1. Vaktijdschrift voor management en techniek van podia en theaters
The Little Mermaid
Interview: Derek Blok, Resident Director
musical The Little Mermaid
Verbouwing Theatershow Achtergrond
Energiehuis Dordrecht Thomas en de schat XL Video
Jaargang 3 / editie 5 2012
Jaargang 3 / editie 5 2012

2. voor
3
woord
Het einde van 2012 – en daarmee het begin van 2013 – is in zicht. Buiten het geluidsontwerp en lichtontwerp van de kindermusical Thomas
is het weer guur en we hebben al mogen genieten van de knisperende en de Schat. Daarnaast zijn er nog interviews te lezen over Protec
sneeuw onder onze voeten. In deze editie van Stage&Theatre belichten Industrial Doors, XL Video en Rosco myColor. Ik zou zeggen: laat de
wij een aantal projecten van dit jaar, maar ook een aantal projecten kou voor wat het is en lees deze eindejaarseditie van Stage&Theatre
die volgend jaar verder gaan. Zo hadden wij een interview met Derek eens door. Geniet ervan en last but not least wens ik jullie allen fijne
Blok, Resident Director van de musical The Little Mermaid. Daarnaast kerstdagen en een knallende jaarwisseling!
bespreken wij de tribunebouw in het Energiehuis Dordrecht, zowel
vanuit het standpunt van Koen Koch, projectleider Theatertechniek
bij PB|Theateradviseurs, als vanuit het standpunt van Hans Mayer,
verkoopverantwoordelijke voor COS N.V. Nederland. Ook herbergt
cb
deze editie een interview met François Wissink van Wissink AV en Marieke van Dam
Patrick Slots van Cue Design, respectievelijk verantwoordelijk voor Hoofdredacteur Stage&Theatre
Colofon
Een uitgave van: Buzzfacts Publishers & Mediagroup B.V., Postadres: Postbus 155, 6500 AD Nijmegen,
Tel. 024-3722900, Fax. 024-3886017 Hoofdredactie: Marieke van Dam Eindredacteur:
Joris Stortelder Vaste medewerkers: Marnix Bosman, Eeuwe Vos Bladmanager:
Richard Mulders Salesmanager: Ralph Brinkman Vormgeving: Dries van Zuylen, Anouk Smeets
Backoffice: Ralph Tijssen Abonnementen: Abonnementsprijs: € 75,- per jaar voor de vakbladen
AV&Stage, Event&Showbizz, ProAudio&Video en Stage&Theatre. Abonnementenservice: De abonnementen­ ervice is telefonisch bereikbaar
s
van ma t/m vrij van 9.00 uur tot 12.00 uur. Kies in het keuze menu ‘abonnementen’ Telefoon: 024-3722900. U kunt ons ook faxen Fax.
024-3886017. Afdeling abonnementen Postbus 155, 6500 AD Nijmegen. Abonnement kan ieder moment ingaan en wordt automatisch verlengd
tenzij abonnee 2 maanden voor einddatum schriftelijk opzegt. Copyrights: Het auteursrecht van dit tijdschrift en op de
daarin verschenen artikelen wordt door de uitgever voorbehouden. Het verlenen van toestemming tot publicatie in dit tijdschrift houdt in dat
de auteur de uitgever, met uitsluiting van ieder ander, onherroepelijk machtigt de bij of krachtens de Auteurswet door derden verschuldigde
vergoeding voor kopiëren te innen en dat de auteur alle overige rechten overdraagt aan de uitgever. Niets uit deze uitgave mag worden over-
genomen, vermenigvuldigd of gekopieerd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever. Drukfouten en prijswijzigingen voorbehouden
Bankgegevens: Rabobank 1700.97.811 / IBAN: NL91RABO0170097811 / BIC: RABONL2U

3. 4
hét vakblad voor beslissers, managers en hoofden van techniek van theaters, podia en openluchtvoorstellingen.
Techniek Grande Route
8
10 Coverstory Musical
The Little Mermaid
Techniek Rosco myColor
14
18
Verbouwing Energiehuis Dordrecht
Theatershow Thomas en de schat
24
28 Interview Protect Industrial Doors
Achtergrond XL Video
30

5. 6
nieuws
Hoofdrol William Spaaij in De Kleine Blonde Dood
William Spaaij gaat de hoofdrol spelen in
het theaterstuk De Kleine Blonde Dood,
een productie van Albert Verlinde. Het stuk
is gebaseerd op het gelijknamige boek van
Boudewijn Büch.
“Voor mij als acteur is het heel belangrijk verras-
send te blijven in de keuze van mijn rollen”, reageert
William Spaaij. “Na het succes van Ramses was de
overstap naar een grote musical als Shrek iets totaal
anders. Door nu te kiezen voor een rol in een kleiner
stuk kan ik weer een andere kant van mezelf laten
zien.”
De Kleine Blonde Dood gaat op 9 december 2013
in première in de Koninklijke Schouwburg in Den
Haag. Het boek uit 1985 werd eerder verfilmd met
Antonie Kamerling in de hoofdrol.
Groter theater Speelhuis in OLV-kerk Helmond
Helmond krijgt na de verbouwing van de Volgens Theo Inniger, directeur van het Speelhuis,
Onze Lieve Vrouw Tenhemelopneming wil het Nederlands Blazers Ensemble het orgel
een theater dat net iets groter is dan het gaan gebruiken als het in Helmond speelt.
oude afgebrande Speelhuis. Het podium
wordt groter en dieper en er komen twin- Over vijf jaar fonkelnieuw theater in
tig meer zitplaatsen. Helmond
“Bij de verbouwing hebben we vooral veel aan-
Vorig jaar december brandde Theater ‘t Speelhuis dacht gehad voor de akoestiek en voor de verwar-
tot de grond toe af. Als vervanging daarvoor wordt ming van de kerk,” zegt Inniger. Hij is blij met de
nu de monumentale OLV-kerk in het centrum van kerk als vervanging voor het afgebrande pand,
Helmond verbouwd. Zoveel mogelijk kerkelijke maar zegt dat het zeker niet de bedoeling is dat
elementen, waaronder ook het orgel, blijven daar- het Speelhuis hier permanent blijft. “We hebben
bij overeind. vijf jaar de tijd om een nieuw theater te bouwen.
De eerste gesprekken daarover staan al gepland.”
Omroep Brabant
Theater Figi toneel voor bijzondere uitreiking
Woensdag heeft Hans Kazàn in Thea- televisiehow op de commerciële Nederlandse te-
ter Figi in Zeist de Gouden Eeuw Award levisie, en hij heeft duizenden (theater)shows in
overhandigd gekregen. Kazàn kreeg de Nederland opgevoerd. Verschillende generaties
onderscheiding omdat hij naast dat hij groeide op met de talloze magic shows die door
reeds 40 jaar in het vak zit, ook een enor- hem werden geproduceerd en gepresenteerd. Paul
me bijdrage aan de Nederlandse creativi- de Leeuw reikte op geheel eigen wijze de onder-
teit heeft geleverd. scheiding uit aan de zichtbaar ontroerde Kazàn. De
Gouden Eeuw Awards werden eerder door onder
Hij heeft bijvoorbeeld 888 afleveringen Prijzen- anderen André van Duin, Paul van Vliet, Wubbo
slag gepresenteerd, Kazàn was hierdoor de eerste Ockels, Liesbeth List en 3-Michelinsterren chef onder leiding van de koninklijk onderscheiden uit-
presentator van een horizontaal geprogrammeerde Cees Helder in ontvangst genomen. De jury staat gever Phia Baruch.

6. 7
nieuws
Theater werkt commerciëler
ZWOLLE - De overheidssubsidie neemt theaters aan lokale (amateur)gezelschappen. Ook rente hierover kwijt te schelden. Een woordvoerder
af en Odeon de Spiegel Theaters besluit het verhuren van de theaterzalen aan commerciële van de gemeente zegt hierover: “Er ligt bij ons nu
het theaterseizoen 2011-2012 met positieve instellingen en bedrijven neemt toe. Terwijl de over- een zogenoemd bestuursverslag van Odeon de Spie-
berichten. heidssubsidie afneemt, ziet Van Honk het totaal aan gel maar deze is nog in behandeling. We kunnen
overige subsidies en bijdragen stijgen. Met name het daarom nog niet inhoudelijk op de situatie van het
Directeur Gijsje van Honk noemt de commerciëlere project Cultuurzaam noemt de theaterdirecteur als theater reageren.” Van Honk spreekt binnenkort met
aanpak van de theaters als belangrijkste verklaring hoogtepunt. “We werken intensiever samen met zor- de gemeente over een oplossing voor deze lening.
voor het heugelijke nieuws. “Onze maatschappe- ginstellingen, woningbouwcorporaties, onderwijs, “Ik houd het nu liever bij de positieve resultaten. Het
lijke betrokkenheid is gegroeid. We staan steeds de stichtingen Meedoen en Vier het Leven waardoor een heeft namelijk niets met het ander te maken.”
meer midden in de samenleving. Hierdoor krijgen minder draagkrachtigen op een betaalbare manier Marion Groenewoud, De Stentor
we meer bezoekers die weliswaar minder besteden. van muziek en theater kunnen genieten.” De positie
Want we voelen de crisis wel degelijk. De consu- van de schouwburg is na de opbouwjaren van De
ment kijkt kritisch naar de prijzen en reserveert Spiegel volgens Van Honk duidelijk stabieler ge-
steeds later.” worden. “We moeten nog wel hard werken om het
weerstandsvermogen op het juiste peil te krijgen.”
Odeon de Spiegel sloot het vorige seizoen af met
129.400 bezoekers bij 360 professionele thea- Over de lening in 2006 van circa een miljoen euro
tervoorstellingen; 3000 mensen meer dan in het van de gemeente, doet zij op dit moment geen uit-
voorgaande theaterjaar. Van Honk constateert een spraak. De gemeenteraad heeft besloten de aflos-
lichte groei als het gaat om het verhuren van de singsverplichting tot januari 2013 te bevriezen en de
Rabobank sponsor NUHR-raam in Verbouwing foyer
van Theater aan Kleine Komedie Theater Kikker
de Brink op tijd klaar
Rabobank Noord Gooiland gaat Theater Theatergroep NUHR (Niet Uit Het Raam) Bakers Architecten heeft de afgelopen
aan de Brink sponsoren. Het contract werd heeft een eigen raam gekregen in De Klei- twee maanden gewerkt aan de verbou-
vrijdag 23 november ondertekend. Het ne Komedie in Amsterdam. Vanwege het wing van de foyer van Theater Kikker in
theater gaat het sponsorgeld besteden aan 25-jarig jubileum van de groep onthulde het centrum van Utrecht. De nieuwe foyer
extra techniek en het aantrekken van bij- collega-cabaretier Bert Visscher vanmid- van dit kleine experimentele theater is
zondere voorstellingen en gasten. dag het eerbetoon in het theater. door de ingrepen logistiek verbeterd en
heeft een ruimtelijke, eigentijdse uitstra-
Theater aan de Brink is een nieuw theater in het In het raam is het logo van NUHR met ‘25 jaar’ ling gekregen.
hart van Laren. Er zijn 68 zitplaatsen. Voor de gegraveerd. De afbeelding is ongeveer 20 bij 20
bank is deze overeenkomst een vorm van samen- centimeter groot en zit in een muur van de foyer Vanuit de door Bakers Architecten centraal ge-
werking. Die bestaat al met verschillende culturele van de Kleine Komedie. plaatste bar is er nu direct contact met de gehele
instellingen in de regio. Meer nieuws vindt u op foyer en de verschillende zitjes. De nieuwe ruimte
www.6fm.nl. In 1987 richtten Peter Heerschop, Joep van kenmerkt zich verder door een rustige basis waar-
Deudekom en Viggo Waas NUHR op voor het in diverse accenten zijn aangebracht. Zo zijn een
lustrumfeest op de Academie voor Lichamelijke aantal muren voorzien van een uniek groen foto-
Opvoeding. Ze kwamen dat jaar ook in de finale behang en hangen er oude Poolse fabriekslampen
van het cabaretfestival Cameretten en kregen aan het plafond.
landelijke bekendheid.
Jubileumvoorstelling
Om het zilveren jubileum te vieren treedt NUHR
zes keer tot in de nacht op in de Kleine Komedie.
Vanavond is de eerste voorstelling; die is uitver-
kocht. De cabaretiers ‘doen’ hoogte- en dieptepun-
ten, nooit gespeelde scènes, verzoeknummers en
een quiz. Ook zijn er gastoptredens van onder an-
deren Acda en de Munnik, Erik van Muiswinkel,
Frank Lammers en Marissa van Eyle. NOS

7. 8
techniek
Warmlopen
met de Infinitus
Onlangs heeft de grootste textielprinter ter wereld zijn kunsten vertoond. Het samenwerkingsverband tussen Big Image en de
Technische Universiteit Berlijn zal zijn testfase afronden en starten met het afleveren van hoge kwaliteit naadloze prints met een
formaat van 12 x 50 meter in lengte en omvang. Een wereldpremière met onverwachte en nieuwe mogelijkheden voor decor, theater,
event en setdesign.
Het printteam in Berlijn staat klaar voor de start en rigeerd. Wat eerst op een 3 meter brede machine Big Image uit de doeken worden gedaan op de
de richting is duidelijk. Manager van Big Image is getest is nu succesvol geïmplementeerd in de Event en Trade Show “Meet” in Wenen.
Nederland, Hans van Dijk: “Alle onderdelen zijn 12 meter versie. Wij verwachten dat de Infinitus “De belangstelling tot dusver in enorm geweest”,
nu klaar en gereed om ze stap voor stap te monte- een doorslaand succes wordt voor alle theateront- aldus Hans van Dijk. De eerste feedback van de
ren, inclusief de 12 meter brede drum, de speciaal werpers over de hele wereld. De voorloper van BTT technische conferentie onderschrijft de supe-
ontwikkelde printkoppen, de motor en de beno- deze machine, de airbrush machine, zal nog steeds rieure mogelijkheden van de machine.
digde software”. In augustus had de Universiteit het ingezet worden waar nodig.
spanningsonderdeel met geleider inclusief digitale Mocht u de mogelijkheden in uw film- of decoront-
camera’s gereed om ervoor te zorgen dat door de De eerste opdrachten die van de Infinitus afkomen werp, op het toneel, in uw decorset of binnen uw
juiste geleiding het materiaal strak door de machine zullen worden afgeleverd in o.a. Nederland en event van deze innovatieve machine willen onder-
heen gaat. Terwijl dit gebeurt, wordt alles digitaal Oostenrijk voor ‘La Traviata’ voor het Operahuis zoeken, neem dan gerust contact met ons op.
opgenomen en indien nodig via de computer gecor- GRAZ. Alle mogelijkheden zullen binnenkort door Website: www.granderoute.nl

9. 10
coverstory
“Technisch gezien zijn
er heel wat creatieve
oplossingen bedacht”

10. 11
coverstory
Het volgen van het hart, de zoektocht naar liefde en het verwezenlijken van grote dromen. Dat zijn de onderwerpen waar de musical
The Little Mermaid om draait. In het decor van de magische onderwaterwereld kunnen bezoekers genieten van een indrukwekkend
verhaal en swingende Disney-hits. Stage&Theatre belicht het werk van Derek Blok, Resident Director van The Little Mermaid.
Tekst: Marieke van Dam
Wat houdt jouw functie binnen The Little groot aandachtspunt in mijn werk tijdens de musi- Sjoerd heeft ook goede ideeën over het acteerwerk,
Mermaid in? cal is het inwerken van de hoofdrolspelers en de waardoor we elkaar juist versterken. Maar ik houd
Derek Blok vertelt: “Ik ben Resident Director understudy’s. Ook hierin dient de kwaliteit gewaar- me meer bezig met het grote geheel van o.a. het
binnen The Little Mermaid. Letterlijk vertaald borgd te blijven; het is belangrijk dat mensen waar spel, het karakter van de show en het toneel.”
betekent dit: regisseur ter plaatse. In de opstart van voor hun geld krijgen. Dat vergt veel repetitie- en
internationale musicals komt er vaak een regisseur voorbereidingstijd. Het acteerwerk valt onder mijn Wat waren voor jou uitdagingen binnen The
uit het buitenland om de inhoud van de musical verantwoordelijkheid en de choreografieën vallen Little Mermaid?
duidelijk te maken. In ons geval was dat Glenn onder de verantwoordelijkheid van onze dance cap- “We hebben heel wat uitdagingen gehad! Meer dan
Casale, die het hele idee van de musical uitgewerkt tain: Sjoerd Hermens. Hij heeft een coördinerende de helft van de acteurs vliegen over het toneel door
heeft. Na een aantal workshops van Disney in functie op het gebied van dans. Wij werken veel middel van touwen. Dit wordt natuurlijk gedaan
New York is het creatieve team naar Nederland samen. Ik ben zelf voorheen danser geweest en om het zwemmen in de show vorm te geven. Niet
gekomen, waarna de audities plaatsvonden. Toen
het team in Nederland aankwam, hebben we eerst
een paar weken in de Dutch Studios gerepeteerd
en daarna is de montage verricht in het theater in
Essen, Duitsland. In die periode had Glenn samen
met de uitvoerend producent de leiding. Tot de
première waren zij aanwezig en leerden ze mij
om ieder detail van The Little Mermaid kloppend
te maken. Bepaalde zaken vielen wel volledig
onder mijn verantwoordelijkheid zoals het contact
met Martine Bijl, onze vertaalster. Voor de verta-
ling moet je natuurlijk Amerikaans en Nederlands
kunnen. Humor is belangrijk in een musical. De
Nederlandse grappen moeten net zo humoristisch
overkomen als de Amerikaanse. Ik werkte dus mee
aan de totstandkoming van de Nederlandse musical
van The Little Mermaid. Na de première verliet
Glenn het Nederlandse team. Vanaf toen was ik als
regisseur volledig verantwoordelijk voor de kwali-
teit van de show.”
Wat zijn aandachtspunten binnen het regis-
seren van The Little Mermaid?
“De kwaliteit en de manier waarop de show ooit
bedoeld en bedacht was - inclusief technische
details – moet gekoesterd blijven. Af en toe mail ik
naar Glenn een film van de voorstelling. Hij beoor-
deelt dan of de lijn van de show er nog in zit. Dat
zit meestal wel goed hoor”, zegt Derek lachend.
Hij vervolgt: “Ook als ik met een vraag zit, dan
benader ik hem. Dat vaste stramien van de musical
is ook zichtbaar in de teksten. Voor acteurs is het
bijvoorbeeld niet toegestaan om iets anders te zeg-
gen dan dat op het script staat. Martine Bijl heeft
haar naam onder het contract van de Amerikaans-
Nederlandse vertaling gezet en als daar iets mee
misgaat, dan wordt zij erop aangekeken. Soms is er
wel eens een tekst die niet helemaal lekker loopt; er
is dan wel de mogelijkheid om het aan te passen,
maar dat dient altijd via Martine te geschieden. Een

11. 12
coverstory
alleen de zwembewegingen qua touwen – wat aanleren. Ariël hangt aan – letterlijk – twee touw- uitdaging alsmede het synchroniseren van bepaalde
allemaal opgeslagen is in een computer – moesten tjes en ze moet tegelijkertijd zwembewegingen met scènes. Zeeheks Ursula is namelijk een grote
door de technici geprogrammeerd worden, maar haar lichaam maken én het grootste nummer van de octopus, met acht enorme tentakels die door acht
ook de acteurs moesten de zwembewegingen eigen musical zingen. Dat waren pittige uitdagingen. Niet dansers gesynchroniseerd bewogen worden. Bij
maken. Acteurs komen elkaar tegen in de lucht alleen voor de acteurs, maar ook voor de technici. ieder woord dat zij zegt bewegen deze tentakels.
en onze Ariël heeft een scène waarin ze op een Alle touwen in de lucht mochten elkaar niet kruisen Dat moet Ursula leren, maar ook de dansers die
standbeeld landt. Dit moesten de acteurs zichzelf of in de weg zitten. Ook quick changes blijven een deze tentakels bedienen”, aldus Derek.
Waar ben je bijzonder trots op betreffende
The Little Mermaid?
Derek vertelt enthousiast: “Ik denk dat wij, in
tegenstelling tot de eerste versie van Broadway,
er geloofwaardiger in geslaagd zijn om de onder-
waterwereld realistisch weer te geven. Dat heeft
met diverse zaken te maken: met de bewegingen
van de acteurs, met de touwen die de technici
bedienen en met het licht en geluid. Ik weet dat de
verantwoordelijken van The Little Mermaid van
Disney erg content waren over de manier waarop
de musical in Nederland vormgegeven was. Dat
blijkt ook wel, want deze versie gaat binnenkort
naar Moskou, Milaan en Japan. Joop van den Ende
Theaterproducties heeft wel eens vaker – na goed-
keuring van Disney – producties aangepast, ook bij
Tarzan destijds. Deze betere versies worden dan
vaak ook ingezet in andere landen. Dat is zeker
wel iets waar we trots op mogen zijn. Wij hebben
namelijk de expertise en de know how om dit voor
elkaar te krijgen.”
Wat maakt The Little Mermaid anders dan
andere musicals?
Derek ligt toe: “Technisch gezien zijn er heel wat
creatieve oplossingen bedacht. Het bewerkstelligen
van een realistische onderwaterwereld is uniek.
Ook vind ik dat het gelukt is om deze musical
zowel voor kinderen als voor volwassenen interes-
sant en amusant te maken; die typische Disney
humor is ook voor beide doelgroepen ontwikkeld.
De woordgrappen van Martine Bijl vinden de
volwassenen vaak erg leuk, terwijl de kinderen een
jolige meeuw weer erg interessant vinden. Voor
iedere betalende volwassene mag overigens één
kind gratis mee. Dat komt voort vanuit Disney. In
Disneyland is ieder kind ook – vooral zo rond de
feestdagen – gratis bij een betalende volwassene.”
Hoe lang zal the Little Mermaid nog draaien?
Derek vertelt tot slot: “We zouden 6 januari stop-
pen, maar The Little Mermaid speelt ook volgend
jaar door. We zijn gestart als een toerende musical,
maar momenteel vindt de voorstelling exclusief
plaats in het Beatrixtheater in Utrecht. De kaart-
verkoop voor de voorstellingen van januari en
februari is nu in volle gang. Voorlopig is er nog
geen einddatum bekend, maar dat zal binnenkort
wel worden vastgesteld. The Little Mermaid is echt
een groot succes en dat is iets waar we allemaal
trots op zijn!”

13. 14
techniek
Rosco myColor:
kleurrijk genieten!
Wendy Luedtke is Rosco’s Color & Lightening Product Manager, een lichtontwerpster
en een echte liefhebber van kleur. Wendy is verantwoordelijk voor Rosco Spectrum en
introduceert de nieuwste tool voor lichtontwerpers.
“Met enthousiasme presenteer ik onze nieuwe roze ze moeten gebruiken of welke kleurcorrec-
webtool, Rosco myColor. Ik gebruik Rosco tie het beste werkt.”
myColor al sinds de dag dat het geïntroduceerd
werd in ons super-secret internal beta testing lab. “Als lichtontwerper, gebruik ik Rosco myColor
Ik gebruik het elke dag.” voor verschillende toepassingen. Als ik weet
waarnaar ik op zoek ben en als ik meer details
Wendy vertelt: “myColor is onze nieuwe online nodig heb (bijvoorbeeld meer technische details
tool die alle filter ranges – Roscolux, Supergel, of details op het gebied van filters), dan typ
Cinegel, E-Colour+, en Permacolor – op één ik een filter nummer of een deel van de naam
plaats verzamelt. Het stelt je in staat om alle van een kleur in. Ik zie dan onmiddellijk kleu-
kleuren op jouw manier te vinden, filteren, sor- rendetails, inclusief spectrale data, beschikbare
teren, vergelijken, noteren en te bewaren. Het is groottes en andere belangrijke eigenschappen,
fantastisch in gebruik of als je bezig bent met het zoals de volledige naam (wat ik niet meer geheel
discussiëren over een bepaalde kleur. Terwijl je wist)”, aldus Wendy.
fysiek aanwezige kleurenwaaiers open liggen
op je bureau, kun je ze tegelijkertijd virtueel “Als ik een “zalmkleurige rood” wil, zoals R40,
geopend hebben, waarbij je de productdetails voor een zonsondergang scène, kan ik de opties
kunt bekijken en kleuren kunt toevoegen of rond R40 in chromatische volgorde inventa-
verwijderen en een laatste selectie kunt maken.” riseren en doorbladeren. Ik kan alle, voor mij
interessante opties aanklikken en vergelijken.
Wendy vervolgt: “Als color filter product mana- Door dit te doen zie ik dat Calcolors 4660 en
ger gebruik ik Rosco myColor als een snelle 4690 een beetje extra groen-transmissie hebben,
encyclopedie referentie van Rosco color filters, die mooi zou kunnen werken op het decor van
bijvoorbeeld als een klant vraagt welke kleur deze (theater)show.”

14. 15
techniek
“Je zult opmerken dat sommige kleuren in overweegt om te gebruiken in je palette buil-
de ‘color data’ sectie je in staat stellen om der. Vervolgens sla je dit op onder een nieuwe
‘Production Photos’ te bekijken. Als we produc- myShow. Voeg toe, verwijder en verfijn je
tiefoto’s in de gebruikte kleur hebben, dan kun kleurkeuzes terwijl je aan het werk bent aan het
je direct naar de foto’s in onze Color Resource project. Gebruik de notes section om het doel
Gallery doorklikken. Als we de foto’s niet heb- of de positie van elke kleur in kaart te brengen.
ben in de kleur waar je naar op zoek was, maar Exporteer je laatste selectie en mail deze naar
als jij die zelf wel hebt en je wilt deze delen met je assistent.”
andere gebruikers, dan is dat ook mogelijk.”
“myPalette en myShow zijn waarschijnlijk twee “Leraren kunnen een myPalette of myShow
van de meest krachtige en interessante functies. creëren met hun lecture colors om de voorbe-
Let er wel op dat je eerst een myColor user ID reidingstijd van een les te versnellen. Ik heb
aanmaakt, waarop je vervolgens kunt inloggen mijn color lecture opgeslagen met aantekenin-
om gebruik te maken van deze functies.” gen en demonstraties van kleuren. Je kunt ook
een groep login realiseren, waardoor studenten
“myPalette is net zoals je eigen custom kleuren- myShows kunnen opslaan voor ieder project,
waaier. Gebruik het om op de hoogte te blijven zodat ze dat later kunnen vergelijken en discus-
van je favoriete Rosco kleuren, met name de siëren in de klas. Studenten kunnen daardoor
kleuren die je keer op keer gebruikt of waarvan bovendien ideeën uitwisselen met studenten
je niet kunt wachten om ze een keer te probe- buiten hun klas.”
ren. Maak notities over wat je mooi vindt aan
bepaalde kleuren. Assistenten kunnen gebruik Kortom: myColor biedt talloze mogelijkheden.
maken van myPalette om op de hoogte te blijven “Ik zou uren door kunnen praten hierover.”
van de favoriete kleuren van een ontwerper of vertelt Wendy enthousiast. Als je meer hierover
om aantekeningen te maken door te refereren wilt leren, bezoek dan:
naar een designers naam of memorabel project. www.rosco.com/spectrum/index.php/
Ingezeten bedrijven kunnen een myPalette creë- 2012/08/rosco-mycolor
ren die ze kunnen exporteren voor bezoekende Maak een userID en ontdek zelf de mogelijkhe-
ontwerpers, of ze kunnen een palet bewaren den die myColor biedt. Het is echt leuk!
van hun voorraad voor ontwerpers om naar te
verwijzen terwijl ze kleurkeuzes maken voor de
rest van hun schema.”
“myShow is jouw kleurenlijst voor een bepaalde
show. Laten we zeggen dat je een cabaretvoor-
stelling aan het ontwerpen bent… Begin door
middel van het toevoegen van kleuren die je

17. 18
verbouwing
Van elektriciteitscentrale
naar culturele broedplaats
Het Energiehuis Dordrecht biedt binnenkort ruimte voor theatervoorstellingen, circussen, vergaderingen en productpresentaties.
Deze vroegere elektriciteitscentrale wordt namelijk compleet gerenoveerd tot theaterlocatie en muziekpodium. Op 6 juli 2011 hebben
wethouder Jasper Mos en Edith de Bruin, directeur Stichting Energiehuis, de officiële aftrap gegeven voor de bouwwerkzaamheden
aan het Energiehuis. De redactie van Stage&Theatre sprak met Koen Koch, projectleider Theatertechniek bij PB|Theateradviseurs
in Uden, over de tribunebouw van het Energiehuis Dordrecht.
De renovatie helft van 2011 is de renovatie van het tweede het programma. In drie bouwperiodes zijn er zes
Koen Koch vertelt: “De renovatie bestaat uit bouwgedeelte gestart, Machine- en Ketelhal 2, her- grote ruimtes ontstaan: een klein Ketelhuis, een
3 delen. De aannemer, Van Wijnen, start met kenbaar als de ruimte zonder dak aan de Lijnbaan. kleine Machinehal, daartussen is er een iets gro-
Machine- en Ketelhal 3, gebouwd in 1928, het Met de laatste bouwfase werd gestart in mei 2012. ter Ketelhuis en Machinehal en aan het eind het
hoogste deel van het Energiehuis. In de tweede Begin 2013 staan de eerste voorstellingen al op grootste Ketelhuis met Machinehal. In het gebouw,

18. 19
verbouwing
van ongeveer 100 meter lang en 50 meter breed, is – zowel in het algemeen als binnen de tribu-
worden echt ‘state of the art’-podia gemaakt. Het nebouw – redelijk groot. Wij verzorgen namelijk
pand bevat geen toneelhuis en dus geen trek- de volledige theatertechnische inrichting. Waar
kenwand, maar wel een zeer uitgebreid technisch de gebouwinstallaties ophouden, daar begint ons
plafond voorzien van computergestuurde kettingta- werk. Waar hier de stopcontacten eindigen, begin-
kels. Alle zalen zijn vlakkevloerzalen. Dat betekent nen wij met installaties van licht, geluid en mecha-
dat er wel gehesen kan worden, maar dat er – niet nica. Hieronder vallen ook de tribunes. De M3, de
zoals bij een trekkenwand – complete decors uit grootste Machinehal, kent meerdere gebruikers:
het zicht kunnen worden gehaald. Het Energiehuis Schouwburg Kunstmin, Operagezelschap Hollands
Dordrecht is een enorm flexibel gebouw met een Diep en OMSK, een samenvoeging van Lotte
grote diversiteit aan zalen die multifunctioneel van den Bergs gezelschap en de erfenis van de
inzetbaar zijn. Theatervoorstellingen, circussen, Dogtroep. De Dogtroep maakte bijzonder thea-
vergaderingen, congressen, productpresentaties en ter op locatie. Wat wij, van PB|Theateradviseurs
feesten… Het zijn slechts enkele voorbeelden van geprobeerd hebben, is om aan alle drie de groe-
de mogelijkheden die dit gebouw biedt. Het risico pen tegemoet te komen door zowel locatietheater
van multifunctionele zalen is dat je iets creëert dat als een middengrote vlakkevloerzaal te realiseren.
eigenlijk nergens geschikt voor is. Daar zijn wij Hierdoor is respectievelijk de oude elektriciteits-
ons bewust van geweest. Dat is bij het Energiehuis centrale nog duidelijk zichtbaar, maar is het tege-
Dordrecht niet het geval; hierbij is goed over het lijkertijd ook dat klassieke theater met een echte
concept en doel nagedacht.” theateropstelling, dat zeer gewenst is door bepaalde looppaden altijd gemakkelijk gewijzigd kunnen
gezelschappen. Dat vereist, zeker als je niet om worden en altijd goed toegankelijk zijn.”
Kwalitatief en multifunctioneel de drie dagen wilt ombouwen, een hoge mate van
Het Energiehuis in Dordrecht heeft flexibiliteit. Met de tribunebouw hebben wij hier Uitdagingen tribunebouw
PB|Theateradviseurs voor de uitdaging gesteld om ook op ingespeeld”, aldus Koen Koch. “De hoogte is bij tribunebouw telkens weer een
kwalitatieve hoogwaardige en multifunctionele uitdaging. Hoe hoger een tribune op poten wordt
zalen te creëren. Koen Koch legt uit: “De zalen Bijzondere tribunebouw gezet, hoe instabieler het wordt. Er moeten rond de
moesten, probleemloos en snel, in allerlei vormen De tribunebouw van het Energiehuis Dordrecht is 200 of 300 gasten op zo’n tribune kunnen zitten, die
op te stellen zijn. Mijn idee was om een tribune, opmerkelijk en speciaal te noemen. Koen Koch allemaal bewegen en in hun handen klappen. Zij
in dit geval, uit zes delen te produceren, waarvan illustreert: “Wat aan deze tribune bijzonder is, is moeten goed zicht hebben, maar ook stabiel zitten.
drie delen op een hoger niveau konden worden dat deze uitermate licht is qua gewicht. Ook bestaat Daardoor moet de tribune hoog op de poten staan
opgesteld. Dat kan op allerlei manieren: optakelen, de tribune uit 6 tribuneblokken die de theatertech- én een stabiele constructie hebben. De horizon-
opbouwen met een heftruck of de tribune volauto- nici op een rij kunnen zetten, zodat er lange lagen tale en verticale hoogte per rij moet respectievelijk
matisch laten functioneren. Een automatische tribu- ontstaan. Daarnaast is het mogelijk om 3 van de 6 minimaal 27-35 cm zijn. Naast hoogte en stabiliteit
ne was mijn streven. Het idee voor de tribunebouw blokken automatisch omhoog te laten gaan, zodat moest deze tribune ook verplaatsbaar zijn. Dus in
hebben we verwoord in een bestek. We hebben dus ze aansluiten op de onderste 3 blokken die op de plaats van de gebruikelijke bijna 10 ton voor een
een uitgebreide functionele omschrijving gemaakt vloer staan, waardoor er één grote tribunevloer met tribune, wegen deze tribunes nog geen 2000 kg
van de gewenste mogelijkheden. Met deze vraag ongeveer 300 zitplaatsen wordt gevormd. ” per stuk. Wij, van PB|Theateradviseurs, hebben het
ben ik naar diverse tribunebouwers gegaan. Daar concept bedacht, en dat is na zorgvuldig zoekwerk
heb ik van de tribunebouwers antwoord op gekre- Aandachtspunten tribunebouw onder tribunebouwers in de Benelux uitgewerkt
gen. De oplossing van tribunebouwer COS N.V. Het financiële plaatje was een belangrijk aandachts- door COS N.V. Zij kwamen simpelweg het beste
viel het meest binnen de beoogde functionaliteit en punt binnen de totale verbouwing van Energiehuis uit de bus”, aldus Koen Koch.
binnen het beoogde budget. De kosten zijn geraamd Dordrecht, maar ook binnen de tribunebouw was er
op de basisonderdelen van een theater, waardoor voldoende uitdaging te vinden. Koen Koch vertelt: Trots
het Budget Bouwkosten beperkte mogelijkheden “Het budget kent beperkingen. Wij wilden een Koen Koch vertelt tot slot tevreden: “Wij zijn bij-
kent. Bovendien is het ambitieniveau ten tijde tribune bouwen die snel en gemakkelijk werkt, met zonder trots dat wij in een moeilijke financiële tijd
van de bouw – een lang proces van enkele jaren een beperkt aantal mensen in een kort tijdsbestek. een zeer hoogwaardige technische ambitie binnen
– langzamerhand hoger geworden. Instellingen Dat vormt natuurlijk een spanningsveld met het het beoogde budget hebben weten te realiseren.
en techniek groeien in die tijd en ook de culturele financiële kader. Gezien het grote aantal gebruikers En dat we ondanks dat het concept tribune al sinds
ontwikkelingen. Het budget is vaak niet vanzelf- van het theater, wilden wij losse hulpstukken, con- het jaar 0 – en ver daarvoor – bestaat, toch nog
sprekend evenredig met de mate van complexiteit structies en aanvullende artikelen in het magazijn een nieuwe benadering hebben bedacht voor een
die je voor de inhoudelijke ambitie nodig hebt na zoveel mogelijk vermijden. Deze tribune van COS inschuiftribune. De tribune schuift niet alleen in,
een tijdje. Over het algemeen is er altijd een drang N.V. kan zonder externe hulpstukken – alleen maar deze schuift ook zelf omhoog. De tribune
om zo zuinig mogelijk aan te doen met het budget met de toevoeging van een kleine hoeveelheid van COS N.V. werkt compleet automatisch. In een
van een theater. En dat begrijp ik ook wel. Het is elektriciteit – zelfstandig werken. Hierdoor kunnen paar uur tijd kan de ene opstelling volledig wor-
tenslotte belastinggeld van jou en mij.” de meest uiteenlopende opstellingen gerealiseerd den getransformeerd naar een willekeurige andere
worden. Er zijn 6 onafhankelijke tribunes die aan opstelling. Dat is bij zo’n multifunctioneel gebouw
Volledige theatertechnische inrichting elkaar gekoppeld kunnen worden. Stoelen kunnen erg handig en essentieel.”
“Ons aandeel binnen het Energiehuis Dordrecht op een dusdanige wijze worden opgesteld dat de

19. 20
verbouwing
“Een ingewikkelde oplossing is niet
per definitie de beste oplossing”
COS N.V., gelegen in het Belgische Oudenaarde, heeft de complete tribunebouw van het Energiehuis Dordrecht verzorgd.
Het bedrijf is gespecialiseerd in de ontwikkeling en productie van telescopische tribunes, mobiele tribunes & podia, vaste tribunes &
zitsystemen en theatertechnieken. De redactie van Stage&Theatre sprak Hans Mayer, verkoopverantwoordelijke voor COS
Nederland.

20. 21
verbouwing
Jullie kwamen voor het Energiehuis verstelbaar te zijn, zodat ze achter de niet-verstel- aan op de tribune die daarvoor staat, zodat er een
Dordrecht betreffende de tribunebouw het bare 3 tribunes geplaatst konden worden. Op die mooi aaneengesloten geheel ontstaat. De 6 mobiele
beste uit de bus. Hoe komt dat? manier ontstaat er één grote tribune. Omdat een telescopische tribunes vormen na het koppelen één
Hans Mayer vertelt: “PB|Theateradviseurs is op pad deel van de tribune in hoogte verstelbaar moet grote tribune met capaciteit voor 260 bezoekers.
gegaan langs diverse tribunebouwers met een aan- zijn, zijn wij gebonden aan een bepaald maximaal Het Ketelhuis 1 (K1) heeft een telescopische tri-
tal vragen betreffende de functionaliteit, materialen gewicht om dat te realiseren. Daarom hebben wij bune met duwkettingaandrijving en is voorzien
en kosten. Wij kregen van PB|Theateradviseurs een type tribunestoel ontwikkeld die de helft lichter van 150 zitplaatsen. Ook deze tribune heeft een
de mogelijkheid om samen met onze engineers is dan een normale tribunestoel. De stoelen wegen noviteit: het automatisch omhoog zetten en neerleg-
na te denken over mogelijke oplossingen. Het nu ieder rond de 10 kg en een traditionele stoel – gen van de tribunestoelen wanneer de tribune wordt
zou bijvoorbeeld handig zijn als er zoveel moge- daar zit natuurlijk veel meer staal in – weegt onge- in- of uitgereden. Het Ketelhuis 2 (K2) heeft 200
lijk functies geïntegreerd waren in de tribunes, veer tussen de 20 en 25 kg. Naast het totaalgewicht, zitplaatsen en beschikt over een vaste tribune met
waardoor losse hulpmiddelen niet nodig zijn. Ons speelde ook de stabiliteit van de in hoogte verstel- daarvoor een telescopische tribune geplaatst. Deze
vernieuwende concept sprak PB|Theateradviseurs bare tribune een belangrijke rol bij het ontwerp: vaste tribune is door de aannemer gemaakt. Ook is
wel aan.” door de hoogteverstelling moeten voorzieningen er nog een poppodium aanwezig in het Energiehuis
getroffen worden die ervoor zorgen dat de tribune Dordrecht, maar daar zijn geen tribunes geplaatst.
Was het lastig om een concept te bedenken net zo stabiel is als de tribune die deze hoogtever- Wat de tribunes in het Energiehuis Dordrecht
voor een geschikte tribunebouw voor het stelling niet heeft.” anders maakt dan andere tribunes, is dat de mobiele
Energiehuis Dordrecht? telescopische tribunes in hoogte verstelbaar zijn.
“Het basisidee hadden we al snel helder. Daarna Hoe werkt de mobiele telescopische tribune Het in- en uitschuiven gebeurt overigens manueel.
is er uiteraard nog een flinke tijd aan engineering in Machinehal 3 (M3)? Tribunes die automatisch in hoogte verstelbaar zijn,
bijgekomen, om het concept te verfijnen. Zowel de “De tribunedelen in M3 kunnen manueel verplaatst zijn uniek; dat is nog nergens anders in theaterland
vragen als de oplossingen kunnen soms best simpel worden en op elke denkbare plaatst in de hal gecreëerd.”
zijn, maar om tot die oplossingen te komen, is wel gepositioneerd worden. De tribunes kunnen zowel
het één en ander nodig. Het gewicht en de stabiliteit individueel als aan elkaar gekoppeld gebruikt wor-
waren bijvoorbeeld belangrijke onderwerpen van den. Men zit niet vast aan een vaste indeling zoals
gesprek.” bij een traditionele telescooptribune. Drie van deze
mobiele tribunes kunnen volledig automatisch op
Waarom waren gewicht en stabiliteit onder- hoogte gebracht worden door middel van elektri-
werp van gesprek? sche actuatoren, vervolgens wordt het tribunedeel
“Machinehal 3 (M3) is een zaal met 6 mobiele manueel uitgeschoven. Het voorste platform van
tribunes. 3 van deze 6 tribunes dienden in hoogte het in hoogte verstelbare deel, sluit dan perfect

21. 22
verbouwing
“Tribunes die automatisch in hoogte verstelbaar zijn,
zijn uniek; dat is nog nergens anders in theaterland
gecreëerd.”
Hoe lang duurt het in hoogte en in lengte niet per definitie de beste oplossing. Tribunes moe- worden en vervoerd. Doordat de tribunes vervoerd
verstellen van de tribunes? ten vooral functioneel zijn. Voor onze engineers kunnen worden zijn de mogelijkheden nog uitge-
“In een paar minuten is de gehele tribune in hoogte was het een uitdaging om alles goed te berekenen breider. De tribunes kunnen dan bijvoorbeeld op
versteld. Vervolgens wordt de tribune manueel en te zoeken naar oplossingen die de stabiliteit van het naastgelegen evenementenplein gebruikt wor-
geborgd. Daarna is het een kwestie van de tribune- de gehele constructie kunnen waarborgen.” den of verhuurd worden aan externe partijen als het
delen uitschuiven en aansluiten op het voorgaande Energiehuis Dordrecht er een avond geen gebruik
deel. Het manueel uitschuiven klinkt voor veel In welk traject bevindt COS N.V. zich van maakt. Een groot voordeel bij de telescopi-
mensen ingewikkeld, maar het is erg eenvoudig momenteel betreffende de tribunebouw? sche tribune in K1 is dat deze wordt aangedreven
in gebruik en vrij van storingen. Als we het auto- “De laatste definitieve productietekeningen worden door ons duwkettingsysteem. In tegenstelling tot
matisch hadden gemaakt, dan zou het gewicht een momenteel gemaakt. Als dat af is, worden alle de traditionele trommelmotoren die de vloer als
stuk hoger uitvallen en dat was niet de bedoeling. materialen en onderdelen besteld zodat we hier in weerstand moeten gebruiken, duwt een tribune met
Het is erg simpel gehouden. Koen Koch, van Oudenaarde met de productie kunnen aanvangen. duwkettingsysteem zichzelf op het eigen chassis
PB|Theateradviseurs, gebruikt voor onze tribunes In januari zullen de in hoogte verstelbare tribunes open met tandwiel en ketting. Het systeem opereert
de term low tech, wat aangeeft dat wij gebruiks- eerst bij ons volledig worden opgebouwd. Het dus autonoom en ongeacht de ondergrond zal de tri-
vriendelijke tribunes leveren, die niet te technisch wordt dan getest en eventueel bijgestuurd. In bune perfect open- en dichtschuiven. Het systeem
in gebruik zijn.” februari worden de mobiele telescopische tribunes wordt van achteruit aangedreven, waardoor de
kant-en-klaar in Dordrecht afgeleverd.” platforms naar voren worden geduwd. Deze heeft
Wat waren uitdagingen bij het realiseren dus niet de weerstand van de vloer nodig omdat
van de tribunebouw? Wat zijn de voordelen voor de gebruiker van het hele systeem aan de tribune zelf bevestigd zit.
“De uitdaging was onder andere om het plan dat deze tribunes? Hierdoor ontstaat er, met dit nieuwe systeem, geen
we hadden geschetst ook daadwerkelijk op papier “De multifunctionaliteit van de mobiele tribunes in schade aan de tribune en vloer. De aandrijving met
te krijgen, met name op het gebied van stabiliteit, de M3. Deze tribunes kunnen in vele verschillende de duwketting heeft als bijkomend voordeel dat
gewicht en het functioneren. Tijdens het ontwerp opstellingen worden gebruikt. Daarnaast zijn deze het systeem om de stoelen automatisch omhoog te
denk je wel eens aan oplossingen, die in praktijk tribunes ook voorzien van een systeem dat de tri- zetten en neer te leggen een optie is die nu makke-
toch niet uitvoerbaar blijken of simpelweg te bune niet de gebruikelijke 30 mm opheft, maar 150 lijker is te realiseren. Zowel technisch voor ons, als
kostbaar zijn. Dan moet er een andere oplossing mm! Hierdoor krijgt de tribune meer bodemvrij- financieel voor de opdrachtgever. ”
bedacht worden. Een ingewikkelde oplossing is heid en kan de tribune ook op een trailer gereden

22. onafhankelijk advies • risico management
opleidingen en trainingen • inspecties

23. 24
THEATERSHOW
“Het is een
uitdagende tour! ”
Licht- en geluidsontwerp vormt een leuke uitdaging
Thomas de Stoomlocomotief – bekend van tv – is terug in het theater met een gloednieuwe theatershow Thomas en de schat.
Wanneer het blauwe treintje een oude schatkaart vindt en besluit op zoek te gaan naar de verborgen schat, weet hij nog niet welke
verrassingen hem allemaal te wachten staan. De levensgrote, rijdende treinen, vrolijke muziek en kleurrijke decors maken de
voorstelling een feest voor de hele familie. Uiteraard komen alle bekende figuren uit de tv-serie voorbij, waaronder de Dikke
Controleur (Peter Lusse), Thomas en zijn vrienden Percy, James en Gordon. De redactie van Stage&Theatre interviewde François
Wissink van Wissink AV, verantwoordelijk voor het geluidsontwerp, en Patrick Slots van Cue Design, verantwoordelijk voor het
lichtontwerp.
Tekst: Marieke van Dam
Hoe en van wie kwam het idee om een
theatervoorstelling te maken van Thomas
en de schat?
François: “Van Hoorne Entertainment is de initi-
atiefnemer van de theaterproducties waar wij op
worden ingezet. Wij worden beide, samen met
anderen zelfstandigen, al enige jaren als vast team
ingezet op verschillende theaterproducties en fami-
lie-evenementen voor de technische invulling. Van
Hoorne Entertainment heeft via haar eigen netwerk
het idee opgedaan en de contacten gelegd om deze
productie naar Nederland te halen.”
Voor welke leeftijd is de voorstelling
Thomas en de schat bedoeld?
Patrick: “Deze voorstelling richt zich op kinderen
van 2 jaar en ouder. Maar ik moet eerlijk bekennen
dat wij zelf ook nog bij iedere show moeten lachen.
De voorstelling heeft meerdere lagen humor.”
die – elektrisch aangedreven – over het toneel de niet-live karakters in zijn verwerkt. Daardoor
Wat maakt Thomas en de schat een bewegen maken heel veel indruk op de kinderen kan ik me optimaal concentreren op het geluids-
andere voorstelling dan alle andere en de ouders. De kwaliteit is hoog, zowel creatief beeld en de timing van de cues.”
kindervoorstellingen? als technisch.” Patrick: “Voor mij was de uitdaging in dit ontwerp
Patrick: “Thomas de Stoomlocomotief is al jaren de doelgroep. Deze is heel jong en snel afgeleid. Het
een hype op televisie. De twee levensgrote treinen Wat zijn, technisch gezien, uitdagingen bij verhaal is vlot en afwisselend en er is veel te zien
de voorstelling Thomas en de schat? waardoor de kinderen geboeid blijven. De kunst is
François: “Geluidstechnisch is de uitdaging groot. om dat in het licht te ondersteunen en versterken.
In dit verhaal komen 4 treinen en een helikopter Dat is aardig gelukt. Op televisie komt Thomas in
voor, die deel uitmaken van de conversaties. De diverse settings voor. Daardoor ben ik in het theater
stemmen voor deze conversaties staan op band. vanzelfsprekend beperkt qua decor. Voor mij lag de
Ik start deze stemmen, dus neem actief deel aan uitdaging dan ook in het ontwerpen van kleurrijke
het proces. We hebben ervoor gekozen om zoveel plaatjes die het geheel ondersteunen. Door middel
mogelijk digitaal te werken. We gebruiken als van het leggen van verschillende accenten hebben
geluidstafel een Yamaha LS-9 die geprogrammeerd we met dezelfde settings in het decor echt heel
is in scènes. De scènes worden getriggerd door verschillende plaatjes kunnen maken.”
QLab, waar ook alle orkestbanden en stemmen van

24. 25
THEATERSHOW
Wat is er gedaan om de zintuigen van Entertainment brengt volgend seizoen Assepoester Voor meer informatie:
kinderen te prikkelen? de Musical, Bob de Bouwer de Theatertour en Thomas en de Schat:
Patrick: “Qua belichting is het een uitgebalanceerd Woezel en Pip naar het theater. Bij deze drie www.vanhoorneentertainment.nl
en kleurrijk geheel geworden. We gebruiken ver- producties zullen wij beiden opnieuw betrokken
schillende effecten, zoals een portable rookmachine zijn. ” Wissink AV:
in Thomas. Hierdoor komt er ook echt rook uit de www.wissink-av.nl
schoorsteen van Thomas. Ook in de schatkist, waar Hoe kijken jullie terug op het afgelopen sei-
het verhaal om draait, zijn licht- en rookeffecten zoen van Thomas en de schat? Cue design:
verwerkt.” François: “Het is opnieuw een uitdagende tour. Het www.cuedesign.eu
François: “Er zijn talloze geluidseffecten gebruikt is leuk om betrokken te zijn bij een succesvolle
om accenten te leggen op bewegingen en om de tour, zeker in deze tijden.”
sfeer te verstrekken. At heeft geresulteerd in ruim
280 cues.”
Gebruikte materialen Thomas en de schat:
Thomas en de schat is te zien tot en met Licht:
maart 2013. Komt er een vervolg in het GrandMA
theaterseizoen 2013/2014? Mac 250 Entour
Patrick: “In seizoen 2013/2014 komt Thomas 24 x Eleation Led Spots
de Stoomlocomotief niet terug. Van Hoorne 4 x HQI
1 x ACL set
Conventioneel licht
Geluid:
Yamaha LS9
4 X-Act monitors (vliegend)
8 Sennheiser MKE 2
Shure UR4D zenders
Apple met QLab
M-Audio firewire interface
PA wordt vrijwel altijd van het theater gebruikt

26. Wij wensen u in 2013 optimale
informatie en zakelijk succes
Dorita Linda Reijs
Harm Brinkman Marco Gerritsen
Cornelissen
Marieke Tilly Raymond Ruud
Bakkers
Mark René
van Dam Smit
Wijnhof Muis van Eijden
Joris Sandra
van den Berg
Bert John
Schaeffer
Raasveld
Achtereekte
Stortelder Verlinde
Leo
Niels
Oling B i n d el s
Joop
Sandra Reinoud Rene
Wubbolts
Steffens
Goossens Moes
Theo
Elzinga
Joris
Dick
Frederic
Robin
Jacco
Akim
Bisschop
Kroezen
Kàzan
van Gemert
Marsha
Bwefar Ralph Diego
Tijssen Teunissen
Anouk Bob
Martin Dorothee
Hans
Laijan
Smeets Janssen Verdaasdonk
Bos
Heltjo Karin
Brinkman de Vries John
van Dolderen
Ralph
Dries Brinkman Mirjam
van Zuylen van de Meerendonk
Richard Mulders
Marcel Nicolasen
Eeuwe
Vos
Op ons kunt u rekenen...

27. 28
interview
Protec Industrial
Doors opent deuren
Brandwerende, explosiebestendige deuren, inbraakveilige deuren maar voor de theaterbranche ook niet geheel onbelangrijk:
speciale en geluidsisolerende deuren… Protec Industrial Doors, gevestigd in het Utrechtse Vianen, levert het allemaal!
Het begintraject tot en met de engineering en het uiteindelijke resultaat van de deuren wordt volledig verzorgd volgens de nieuwste
normen (Peutz, Efectis, TNO, Warrington en SGK). Het bedrijf is alles behalve standaard; sterker nog: het opent deuren!
De redactie van Stage&Theatre belicht het werk van Patrick Kwakernaak, marketingmanager bij Protec Industrial Doors.

28. 29
interview
Is veiligheid een belangrijk onderwerp
binnen Protec Industrial Doors?
Patrick: “Veiligheid is zeker een belangrijk onder-
werp binnen Protec Industrial Doors. Wij bieden de
brandwerende en explosiebestendige deuren, maar
ook inbraakveilige deuren. Al deze eigenschappen
kunnen ook gecombineerd worden. In sommige
opslagruimtes van bedrijven worden gevaarlijke
stoffen opgeslagen; daar plaatsen wij onze brandwe-
ren deuren, die aan de PGS15 voldoen. Veiligheid
speelt natuurlijk ook een rol op het gebied van
akoestiek. Bij de akoestiek in bijvoorbeeld een the-
ater dient de geluidsoverlast gereduceerd te worden
door middel van geluidsabsorberende deuren. Het
is belangrijk om het geluid in de voorstellingen en
naar buiten toe beheersbaar te maken. Ook plaatsen
wij onze geluidsabsorberende deuren vaak in test­
ruimtes en verschillende industrieën, waar regel­
matig veel geluidsoverlast is.”
Welke deuren leveren jullie voornamelijk
aan de theaterbranche?
“Wij leveren voornamelijk veel geluidsisolerende
deuren, die een overgang zijn van het toneel naar
de opslagruimtes. Door deze – vaak grote – deuren
worden de decorstukken heen en weer getranspor-
teerd. Vaak is het een harde eis dat deze deuren tegelijkertijd geluidsabsorberend en geluidswerend Wij geven advies en beschrijven de mogelijkhe-
ook brandwerend zijn. Wij kunnen dan een brand- zijn. Voor Theater De Kom in Nieuwegein hebben den. Als er bijvoorbeeld demping (dB) gewenst
werende geluidsisolerende overheaddeur bieden, wij bijvoorbeeld glazen deuren met LED-lampjes is op bepaalde frequentiebanden buiten de reeds
die eerst getest wordt op geluid en vervolgens op erin vervaardigd. Vooral als de deur niet ergens geteste deuren, dan kunnen wij de deur daar naar
brandwerendheid, waardoor deze compleet gecer- achteraf gesitueerd is maar onderdeel is van een ontwikkelen in samenspraak met een akoestisch
tificeerd is. Naast de deuren in opslagruimtes, plein, dan willen theaters vaak dat het er represen- adviesbureau. Dat is het voordeel van een eigen
leveren wij aan theaters ook vaak deuren voor in tatief uitziet. Deze speciale deuren worden altijd in productie en eigen engineers. Wij verzorgen alleen
de buitenmuren, voor de aan- en afvoer van thea- samenspraak met de architect gemaakt en vaak ook gecertificeerde deuren en leveren akoestiek op
termateriaal. Bij theaters en culturele centra zien met het bedrijf die de gevel verzorgt. Zo ontstaat er maat. Geen uitdaging is ons te gek. Grote afmetin-
wij dat het esthetische karakter erg belangrijk is. uniformiteit.” gen of speciale oplossingen… Zolang het technisch
Theaters willen graag een bepaalde uitstraling en haalbaar is, voeren wij het uit. Wij werken niet met
kiezen dan ook regelmatig voor onze speciale deu- Wat maakt Protec Industrial Doors uniek? standaardmaten maar projectmatig. Voor elk pro-
ren, die een mooi uiterlijk hebben en compleet naar “We hebben een eigen productie in Turkije, dus ject wordt een nieuwe deur ontworpen.”
de wens van de opdrachtgever zijn gemaakt, maar kunnen alles op de wensen van de klant aanpassen.
Aan welke projecten werken jullie
momenteel mee?
“Het meest uitdagende project waar we nu mee
bezig zijn is het Muziekpaleis in Utrecht. Daar
leveren we een combinatie van brandwerende
en geluidsisolerende deuren. Het is een complex
gebouw, waarin de montage en inbouw van de deu-
ren lastig is door de beperkte ruimte. Het muziekpa-
leis in Utrecht heeft verschillende verdiepingen en
zalen en in de aanwezige liftschachten hebben wij
geluidsisolerende deuren geplaatst. Akoestisch en
logistiek is dat een mooie uitdaging. Ook de Ziggo
Dome, speciaal ontworpen voor versterkt geluid,
was een mooie uitdaging voor ons. Daar zitten in de
buitengevel allemaal deuren, voor de aanvoer van
materialen voor concerten, van Protec Industrial
Doors. Ook hebben wij daar twee deuren geplaatst
van de opslagruimte naar de zaal toe.”

29. 30
achtergrond
XL Video
groots aangepakte projectie voor
de entertainment- en theaterbranche
XL Video is leverancier in videomaterialen in de evenementen- en theaterbranche. Dit varieert van projectoren tot en met LED-
schermen met mogelijk diverse video-aansturingen. De redactie van Stage&Theatre sprak Hedwig van der Geer, accountmanager
van XL Video Nederland, in Utrecht.
Foto: Koen Broos
Wat leveren jullie op het gebied van video-
techniek aan theaters?
“In de theaterbranche leveren wij voornamelijk pro-
jectieoplossingen. Projectie geeft een mooi en scherp
beeld, afhankelijk van de content uiteraard. Vaak
geeft projectie voor een decor tevens een realistischer
beeld, wat voor een decor of achtergrond tijdens een
theatervoorstelling erg geschikt is.
Wij merken dat er in de theaterwereld minder vraag Foto: XL Video Foto: Koen Broos
is naar LED. LED is er in verschillende soorten en
maten en tevens is de pixelpitch per product ver- Zijn er ontwikkelingen binnen de vraag naar innovaties. Naast de gereduceerde grootte en het
schillend. Voor elke wens is er een mogelijkheid. de producten van XL Video? compactere karakter, is ook het gewicht een steeds
Toch is LED vaak wel kostbaarder dan projectie. “In de theaterbranche is er steeds meer vraag naar terugkerend onderwerp. Momenteel zijn wij bezig
In tijden van budgetbeperkingen en gezien een kleinere en stillere projectoren. Met name voor met een van onze vaste leveranciers om in te spelen
theatertour vaak voor een langere periode weggaat, dans en opera is dat essentieel. Wij volgen de op de ontwikkelingen voor muisstille projecto-
sluit projectie meestal beter aan bij de wensen van ontwikkelingen voor kleinere en stillere projecto- ren. We brengen deze nieuwe ontwikkeling begin
de opdrachtgever.” ren op de voet, zodat wij voorlopen in technische volgend jaar op de markt.”

30. 31
achtergrond
Foto: Koen Broos Foto: Hans Hijmering
Referentie: Opera: Der Ring des Nibelungen Referentie: Das Lied von der Erde 2012
Operatour in: Berlijn & Milaan Operatour in: Antwerpen, Brussel, Rotterdam en Amsterdam
Video-ontwerper: Arjen Klerkx & Kurt D’Haesleer Technische producer: JMTmanagement
Wat is belangrijk binnen het contact met ook een grote rol. Er zijn soms wensen waarvan over de mogelijkheden. Wij hebben vervolgens,
opdrachtgevers? een opdrachtgever denkt dat deze niet haalbaar in samenspraak met het Theater aan het Vrijthof,
“Wij vinden het belangrijk om écht met de zijn. Vaak zijn deze wensen wel haalbaar en wij gekozen om met spiegels te werken. Door middel
opdrachtgever mee te denken, door te luisteren wat adviseren onze opdrachtgevers hierin.” van de weerkaatsing van een projectie via een spe-
de bedoeling is van het eindplaatje. Wat heeft de ciale projectiespiegel in een bepaalde hoek, komt
klant nodig? En wat is het gewenste eindbeeld wat Aan welke projecten werken jullie het gewenste beeld via deze spiegel op de juiste
de opdrachtgever voor ogen heeft? zijn vragen die momenteel? plek, ook als er weinig ruimte is. Dat zijn oplos-
wij onszelf altijd stellen. Vervolgens inventariseren “Wij zijn nu bezig met een project van het Theater singen waar wij wel aan denken maar waaraan
wij verschillende oplossingen om het gewenste aan het Vrijthof in het zuidelijke Maastricht. Zij een opdrachtgever nog niet had gedacht. Wij zijn
resultaat te bereiken. Wij denken ook aan oplossin- zijn momenteel bezig met een theatervoorstelling specialisten op het gebied van het verhuren van
gen waar een klant in eerste instantie wellicht niet die zij zelf bedacht hebben. Voor de projectie van videoproducten en willen dat graag zo houden. Wij
aan gedacht had. Kortom: wij denken creatief mee deze voorstelling hebben zij echter een probleem: willen dátgene doen, waar we goed in zijn!”
over de mogelijkheden binnen video en de daarbij de projectieafstand is erg klein. Het Theater aan
behorende video-aansturing. Deze aansturing speelt het Vrijthof heeft ons benaderd om mee te denken
Opdrachtgevers over XL Video
Alvin Williams ject betreft of een kleine productie. De omvang van Ik werk graag met XL video om de volgende
Alvin Williams is 1e Voorstellingsleider bij De de productie heeft geen invloed op de benadering redenen:
Nederlandse Opera t.b.v. 3 producties per jaar in deze en dat is aangenaam. Het meedenken en - De wijze waarop een project wordt benaderd, het
sinds 1995. Hij heeft daarnaast een eigen bedrijf vooral het verder (vooruit) denken is wat de samen- meedenken om tot de beste oplossing te komen
(JMTmanagement) dat organisatorische en artis- werking zeer compleet maakt en je als ‘opdrachtge- en daarbij het theatrale aspect als leidraad hou-
tieke diensten verleent t.b.v. live-events in alle ver’ een ontzettend veilig gevoel geeft!” den. D.w.z. dat niet altijd de videoweergave als
vormen (concerten, theaterproducties, festivals, tv- prioriteit geldt maar ook de geluidsproductie van
uitzendingen, congressen), Uri Rapaport: de gebruikte apparatuur, gewicht, wijze van plaat-
Naast een fijn JMTmanagement-team van profes- Uri Rapaport werkt sinds 1978 in het theater sing, tijdsdruk en uiterlijk visuele aspecten, zoals
sionals die wereldwijd allerlei diensten verlenen, voornamelijk in technische en creatieve functies als kleur en vorm van de gebruikte apparatuur.
verzorgt Alvin zelf ook namens JMTmanagement waarvan meer dan 15 jaar bij de Stadsschouwburg - De wijze waarop een project wordt opgeleverd,
productieleiding, stagemanagement en showregie. Utrecht. Hij heeft nu een eigen bedrijf dat zich de manier hoe men zich op de werkvloer mani-
En doceert hij het vak ‘Voorstellingsorganisatie’ voornamelijk richt op het maken van lichtontwer- festeert, de kennis en het enthousiasme, hoe klein
t.b.v. de ‘Opleiding Productie Podiumkunsten’ aan pen en het bedenken van concepten voor thea- of groot een project ook is.
de ‘Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten’. ter, evenementen, concerten, architectuur, muse- - Hoe het bedrijf problemen oplost. Een nadeel van
Alvin: “Ik kies met grote regelmaat voor XL-video ale activiteiten maar ook communicatietrajecten. theater en evenementen is dat er altijd gewerkt
als videopartner voor internationale theaterpro- Recente theaterproducties zijn: Hij gelooft in mij, moet worden op onmogelijke tijden wanneer er
ducties, omdat zij naast de top-expertise ook een Aspects of love, Dik Trom de musical, Lucia di problemen zijn. Dit was tot op heden eerder van-
onnavolgbare service leveren. De aandacht die elk Lammermoor, Matheuss Passie van Boudewijn zelfsprekend dan dat dat een probleem is.
project krijgt is intens, of het nu een zeer groot pro- Tarenskeen en Lover of Loser. - De kennis op elk gebied van videoweergave.

31. 32
coverstory
2
3
1
4
theater textiel en theaterinrichting
Voorbancken 5, 3645 GV VINKEVEEN
Postbus 9 , 3645 ZJ VINKEVEEN
Telefoon (0297) 26 30 87 - 26 46 62
Telefax (0297) 26 40 88
E-mail: theatex@xs4all.nl
Website: www.theatex.nl
1
2
XL Video Nederland BV
Krommewetering 21 • 3543 AP UTRECHT
+31(0)30 248 22 70 • www.xlvideo.nl
3 4

33. Markt15
7064 AZ Silvolde
Telefoon: 0315-33 02 27
E-mail: info@lightconnection.nl
INTRODUCTIEAANBIEDINGEN:
NIEUWE NEDERLANDSE IMPORTEUR VAN
GEAVANCEERDE LICHTSTURINGEN M1 Licht en Media console met 512 Ch.
Nu 870,- excl. BTW
EEN LICHTSHOW PROGRAMMEREN
WAS NOG NOOIT ZO SIMPEL...
Download de gratis software voor Windows of MAC via
www.jandsvista.com/download
Kijk naar de onbegrensde mogelijkheden via
www.jandsvista/support/training
S1 Licht en Media console met 4096 Ch.
Voor meer informatie: www.jandslighting.nl Nu 3.350,- excl. BTW.