la disaj informe-
roj, verki la kompletan historion.
†i tiu brosuro estas eldonita etkvante, por la IKEF-membroj kaj por kelkaj
interesitoj. œi ankaß legeblas je www.ikef.org.
Morto de ekonomia iniaciato
Roland ROTSAERT, kasisto de IKEF
(www.ikef.org, ikef@uea.org)
Prezo: 2,50 EUR/USD
2 La Merkato 81 bis

2. La Stelo: morto de ekonomia iniaciato Jam antaß la tago de tiu unua œenerala Kunveno la Ligo fieris pri 1294
membroj, en diversaj landoj. La Kunveno adoptis statuton por la Ligo,
Ne eblas fari rakonton pri la Stelo se ni ne unue priskribas la historion de aprobis la transprenon de la gazeto 'La Praktiko', deklaris oficiale por UL la
Universala Ligo, la asocio kiu kreis tiun monunuon. uzon de Esperanto kiel komuna lingvo por ‡iuj bezonoj, kaj starigis sub-
komitaton por ellabori regulojn pri la uzo de la Stelo. La kotizo por mem-
Universala Ligo - la fruaj jaroj breco de la Ligo estis fiksita por esti unu 'briko' por dumviva membreco; la
valoro de 'briko' estis egala al unu Stelo. Baldaß poste, oni anoncis ke la
Tiu historio komenciis jam dum la plej mallumaj tagoj de la dua mondmi- valoro de la Stelo estu egala al la kosto de unu ordinara pano en Nederlan-
lito, kiam en Nederlando, je la 25a datreveno de la morto de D-ro L.L. do, kiu tiam estis kvarono de guldeno. Alia rezulto de tiu œenerala Kunve-
Zamenhof, la 14an de aprilo 1942, grupo de fidelaj esperantistoj sekrete no estis la uzo de la slogano, 'Unu mondo - unu lingvo - unu mono'.
kunvenis en privata domo en Hago por fari omaon al tiu pioniro.
La Stelo
Tiuj kunvenintoj, kun personaj spertoj jam pri la barbara tiraneco dum la
okupado, volis kune fari ion konkretan por ×irmi la homaron de nova Ni lasu, provizore, nian rakonton pri la historio de UL, kaj donu plenan
mondkatastrofo. La frukto de la diskutado estis la unuanima decido fondi, atenton al tiu kreita¯o, la Stelo. Atentinda estas la fakto ke jam tiel frue tiu
sub la nomo 'Universala Ligo' (poste: 'UL'), tutmondan organiza¯on kun la Ligo fieris pri bankrilatoj en ses landoj (Belgio, Danlando, Germanio,
celo labori speciale kaj rekte por la efektivigo de la originala programo de Italio, Svedio kaj Svislando), krom tri apartaj bankrilatoj en Nederlando
Zamenhof, unuigi la homaron per komuna lingvo. Per la fondo de UL oni mem. Por ‡iuj tiuj kontoj, UL faris kontotenadon rigore en kaj la koncernaj
intencis plenumi la spiritan testamenton de LLZ kaj samtempe plenumi naciaj valutoj kaj en Steloj, kaj krome nomis 'agentojn' en dek kvar kromaj
ankaß la insistan deziron, kiun dum kaj la antaß- kaj dummilitaj jaroj landoj, kiuj simile raportis financajn trakta¯ojn surbaze de la Stelo.
multaj esperantistoj en diversaj landoj elkore esprimis.
Konstantvalora monunuo
Ankoraß en sekreto, tiuj decidfarintoj varbis aliajn konatajn esperantistojn
alii kun ili dum diskutoj, en la formo de 'Prepara Komitato' (‡i poste: Estas evidente el arkivoj de UL ke la fona intenco estis bazi la novan
'PK'), por progresigi la ideojn, kaj pripensi la organizajn principojn kaj socian ordon sur konstantvalora monunuo, ‡ar nur tiel eblus montri al la
aliajn detalojn de la liga agado. Je la 1a de julio 1945, tiu PK kunmetis kaj cetera mondo la eviton de tiuj premoj ekonomikaj kiuj kaßzas konfliktojn
eldonis 'Alvoko'-n al la tutmonda esperantistaro por alii kaj doni subtenon inter popoloj. Sekve de tia filozofio, UL adoptis kiel bazon por la Stelo tiun
al la starigota UL. Inter la proponoj de tiu PK estis la transpreno por esti sia koston de ordinara pano en Nederlando, tiam egala al kvarono de guldeno.
de la tiam morta gazeto 'La Praktiko', la adopto de la devizo 'Ni ¯uris labori, Por la kurzrilatoj de la Stelo en la aliaj landoj oni simple prenis ilin el la
ni ¯uris batali, por reunuigi la homaron' (frazo el la poemo : 'Preo sub la kuranta, iam en 1946, kurztabelo de la ‡efa komerca banko en Nederlando.
verda standardo' de Zamenhof), kaj labori por starigo de tutmonda monsis-
temo, bazita sur internacia monunuo al kiu oni donis la nomon, la Stelo. Kompreneble por tiuj fruaj tagoj, oni devis flankenlasi provizore aliajn
Konkreta decido de la PK estis okazigo de la unua enerala kunveno de la pa×ojn, cele al starigo de aparta banko liga, kun tutmonda iro-pago
Ligo, je la 16a de marto 1946, ankaß en Hago (‡e la domo de Internacia sistemo, al eldono de efektivaj moneroj aß/kaj monbiletoj, ktp. La Ligo
Esperanto-Instituto (IEI), kiu dum la milito lokigis oficialan regadteamon kredis, ke la reguloj pri financaj trakta¯oj inter diversaj ×tatoj estis tiam kaj
kaj kiu tiam ¯us estis redonita far la registaro). estos sufi‡e severaj por ×irmi siajn financajn rilatojn kontraß iujn atencojn.
La Merkato 81 bis 3 4 La Merkato 81 bis

3. E‡ en tiuj fruaj tagoj la Ligo emisiis t.n. 'premio-kupono'-jn en la valoro de preskaß ‡esis, escepte por eldonado de la gazeto 'La Praktiko' (kiu nun
unu Stelo, ‡iuj kun valideco is la fino de 1950 (kun la celo, sendube, fari ricevis la kromtitolon, 'La gazeto de la mondpopolo', anstataß la pli fruan
postajn emisiadojn kun 'vivo' de kvin jaroj). La Ligo invitis utiligon de la titolon 'La gazeto, kiu instruas kaj amuzas'), kaj e‡ tiu gazeto ‡esis eldonii
premio-kuponoj por pagi kotizojn kaj anoncojn, por pagi la kostojn de en 1972, kiam s-ro Andreo Cseh, la redaktoro ekde 1946, demisiis el la
eldona¯oj, ktp. La kuponoj estis donitaj al ligaj membroj por esti premioj tasko pro malforta sano.
por varbo de novaj membroj, aß post partopreno en la konkursoj de la Ligo.
Uzado de la premio-kuponoj floris, kaj baldaß estis kutime (laß raportoj en Persona partoprenado
La Praktiko) fari pagojn dum Universalaj Kongresoj k.s. per tiaj kuponoj.
La nuna aßtoro komencis aktivii en UL dum tiu ¯us prialudita periodo de
Domae, la bonaj intencoj de la fondintoj de la Ligo, doni al la Stelo malsano, kiam kun sia edzino li iris frue en 1973 por labori ‡e la Centra
konstantan valoron, ne ricevis la bezonatan nutradon flanke de la ekonomi- Oficejo de Universala Esperanto-Asocio (UEA) kiel oficisto.
istoj de la mondo. La prezo de pano en nederlandaj guldenoj konstante,
kvankam malrapide, plialtiis, sed neniu persono aß instanco prenis la En 1974, kelkaj fidelaj anoj de la Ligo prenis la ×aron revivigi tiun faman
necesan decidon ×ani la rilaton inter la Stelo kaj la nederlanda guldeno. asocion. La Ligo rekomencis aktivadon por paco, kun ligoj nun kun la
Tiu rilato restis je kvar Steloj por ‡iu guldeno, kaj oni ‡iam uzis la aktua- Mondasocio de Mondfederalistoj kaj kun UEA.
lajn kurzrilatojn de la bankoj por fiksi la valoron de la Stelo en aliaj landoj.
Krome, la bona intenco teni la kontojn de UL surbaze de la Stelo ‡esis esti En la daßro de du jaroj, la plikuraigitaj funkciuloj diskutis la evoluon de
sekvita, e‡ en UL mem, kaj do neniu akiris la necesajn spertojn rilati kun la Stelo, aparte por re-enkondukio de i por esti internacia monunuo. Post
konstantvalora monunuo. Ne mirige, la Stelo perdis la renomon kiun i pluaj diskutoj, oni revalorigis la Stelon, por ke i egalu al duono de gulde-
havis, kaj estiis simple kurioza¯o de la esperantistoj. no, anstataß kvarono, kaj la ligiteco al la prezo de pano malaperis. Post
ankoraß pluaj diskutoj, al kiuj la nuna aßtoro faris kontribuojn, la Ligo
Sono realiis decidis stabiligi la valoron de la Stelo.
Membreco en la Ligo floris, tamen, atinginta is 15 000 esperantistojn en la Konstantvaloreco
malfruaj kvindekaj jaroj. Kaj en 1959, unu sono de la fondintoj realiis: la
Ligo emisiis Stelo-monerojn je valoroj de unu, kvin kaj dek Steloj. La signifo de stabiligo de la valoro estas, ke ekde iu dato la a‡etpovo de la
Stelo restu ‡iam la sama, neniel influita de inflacio. La koncerna dato estas
Tiuj moneroj estis faritaj el bronzo, latuno kaj kupro-nikelo respektive, far januaro de 1977.
la ×tata monerfarista instanco de Nederlando, sekve de mendo de la Ligo,
kiu tiam estis ri‡a sekve de tutmonda membraro. Vendoj de la moneroj Komence de tiu jaro, unu Stelo estis egala al duono de guldeno. Alivorte: la
rapide redonis al la Ligo la investon, kaj en 1965 eblis eldoni alian mone- a‡etpovo de unu Stelo estis egala al la a‡etpovo de duono de guldeno. Mi
ron, tiam el arento je valoro de dudek kvin Steloj. Vendado floregis kiel enkondukis la esprimon, la kurzo de la Stelo kontraß la guldeno, kaj mi
sekvo. vortumis in tiel, ke unu guldeno egalis al du Steloj.
Sed la alia sono de la fondintoj, ke la Stelo restu konstantvalora, restis Mia kontribuo al tiuj diskutoj estis grande influita per artikolo, lastatempe
kvazaß forgesita, krom inter nun tre aaj liganoj. Vera aktiveco de la Ligo tiam publikigita en la formo de bro×uro, kiun verkis Josef Hartl en Vieno.
La Merkato 81 bis 5 6 La Merkato 81 bis

4. La temo de tiu verko estis propono, fare de d-ro Hartl, enkonduki kaj utiligi Stelo, kaj publikigi tiun konstaton en la Esperanto-Movado. La ideo, ke la
konstantvaloran monunuon en la batalo kontraß la atencoj de inflacio. La valoro de la Stelo restu konstanta, ne tu×ita de inflacio, komencis esti la
bazo de la ideo estas, ke en ‡iu lando, senrigarde al la evoluetapo de la ‡efa diskuttemo en la nove establita Bulteno de Universala Ligo, sub la
aparta lando, oni povas kalkuli la koston, en la nacia valuto de tiu aparta redaktoreco de S-ro Op 't Roodt.
lando, de monata elspezo de tipa familio. Oni arbitre donas al tiu 'meza
monata elspezo' la valoron de mil novaj unuoj. Laß difino, do, la 'sufero' Okazis, ke UL tiutempe havis bankrilatojn en sep landoj, inkluzive de
kaßzata al familio en kiu ajn lando per elspezo de, ekzemple, dek 'novaj Nederlando, kiel jam menciita pli frue en tiu ‡i teksto, kaj sekve necesis
unuoj' estas absolute egala, senrigarde al la nombro de nacivalutaj monunu- preni decidojn pri la valoro de la Stelo en tiuj aliaj landoj. Öajnis logike
oj bezonataj por egaligi tiujn dek 'internaciajn monunuojn'. esperi, ke stabilvalora Stelo havu la saman a‡etpovon en ‡iuj el tiuj landoj,
kaj same konservi tiun a‡etpovon, ne influitan de inflacio en iu lando, nek
Oni, do, devas zorge kalkuli la rilaton inter la internacia monunuo (ni nomu tu×ita de la kapricoj de la intervalutaj kurzoj fiksitaj de la komercaj bankoj.
in imuo), kaj la nacia valuto, kaj foje ×ani tiun, oficialan, rilaton kiam
×ano estas diktita per inflacio en la aparta lando. †iam poste, do, la imuo Pro manko de science bazitaj informoj pri la efektivaj a‡etpovoj (laß la
povas esti la bazo de interlandaj transakcioj, kaj ‡iam poste nacia mono difino de d-ro Hartl) de la naciaj monunuoj en la diversaj landoj, estis
restus ene en la aparta lando, preter la atencoj de spekulaciantoj, sekure ne-eble fiksi tute fidindajn rilatojn por la Stelo kaj la naciaj valutoj. Nur la
senutila por arbitrao. La artikolo de d-ro Hartl funde esploris tiun kaj rilato kun la nederlanda guldeno estis preter diskuto. Sed la diskutoj pri la
aliajn hipotezojn. Menciinda tie ‡i estas, ke la filozofio malantaß tiuj aliaj rilatoj ne estus facilaj.
proponoj de d-ro Hartl estas la ideo, ke ×anoj en la rilatoj inter naciaj
valutoj kaj la imuo sekvu inflacion, kaj neniam kontribuu al i. Aparte, d-ro Roelofs volis doni al la Stelo iun karakteron tute fremdan al la
karaktero de la imuo de d-ro Hartl, kaj samtempe li volis uzi la Stelon kiel
Kiel ofte okazas, eventoj kuris samtempe, sen evidenta interdependeco. En bazon de sia monreformista propagando. D-ro Roelofs volis utiligi la
la sama jaro, 1976, la Internacia Scienca Asocio Esperantista (ISAE) faris Stelon por esti bazo de inter×anoj financaj inter diversaj landoj, sed neniel
premon je UL por revaluto (plivalorigo) de la Stelo. Novaj adeptoj prenis rilati kun komercaj bankoj, kiuj por li estas abomeninda¯oj. Detaloj de la
gvidajn rolojn kaj la Ligo retrovis forgesitan stokon de Stelo-moneroj, kaj sistemo neniam estis klare priskribitaj al la nuna aßtoro, supozeble pro tio,
samtempe komencis eldonadon de nova Bulteno. Nederlanda monreform- ke por monreformistoj tiuj detaloj estas jam bone konataj.
isto publikigis artikolon pri la netaßgeco de la ordinaraj monsistemoj de la
evoluintaj landoj, kaj d-ro Hartl publikigis sian bro×uron. La nuna aßtoro volis por la Stelo rolon laß la originala celo de UL, kvank-
am agnoskante la relative arbitran bazon de la atribuitaj, komencaj a‡et-
Nova Kasisto por Universala Ligo povoj. E‡ post monatoj de diskutado, neniel eblis trovi kompromison inter
tiuj du kontraßaj sintenoj, sed tamen d-ro Roelofs akiris subtenon de
Frue en la sekvanta jaro, 1977, mi akceptis la taskaron esti kasisto de UL. plimulto en la tiama Estraro de la Ligo. Pro morala neeblo subteni tian
Kun granda entuziasmo, mi zorge studis la bezonojn implicitajn en stabil- decidon, tiel kontraßan, miaopinie, al originalaj esperoj de la pioniroj de la
valoreco de internacia monunuo, prenante en konsideron la is-tiaman Ligo, mi eksiis el ‡iuj funkcioj en la Ligo. Tiu Ligo eniris denove dorman-
historion de UL kaj la Stelo. La ceteraj estraranoj de la Ligo, ‡efe tan staton. De tempo al tempo d-ro Roelofs, en la Bulteno, anoncis novan
C.M.N.T. Op 't Roodt kaj W.P. Roelofs, kun similaj entuziasmoj, volis ciferaron kiel la 'oficialan' valoron de la Stelo, sed neniam estis publikigita
establi kiel eble plej frue la agmanierojn teni konstanta la valoron de la la metodo, nek la kalkuloj, sur kiuj li bazis sian formulon. Bedaßrinde, mi
La Merkato 81 bis 7 8 La Merkato 81 bis

5. ne povas malkovri nun iujn el tiuj anoncitaj ciferaroj de d-ro Roelofs, tamen, ke la donita¯oj por Italio ‡esis veni regule, kaj mi devis rezigni pri
kvankam sendube ili ja restas en ies arkivoj. kurzo por tiu lando.)
La baza sistemo de kalkulado akiris tiel konkretan formon, ke i ebligus
La ne-oficiala Stelo kunmeton de Stelo-kurzrilato por multe pli da landoj, se nur mi povus akiri
la necesajn informojn sufi‡e akurate. Necesas konstati, tamen, ke la
Por la nuna aßtoro, la bazaj ideoj de d-ro Hartl ne mortis, tamen. Jam antaß rezultoj is tiu ‡i punkto povus havi limigitan, kvankam gravan, utilecon.
la disio kun UL, mi estis komencinta uzi la Stelon kiel bazon de la konto- La kalkulitaj kurzrilatoj povus taksi la a‡etpovon en nacia mono ekvivalen-
tenado en la entrepreno kiun mi proprietulis kun mia edzino, nomita ta al unu Stelo, kiam tiu sumo estas elspezita ene de la koncerna lando. Pli
'Mondkomerca Eldonejo Esperantista'. Post la disio, mi provis sekvi la da laboro necesus, kun reto de kunlaborantoj en diversaj landoj, antaß ol la
kurzkonsilojn de UL, laß la formulo de d-ro Roelofs, sed tre baldaß komen- Stelo povus servi nin por aliaj celoj.
cis suspekti, ke fidela utiligo de tiuj konsiloj kondukus al eraroj, el la
vidpunkto de a‡etpovo de la Stelo. Ekde la mezo de 1980, mi komencis Aferoj e‡ pli akceliis post a‡eto de (laß hodiaßaj normoj tre primitiva!)
kolekti statistikajn donita¯ojn pri inflacio, ne nur por Nederlando sed ankaß komputilo. Eblis jam en septembro 1982 verki programon por tre rapide
por pluraj aliaj landoj. Hazarde, mi ricevis subtenon de ne antaßvidita fari la kalkuladon por prognozi la Stelo-kurzrilatojn por diversaj landoj.
flanko: ekonomika docento ‡e la Erasmus Universitato en Roterdamo, Ekde tiam, mi eldonis gazeton kun la titolo 'Informkajero pri la Stelo', kiu
okaze de inter×ano de ideoj dum paßzo inter esploraj sesioj dumtagaj en la baldaß cirkulis al tiuj pluraj entuziasmaj kunlaborantoj, aparte pro la valora
universitata biblioteko, esprimis grandan intereson en la kaßzo de miaj helpo de la Esperanto-Centro en Aarhus, Danlando.
studoj, volante ekscii pli pri mia progreso. Sekve de tiu intereso, mi ricevis
kvazaß honoran membrecon de tiu biblioteko, kaj konsilojn pri fontoj de La kalkulpa×oj por fiksi kurzrilatojn
statistikaj donita¯oj, ‡efe pri la dudek kvin landoj-membroj de la Organiz-
a¯o por Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE, angle OECD). La Jam je la komenco de pripensado pri la kalkulmetodo necesas agnoski, ke
landoj en tiu organiza¯o baldaß estiis mia elektita kampo de esploroj, kaj la baza a‡etpovo de la Stelo en, ekzemple, Britio estas arbitre adoptita pro
la laboro komencis esti ‡efa okupo por miaj liberaj horoj. la fakto ke, je la 1a de januaro 1977, unu brita pundo egalis al 4,1875
nederlandaj guldenoj, laß la intervalutaj kurzoj de la grandaj bankoj. †ar
Mi baldaß sukcesis fari komparojn por ekkonstati la a‡etpovon de la (ne unu guldeno egalis tiam al 2000 Steloj, sekvas, ke unu pundo egalis al 8375
plu oficiala) Stelo en tiuj landoj, uzante kiel elirpunkton la arbitrajn rilatojn Steloj, kaj tiu rilato restos valida is, se iam, ni havos pli fidindan metodon
por la unua tago de 1977, la tago je kiu, laßdifine, la Stelo akiris konstante- kompari la a‡etpovon de la Stelo en la du landoj. La saman sistemon mi
con de valoro. La unua malkovro estis, ke la formulo de UL certe kondukus aplikis al aliaj landoj por kiuj mi kolektis statistikajn donita¯ojn.
al eraroj rilate al Nederlando. Mi suspektis, sen ebleco pruvi tion, ke i
ankaß kondukus al eraroj rilate al aliaj landoj. Tiuj rilatoj daßre ×anias pro inflacio, tiu monda malsano kiu konstante
malaltigas la a‡etpovojn de la naciaj valutoj. Por kalkuli novajn rilatojn mi
La evoluo de aferoj plirapidiis por mi kiam, ekde la mezo de 1981, mi uzis la oficialajn prezindicojn por konsuma¯oj. Prenante denove la kazon de
komencis publikigi, al elektitaj kunlaborantoj, kurzrilatojn en la formo de Britio, ni konstatas, ke la prezindico por januaro 1977 estis 172,4 surbaze
kurzlisto por la naß landoj respekte al kiuj mi povis pli malpli fidi pri miaj de cifero de 100,0 en la jaro 1974. Multobligo de la baza rilato de 8375 per
kalkuloj, pro tiu povo akiri la donita¯ojn frue kaj regule. (Baldaß montriis, 172,4 donas grandon de 1443,85 nedifineblaj unuoj. Divido de tiu grando
La Merkato 81 bis 9 10 La Merkato 81 bis

6. per la aktuala prezindico por iu aparta monato donas novan, teorian kurzri- de presisto, kaj la kostojn de papero, kovertoj kaj afranko, ktp. Sub la
laton por la Stelo, en tiu kazo por Britio. Por entute dek ok landoj mi influo de inflacio, ‡iuj kostoj inklinas al plialtio, sed ne ‡iuj samtempe kaj
konstatis tiam tiel rilatatan grandon, kalkulitan en la sama maniero. ne ‡iuj rekte rilataj al la aktuala nivelo de inflacio. Sed ne-eviteble venas la
momento kiam tiu eldonisto devas pensi pri ×ano, plialtio, de la abon-
La adoptitaj bazaj reguloj kotizo. Kutime, oni pensas dum septembro-oktobro pri taßga abonkotizo
por la tuto de la proksima jaro. Ni povas montri, ke rilatigo de tiu abonkoti-
Jam estis mencio pri la arbitra decido konstati bazajn a‡etpovojn de la zo al stabilvalora monunuo konsiderinde plifaciligas la taskon, kvankam
Stelo en aliaj landoj ol Nederlando. Dum la polurado de mia kalkulbazo mi diversaj komercaj konsideroj nepre meritas apartan taksadon.
adoptis aliajn arbitrajn decidojn, ‡iujn prenitajn kun la celo prezenti
akcepteblajn kurzrilatojn. Tiu aro de decidoj estiis la regularo sub kiu mi Ni pensu, do, ke nia imagita eldonisto estis kontenta dum 1977 pri abon-
laboradis tiam, kaj laboradas ankoraß nun, por la regulaj rekalkuloj kaj kotizo de la ekvivalento de sesdek Steloj por unu jaro. Konstateblas, el niaj
publikigo de la kurzrilatoj. studoj pri la Stelo, ke daßra ricevo de tia sumo (la ekvivalento de sesdek
Steloj), plene kontentigas la bezonojn ankaß por iu nova jaro. Tiu eldonis-
Mi decidis deklari rilatojn nur sesfoje en kalendara jaro, kaj deklari ×anit- to, sekve, bezonas la Stelo-kurzrilaton por, ekzemple, septembro, por havi
an rilaton nur se por tiu lando nova kalkulo donas teorian rilaton, kiu ideon pri taßga nivelo de la prezo por la proksima jaro.
diferencas je pli ol 1,05 elcento de la laste deklarita rilato por tiu lando.
Krome, mi ‡iam rondigas la teorian rilaton supren, por doni la plej apudan Uzado de la Stelo ligita kun luprenpagoj
ciferon inter 1,005 kaj 9,995 inkluzive, ‡iam kun tri decimalaj ciferoj post
la decimala komo, kaj ‡iam dividebla per kvin sen resta¯o. Por pluraj Dua ekzemplo prenita rekte el spertoj de esperantistoj estas ludono de
landoj, tiu decido signifas, ke mi devas uzi grandon de dek, cent aß mil ‡ambro al alia societo, ludonado por kiu la Esperanto-societo ricevadas
unuoj de la nacia valuto por atingi akcepteblan rilaton. Krome, por ‡iu lupagon. Se la societo deziras daßre ricevi la saman a‡etpovon (prudenta
deklarita rilato estu donita dato de valideco, estante la unua tago de la sinteno, ‡ar aliaj kostoj por la societo inklinas konstante al plialtio pro
monato post publikigo de la koncerna prezindico. inflacio), la metodo estus fari interkonsenton kun la luprenanta societo por
monata luprezo esprimata en Steloj kvankam normale pagota en nacia
†iuj el tiuj arbitraj decidoj estos ×aneblaj, se iam eblos starigi internacian valuto laß la valida kurzo por la koncerna monato.
organiza¯on, kiu kapablus surpreni respondecon por la afero. Tiu alprenita
'regularo' donas uzeblajn 'kurzojn' ne tro ofte ×anitajn sed tamen pli-malpli Uzado ligita kun salajroj
fidele montrantajn la efektivan daßran falon en la a‡etpovo de la koncerna
nacia valuto. Aldonendas tie ‡i mian promeson liveri al iu serioza petanto Tria ekzemplo, ver×ajne la plej valora el ‡iuj ekzemploj, estas tio de la
plenajn detalojn pri la kalkulmetodo uzebla sur moderna komputilo. ricevo de 'salajro' kontraß laboro farita. †u aß ne ni tenas opiniojn pri la
taßgeco de tia sistemo, ni devas rekoni, ke la fenomeno estas ordinara parto
La uzeblecoj de la Stelo de la ‡iutaga vivo por la granda plimulto de la homoj en la mondo. Labor-
dungito aß oficode¯oranto regule ricevas sumon de mono, kiun ni nomu
†ar la Stelo estas monunuo de la esperantistoj, la unua ekzemplo de salajron.
uzebleco estas tio de eldonisto de monata revuo, por kiu tiu eldonisto
ricevadas abonkotizojn de abonantoj. La eldonisto devas pagi kaj la servojn †iuj industriigitaj landoj spertas ankaß la alian fenomenon de inflacio.
La Merkato 81 bis 11 12 La Merkato 81 bis

7. Sekve, salajroj ne restas je konstanta sumo en la mono de la koncerna aß ne plialtigi vendoprezojn, sed nur al diskuto pri la nivelo de la novaj
lando, ‡ar inflacio daßre malaltigus la vivnivelon de la koncerna familio, prezoj. Rivaluloj certe spertas premojn similajn, kaj baldaß la situacio
kaj plialtio de la salajro estas la ununura metodo por mildigi tiun suferon. renormalios je pli-malpli la sama ritmo kiel antaße, sub enerale pli altaj
Sed en multaj kazoj, en tiuj industriigitaj landoj, diskutoj pri taßga nivelo vendoprezoj.
de plialtigo foje kondukas al vere akra disputo inter reprezentantoj de la du
partioj, la labordonantoj kaj la laborfarantoj, aß iliaj sindikatoj. Homaj Tiuj diskutoj pri la nivelo de plialtigo de prezoj povas esti tre malfacilaj en
rajtoj en la koncerna entrepreno aß industrio estas foje endanerigitaj. Foje, apartaj bran‡oj de industrio. En iuj kazoj, kiam produktado restas sur
re-akiro de kvieta etoso postulas konsiderinde longan periodon. relative longa sinsekvo de apartaj laborpa×oj, ‡ar a‡eto de bazaj materialoj
okazas longe antaß liverado al a‡etanto de la fina produkto en kiu tiu baza
Personaj spertoj, denove materialo estas uzita, la influo de inflacio estas ofte tre komplika fenomeno.
La prezo por a‡eti novan provizon de la baza materialo povas esti signife
Interesa konstato por mi, dum tiu periodo regule kolektanta statistikajn pli alta ol la prezo uzita dum kalkuloj por fiksi vendoprezojn pli frue. Tuj
donita¯ojn pri prezindicoj, estis rimarki, ke la ciferoj por minimumaj levias malfacila¯oj decidi kiun prezon uzi: ‡u la hodiaßaj merkatprezoj, ‡u
salajroj en Francio ×ajne fidele sekvis la kurzrilaton kun la Stelo dum prognozitaj estontaj prezoj, pensante pri la antaßvidita nivelo de inflacio,
kelkaj jaroj, kvazaß iu oficisto uzis iun teorian monunuon laß nia modelo. aparte por ‡iuj materialoj?
Minimumaj salajroj en Nederlando ankaß pensigis min pri apliko de simila
metodo, kvankam la rezulto ne estis tiel rimarkinda. Apliko de la Stelo al stokvaloroj povas konsiderinde mildigi la problemon
en multaj tiaj kazoj, sed priskribo de la koncernaj pa×oj prenus tro da spaco
Kiam, jarojn poste, la registaro en Britio vokis proponojn por enkonduko por tiu ‡i eseo.
de minimumaj salajroj, mi verkis longan raporton kaj serioze proponis
similan solvon. La koncerna instanco dankis min pro miaj streboj, sed Ve! Universala Ligo - la fina periodo
adoptis tute ne-taßgan sistemon. Ni vidu, ‡u tiu sistemo uos longan vivon!
Estus facila afero tekstumi plurajn aliajn hipotezojn pri utiligeblecoj de la
Hipotezoj pri utiligado de la Stelo en la kampo de kapitalo Stelo. Plejparte tiuj antaß-supozus veran internaciecon de la uzado, sed tia
internacieco neniam realiis. UL daßris post la eventoj jam priskribitaj, sed
Inflacio tu×as nin ‡iujn, ‡u aß ne ni havas ‡iutagan konstaton pri i, kaj kun malpli da atento en la Esperanto-mondo. Pri aktiveco en la kampo de
tu×as ‡iujn flankojn de komerco kaj industrio. Kiam la po×ta tarifo plialti- mondfederalismo mi ne havas informojn, sed tiu manko de informo subte-
as, ekzemple, ni ja sentas premon je a‡eto de po×tmarkoj laß la nova tarifo, nas mian opinion, ke ankaß tie la Ligo vere malmulte agadis.
sed ni ne havas alian elekton ol pagi la pli altan sumon se ni ankoraß
deziras, ke nia eksterlanda plumamiko restu en kontakto kun ni. Por Revuo Esperanto, en tiuj postaj jaroj, daßre nekrologis pri konataj-al-mi
internaciaj societoj, plialtio de la po×ta tarifo k.s. povas kaßzi problemojn, liganoj el la jaroj de aktiveco. D-ro Roelofs transprenis la redaktorecon de
pli aß malpli gravajn en apartaj cirkonstancoj, kvankam ‡iam malagrablajn. la Bulteno de UL, kiam siatempe s-ro Op 't Roodt sentis sin ne plu kapabla
plenumi la bezonojn de la taskaro, sed la perdo de reguleco de apero de tiu
Por entreprenoj, tamen, problemoj ligitaj kun inflacio reduktias al fikso de Bulteno klare montris al la Esperanto-mondo la veran mankon de aktivaj
taßga nivelo de pli-altio por vendoprezoj, kaj de taßga dato por enkonduki membroj. Dum 1993, sekve de decido de la Estraro de la Ligo, eldonado de
la ×anojn. Normale, aparta entrepreno ne dedi‡as tempon al diskuto pri ‡u la Bulteno ‡esis, kaj dum tiu jaro la kapitalo de la Ligo estis likvidita per
La Merkato 81 bis 13 14 La Merkato 81 bis

8. transdonado de mono al diversaj fonda¯oj, ‡efe ‡e UEA. de militservo kaj aktiva pacisto - Esperanto, pacismo kaj novaj ekonomiaj konceptoj estis
eroj de la sama homaranisma mondrigardo. (Revuo Esperanto, majo 1998)
Inter tiuj donacoj estis la restanta stoko de la Stelo-moneroj. Baldaß UEA Je www.sdnl.nl/roelofs4.htm (Stichting Sociale Databank Nederland) estas 'In Memoriam'
proponis vendadon de tiuj moneroj, kiel ordinaraj varoj, tra sia libroservo. por Peter ROELOFS (+11 marto 1998, 87jara) en nederlanda lingvo.
S-ro Op 't Roodt mortis en 1996, kaj D-ro Roelofs en 1998, kiel la lastaj el 'Josef Hartl' multfoje troveblas per interreta ser‡ado, sed ne eblis certii ‡u temas pri la
ekonomikisto menciita en la eseo.
la multaj kunlaborantoj por paco kaj monda kunvivado per la iniciatoj de
UL. La Ligo ‡esis ekzisti; la mondo perdis per tio unu el la plej gravaj
iniciatoj iam ajn elpensitaj inter esperantistoj. Diversaj tekstoj pri Esperanto kaj mono
La nuna aßtoro agnoskas senton de honorigo, ricevinte la peton priskribi 'Esperanto-mono' de Hans Jankowski, 2a eldono, Kaunas, Litovio, 2000: œis nun la plej
kompleta superrigardo: pri spesmilo, stelo, irsistemoj, valormarkoj...
eventojn kaj konstatojn en tiu grava kampo.
Vivo de Andreo Cseh de Ed Borsboom, eld. Internacia Esperanto-Instituto, 2003: La
Lawrence MEE 15a ‡apitro de la libro rilatas al la Stelo.
Aldonaj informoj pri la menciitaj personoj Streboj al internacia mono: Artikolo en 'Franca Esperantisto' (januaro 1994) transprenita
de ‘Eventoj' (marto 1994), pri la periodo is la unua mondmilito.
Lawrence MEE, naskiinta je 24 februaro 1922, dumviva membro de Internacia Komerca
kaj Ekonomia Fakgrupo (IKEF), je 27 oktobro 2002 forpasis post mallonga malsano. Li Mencioj pri spesmilo kaj stelo en intervjuo kun L.C. Zaleski-Zamenhof en 'le monde de
estis kunfondinto de IKEF (oficiale je 6 aßgusto 1985 en Aßgsburgo, dum la 70a UK). Tiam l'Espéranto', novembro-decembro 2002, p. 8.
loanta en Rotterdam pro sia antaßa laboro en la Centra Oficejo de UEA, ekde la fondio de
IKEF li rolis œenerala Sekretario kaj krome redaktoro de la 'Laßokaza Nova¯letero' (nia Unueca eßropa valuto: Artikoleto pri Josef Zauner, kiu inter 1921 kaj 1933 engaiis por
interkomunikilo antaß 'La Merkato') is numero 26 de aprilo 1989. (...) Laurence Mee estis unueca eßropa valuto. (Revuo Esperanto, marto 2002; vidu ankaß ilustra¯on ‡e
‡iam persistema 'negocanto' por siaj ideoj. (IKEF-revuo La Merkato, januaro 2003) www.promeuro.org/en/products-annexes.asp)
Christiaan M.N.T. OP 'T ROODT (1905-1996), UEA-membro pli ol kvindek jarojn, Internacia Scienca Societo: 'Eble ne estas enerale sciate, ke dum kelkaj jaroj la Internacia
emerita statistikisto, delegito ekde 1952 pri laktoproduktado, poste pri mondfederismo,
Scienca Societo uzadis teorian monan unuon nomitan speso, tiel malgrandan ke 1000
mortis la 17an de novembro en Rijswijk (Nederlando). Li estis aktiva en Universala Ligo.
(Revuo Esperanto, aprilo 1997) (spesmilo) estas ekvivalenta al 2003 anglaj ×ilingoj.' (Cita¯o el 'Yorkshire Post' en 'Joseph
Rhodes kaj la fruaj tagoj de Esperanto en Anglujo', p. 109, Jork×ira Esperantista Federacio,
Willem P. ROELOFS (1910-1998), pli konate kiel Petro Rulofido, forpasis la 11an de 1904?)
marto en Soest (Nederlando). Li lernis Esperanton en 1927 kun sia patro. Estinte membro de
UEA ekde 1929, ankaß kiel fakdelegito pri kemio, li eksiis en 1962 (la epoko de la debato Vikipedio: Diversaj mencioj, i.a. je http://eo.wikipedia.org/wiki/Spesmilo.
pri '-ata/-ita') pro lingva malkonsento. Tio ne malhelpis lin subteni la Asocion grandanime
kiel patrono de TEJO, ano de Societo Zamenhof kaj mecenato de diversaj iniciatoj. Studinte En 'Studoj pri Interlingvistiko' (Kava Pech, 2001) Hans-Burkhard Dietterle mencias (p.
kemion, Rulofido doktoriis en 1951 per diserta¯o pri ekonomika temo, kaj ankaß en la 472-473) preparojn por Esperanto-konferencojn pri Komerco kaj Trafiko (1923) kaj pri
Komerco kaj Ekonomio (1925). Ne estas klare ‡u tiuj konferencoj okazis.
Harlema UK (1954) li prelegis pri mono, 'fundamenta homa krea¯o'. Ekde la lan‡o de
'Scienca Revuo' en 1948 li estis ties kunredaktoro is 1961. Dum pluraj jardekoj li studis la
refleksivon en Esperanto, kunmetante ekzemplaron de du mil cita¯oj. De 1977 li agis kiel
Kontaktadreso: Roland Rotsaert, Visspaanstraat 97, B-8000 Brugge
kasisto kaj redaktoro de Universala Ligo, malfondita en 1996. Por Rulofido - frua rifuzanto
La Merkato 81 bis 15 16 La Merkato 81 bis