Սաք

2.  Վիկտոր Համազասպի
Համբարձումյանը ծնվել է 1908թ.
սեպտեմբերի 18-ին Թիֆլիսում,
նա հայ աստղաֆիզիկոս է,
տեսական աստղաֆիզիկայի
խորհրդային դպրոցի հիմնադիրը։
ՍՍՀՍ ԳԱ ակադեմիկոս (1953),
ՀՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս (1943) և
նախագահ (1947-ից), Երևանի
համալսարանի պրոֆեսոր (1947-
ից)։ Սոցիալիստական
աշխատանքի կրկնակի հերոս
(1968, 1978)։ ՀՍՍՀ ԳԱ
Բյուրականի աստղադիտարանի
հիմնադիր և դիրեկտոր (1946)։
ՀՍՍՀ «Գիտելիք» ընկերության
վարչության նախագահ (1947-ից)։
Հայկական խորհրդային
հանրագիտարանի առաջին
գլխավոր խմբագիր և
խմբագրական կոլեգիայի
նախագահ։ Հայկական ՍՍՀ (1940)
և Վրացական ՍՍՀ (1968)
գիտության վաստակավոր գործիչ։

3.  1948–55-ին եղել Է Միջազգային
աստղագիտական միության
փոխնախագահ, 1961–64-ին՝ նույն
միության նախագահ, իսկ 1968–1972-ին՝
գիտական ընկերությունների
միջազգային խորհրդի նախագահ։
 Ավարտել Է Լենինգրադի համալսարանը
(1928), 1928–31-ին սովորել Է ՍՍՀՍ ԳԱ
գլխավոր (Պալկովյան)
աստղադիտարանի
ասպիրանտուրայում, ակադեմիկոս Ա.
Ա. Բելոպոլսկու ղեկավարությամբ։ 1931–
43-ին աշխատել Է Լենինգրադի
համալսարանում (1934-ից՝ պրոֆեսոր)։
Եղել Է ՍՍՀՄ-ում առաջին
աստղաֆիզիկայի ամբիոնի վարիչը
(1939), Լենինգրադի համալսարանի
աստղադիտարանի դիրեկտորը (1939) և
ուսումնական մասի պրոռեկտորը (1941)։
1943-ից աշխատում Է Հայկական ՍՍՀ-
ում, որի ԳԱ հիմնադիր անդամներից Է և
առաջին փոխնախագահը։
Համբարձումյանը մեծ ավանդ ունի
Հայկական ՍՍՀ-ում ֆիզմաթ
գիտությունների զարգացման, բնական և
տեխնիկական գիտությունների
բնագավառում հետազոտությունների
մակարդակի կտրուկ բարձրացման, նոր,
ժամանակակից գիտական
ուղղությունների ստեղծման և
բարձրորակ կադրերի պատրաստման
գործում։

4.  Աշխատանքները վերաբերում են տեսական
աստղաֆիզիկայի, աստղերի ու
միգամածությունների ֆիզիկայի,
աստղաբաշխության ու աստղային դինամիկայի,
արտագալակտիկ աստղագիտության, աստղերի և
գալակտիկաների Էվոլյուցիայի հարցերին։
Ստեղծել Է գազային միգամածությունների
լուսարձակման քանակական տեսությունը, որը
հիմք Է ծառայել այդ բնագավառում կատարված
հետագա հետազոտությունների համար։ Մշակել Է
նոր աստղերից արտանետվող և անկայուն
աստղերի մակերևույթից արտահոսող գազային
զանգվածների գնահատման մեթոդ։ Ստացված
գնահատականները Համբարձումյանին թույլ
տվեցին գտնել աստղերի վիճակների
փոփոխությունների առաջին նշանները։ Մշակել Է
աստղային համակարգերի վիճակագրական
մեխանիկայի հիմունքները։ Ցույց Է տվել, որ
աստղերի մերձեցումների հետևանքով առանձին
աստղերի հեռացման պատճառով աստղակույտերն
աստիճանաբար քայքայվում են։ Քայքայման
արագությունից ելնելով՝ գնահատել Է
աստղակույտերի տարիքը։ Կրկնակի աստղերի
նկատմամբ նոր մեթոդների կիրառման միջոցով
հիմնավորել Է Գալակտիկայի տարիքի կարճ (10''
տարի) սանդղակը։ Ցույց Է տվել, որ լույսի
միջաստղային կլանումը Գալակտիկայում
հարուցվում Է ոչ թե անընդհատ միջավայրի,
ինչպես ընդունված Էր նախկինում, այլ բազմաթիվ
մութ, փոշային միգամածությունների՝ կլանող
ամպերի առկայությամբ, որոնք կենտրոնացված են
նրա սիմետրիայի հարթության շուրջը։

5.  Այդ ամպերի ուսումնասիրության համար
 Համբարձումյանը մշակել Է ֆլակտուացիաների
տեսությունը։ Ստեղծել Է պղտոր միջավայրում
լույսի ցրման յուրօրինակ տեսություն, որը
հիմնված Է իր առաջարկած ինվարիանտության
սկզբունքի վրա և տալիս Է պրոբլեմի ճշգրիտ
լուծումը։ Ինվարիանտության սկզբունքը դարձավ
աստղաֆիզիկայի, ֆիզիկայի և երկրաֆիզիկայի մի
շարք խնդիրների լուծման հզոր միջոց։ Այդ
սկզբունքի հիման վրա Համբարձումյանը ստացել Է
նաև լույսի ցրման ոչ գծային տեսության որոշ
խնդիրների լուծումներ։ 1947-ին նա հայտնագործել
Է նոր տիպի (դինամիկական տեսակետից
անկայուն և քայքայվող) աստղային համակարգեր,
որոնց անվանել Է աստղասփյուռներ։
Համբարձումյանի հաստատած աստղասփյուռների
երիտասարդությունը աստղային կոսմոգոնիայի մի
շարք սկզբունքային պրոբլեմների լուծման հիմք
ծառայեց։ Ապացուցվեց, որ Գալակտիկայում
աստղառաջացման պրոցեսները ներկայումս
շարունակվում են և ունեն խմբական բնույթ։
Բացահայտել Է T Ցուլի տիպի և բռնկվող աստղերի
տեղը աստղային Էվոլյուցիայի ընդհանուր
շղթայում, որպես զարգացման ամենավաղ փուլերի
ներկայացուցիչներ։ 1950-ական թթ.
Համբարձումյանը հայտնագործել Է
գալակտիկաների կենտրոնական խտացումների՝
գալակտիկաների կորիզների ակտիվությունը, որը
հարուցում Է հսկայական մասշտաբների անկայուն
երևույթներ (վիթխարի պայթյուններ, նյութի մեծ
զանգվածների արտավիժումներ, նյութի հանգիստ
արտահոսք, ռադիոգալակտիկաների դեպքում հզոր
ռադիոճառագայթում և այլն)։

6.  Հայ ժողովրդի տաղանդավոր գավակը 1994թ-ին
արժանացավ Հայաստանի ազգային հերոսի
կոչման: Վ.Հ. Համբարձումյան վախճանվեց 1996թ.
Օգոստոսի 12-ին Բյուրականում: Թաղված է
Բյուրականի աստղադիտարանի 2.6մ
աստղադիտականից ոչ հեռու Համբարձումյանների
ընտանեկան գերեզմանատանը:Նրա
առանձնատունն այժմ մեծ գիտականի տուն-
թանգարանն է, իսկ Բյուրականի
աստղադիտարանը 1998 թվից կրում է իր
հիմնադիրի անունը:

7. Նյութը ընտրվեց ֆիզիկոս-աստղագետ
ընտրության խմբի, 7-3 դասարանի
սովորող՝ Արզումանյան Սամվելի
կողմից
2015թ