SlideShare a Scribd company logo
‫كمبريج‬ ‫اسالمي‬ ‫آكادمي‬ ‫انتشارات‬
‫كننده‬ ‫تهيه‬:‫محسن‬ ‫بهرام‬‫پور‬
javadrabbani@yahoo.com ‫تبدیل‬:
‫فهرست‬
‫ل‬‫او‬‫فصل‬
‫تربيت‬ ‫و‬‫تعليم‬
‫مفاهيم‬
‫اسالمي‬
‫و‬
‫جامعه‬‫نوين‬
‫دوم‬‫فصل‬
‫اسال‬ ‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫برنامه‬‫مي‬
‫قالب‬‫در‬
‫تعليم‬
‫وتربيت‬
‫اسالمي‬
‫سوم‬‫فصل‬
‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫كتب‬:
‫مشكالت‬
‫ه‬‫ر‬‫چا‬
‫ي‬ ‫انديش‬‫ها‬
‫م‬‫ر‬‫چها‬‫فصل‬
‫يس‬‫ر‬‫تد‬‫روش‬
‫اسالمی‬‫انداز‬ ‫چشم‬
‫پنجم‬‫فصل‬
‫و‬‫ي‬‫گير‬‫نتيجه‬
‫جديد‬‫افقهاي‬
‫پيشگفتار‬‫نصر‬ ‫حسين‬‫سيد‬ ‫آقاي‬ ‫توسط‬
‫خ‬‫در‬‫كنوني‬‫بحثهاي‬‫بيشتر‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫بر‬‫قصد‬‫به‬‫مهم‬‫است‬‫گامي‬‫حاضر‬‫كتاب‬‫صوص‬
‫ميان‬ ‫در‬‫تربيت‬‫و‬ ‫تعليم‬‫ان‬‫ر‬‫بح‬‫مسلمانان‬.
‫نويسنده‬‫مفهوم‬‫با‬‫ا‬‫ر‬‫تربيت‬‫و‬ ‫تعليم‬‫نوين‬‫مفهوم‬،‫نخست‬‫تر‬‫و‬ ‫تعليم‬‫اسالمي‬‫بيت‬
‫مي‬ ‫مقايسه‬‫كند‬.‫مي‬ ‫نيك‬‫ا‬‫ر‬‫ي‬‫ز‬‫دست‬ ‫كه‬‫داند‬‫ا‬‫تربيت‬‫و‬ ‫تعليم‬‫يك‬‫به‬‫يابي‬،‫سالمي‬
‫ن‬‫بدو‬‫نيست‬‫ر‬‫مقدو‬‫مفهوم‬‫دو‬‫اين‬‫تشخيص‬.
‫آنگاه‬‫مسائل‬‫مطرح‬‫ا‬‫ر‬‫اسالمي‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫برنامه‬‫احي‬‫ر‬‫ط‬‫و‬‫تدوين‬‫ي‬ ‫اساس‬‫مي‬‫كند‬‫به‬‫و‬
‫تربيت‬‫و‬ ‫تعليم‬‫بين‬ ‫ابطه‬‫ر‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫بر‬«‫ال‬‫ر‬‫ليب‬»‫تربيت‬‫و‬ ‫وتعليم‬«‫مذهبي‬»‫مي‬‫د‬‫ز‬‫پردا‬.
‫او‬‫مهم‬‫جنبه‬ ‫آنگاه‬‫كتب‬‫تدوين‬ ‫يعني‬‫اسالمي‬‫تربيت‬‫و‬‫تعليم‬‫از‬ ‫ي‬‫ديگر‬‫د‬‫تربيت‬‫و‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬
‫مي‬ ‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫بحث‬ ‫د‬‫ر‬‫مو‬‫ا‬‫ر‬‫معلم‬‫دهد‬.‫اين‬ ‫در‬‫و‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫كتب‬‫نوشتن‬‫واقعي‬‫اهميت‬‫ميان‬
‫به‬ ‫معلم‬‫تربيت‬‫مي‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬ ‫تاكيد‬‫د‬‫ر‬‫مو‬‫ا‬‫ر‬‫اسالمي‬‫شيوه‬‫دهد‬.
‫مقدمه‬
‫پس‬‫از‬‫اينكه‬‫نخستين‬‫انس‬‫ر‬‫كنف‬‫جهاني‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالمي‬‫د‬‫ر‬‫سال‬1977
‫در‬‫مكه‬‫ار‬‫ز‬‫برگ‬،‫شد‬‫و‬‫تقدير‬‫چنين‬‫بود‬‫كه‬‫من‬‫دبير‬‫ماندهي‬‫ز‬‫سا‬‫آن‬‫كن‬‫انس‬‫ر‬‫ف‬
،‫باشم‬
‫سه‬‫انس‬‫ر‬‫كنف‬‫ديگر‬‫توسط‬‫ما‬‫برنامه‬‫ي‬‫يز‬‫ر‬‫و‬‫ار‬‫ز‬‫برگ‬‫شد‬.
‫يكي‬‫در‬‫خصوص‬‫احي‬‫ر‬‫ط‬‫برنامه‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫در‬‫اسالم‬‫آباد‬
(1980)‫ي‬‫،ديگر‬‫ه‬‫ر‬‫با‬‫ر‬‫د‬‫تدوين‬‫كتب‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫در‬‫داكا‬
(1980)‫وآخرين‬‫انس‬‫ر‬‫كنف‬‫ه‬‫ر‬‫با‬‫ر‬‫د‬‫ش‬‫و‬‫ر‬‫يس‬‫ر‬‫تد‬(1982)‫تا‬‫ر‬‫جاكا‬‫ر‬‫د‬‫تشكيل‬
‫شد‬.
‫مقاله‬‫هايي‬‫كه‬‫مايه‬‫اصلي‬‫اين‬‫انسها‬‫ر‬‫كنف‬‫ا‬‫ر‬‫تشكيل‬‫مي‬‫داد‬‫و‬‫از‬‫من‬‫خ‬‫واسته‬
‫شده‬‫بود‬‫كه‬‫آنها‬‫ا‬‫ر‬‫در‬‫انس‬‫ر‬‫كنف‬‫ها‬‫ائه‬‫ر‬‫ا‬،‫كنم‬‫در‬‫فصلهاي‬،‫دوم‬‫سوم‬‫و‬‫م‬‫ر‬‫چها‬
‫اين‬‫كتاب‬‫گنجانده‬‫شده‬‫است‬.
‫ل‬‫او‬‫فصل‬
‫تربيت‬ ‫و‬‫تعليم‬:
‫در‬‫اسالم‬‫انسان‬‫خليفه‬‫خدا‬‫بر‬‫ي‬‫و‬‫ر‬‫مين‬‫ز‬‫است‬‫و‬‫تمامي‬‫مخلوقات‬
‫ار‬‫ز‬‫خدمتگ‬‫اويند‬.
‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫آنكه‬‫ندان‬‫ز‬‫فر‬‫آدم‬‫بتوانند‬‫خليفه‬‫خداوند‬‫بر‬‫ي‬‫و‬‫ر‬‫مين‬‫ز‬‫باش‬‫ند‬‫و‬‫با‬
‫استعانت‬‫از‬‫ت‬‫ر‬‫قد‬‫الهي‬‫بر‬‫كل‬‫مخلوقات‬‫اف‬‫ر‬‫اش‬‫داشته‬‫باشند‬‫با‬‫يد‬‫از‬
‫مجموعه‬‫قوانيني‬‫كه‬‫توسط‬‫اسالم‬‫در‬‫دسترس‬‫بشر‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫داده‬‫شد‬،‫ه‬‫از‬
‫سر‬‫صدق‬‫و‬‫اخالص‬‫پيروي‬‫كنند‬‫و‬‫ادي‬‫ر‬‫اف‬‫متعادل‬‫بار‬‫آيند‬‫و‬‫به‬‫ش‬‫ر‬‫د‬
‫د‬‫ر‬‫مو‬‫نظر‬‫اسالم‬‫دست‬‫يابند‬.
‫تربيت‬ ‫و‬ ‫تعليم‬ ‫كلي‬ ‫اهداف‬
«‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫بايد‬‫شد‬‫ر‬‫همه‬‫جانبه‬‫شخصيت‬‫انسان‬‫ااز‬‫ر‬‫طري‬‫ق‬‫تربيت‬
،‫ح‬‫و‬‫ر‬،‫عقل‬‫نفس‬،‫منطقي‬‫عواطف‬‫و‬‫حواس‬‫هدف‬‫خود‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫دهد‬».
‫اين‬‫ر‬‫بناب‬،‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫بايد‬‫شد‬‫ر‬‫انسان‬‫و‬‫تمام‬‫جنبه‬‫هاي‬‫و‬‫ر‬،‫حي‬،‫عقلي‬
‫تخيلي‬،‫بدني‬‫و‬‫علمي‬‫او‬‫ا‬‫ر‬‫به‬‫عنوان‬‫يك‬‫فرد‬‫و‬‫به‬‫عنوان‬‫ي‬‫عنصر‬‫از‬‫جمع‬
‫اهم‬‫ر‬‫ف‬‫د‬‫ر‬‫آو‬‫و‬‫تمام‬‫جنبه‬‫هاي‬‫انسان‬‫ا‬‫ر‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫سعادت‬‫و‬‫كمال‬‫انگي‬‫ر‬‫ب‬‫زد‬.
‫تحقق‬‫اهداف‬‫غايي‬‫تعليم‬‫وتربيت‬‫در‬‫اسالم‬‫در‬‫و‬‫گر‬‫تسليم‬‫در‬‫ب‬‫ابر‬‫ر‬‫هللا‬
‫است‬.‫تسليم‬،‫فرد‬‫جامعه‬‫و‬‫در‬‫مجموع‬‫بشريت‬.
‫اسالم‬ ‫در‬ ‫انسان‬ ‫مفهوم‬
‫انسان‬‫در‬‫اسالم‬‫مفهومي‬‫گسترده‬‫و‬‫وسيع‬‫د‬‫ر‬‫دا‬.
‫نخست‬‫آنكه‬‫مي‬‫تواند‬‫با‬‫متصف‬‫ساختن‬‫خود‬‫به‬‫صفات‬،‫خداوندي‬‫خلي‬‫فة‬‫هللا‬
‫شود‬.
‫از‬‫آنجا‬‫كه‬‫اين‬‫صفات‬‫ابعادي‬‫بي‬‫منتهي‬،‫ند‬‫ر‬‫دا‬‫لذااستعداد‬‫پيشرفت‬،‫اخالقي‬
‫حي‬‫و‬‫ر‬‫ي‬‫وفكر‬‫انسان‬‫نيز‬‫انتهايي‬،‫د‬‫ر‬‫ندا‬
‫دوم‬‫آنكه‬‫ن‬‫چو‬‫معرفت‬(Knowledge)‫منبع‬‫اين‬‫پيشرفت‬،‫است‬‫در‬
‫اسالم‬‫هيچ‬‫مانعي‬‫بر‬‫سر‬‫اه‬‫ر‬‫كسب‬‫پيشرفت‬‫وجود‬‫د‬‫ر‬‫ندا‬.
‫سوم‬‫آنكه‬‫كسب‬‫معرفت‬‫بايداز‬‫طريق‬‫يك‬‫تبحر‬‫ي‬‫فكر‬‫ت‬‫ر‬‫صو‬‫گيرد‬.‫لذا‬‫اگر‬
‫ي‬ ‫كس‬‫اطالعاتي‬‫كسب‬،‫كرد‬‫معناي‬‫آن‬‫اين‬‫نيست‬‫كه‬‫الزما‬‫تربيت‬‫ياف‬‫ته‬‫است‬.
‫اسالمي‬ ‫جامعه‬‫و‬ ‫نوگرايي‬
‫نويسنده‬‫كتاب‬‫به‬‫نقد‬‫و‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫بر‬‫ايي‬‫ر‬‫نوگ‬‫در‬‫جهان‬‫مي‬‫د‬‫ز‬‫پردا‬‫و‬‫اظ‬‫هار‬
‫مي‬‫د‬‫ر‬‫دا‬‫كه‬‫علم‬‫ايي‬‫ر‬‫گ‬‫و‬‫يزم‬‫ر‬‫سكوال‬(Secularism)‫تجلي‬‫واقعي‬‫اين‬
‫ايي‬‫ر‬‫نوگ‬‫است‬
‫و‬‫اضافه‬‫مي‬‫كند‬‫كه‬‫جوامع‬‫اسالمي‬‫تحت‬‫تاثير‬‫اين‬‫ايي‬‫ر‬‫نوگ‬‫دچا‬‫ر‬‫ض‬‫ر‬‫تعا‬
‫و‬‫مشكل‬‫شده‬‫اند‬
‫و‬‫اگر‬‫بخواهند‬‫از‬‫اين‬‫سر‬‫در‬‫گمي‬‫و‬‫ض‬‫ر‬‫تعا‬‫هايي‬‫ر‬،‫يابند‬‫بايد‬‫در‬
‫انديشه‬‫ايجاد‬‫و‬‫ار‬‫ر‬‫استق‬‫يك‬‫نظام‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالمي‬‫باش‬‫ند‬.
‫نظام‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫سکوالر‬
‫حاكميت‬‫ايش‬‫ر‬‫گ‬‫علمي‬‫بر‬‫تمام‬‫ابعاد‬‫ندگي‬‫ز‬‫انسانها،جامعه‬‫ي‬‫بشر‬‫ا‬‫ر‬‫دچار‬‫سردرگمي‬‫و‬‫كابوس‬
‫كرده‬‫است‬.
‫اين‬‫ايش‬‫ر‬‫گ‬‫علمي‬‫با‬‫ايش‬‫ر‬‫گ‬‫علمي‬‫يونانيان‬‫باستان‬‫و‬‫ان‬‫ر‬‫متفك‬‫مسلمان‬‫خيلي‬‫تف‬‫اوت‬‫د‬‫ر‬‫دا‬.‫ش‬‫و‬‫ر‬
‫يونانيان‬‫و‬‫مسلمانان‬‫ه‬‫ر‬‫با‬‫ر‬‫د‬‫ف‬‫ر‬‫معا‬‫از‬‫آن‬‫جمله‬‫تمامي‬،‫علوم‬‫هستي‬‫ي‬ ‫شناس‬(Ontology)‫بود‬.
‫علم‬،‫جديد‬‫منكر‬‫اعتبار‬‫علوم‬‫مبتني‬‫بر‬‫هستي‬‫ي‬ ‫شناس‬‫است‬.‫بلكه‬‫معتقد‬‫به‬‫مش‬‫اهده‬‫ل‬‫كنتر‬
،‫شده‬‫مايش‬‫ز‬‫آ‬‫و‬‫تعميم‬‫نتايج‬‫است‬.
‫از‬‫اين‬،‫و‬‫ر‬‫دانشمند‬‫در‬‫تحقيقاتش‬‫متكي‬‫اقعيات‬‫و‬‫بر‬،‫مشهود‬‫و‬‫در‬‫نتيجه‬‫گيريهايش‬‫متكي‬‫بر‬
‫عقل‬‫خويش‬‫است‬.
‫جامعه‬‫شناسان‬،‫ا‬‫ر‬‫نوگ‬‫اين‬‫نوع‬‫جهت‬‫گيريها‬‫يزم‬‫ر‬‫اسكوال‬‫ر‬‫مي‬‫نامند‬.‫و‬‫آن‬‫ا‬‫ر‬‫كمك‬‫علم‬‫ن‬‫وين‬‫به‬
‫يخي‬‫ر‬‫تا‬‫بشر‬‫مي‬‫دانند‬.‫آنان‬‫يزم‬‫ر‬‫سكوال‬‫ا‬‫ر‬‫هايي‬‫ر‬‫انسان‬‫از‬‫دين،سپس‬‫هيدن‬‫ر‬‫بان‬‫ز‬‫و‬‫م‬‫نطق‬‫او‬‫از‬
‫ل‬‫كنتر‬‫متافيزيك‬‫مي‬‫دانند‬.
‫يزم‬‫ر‬‫سكوال‬‫يعني‬‫جدا‬‫كردن‬‫شها‬‫ز‬‫ار‬‫از‬‫منبع‬‫مذهبي‬.
‫چنين‬،‫ي‬ ‫نگرش‬‫مفهوم‬‫امت‬‫ر‬‫ك‬‫و‬‫اصالت‬‫انسان‬‫ا‬‫ر‬‫و‬‫نيز‬‫كمال‬‫مطلوب‬‫ي‬‫و‬‫يعني‬‫خليفة‬‫ا‬‫لهي‬‫او‬‫ا‬‫ر‬‫و‬
‫آن‬‫قسم‬‫از‬‫هاي‬‫ر‬‫معيا‬‫اخالقي‬‫و‬‫عيني‬‫كه‬‫بر‬‫اساس‬‫آنها‬‫ه‬‫ر‬‫با‬‫ر‬‫د‬‫انسان‬‫ي‬‫ر‬‫داو‬‫مي‬،‫شود‬‫منه‬‫دم‬
‫ساخته‬‫است‬.
‫اع‬‫ز‬‫ن‬‫سنت‬‫ا‬‫ر‬‫گ‬‫یان‬‫و‬‫ا‬‫ر‬‫نوگ‬‫یان‬
‫در‬‫جوامع‬،‫اسالمي‬‫دو‬‫ه‬‫و‬‫گر‬‫سنت‬‫ا‬‫ر‬‫گ‬‫و‬‫ا‬‫ر‬‫نوگ‬‫با‬‫دو‬‫موضع‬‫ي‬‫گير‬‫متفاوت‬‫در‬‫ب‬‫ابر‬‫ر‬
‫يزم‬‫ر‬‫سكوال‬‫وجود‬‫د‬‫ر‬‫دا‬.
‫سنت‬‫ايان‬‫ر‬‫گ‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫آن‬‫كه‬‫دنياي‬‫اسالم‬‫ا‬‫ر‬‫از‬‫تسليم‬‫شدن‬‫در‬‫ابر‬‫ر‬‫ب‬‫نظرگاهه‬‫اي‬
‫يزم‬‫ر‬‫سكوال‬‫حفظ‬،‫كنند‬‫حمايت‬‫از‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫سنتي‬‫ا‬‫ر‬‫وجهه‬‫همت‬‫خوي‬‫ش‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬
‫داده‬‫اند‬.
‫در‬‫حالي‬‫كه‬‫ايان‬‫ر‬‫نوگ‬‫كه‬‫در‬‫هاي‬‫ر‬‫كشو‬‫اسالمي‬‫مسئوليتهايي‬‫ند،تعلي‬‫ر‬‫دا‬‫م‬‫و‬
‫تربيت‬‫سكوالر‬‫ا‬‫ر‬‫با‬‫اندكي‬‫تغيير‬‫پذيرفته‬‫اند‬‫و‬‫نظام‬‫ش‬‫ز‬‫آمو‬‫و‬‫ي‬ ‫ش‬‫ر‬‫و‬‫پر‬‫ب‬‫نا‬‫نهاده‬،‫اند‬
‫كه‬‫با‬‫نظام‬‫سنتي‬‫قابل‬‫تلفيق‬‫نيست‬.
‫ا‬‫ر‬‫ي‬‫ز‬‫اين‬‫ه‬‫و‬‫دونظام،دوگر‬‫ض‬‫ر‬‫معا‬‫به‬‫وجود‬‫ده‬‫ر‬‫آو‬‫اندكه‬‫اعشان‬‫ز‬‫ن‬‫با‬،‫همديگر‬‫ا‬‫ز‬
‫مدتها‬‫پيش‬‫در‬‫گرفته‬‫است‬.
‫اين‬‫ر‬‫بناب‬‫تا‬‫ماني‬‫ز‬‫كه‬‫نظر‬‫گاهي‬‫اسالمي‬‫در‬‫خصوص‬‫تمامي‬‫شاخه‬‫هاي‬‫علم‬‫ت‬‫دوين‬
،‫نشود‬‫تا‬‫ماني‬‫ز‬‫كه‬‫كتابهاي‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫با‬‫الهام‬‫از‬‫اين‬‫نظرگاه‬‫تاليف‬،‫نگردد‬‫تا‬‫وقتي‬
‫كه‬‫شهاي‬‫و‬‫ر‬‫يس‬‫ر‬‫تد‬‫بر‬‫اساس‬‫اين‬‫نظرگاه‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫تمام‬‫شعب‬‫علوم‬‫احي‬‫ر‬‫ط‬‫نش‬‫ود‬;‫نظام‬
‫سنتي‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫نمي‬‫تواند‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫مدتي‬‫طوالني‬‫در‬‫ابر‬‫ر‬‫ب‬‫ي‬‫ر‬‫سكوال‬‫زم‬‫دوام‬‫د‬‫ر‬‫آو‬.
‫بیشتر‬ ‫های‬ ‫گام‬ ‫به‬ ‫نیاز‬
‫به‬‫عالوه‬‫تتبعات‬‫دانشمندانه‬‫و‬‫اصالح‬‫نظام‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫سمي‬‫ر‬،‫به‬‫تنهايي‬
‫نمي‬‫توانند‬‫جامعه‬‫اسالمي‬‫ا‬‫ر‬‫در‬‫شهاي‬‫ر‬‫ابريو‬‫ر‬‫ب‬‫يزم‬‫ر‬‫سكوال‬‫حفظ‬‫كن‬‫ند‬.
‫برنامه‬‫هاي‬‫اديو‬‫ر‬‫و‬‫ن‬‫تلويزيو‬‫كه‬‫از‬‫غرب‬‫نشات‬‫مي‬،‫گيرند‬‫فيلمها‬‫و‬‫ن‬‫مايشها‬‫كه‬
‫از‬‫لحاظ‬‫ي‬‫محتو‬‫و‬‫ش‬‫و‬‫ر‬‫فرهنگ‬‫ز‬‫ا‬‫غير‬‫مذهبي‬‫غرب‬،‫متاثرند‬‫و‬‫نيز‬
‫اتهاي‬‫ر‬‫وك‬‫ر‬‫بو‬‫حاكم‬‫كه‬‫ذهنيتي‬‫يستي‬‫ر‬‫سكوال‬،‫ند‬‫ر‬‫دا‬‫همگي‬‫مند‬‫ز‬‫نيا‬
‫يك‬‫جهت‬‫ي‬‫گير‬‫جديد‬‫هستند‬.
‫حتي‬‫اگر‬‫انديشمندان‬‫مسلمان‬‫تحقيقاتي‬‫ا‬‫ر‬‫هم‬‫انجام‬‫دهند‬‫و‬‫توان‬‫تد‬‫وين‬
‫نظرگاههاي‬‫اسالمي‬‫به‬‫ر‬‫منظو‬‫ه‬‫ز‬‫مبار‬‫با‬‫نظرگاههاي‬‫يستي‬‫ر‬‫سكوال‬
‫داشته‬،‫باشند‬‫باز‬‫ش‬‫ز‬‫آمو‬‫و‬‫ش‬‫ر‬‫و‬‫پر‬‫سمي‬‫ر‬‫به‬‫تنهايي‬‫مي‬‫تواندمشكل‬‫ا‬‫ر‬‫حل‬،‫كند‬
‫مگر‬‫آنكه‬‫گامهاي‬‫ي‬‫ديگر‬‫نيز‬‫در‬‫جهت‬‫مقاومت‬‫با‬‫ايشهاي‬‫ر‬‫گ‬‫علمي‬‫و‬‫تك‬‫ي‬‫ژ‬‫نولو‬
‫برداشته‬‫شود‬.
‫ابعاد‬‫ر‬‫ب‬‫ي‬‫ژ‬‫تكنولو‬‫نفوذ‬‫ندگي‬‫ز‬
‫و‬‫پيشنهاد‬‫ي‬‫ژ‬‫تكنولو‬ ‫مسير‬ ‫تغيير‬
‫تغيير‬‫مسير‬‫ي‬‫ژ‬‫تكنولو‬‫به‬‫معني‬‫كنار‬‫گذاشتن‬‫آن‬‫به‬‫كامل‬‫ر‬‫طو‬‫از‬‫صحنه‬‫ندگي‬‫ز‬‫ن‬‫يست‬.‫ا‬‫ر‬‫ي‬‫ز‬
‫مشكل‬‫در‬‫ي‬‫ژ‬‫خودتكنولو‬‫ننهفته‬،‫است‬
‫بلكه‬‫مشكل‬‫مربوط‬‫به‬‫انسانهايي‬‫است‬‫كه‬‫مام‬‫ز‬‫ي‬‫ژ‬‫تكنولو‬‫ا‬‫ر‬‫در‬‫اختيار‬‫ند‬‫ر‬‫دا‬‫و‬‫يا‬‫ب‬‫ه‬‫ه‬‫ز‬‫خوداجا‬
‫داده‬‫اند‬‫كه‬‫بوسيله‬‫ي‬‫ژ‬‫تكنولو‬‫ه‬‫ر‬‫ادا‬‫شوند‬.
‫ي‬ ‫ايش‬‫ر‬‫گ‬‫كه‬‫يكي‬‫ژ‬‫تكنولو‬‫بودن‬‫تمام‬‫عيار‬‫آدمي‬‫ا‬‫ر‬‫موجه‬‫مي‬،‫داند‬‫بايدجاي‬‫خود‬‫ا‬‫ر‬‫به‬‫گ‬‫ي‬ ‫ايش‬‫ر‬
‫بدهد‬‫كه‬‫علم‬‫و‬‫ي‬‫ژ‬‫تكنولو‬‫ا‬‫ر‬‫مي‬‫ر‬‫مها‬‫د‬‫ز‬‫سا‬‫و‬‫از‬‫آنها‬‫به‬‫عنوان‬‫ي‬‫ار‬‫ز‬‫اب‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫مصالح‬
‫اخالقي‬‫استفاده‬‫كند‬.
‫انساني‬‫كردن‬‫ي‬‫ژ‬‫تكنولو‬‫تنها‬‫ماني‬‫ز‬‫ميسر‬‫است‬‫كه‬‫آدمي‬‫اين‬‫اصل‬‫ا‬‫ر‬‫بپذيرد‬‫كه‬‫با‬‫يد‬‫خالق‬‫خود‬
‫ا‬‫ر‬‫بپرستد‬‫نه‬‫اينكه‬‫ستايشگر‬‫كاميابيهاي‬‫خويش‬‫باشد‬.
‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫آنكه‬‫ي‬‫ژ‬‫تكنولو‬‫در‬‫جهت‬‫منافع‬‫بشر‬‫سير‬‫كند‬‫و‬‫انسان‬‫از‬‫انسانيت‬‫تهي‬‫نشود‬،‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫آنكه‬
‫انسان‬‫با‬‫همه‬‫اعتقاد‬‫و‬‫اشتياق‬‫به‬‫ي‬‫سو‬‫خليفة‬‫الهي‬‫پيش‬،‫د‬‫و‬‫بر‬‫بايد‬‫سلسله‬‫ات‬‫ر‬‫م‬‫ب‬‫شها‬‫ز‬‫ار‬
‫نو‬‫ز‬‫ا‬‫تبيين‬‫شود‬;
‫انسانها‬‫بايد‬‫ند‬‫ز‬‫بيامو‬‫كه‬‫هوسهاي‬‫نفساني‬‫خود‬‫ا‬‫ر‬‫مهار‬‫كنند‬‫و‬‫در‬‫ندگي‬‫ز‬‫با‬‫طبيع‬‫ت‬‫هماهنگ‬
‫شوند‬.
‫دوم‬‫فصل‬:
‫اسالم‬ ‫تربيت‬ ‫و‬ ‫تعليم‬ ‫قالب‬‫در‬ ‫اسالمي‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬ ‫برنامه‬
‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالمي‬‫نظامي‬‫است‬‫كه‬‫شاگردان‬‫ا‬‫ر‬‫به‬‫گونه‬‫اي‬‫تربيت‬‫م‬‫ي‬‫كند‬‫كه‬‫در‬
‫ايشهايشان‬‫ر‬‫گ‬‫نسبت‬‫به‬،‫ندگي‬‫ز‬‫در‬‫اعمال‬‫و‬‫تصميمهايشان‬‫و‬‫در‬‫د‬‫ر‬‫برخو‬‫ب‬‫ا‬
‫تمام‬‫ف‬‫ر‬‫معا‬‫ه‬‫ر‬‫هموا‬‫حاكميت‬‫شهاي‬‫ز‬‫ار‬‫اخالقي‬‫اسالمي‬‫ااحساس‬‫ر‬‫كنند‬.
‫آنها‬‫به‬‫گونه‬‫اي‬‫تربيت‬‫مي‬‫شوند‬‫و‬‫ذهن‬‫آنها‬‫چنان‬‫نظم‬‫پيدا‬‫مي‬‫كند‬‫كه‬‫نم‬‫ي‬‫خواهند‬
‫دانش‬‫ا‬‫ر‬‫صرفا‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫ضاء‬‫ر‬‫ا‬‫كنجكاويهاي‬‫ي‬‫فكر‬‫يا‬‫منافع‬‫ي‬‫دنيو‬‫كسب‬‫كنن‬‫د‬.
‫بلكه‬‫منطقي‬‫و‬‫متقي‬‫بار‬‫مي‬‫آيند‬‫و‬‫اهم‬‫ر‬‫ف‬‫دن‬‫ر‬‫آو‬‫موجبات‬‫فاه‬‫ر‬،‫مادي‬‫ي‬‫معنو‬‫و‬
‫اخالقي‬،‫خانواده‬‫ملت‬‫خود‬‫و‬‫بني‬‫آدم‬‫ا‬‫ر‬‫وجهه‬‫همت‬‫خويش‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫مي‬‫دهند‬.
‫دانش‬‫ي‬‫ز‬‫آمو‬‫كه‬‫از‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيتي‬‫اسالمي‬‫دار‬‫ر‬‫برخو‬‫مي‬‫شود‬‫فردي‬‫صلح‬‫د‬،‫وست‬
،‫متعادل‬،‫متين‬‫متقي‬‫و‬‫معتمد‬‫به‬‫بخشايش‬‫بي‬‫منتها‬‫و‬‫عدالت‬‫خدشه‬‫ناپذ‬‫ير‬‫خداوند‬
‫بار‬‫مي‬‫آيد‬‫و‬‫ن‬‫و‬‫ز‬‫مو‬‫با‬‫طبيعت‬‫و‬‫نه‬‫ض‬‫ر‬‫معا‬‫با‬‫آن‬‫يست‬‫ز‬‫مي‬‫كند‬.
‫اسالم‬‫تا‬‫آنجا‬‫كه‬‫ر‬‫متصو‬،‫است‬‫هدف‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫ادر‬‫ر‬‫دنيا‬‫به‬‫غا‬‫يت‬
‫سنجيده‬‫و‬‫جامع‬‫عرضه‬‫كرده‬‫است‬.
‫انسان‬‫بالقوه‬‫خليفه‬‫خداوند‬‫بر‬‫ي‬‫و‬‫ر‬‫مين‬‫ز‬‫تلقي‬‫مي‬‫شود‬‫كه‬‫دگ‬‫ر‬‫و‬‫پر‬‫ار‬‫او‬‫ا‬‫ر‬
‫اشرف‬‫مخلوقات‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫داده‬‫است‬.
‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫آنكه‬‫آدمي‬‫بتواند‬‫در‬‫ندگي‬‫ز‬‫واقعي‬‫اشرف‬‫بودن‬‫خود‬‫امحقق‬‫ر‬‫د‬‫ز‬‫سا‬،‫بايد‬
‫آن‬«‫خردي‬»(5)‫كه‬‫او‬‫ا‬‫ر‬‫به‬‫يك‬‫انسان‬‫نيك‬‫مبدل‬‫مي‬‫د‬‫ز‬‫سا‬‫و‬‫در‬‫عين‬‫حال‬‫او‬
‫ا‬‫ر‬‫تا‬‫سر‬‫حد‬‫يك‬‫ق‬‫مخلو‬‫برتر‬‫ق‬‫سو‬‫مي‬،‫دهد‬‫كسب‬‫كند‬.
‫بر‬‫اين‬،‫اساس‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫به‬‫عنوان‬‫ايندي‬‫ر‬‫ف‬‫جامع‬‫مي‬‫تواند‬
‫توانمنديهاي‬،‫عقلي‬‫عاطفي‬‫و‬‫ي‬ ‫احساس‬‫آدمي‬‫ا‬‫ر‬‫همزمان‬‫شكوفا‬‫د‬‫ز‬‫سا‬.
‫تقابل‬‫تعليم‬‫تربيت‬ ‫و‬‫اد‬‫ز‬‫آ‬‫اسالمی‬ ‫و‬
‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اد‬‫ز‬‫آ‬‫از‬‫يونان‬‫نشات‬‫گرفت‬.‫ن‬‫افالطو‬‫و‬‫سطو‬‫ر‬‫ا‬‫گترين‬‫ر‬‫بز‬‫مبلغان‬‫و‬‫ان‬‫ر‬‫مبش‬‫آن‬‫به‬‫شمار‬
‫مي‬‫ند‬‫و‬‫ر‬.
‫اگر‬‫چه‬‫آنها‬‫خصوص‬‫ر‬‫د‬‫ي‬‫بسيار‬‫از‬‫مفاهيم‬‫بنيادي‬‫با‬‫هم‬‫اختالف‬،‫نظرداشتند‬‫ليكن‬‫در‬‫د‬‫ر‬‫مو‬‫يك‬
‫مفهوم‬‫ي‬ ‫اساس‬‫با‬‫يكديگر‬‫هم‬‫اي‬‫ر‬‫بودند‬‫و‬‫آن‬‫اين‬‫بود‬‫كه‬
‫حقيقت‬‫يك‬‫شيئي‬‫در‬‫تجلي‬‫جي‬‫ر‬‫خا‬‫آن‬‫ننهفته‬‫است‬.‫بلكه‬‫در‬‫مفهوم‬‫ذاتي‬‫كه‬‫شيئي‬‫خود‬‫ز‬‫ا‬‫ب‬‫ز‬‫و‬‫ر‬‫مي‬،‫دهد‬
‫نهفته‬‫است‬.
‫ن‬‫افالطو‬‫و‬‫سطو‬‫ر‬‫ا‬‫متفقا‬‫بر‬‫اين‬‫ر‬‫باو‬‫بودند‬‫كه‬‫عنصر‬‫عقلي‬‫شمندترين‬‫ز‬‫ار‬‫استعدادآدمي‬‫ب‬‫ه‬‫حساب‬
‫مي‬‫آيد‬.‫هنگامي‬‫كه‬‫آدمي‬‫اين‬‫عنصر‬‫ا‬‫ر‬‫بگونه‬‫اي‬‫ست‬‫ر‬‫د‬‫بكار‬،‫ببرد‬‫به‬‫شناخت‬‫اصلي‬‫اشياء‬‫ن‬‫ائل‬‫مي‬‫گردد‬‫و‬
‫مي‬‫فهمد‬‫چه‬‫چيز‬‫واقعيت‬‫غايي‬‫است‬.
‫از‬‫ديدگاه‬‫اينان‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫ايندي‬‫ر‬‫ف‬‫است‬‫كه‬‫به‬‫كسب‬‫دانش‬‫د‬‫ر‬‫نظردا‬.‫اگر‬‫ذهن‬‫آدمي‬‫ب‬‫ه‬‫مدد‬‫كسب‬
‫دانش‬‫شد‬‫ر‬،‫كند‬‫به‬‫ك‬‫ر‬‫د‬‫سعادت‬‫بشر‬‫پي‬‫مي‬‫برد‬.
‫لذا‬‫بر‬‫مبناي‬‫چنين‬‫انديشه‬،‫اي‬‫علوم‬‫هفتگانه‬(Seven Liberal Arts)‫توسط‬‫يونانيان‬‫به‬
‫عنوان‬‫ي‬ ‫اساس‬‫ترين‬‫برنامه‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫پذيرفته‬‫شد‬‫و‬‫مدتها‬‫اساس‬‫برنامه‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫س‬‫ر‬‫مدا‬‫مغرب‬‫مي‬‫ز‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫تشكيل‬
‫مي‬‫داد‬.
‫اسالمي‬ ‫وتربيت‬ ‫تعليم‬
‫در‬‫تعليم‬‫وتربيت‬‫اسالمي‬‫هدف‬‫تنها‬‫كسب‬‫معرفت‬،‫نيست‬‫بلك‬‫ه‬‫شدو‬‫ر‬
‫شكوفايي‬‫ن‬‫و‬‫ز‬‫مو‬‫همه‬‫ابعاد‬‫وجودي‬‫انسان‬‫مطيع‬‫نظرمي‬‫باشد‬.
‫اسالمي‬ ‫وتربيت‬ ‫تعليم‬
‫او‬‫به‬‫دنبال‬‫اين‬‫بحث‬‫به‬‫طبقه‬‫بندي‬‫علوم‬‫از‬‫ديدگاه‬‫علماي‬‫مغرب‬‫مين‬‫ز‬‫مي‬‫د‬‫ز‬‫پردا‬.‫آنگاه‬‫ديدگاه‬‫علماي‬‫مسلمان‬
‫مانند‬‫ابي‬‫ر‬‫فا‬‫و‬‫الي‬‫ز‬‫غ‬‫و‬...‫ا‬‫ر‬‫در‬‫خصوص‬‫طبقه‬‫بندي‬‫علوم‬‫متذكر‬‫مي‬‫شود‬.‫سپس‬‫نقش‬‫و‬‫جايگاه‬‫هريك‬‫از‬‫اين‬‫طبقه‬
‫بنديها‬‫ا‬‫ر‬‫در‬‫شكل‬‫دادن‬‫برنامه‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫س‬‫ر‬‫مدا‬‫در‬‫دو‬‫نظام‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫ال‬‫ر‬‫ليب‬‫و‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اس‬‫المي‬‫ر‬‫يادآو‬
‫مي‬‫شود‬.‫او‬‫همچنين‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫عمومي‬(7)‫ا‬‫ر‬‫كه‬‫ن‬‫اكنو‬‫در‬‫مغرب‬‫مين‬‫ز‬‫ل‬‫متداو‬‫است‬‫و‬‫باتعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫ليب‬‫ال‬‫ر‬
‫همانند‬‫مي‬،‫باشد‬‫به‬‫اختصار‬‫معرفي‬‫مي‬‫كند‬‫و‬‫اظهار‬‫مي‬‫د‬‫ر‬‫دا‬‫كه‬‫در‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬،‫عمومي‬‫ف‬‫ر‬‫معا‬‫به‬‫س‬‫ه‬‫دسته‬
‫تقسيم‬‫مي‬،‫شوند‬‫علوم‬،‫طبيعي‬‫علوم‬‫انساني‬‫و‬‫علوم‬‫اجتماعي‬(‫مطالعات‬‫اجتماعي‬)(8).‫در‬‫اين‬‫نوع‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬
‫مسائل‬‫مذهبي‬‫و‬‫ديني‬‫در‬‫برنامه‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫جايگاهي‬‫ند‬‫ر‬‫ندا‬‫و‬‫ناديده‬‫گرفته‬‫مي‬‫شوند‬.‫برنامه‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫اسال‬‫مي‬(9)
‫نويسنده‬‫در‬‫بخش‬‫پاياني‬،‫فصل‬‫به‬‫ت‬‫ر‬‫و‬‫ضر‬‫گنجاندن‬‫س‬‫و‬‫در‬‫اسالمي‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫همه‬‫دانش‬‫ان‬‫ز‬‫آمو‬‫و‬‫دانشجوي‬‫ان‬‫ه‬‫ر‬‫اشا‬
‫مي‬‫كند‬‫و‬‫ر‬‫يادآو‬‫مي‬‫شود‬‫كه‬‫در‬‫قالب‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬،‫اسالمي‬‫همه‬‫دانش‬‫ان‬‫ز‬‫آمو‬‫و‬‫دانشجويان‬‫بايد‬‫با‬
‫س‬‫و‬‫در‬‫اسالمي‬‫نيز‬‫آشنايي‬‫حاصل‬‫كنند‬.‫حتي‬‫بان‬‫ز‬‫عربي‬‫بايد‬‫به‬‫عنوان‬‫يك‬‫س‬‫ر‬‫د‬‫ي‬‫اجبار‬‫تا‬‫سطح‬‫دانشگاه‬‫در‬
‫برنامه‬‫هاي‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫گنجانده‬‫شود‬.‫او‬‫نظر‬‫خود‬‫ا‬‫ر‬‫در‬‫اين‬‫خصوص‬‫چنين‬‫بيان‬‫مي‬‫كند‬:‫انديشمندان‬‫اسالمي‬‫در‬
‫اسر‬‫ر‬‫س‬‫دنيا‬‫اجع‬‫ر‬‫به‬‫اين‬‫ل‬‫قو‬‫اتفاق‬‫نظر‬‫ند‬‫ر‬‫دا‬‫كه‬‫هدف‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫در‬‫اسالم‬‫اين‬‫نيست‬‫كه‬‫هر‬‫ان‬‫ساني‬
‫بگونه‬‫اي‬‫تربيت‬‫بشود‬‫كه‬‫هم‬‫با‬‫فرهنگ‬‫باشد‬‫و‬‫هم‬‫متخصص‬;‫با‬‫فرهنگ‬‫به‬‫اين‬‫معنا‬‫كه‬‫بتواند‬‫د‬‫انش‬‫و‬‫علمش‬‫ا‬‫ر‬
‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫شد‬‫ر‬‫ي‬‫معنو‬‫و‬‫ي‬‫فكر‬‫بكار‬،‫گيرد‬‫متخصص‬‫به‬‫اين‬‫معنا‬‫كه‬‫عضو‬‫مفيدي‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫جامعه‬‫اش‬‫به‬‫شمار‬‫آ‬‫يد‬.‫آنجا‬‫ز‬‫ا‬
‫كه‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫ن‬‫بدو‬‫س‬‫و‬‫در‬‫اسالمي‬‫ي‬‫جوابگو‬‫ات‬‫ر‬‫انتظا‬‫مسلمانان‬،‫نيست‬‫از‬‫اين‬‫و‬‫ر‬‫بايد‬‫برنامه‬‫اي‬‫تحت‬‫عنوان‬
«‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالمي‬‫عمومي‬»(10)‫در‬‫تمام‬‫سطوح‬‫تحصيلي‬‫گنجانده‬‫شود‬.
‫سوم‬‫فصل‬
‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬ ‫كتب‬ ‫تدوين‬:
‫يها‬‫ر‬‫دشوا‬‫و‬‫ه‬‫ر‬‫چا‬‫ي‬ ‫انديش‬‫ها‬‫نويسنده‬‫در‬‫اين‬‫فصل‬‫نخست‬‫به‬‫تبيين‬‫نقش‬‫كتب‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫در‬‫تحقق‬‫اهداف‬‫تعليم‬‫و‬‫ت‬‫ربيت‬‫مي‬‫د‬‫ز‬‫پردا‬.
‫آنگاه‬‫به‬‫چند‬‫نكته‬‫مهم‬‫كه‬‫در‬‫تدوين‬‫كتب‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫بايد‬‫عايت‬‫ر‬،‫شود‬‫ه‬‫ر‬‫اشا‬‫مي‬‫كند‬.‫انجام‬‫ر‬‫س‬‫فلسفه‬‫حاكم‬‫بر‬‫ته‬‫يه‬‫كتب‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫در‬
‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالمي‬‫ا‬‫ر‬‫معرفي‬‫مي‬‫كند‬‫و‬‫چنين‬‫مي‬‫گويد‬:‫يك‬‫كتاب‬،‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫شامل‬‫مطالبي‬‫است‬‫كه‬‫دانش‬‫آموزان‬‫آ‬‫ن‬‫ا‬‫ر‬‫در‬،‫خانه‬
،‫سه‬‫ر‬‫مد‬‫دانشكده‬‫يا‬‫دانشگاه‬‫مطالعه‬‫مي‬‫كنند‬.‫كتب‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫معموال‬‫بر‬‫اساس‬‫روشهايي‬‫خاص‬‫و‬‫متناسب‬‫با‬‫شد‬‫ر‬‫روان‬،‫ي‬‫اخالقي‬‫و‬
‫ي‬‫فكر‬‫دانش‬‫آموزان‬‫تهيه‬‫و‬‫تنظيم‬‫مي‬‫گردند‬.‫به‬‫عالوه‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫هر‬‫كتاب‬،‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫يك‬‫اهنماي‬‫ر‬‫معلم‬‫تهيه‬‫مي‬‫شود‬‫تا‬‫مع‬‫لم‬‫ا‬‫ر‬‫در‬‫ك‬‫ر‬‫د‬
‫مطالب‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫كمك‬‫كند‬‫و‬‫او‬‫بتواند‬‫با‬‫يس‬‫ر‬‫تد‬‫مطالب‬‫به‬‫صورت‬،‫مطلوب‬‫اهداف‬‫كتاب‬‫ا‬‫ر‬‫محقق‬‫د‬‫ز‬‫سا‬.‫اگر‬‫چه‬‫اهداف‬‫كتاب‬
‫توسط‬‫نويسنده‬‫و‬‫مؤلف‬‫آن‬‫تعيين‬‫مي‬‫شود‬.‫اما‬‫اهداف‬‫كلي‬‫هر‬‫كتاب‬‫بر‬‫اساس‬‫اهداف‬‫تعليم‬‫وتربيت‬‫تهيه‬‫و‬‫تدوي‬‫ن‬‫مي‬‫گردد‬.‫بر‬
‫اين‬،‫اساس‬‫اهداف‬
‫كلي‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫تعيين‬‫شود‬;‫ا‬‫ر‬‫ي‬‫ز‬‫تحقق‬‫اهداف‬‫تعليم‬‫وتربيت‬،‫اسالمي‬‫در‬‫گرو‬‫تنظيم‬‫و‬‫تدوين‬‫برنامه‬‫ر‬‫د‬‫ي‬ ‫س‬‫مناسب‬‫و‬‫توليد‬
‫كتب‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫مطلوب‬‫مي‬‫باشد‬.،‫مؤلف‬‫همچنين‬‫در‬‫خصوص‬‫ضوابط‬‫تهيه‬‫كتب‬‫وبرنامه‬‫هاي‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫مي‬‫نويسد‬:‫ن‬‫چو‬‫ش‬‫ر‬‫ته‬‫ها‬‫و‬
‫شاخه‬‫هاي‬‫مختلف‬‫دانش‬(‫معرفت‬)(11)‫اي‬‫ر‬‫دا‬‫جايگاه‬‫و‬‫موقعيت‬‫يكساني‬،‫نيستند‬‫لذا‬‫بايد‬‫سلسله‬‫اتب‬‫ر‬‫م‬‫دانشها‬(‫ر‬‫معا‬‫ف‬)‫ا‬‫ر‬
‫مشخص‬،‫كرد‬‫آنگاه‬‫بايد‬‫با‬‫عايت‬‫ر‬‫اين‬‫سلسله‬،‫اتب‬‫ر‬‫م‬‫به‬‫تهيه‬‫و‬‫تنظيم‬‫برنامه‬‫ها‬‫و‬‫كتب‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫اقدام‬‫نمود‬.‫در‬‫ا‬‫ين‬،‫ميان‬‫ف‬‫ر‬‫معا‬
،‫ي‬‫معنو‬‫باالترين‬‫اولويت‬‫ا‬‫ر‬‫ند‬‫ر‬‫دا‬.‫اخالقيات‬‫بر‬‫ف‬‫ر‬‫معا‬‫ي‬‫معنو‬‫مبتني‬‫هستند‬‫و‬‫ن‬‫چو‬‫اخالقيات‬‫بر‬‫فردي‬‫ر‬‫فتا‬‫ر‬‫و‬‫جم‬‫عي‬‫انسانها‬
‫حاكميت‬‫ند‬‫ر‬‫دا‬.،‫اين‬‫ر‬‫بناب‬‫علم‬‫شهاي‬‫ز‬‫ار‬‫اخالقي‬‫در‬‫مرتبه‬‫دوم‬‫اهميت‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫مي‬‫گيرند‬.‫پس‬‫از‬‫اين‬،‫دو‬‫علوم‬‫عقلي‬‫يا‬‫معار‬‫في‬‫كه‬
‫عقل‬‫ا‬‫ر‬‫به‬‫ي‬‫سو‬‫نظم‬‫ق‬‫سو‬‫مي‬،‫دهند‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫ند‬‫ر‬‫دا‬.‫آنگاه‬‫نوبت‬‫به‬‫معارفي‬‫مي‬‫سد‬‫ر‬‫كه‬‫تخيالت‬‫آدمي‬‫ا‬‫ر‬‫ل‬‫كنتر‬‫مي‬‫كنند‬‫و‬‫به‬‫آنها‬
‫نظم‬‫مي‬‫بخشند‬‫و‬،‫باالخره‬‫علومي‬‫كه‬‫حواس‬‫ا‬‫ر‬‫ل‬‫كنتر‬‫مي‬‫كنند‬‫در‬‫مرتبه‬‫آخر‬‫جاي‬‫ند‬‫ر‬‫دا‬.
‫سوم‬‫فصل‬
‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬ ‫كتب‬ ‫تدوين‬:
‫مؤلف‬‫در‬‫ادامه‬‫اين‬،‫بحث‬‫فلسفه‬‫حاكم‬‫بر‬‫برنامه‬‫هاي‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫ا‬‫ر‬‫تبيين‬‫مي‬‫كند‬‫و‬‫چنين‬‫مي‬‫نوي‬‫سد‬:‫ايمان‬
‫و‬‫اخالق‬‫بايد‬‫در‬‫ان‬‫ر‬‫دو‬‫اوليه‬‫ندگي‬‫ز‬‫به‬‫كودك‬‫القاء‬‫شود‬.‫تحقق‬‫واقعي‬‫اين‬‫هدف‬‫ماني‬‫ز‬‫ت‬‫ر‬‫صو‬‫م‬‫ي‬‫گيرد‬
‫كه‬‫فكر‬‫كودك‬‫نيز‬‫به‬‫گونه‬‫اي‬‫مناسب‬‫ش‬‫ر‬‫و‬‫پر‬‫يابد‬.‫همچنين‬‫بايد‬‫به‬‫كودك‬‫كمك‬‫كرد‬‫كه‬‫بت‬‫واند‬‫از‬‫همان‬
‫ان‬‫ر‬‫دو‬‫نخستين‬،‫ندگي‬‫ز‬‫برخواهشهاي‬‫جسمي‬‫و‬‫تخيالت‬‫خود‬‫غالب‬‫شود‬.‫موضوع‬‫ي‬‫ديگر‬‫كه‬‫باي‬‫د‬‫د‬‫ر‬‫مو‬
‫توجه‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬،‫گيرد‬‫ش‬‫ر‬‫و‬‫پر‬‫ي‬‫فكر‬‫كودك‬‫است‬.‫در‬‫اثر‬‫ش‬‫ر‬‫و‬‫پر‬،‫فكر‬‫كودك‬‫مي‬‫تواند‬‫به‬‫نظم‬‫فكر‬‫ي‬
‫دست‬،‫يابد‬‫از‬‫ر‬‫امو‬‫عيني‬‫به‬‫ر‬‫امو‬،‫اعي‬‫ز‬‫انت‬‫احساس‬‫ز‬‫ا‬‫به‬‫ر‬‫تصو‬(‫ايده‬)‫و‬‫از‬‫ابط‬‫و‬‫ر‬‫بين‬‫ر‬‫امو‬
،‫حقيقي‬‫به‬‫ي‬‫نمادساز‬‫برسد‬.‫هنگامي‬‫كه‬‫اين‬‫توانائيها‬‫در‬‫وجود‬‫كودك‬‫يشه‬‫ر‬،‫دوانيد‬‫آنگاه‬‫ا‬‫و‬‫مي‬‫تواند‬
‫ابط‬‫و‬‫ر‬‫ني‬‫و‬‫در‬‫ميان‬‫شته‬‫ر‬‫هاي‬‫ف‬‫ر‬‫معا‬‫ا‬‫ر‬‫د‬‫ر‬‫مو‬‫يابي‬‫ز‬‫ار‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫دهد‬‫و‬‫به‬‫اده‬‫ر‬‫ا‬‫ر‬‫حضو‬‫خداوند‬‫در‬‫طبيع‬‫ت‬‫و‬
‫انسان‬‫پي‬‫ببرد‬‫و‬‫متوجه‬‫شود‬‫كه‬‫عالم‬،‫خلقت‬‫آياتي‬‫از‬‫ر‬‫حضو‬‫اده‬‫ر‬‫ا‬‫خداوند‬‫و‬‫تجلي‬‫ت‬‫ر‬‫قد‬‫ي‬‫بار‬‫تعالي‬‫و‬
‫نشانه‬‫هايي‬‫از‬‫واقعيت‬‫هستند‬.‫آنچه‬‫در‬‫باال‬‫ذكر‬‫شد،فلسفه‬‫حاكم‬‫بر‬‫برنامه‬‫ها‬‫و‬‫كتب‬‫س‬‫ر‬‫د‬‫ي‬‫ادر‬‫ر‬‫نظام‬
‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالمي‬‫تشكيل‬‫مي‬‫دهد‬.‫مؤلف‬‫در‬‫پايان‬‫اين‬‫فصل‬‫به‬‫مشكالتي‬‫كه‬‫بر‬‫س‬‫ر‬‫اه‬‫ر‬‫تدوين‬
‫كتب‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫بر‬‫مبناي‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالمي‬‫هاي‬‫ر‬‫دركشو‬‫مسلمان‬‫وجود‬،‫د‬‫ر‬‫دا‬‫ه‬‫ر‬‫اشا‬‫مي‬‫كند‬‫و‬
‫موانع‬،‫ي‬ ‫سياس‬‫فلسفي‬‫و‬‫مشكل‬‫مفهومي‬‫ا‬‫ر‬‫از‬‫مهمترين‬‫موانع‬‫تاليف‬‫كتب‬‫ي‬ ‫س‬‫ر‬‫د‬‫در‬‫جوامع‬‫اس‬‫المي‬
‫مي‬‫داند‬.
‫فصل‬‫م‬‫ر‬‫چها‬
‫ش‬‫و‬‫ر‬‫يس‬‫ر‬‫تد‬:
‫چشم‬‫انداز‬‫اسالمي‬‫نويسنده‬‫كتاب‬‫اظهار‬‫مي‬‫دارد‬‫كه‬‫در‬‫كشورهاي‬‫اسالمي‬‫دونوع‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫ل‬‫متداو‬‫است‬‫كه‬‫از‬‫دو‬‫روش‬‫تدريس‬‫متفاوت‬‫استفاده‬‫مي‬‫كنند‬.‫در‬‫وراي‬‫هر‬‫يك‬‫از‬‫اين‬‫دو‬‫روش‬‫تدريس‬،‫فلسفه‬‫اي‬
‫خاص‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫دارد‬‫كه‬‫به‬‫اين‬‫دوروش‬،‫تدريس‬‫جهت‬‫گيريهاي‬‫خاص‬‫مي‬‫بخشد‬.‫مؤلف‬‫پس‬‫از‬‫معرفي‬‫اين‬‫دو‬‫روش‬،‫تدريس‬‫به‬‫ي‬ ‫بررس‬‫امكان‬‫تلفيق‬‫اين‬‫دو‬‫نظام‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫متفاوت‬‫مي‬‫پردازد‬‫وضمن‬‫بر‬‫شمردن‬‫مشكل‬
،‫تلفيق‬‫طرحي‬‫جديد‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫روش‬،‫تدريس‬‫بر‬‫مبناي‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالمي‬
‫معرفي‬‫مي‬‫كند‬‫ودر‬‫اين‬‫باره‬‫مي‬‫نويسد‬:‫بطور‬‫كلي‬‫دو‬‫نوع‬‫نظام‬‫آموزش‬‫و‬‫پرورش‬‫در‬‫دنياي‬‫اسالم‬‫وجود‬‫دارد‬‫كه‬‫از‬‫دو‬‫روش‬‫تدريس‬‫متفاوت‬‫پيروي‬‫مي‬‫كنند‬:‫سنتي‬‫و‬‫نوين‬.‫طبق‬‫روش‬،‫سنتي‬‫دانش‬‫آمو‬‫زان‬‫مي‬‫بايد‬‫آن‬‫ر‬‫ق‬‫و‬
‫سنت‬‫ا‬‫ر‬‫به‬‫عنوان‬‫حقايقي‬‫ن‬‫بدو‬‫ن‬‫چو‬‫ا‬‫ر‬‫وچ‬‫بپذيرند‬‫و‬‫سپس‬‫ساير‬‫منابع‬‫معرفت‬‫ا‬‫ر‬‫جستجو‬‫كنند‬.‫چهارچوب‬‫متافيزيكي‬‫اي‬‫كه‬‫اسالم‬‫ائه‬‫ر‬‫ا‬‫مي‬،‫دهد‬‫به‬‫دانش‬‫آموزان‬‫كمك‬‫مي‬‫كند‬‫كه‬‫به‬‫مدد‬
،‫منطق‬‫هر‬‫نوع‬‫نظرگاهي‬‫ا‬‫ر‬‫تبيين‬‫و‬‫تفسير‬‫نمايند‬.‫به‬‫عالوه‬‫هيچ‬‫ي‬ ‫كس‬‫چهارچوب‬‫متافيزيكي‬‫مذهبي‬‫ا‬‫ر‬‫مورد‬‫سئوال‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫نمي‬‫دهد‬.‫اما‬‫درروش‬‫تدريس‬‫نوين‬‫كه‬‫بر‬‫گرفته‬‫از‬‫روش‬‫دانشمندان‬‫و‬‫ي‬‫اروشهاي‬‫جديد‬‫علمي‬
‫تحقيق‬،‫است‬،‫روش‬‫مبتني‬‫بر‬‫ي‬‫پرسشگر‬‫نقادانه‬‫و‬‫اسر‬‫ر‬‫س‬‫شك‬‫آميز‬‫است‬.‫اين‬‫روش‬‫با‬‫عدم‬‫پذيرش‬‫هر‬‫نوع‬‫قضيه‬‫اي‬‫آغاز‬‫مي‬‫شود‬.‫حتي‬‫ل‬‫قبو‬‫آن‬‫ر‬‫ق‬‫و‬‫سنت‬‫به‬‫عنوان‬‫منبع‬‫موثق‬،‫معرفت‬‫نياز‬‫به‬‫ت‬‫وجيه‬‫دارد‬.‫از‬‫ديدگاه‬
‫اين‬‫روش‬‫برخي‬‫از‬‫داستانهاي‬‫مربوطبه‬‫ان‬‫ر‬‫پيامب‬‫از‬‫جمله‬‫كل‬‫داستان‬‫آدم‬‫اوليه‬‫و‬‫يوسف‬‫و‬‫ي‬ ‫موس‬‫صلوات‬‫هللا‬‫عليهم‬‫اجمعين‬‫ا‬‫ر‬‫نمي‬‫توان‬‫حقايقي‬‫تاريخي‬‫تلقي‬‫كرد‬.‫بلكه‬‫با‬‫آنها‬‫به‬
‫صورت‬‫اسطوره‬‫هايي‬‫كه‬‫درسهاي‬‫ارزشمندي‬‫به‬‫ما‬‫مي‬،‫آموزند‬‫برخورد‬‫مي‬‫شود‬.‫فلسفه‬‫هاي‬‫معارض‬‫وراي‬‫دو‬‫روش‬‫تدريس‬‫مؤلف‬‫در‬‫ادامه‬‫بحث‬،‫مذكور‬‫اظهار‬‫مي‬‫دارد‬‫كه‬‫اختالف‬‫بين‬‫اين‬‫دو‬‫شيوه‬‫تدريس‬،‫از‬
‫فلسفه‬‫هايي‬‫كه‬‫در‬‫وراي‬‫اين‬‫دو‬‫روش‬‫تدريس‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬،‫دارد‬‫ي‬ ‫ناش‬‫مي‬‫شود‬.‫بر‬‫اساس‬‫فلسفه‬‫اي‬‫كه‬‫در‬‫پشت‬‫روش‬‫تدريس‬‫ل‬‫او‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫دارد‬;‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫عبارتست‬:‫پرورش‬‫شخصيت‬‫انساني‬.‫منظور‬‫اين‬‫است‬‫كه‬‫انسان‬
‫عقيده‬‫به‬‫خداوند‬‫و‬‫وحي‬‫ا‬‫ر‬‫كسب‬‫كند‬‫و‬‫اين‬‫اعتقادات‬‫ا‬‫ر‬‫حفظ‬‫و‬‫تقويت‬‫نمايد‬‫و‬‫بدينوسيله‬‫به‬‫يك‬‫معيار‬‫اخالقي‬‫دست‬‫يابد‬‫و‬‫بر‬‫اساس‬‫اين‬،‫معيار‬‫بازندگي‬‫و‬‫وقايع‬‫و‬،‫حوادث‬‫بر‬‫خورد‬‫نمايد‬.‫خرد‬‫او‬‫توسط‬‫معرفتي‬
‫ي‬‫معنو‬‫كه‬‫كسب‬‫كرده‬،‫است‬‫هدايت‬‫مي‬‫شود‬.‫او‬‫همچنين‬‫اي‬‫ر‬‫دا‬‫يك‬‫معيار‬‫ي‬ ‫ارزش‬‫است‬‫كه‬‫جزئي‬‫ازوجدان‬‫او‬‫محسوب‬‫مي‬‫شود‬.،‫اين‬‫ر‬‫بناب‬‫از‬‫معلمان‬‫انتظارمي‬‫رود‬‫كه‬‫اين‬‫وجدان‬‫و‬‫خودآگاهي‬‫ا‬‫ر‬‫از‬‫طريق‬‫روش‬،‫تدريس‬
‫تقويت‬‫كنند‬.‫روش‬‫بعدي‬‫از‬‫اين‬‫فلسفه‬‫ي‬ ‫ناش‬‫مي‬‫شود‬‫كه‬‫مهمترين‬‫قدرتي‬‫كه‬‫انسان‬‫ا‬‫ر‬‫دا‬‫مي‬،‫باشد‬‫خرد‬‫اوست‬.‫از‬‫طريق‬‫همين‬‫خرد‬‫است‬‫كه‬‫او‬‫به‬‫حقيقت‬‫دست‬‫مي‬‫يابد‬.‫به‬‫همين‬‫دليل،خرد‬‫نيازمن‬‫د‬‫آن‬‫است‬‫كه‬‫بطور‬
‫كامل‬‫از‬‫هر‬‫گونه‬‫پيش‬‫فرضهاي‬‫اوليه‬‫اد‬‫ز‬‫آ‬‫باشد‬.‫اگر‬‫خرد‬‫اد‬‫ز‬‫آ‬،‫باشد‬‫مي‬‫تواند‬‫شك‬،‫كند‬‫داده‬‫ها‬‫ا‬‫ر‬‫جمع‬‫آوري‬،‫نمايد‬‫نتايج‬‫كلي‬‫ا‬‫ر‬‫ازداده‬‫ها‬‫استنباط‬‫كند‬‫و‬‫به‬‫نتايجي‬‫تعميم‬‫پذير‬‫دست‬‫يابد‬.‫وظي‬‫فه‬‫معلم‬‫آن‬‫است‬‫كه‬‫به‬
‫شاگرد‬‫كمك‬‫كند‬‫كه‬‫خردش‬‫ا‬‫ر‬‫موشكافانه‬‫بكار‬‫گيرد‬.‫آيا‬‫مي‬‫توان‬‫شكاف‬‫بين‬‫اين‬‫دو‬‫روش‬‫ا‬‫ر‬‫پر‬‫كرد؟‬‫از‬‫آنجا‬‫كه‬‫دو‬‫روش‬‫و‬‫دو‬‫رويكرد‬‫مذكور‬‫با‬‫هم‬‫متفاوت‬‫وبعضا‬‫معاند‬،‫هستند‬‫ق‬‫فو‬‫العاده‬‫دشوار‬‫ا‬‫ست‬‫كه‬‫بر‬
‫مبناي‬‫تلفيق‬‫اين‬‫دو‬،‫روش‬‫به‬‫رويكرد‬‫مشتركي‬‫دست‬‫يافت‬.‫به‬‫عنوان‬،‫مثال‬‫آيا‬‫در‬‫يك‬‫جامعه‬‫اسالمي‬‫مي‬‫توان‬‫از‬‫تدريس‬‫وقايع‬‫تاريخي‬‫گذشته‬‫كه‬‫آن‬‫ر‬‫ق‬‫و‬‫حديث‬‫آنها‬‫ا‬‫ر‬‫حقايقي‬‫مسلم‬‫مي‬،‫پندارد‬‫ب‬‫ه‬‫اين‬‫دليل‬‫كه‬‫شواهدي‬
‫واقعي‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫اثبات‬‫آنها‬‫وجود‬،‫ندارد‬‫چشم‬
‫پوشيد؟‬‫آيا‬‫مي‬‫توانيم‬‫زندگي‬‫پيامبر‬‫اكرم‬(‫ص‬)‫ا‬‫ر‬‫در‬‫برنامه‬‫تاريخ‬‫دبيرستان‬‫بگنجانيم‬‫و‬‫از‬‫معلم‬‫بخواهيم‬‫كه‬‫آنها‬‫ا‬‫ر‬‫همانند‬‫واقعيتهاي‬‫تحقيق‬،‫پذير‬‫آموزش‬‫بدهد؟‬‫يك‬‫معلم‬‫مسلمان‬‫مي‬‫توان‬‫داين‬‫كار‬‫ا‬‫ر‬،‫بكند‬‫اما‬‫در‬
‫صورتي‬‫كه‬‫از‬‫پيش‬‫بگويد‬‫من‬‫آن‬‫ر‬‫ق‬‫و‬‫حديث‬‫ا‬‫ر‬‫دو‬‫منبع‬‫موثق‬‫مي‬‫دانم‬‫و‬‫وقايعي‬‫كه‬‫اساس‬‫ر‬‫ب‬‫آنها‬‫نقل‬‫شده‬،‫است‬‫حقيقي‬‫مي‬‫پندارم‬.‫اين‬‫روش‬‫در‬‫ذهن‬‫كودكان‬‫مسلمان‬‫تشويش‬‫ايجاد‬‫نمي‬‫كند‬‫اما‬‫ا‬‫ر‬‫ب‬‫ي‬‫يك‬‫كودك‬،‫هندو‬
‫مسيحي‬‫يا‬‫غير‬‫مذهبي‬‫چنين‬‫نيست‬.‫ا‬‫ر‬‫زي‬‫اگر‬‫آنها‬‫چنين‬‫پيش‬‫فرضهايي‬‫ا‬‫ر‬‫ل‬‫قبو‬‫نداشته‬‫باشند،در‬‫ذهن‬‫آنها‬‫تعارض‬‫ايجاد‬‫مي‬‫شود‬.‫به‬‫همين‬،‫قياس‬‫اگر‬‫معلم‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫تدريس‬‫حقايقي‬‫درباره‬‫حيات‬،‫قدم‬‫به‬‫قدم‬‫از‬‫روش‬
‫تحقيق‬‫علمي‬‫استفاده‬‫نمايد‬‫ودر‬‫پايان‬‫نتيجه‬‫ي‬‫گير‬‫كند‬‫كه‬‫روش‬‫تحقيق‬‫علمي‬‫تنها‬‫روش‬‫معتبر‬‫و‬‫ل‬‫معقو‬،‫است‬‫ممكن‬‫است‬‫ذهن‬‫دانش‬‫آموزان‬‫مسلمان‬‫ا‬‫ر‬‫دچار‬‫تشويش‬‫كند‬.،‫اين‬‫ر‬‫بناب‬‫مي‬‫توان‬‫ا‬‫ينگونه‬‫عمل‬‫كرد‬‫كه‬
‫هنگام‬‫تدريس‬‫حقايقي‬‫باره‬‫ر‬‫د‬‫حيات‬‫ازروش‬‫علمي‬‫استفاده‬‫نمود‬‫اما‬
‫هنگام‬‫نتيجه‬،‫ي‬‫گير‬‫در‬‫ذهن‬‫شاگردان‬‫احساس‬‫شگفتي‬‫و‬‫خشوع‬‫در‬‫ابر‬‫ر‬‫ب‬‫قدرت‬‫پروردگار‬‫ايجاد‬‫كرد‬.‫يا‬‫هنگامي‬‫كه‬‫درباره‬‫خلقت‬‫آدم‬‫اوليه‬‫بحث‬‫مي‬‫شود‬‫ن‬‫چو‬‫داده‬‫هاي‬‫عيني‬‫كه‬‫بتوان‬‫آنها‬‫ا‬‫ر‬‫باروش‬‫تحقيق‬‫علمي‬‫مورد‬
‫ي‬ ‫بررس‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬،‫داد‬‫در‬،‫اختيارنيست‬‫ملعم‬‫بايد‬‫از‬‫پيچيدگي‬‫وجود‬‫انسان‬‫صحبت‬‫به‬‫ميان‬‫آورد‬‫و‬‫نتيجه‬‫ي‬‫گير‬‫كند‬‫كه‬‫در‬‫وراي‬‫خلقت‬‫انسان‬‫نيرو‬‫وعقلي‬‫نهفته‬‫است‬‫كه‬‫نشان‬‫مي‬‫دهد‬‫حيات‬‫انسان‬‫ن‬‫مي‬‫ن‬‫تواندبدو‬‫هدف‬
‫باشد‬.
‫پنجم‬ ‫فصل‬
‫ي‬‫گير‬ ‫نتيجه‬:
‫افقهاي‬‫جديد‬‫در‬‫اين‬‫فصل‬‫كه‬‫قسمت‬‫پاياني‬‫كتاب‬‫ا‬‫ر‬‫تشكيل‬‫مي‬‫دهد،مؤلف‬‫مي‬‫كوشد‬‫تا‬‫به‬‫يك‬‫جمع‬‫بندي‬‫برسد‬‫و‬‫از‬‫آنچه‬‫كه‬‫در‬‫ل‬‫فصو‬‫پيشين‬‫گفته‬،‫است‬‫نت‬‫يجه‬‫ي‬‫گير‬‫كند‬.‫در‬
‫اين‬‫فصل‬‫مجددا‬‫به‬‫دو‬‫نوع‬‫نظام‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫سنتي‬‫و‬‫ل‬‫نوين،متداو‬‫در‬‫كشورهاي‬‫اسالمي‬‫اشاره‬‫مي‬‫كند‬‫و‬‫اظهارمي‬‫دارد‬‫كه‬‫مي‬‫توان‬‫نظام‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫سنت‬‫ي‬‫ا‬‫ر‬‫با‬‫يك‬‫نظام‬‫تعليم‬‫و‬
‫تربيت‬‫اسالمي‬‫به‬‫مفهوم‬‫جديد‬‫كه‬‫چهارچوب‬‫آن‬‫در‬‫اين‬‫كتاب‬‫ترسيم‬،‫گرديد‬‫ادغام‬‫كرد‬‫و‬‫با‬‫تجديد‬‫نظردر‬‫ساختار‬‫تربيت‬‫معلم‬‫و‬‫تاليف‬‫كتب‬‫ي‬ ‫درس‬‫مناسب‬‫و‬‫ب‬‫رمبناي‬‫ديدگاه‬
،‫اسالمي‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫ا‬‫ر‬‫در‬‫كشورهاي‬،‫مسلمان‬‫اسالمي‬‫نمود‬.‫چكيده‬‫بحثهاي‬‫اين‬‫فصل‬‫چنين‬‫است‬:‫تا‬‫پيش‬‫از‬‫اولين‬‫انس‬‫ر‬‫كنف‬‫جهاني‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫كه‬‫ب‬‫ه‬‫سال‬1977‫در‬
‫مكه‬‫ار‬‫ز‬‫برگ‬
،‫شد‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالمي‬‫عبارت‬‫بود‬‫از‬:‫تعليم‬،‫الهيات‬‫آموزش‬،‫آن‬‫ر‬‫ق‬‫حديث‬‫و‬‫فقه‬.‫هرچند‬‫كه‬‫هنوزبرخي‬‫از‬‫ان‬‫ر‬‫متفك‬‫مسلمان‬‫و‬‫دولتهاي‬‫اسالمي‬‫اصطالح‬‫تعل‬‫يم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالمي‬
‫ا‬‫ر‬‫در‬‫همان‬‫مفهوم‬‫قديمي‬‫آن‬‫بكارمي‬،‫برند‬‫اما‬‫امروزه‬‫مردم‬‫نسبت‬‫به‬‫مفهوم‬‫جديد‬‫تعليم‬‫وتربيت‬‫اسالمي‬‫آگاهي‬‫ي‬‫بيشتر‬‫پيدا‬‫كرده‬‫اند‬.‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالم‬‫ي‬‫در‬‫مفهوم‬‫جديد‬‫آن‬
‫عبارت‬‫است‬‫از‬:‫تعليم‬‫تمام‬‫رشته‬‫هاي‬‫علمي‬‫و‬‫معارف‬‫بر‬‫اساس‬‫ديدگاه‬‫اسالم‬;‫يعني‬:‫تعليم‬‫مفهوم‬‫طبيعت‬‫انسان‬(12)،‫ابطه‬‫ر‬‫اش‬‫با‬،‫خدا‬‫با‬‫انسانهاي‬،‫ديگر‬‫و‬‫با‬‫طبيعت‬‫آنطور‬‫كه‬
‫اسالم‬‫آنها‬‫ا‬‫ر‬‫به‬‫ما‬‫آموخته‬‫است‬.‫مؤلف‬‫پس‬‫از‬‫معرفي‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬،‫اسالمي‬‫به‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫نوين‬‫و‬‫ل‬‫متداو‬‫در‬‫كشورهاي‬‫اسالمي‬‫اشاره‬‫مي‬‫كند‬‫و‬‫حضور‬‫و‬
‫تاثير‬‫سكوالريزم‬‫ا‬‫ر‬‫بر‬‫اين‬‫نظام‬‫تعليم‬‫وتربيت‬‫نوين‬‫متذكر‬‫و‬‫يادآور‬‫مي‬‫شود‬‫كه‬‫سكوالريزم‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫جوامع‬‫اسالمي‬‫تهديدي‬‫به‬‫شمار‬‫مي‬‫رود‬‫و‬‫اظهار‬‫مي‬‫دارد‬:‫نخس‬‫تين‬‫انس‬‫ر‬‫كنف‬‫جهاني‬
‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬(1977)‫وجود‬‫دو‬‫نوع‬‫نظام‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫ايج‬‫ر‬‫در‬‫كشورهاي‬‫اسالمي‬‫ا‬‫ر‬‫مورد‬‫بحث‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫داد‬‫و‬‫به‬‫اين‬‫نتيجه‬‫رسيد‬‫كه‬‫اين‬‫دوگانگي‬‫نظام‬‫تعليم‬‫و‬‫تربي‬،‫ت‬‫موجب‬
‫مي‬‫شود‬‫كه‬‫دو‬‫گروه‬‫اد‬‫ر‬‫اف‬‫با‬‫دو‬‫ذهنيت‬
،‫متفاوت‬‫مذهبي‬‫و‬،‫سكوالر‬‫در‬‫ابرهم‬‫ر‬‫ب‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫گيرند‬‫و‬‫در‬‫تعارض‬‫و‬‫تقابل‬‫با‬‫يكديگر‬‫باشند‬.‫اي‬‫ر‬‫لذا،ب‬‫پرهيز‬‫از‬‫اين‬،‫خطر‬‫بايد‬‫مفهوم‬‫مذهبي‬،‫طبيعت‬‫جامعه‬‫و‬‫ان‬‫سان‬‫ا‬‫ر‬‫از‬‫آن‬‫ر‬‫ق‬‫و‬
‫سنت‬‫اخذ‬‫و‬‫آنها‬‫ا‬‫ر‬‫جاي‬‫گزين‬‫مفاهيم‬‫و‬‫برداشتهاي‬‫غير‬‫مذهبي‬‫نمود‬‫و‬‫همه‬‫رشته‬‫ها‬‫ا‬‫ر‬‫اساس‬‫ر‬‫ب‬‫رويكرد‬‫اسالمي‬‫آموزش‬‫داد‬.‫تلفيق‬‫نظامهاي‬‫دوگانه‬‫تعليم‬‫و‬‫تربي‬‫ت‬‫نويسنده‬‫كتاب‬‫در‬
‫دنباله‬‫بحثهاي‬،‫مذكور‬‫مي‬‫نويسد‬:‫بايدنظام‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالمي‬‫در‬‫مفهوم‬‫سنتي‬‫و‬‫قديمي‬‫آن‬‫با‬‫نظام‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالمي‬‫در‬‫مفهوم‬‫نوين‬‫آن‬‫ادغام‬‫ش‬‫وند‬‫و‬‫تمام‬‫موضوعات‬
‫ي‬ ‫درس‬‫بايد‬‫بر‬‫اساس‬‫مفاهيم‬‫وبرداشتهاي‬‫اسالمي‬‫تنظيم‬‫و‬‫آموزش‬‫داده‬‫شوند‬.‫بايد‬‫يادآور‬‫شد‬‫كه‬‫تلفيق‬‫اين‬‫دو‬،‫نظام‬‫نبايد‬‫به‬‫اضمحالل‬‫مدارس‬‫ديني‬‫سنتي‬‫بيانجامد‬.‫مدارس‬‫ديني‬
‫سنتي‬‫بايد‬‫هويت‬‫خود‬‫ا‬‫ر‬‫حفظ‬‫كنند‬.‫يعني‬‫ضمن‬‫داشتن‬‫برنامه‬‫ي‬ ‫درس‬‫مشترك‬‫با‬‫نظام‬،‫جديد‬‫ي‬ ‫تخصص‬‫بودن‬‫خود‬‫ا‬‫ر‬‫از‬‫دست‬‫ندهند‬.‫تجديد‬‫ساختار‬‫تربيت‬‫معل‬‫م‬‫مؤلف‬‫در‬‫آخرين‬
‫قسمت‬‫اين‬،‫فصل‬‫نقش‬‫و‬‫اهميت‬‫تربيت‬‫معلم‬‫ا‬‫ر‬‫متذكر‬‫مي‬‫شود‬‫و‬‫اظهار‬‫مي‬‫دارد‬:‫از‬‫آنجا‬‫كه‬‫معلمان‬‫در‬‫سطح‬‫ابتدايي‬‫و‬‫متوسطه‬‫ي‬‫الگو‬‫ي‬‫مؤثر‬‫به‬‫شمار‬‫مي‬‫روند‬‫كه‬‫م‬‫ورد‬‫تقليد‬
‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫مي‬،‫گيرند‬‫لذا‬‫بايد‬‫از‬‫لحاظ‬‫اخالقي‬‫و‬‫ي‬‫معنو‬‫اهنماي‬‫ر‬‫شايسته‬‫اي‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫كودكان‬‫باشند‬.‫آنها‬‫بايد‬‫با‬‫تئوري‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬‫اسالمي‬‫آشنايي‬‫پيدا‬‫كنند‬‫و‬‫ب‬‫ه‬‫ي‬‫برتر‬‫تئوري‬‫تعليم‬‫و‬
‫تربيت‬‫اسالمي‬‫بر‬‫تئوري‬‫غربي‬‫پي‬‫ببرند‬.‫آنها‬‫همچنين‬‫بايد‬‫نسبت‬‫به‬‫نفوذو‬‫سلطه‬
‫سكوالريسم‬‫بر‬‫موضوعات‬‫ي‬ ‫درس‬‫و‬‫اينكه‬‫چگونه‬‫ممكن‬‫است‬‫ناآگاهانه‬‫موضوعات‬‫ي‬ ‫درس‬‫با‬‫ي‬ ‫نگرش‬‫سكوالريستي‬‫به‬‫شاگردان‬‫آموزش‬‫داده‬،‫شود‬‫آگاهي‬‫پيداكنن‬‫د‬.‫لذا‬‫بايد‬‫به‬‫آنها‬
‫آموخت‬‫كه‬‫چگونه‬‫بر‬‫اساس‬‫يك‬‫رويكرد‬‫اسالمي‬‫موضوعات‬‫ي‬ ‫درس‬‫مختلف‬‫ا‬‫ر‬‫به‬‫شاگردان‬‫آموزش‬‫داد‬.‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫تحقق‬‫چنين‬‫هدفي‬‫بايد‬‫اي‬‫ر‬‫ب‬‫هرموضوع‬،‫ي‬ ‫درس‬‫كتاب‬‫اهن‬‫ر‬‫ما‬‫تهيه‬‫كرد‬.
‫پنجم‬ ‫فصل‬
‫ي‬‫گير‬ ‫نتيجه‬:
‫ضمنا‬‫بايد‬‫برنامه‬‫ي‬ ‫ش‬‫ز‬‫آمو‬‫اكز‬‫ر‬‫م‬‫تربيت‬‫معلم‬‫د‬‫ر‬‫مو‬‫تجديد‬‫نظر‬‫ق‬‫ار‬‫ر‬
‫گيرد‬‫ي‬ ‫س‬‫و‬‫ودر‬‫در‬‫خصوص‬‫فلسفه‬‫تعليم‬‫و‬،‫تربيت‬‫يخ‬‫ر‬‫تا‬‫تعل‬‫يم‬،‫وتربيت‬
‫ش‬‫ز‬‫آمو‬‫و‬‫ش‬‫ر‬‫و‬‫پر‬‫تطبيقي‬‫و‬‫ساير‬‫س‬‫و‬‫در‬‫مرتبط،آنگونه‬‫كه‬‫در‬‫س‬‫ومين‬
‫انس‬‫ر‬‫كنف‬‫جهاني‬‫تعليم‬‫و‬‫تربيت‬(1981)‫توصيه‬‫شده‬،‫است‬‫در‬‫برنامه‬
‫ش‬‫ز‬‫آمو‬‫اكز‬‫ر‬‫م‬‫تربيت‬‫معلم‬‫گنجانده‬‫شود‬.

More Related Content

Viewers also liked

ChefsChoice Newspaper Editorial Coverage
ChefsChoice Newspaper Editorial CoverageChefsChoice Newspaper Editorial Coverage
ChefsChoice Newspaper Editorial Coverage
Stacey Inglis
 
Karina
KarinaKarina
Karina
darlajeffery
 
Atlanta Briefing Part 1
Atlanta Briefing Part 1Atlanta Briefing Part 1
Atlanta Briefing Part 1
chapel19
 
Earth Science Jeopardy
Earth Science JeopardyEarth Science Jeopardy
Earth Science Jeopardy
KVander
 
Gestão RH | Diferencial Competitivo
Gestão RH | Diferencial CompetitivoGestão RH | Diferencial Competitivo
Gestão RH | Diferencial Competitivo
Senior Sistemas
 
竺宇峰
竺宇峰竺宇峰
竺宇峰zust
 
ANDROID APLICACIONES
ANDROID APLICACIONESANDROID APLICACIONES
ANDROID APLICACIONES
Yoyogi-Kōen Station
 
Sl Salon Ppt
Sl Salon PptSl Salon Ppt
Sl Salon Ppt
guest5993673
 
Topic 3_Particle physics lesson notes
Topic 3_Particle physics lesson notesTopic 3_Particle physics lesson notes
Topic 3_Particle physics lesson notesPaul Burgess
 
L&D Asia 1 june 2016
L&D Asia 1 june 2016L&D Asia 1 june 2016
L&D Asia 1 june 2016
Iskandar Noor
 
Emergency Telecommuting Guide
Emergency Telecommuting GuideEmergency Telecommuting Guide
Emergency Telecommuting Guide
Citrix Online
 
Wps New Concept Overview Presentation 6 14 11 E
Wps New Concept Overview Presentation  6 14 11 EWps New Concept Overview Presentation  6 14 11 E
Wps New Concept Overview Presentation 6 14 11 E
ragstowealth
 
Good Advice
Good AdviceGood Advice
Good Advice
Juan Melendez
 
Battle royale learnings1.pdf
Battle royale learnings1.pdfBattle royale learnings1.pdf
Battle royale learnings1.pdf
Flavia Rubino | The Talking Village
 
Mining and analyzing social media hicss 45 tutorial – part 1
Mining and analyzing social media hicss 45 tutorial – part 1Mining and analyzing social media hicss 45 tutorial – part 1
Mining and analyzing social media hicss 45 tutorial – part 1
Dave King
 
PISA-test
PISA-test PISA-test
PISA-test Grete
 
Presentatie reddingsbrigade voor de Veiligheidsregio Kennemerland Beleidsoverleg
Presentatie reddingsbrigade voor de Veiligheidsregio Kennemerland BeleidsoverlegPresentatie reddingsbrigade voor de Veiligheidsregio Kennemerland Beleidsoverleg
Presentatie reddingsbrigade voor de Veiligheidsregio Kennemerland Beleidsoverleg
KoenWiegman
 

Viewers also liked (19)

ChefsChoice Newspaper Editorial Coverage
ChefsChoice Newspaper Editorial CoverageChefsChoice Newspaper Editorial Coverage
ChefsChoice Newspaper Editorial Coverage
 
Karina
KarinaKarina
Karina
 
Atlanta Briefing Part 1
Atlanta Briefing Part 1Atlanta Briefing Part 1
Atlanta Briefing Part 1
 
Earth Science Jeopardy
Earth Science JeopardyEarth Science Jeopardy
Earth Science Jeopardy
 
Gestão RH | Diferencial Competitivo
Gestão RH | Diferencial CompetitivoGestão RH | Diferencial Competitivo
Gestão RH | Diferencial Competitivo
 
竺宇峰
竺宇峰竺宇峰
竺宇峰
 
ANDROID APLICACIONES
ANDROID APLICACIONESANDROID APLICACIONES
ANDROID APLICACIONES
 
Sl Salon Ppt
Sl Salon PptSl Salon Ppt
Sl Salon Ppt
 
Topic 3_Particle physics lesson notes
Topic 3_Particle physics lesson notesTopic 3_Particle physics lesson notes
Topic 3_Particle physics lesson notes
 
L&D Asia 1 june 2016
L&D Asia 1 june 2016L&D Asia 1 june 2016
L&D Asia 1 june 2016
 
Emergency Telecommuting Guide
Emergency Telecommuting GuideEmergency Telecommuting Guide
Emergency Telecommuting Guide
 
Wps New Concept Overview Presentation 6 14 11 E
Wps New Concept Overview Presentation  6 14 11 EWps New Concept Overview Presentation  6 14 11 E
Wps New Concept Overview Presentation 6 14 11 E
 
Good Advice
Good AdviceGood Advice
Good Advice
 
Battle royale learnings1.pdf
Battle royale learnings1.pdfBattle royale learnings1.pdf
Battle royale learnings1.pdf
 
Savethedate3
Savethedate3Savethedate3
Savethedate3
 
Mining and analyzing social media hicss 45 tutorial – part 1
Mining and analyzing social media hicss 45 tutorial – part 1Mining and analyzing social media hicss 45 tutorial – part 1
Mining and analyzing social media hicss 45 tutorial – part 1
 
PISA-test
PISA-test PISA-test
PISA-test
 
Lezione 7 4 2011
Lezione 7 4 2011Lezione 7 4 2011
Lezione 7 4 2011
 
Presentatie reddingsbrigade voor de Veiligheidsregio Kennemerland Beleidsoverleg
Presentatie reddingsbrigade voor de Veiligheidsregio Kennemerland BeleidsoverlegPresentatie reddingsbrigade voor de Veiligheidsregio Kennemerland Beleidsoverleg
Presentatie reddingsbrigade voor de Veiligheidsregio Kennemerland Beleidsoverleg
 

افقهاي جديد در تعليم و تربيت اسلامي