साथरोग प्रतिबंध आणि आपण ( आश्रमशाळा / निवासी शाळांसाठी)

साथरोग – तबंध व नयं ण
हम साथ साथ है....
डॉ. द प आवटे,
रा य सव ण अ धकार ,
एकाि मक रोग सव ण क प,महारा

साथरोग
जलजयआजार
• वषम वर
• कावीळ
• कॉलरा
• अ तसार /
हगवण /गॅ ो
• पो लओ
• अ म बयासीस
• कृ मी
• अ न वषबाधा
कटकजयआजार
• हवताप
• ड यू
• चकनगु नया
• जपानी मदू वर
• चंडीपुरामदू वर
• ह तीरोग
• लेग
इतर
• गोवर
• गालफु गी
• ले टो पायरो सस
• रके ट शअल ताप
• इ युएंझा
बाट आ मशाळा सह श क श ण

पा यामुळे होणारे आजार
• वषम वर
• कावीळ
• कॉलरा
• अ तसार /हगवण
• पो लओ
• अ म बयासीस
• कृ मी
पा याशी संबं धत आजार
• डासांमुळे होणारे आजार
• ले टो पायरो सस

सुर त पाणी हणजे काय ?
• चव – चांगल असावी.
• पाणी फ टक व छ आ ण नवळशंख असावे.
• पा याला कोणताह वास नसावा.
• पा यात अपायकारक रसायने अिजबात नसावीत
कं वा माणात असावीत.
• अपायकारक िजवाणू/ वषाणू नसावेत.
• पा याचा सामू ६.५ ते ८.५ असावा.
• पाणी व छ भांडयात भरलेले असावे आ ण
यवि थत झाकलेले असावे.

सुर त पाणी ोत कसा
ओळखावा ?
• पाणी ोताभोवतीचा (१५ मीटर) प रसर –
 व छ असावा. पाणी साचलेले असू नये.
 जवळपास शौचालय/हगणदार /गोठा असू नये.
 हात पंपाभोवतीचा ओटा / वह र चा कठडा उ तम ि थतीत
असावा.
 पाणी ोताजवळ जनावरे,कपडे धुऊ नयेत.
• नय मत व यो य कारे पाणी शु द करण हावे.
• ट सीएल पावडर पुरेशा माणात
उपल ध असावी.
• ट सीएल यवि थत साठवणे
आव यक आहे.

आपल जबाबदार
• प या या पा याची भांडी ज मनीलगत न
ठेवता उंच ओटयावर झाकू न ठेवा.
• श यतो तोट असलेले भांडे वापरा.
• या न के ले या पा यासाठ लो रन
ावणाचा वापर करा.
• गढू ळ पा यासाठ तुरट चा वापर करा.
• वैपाकासाठ ,बफ तयार कर यासाठ शु द
के लेले पाणी वापरा.
• आपले पाणी ोत दू षत होणार नाह त,याची
काळजी या.
• शौचाहू न आ यानंतर,बाळाची शी
धुत यानंतर, वैपाक कर यापूव
हात साबणाने /राखेने व छ
धुवा.
• फळे व भा या व छ पा याने
धुवून या.

घरगुतीपातळीवर पाणी शु द करण
• पाणी गाळणे.• पाणी गाळणे.
• पा यात तुरट चावापर
• लो रन गो या
• मेडी लोर ( लो रन ावण ) वापरणे.
• व वध फ टस
----------------------------------------------------------------
शु दपाणी ओळख यासाठ करावया या चाच या –
 ओट टे ट
 हाय ोजन स फाईड टे ट

जलज य आजारांची ल णे
आजार ल णे
अ तसार (डाय रया)
•पातळ शौचाला होणे,
• नजल करण
हगवण ( डसे )
•पातळ शौच ,
•शौचात र त व शेम ,
•पोटात वेदना
गॅ ो
•उल या,
•जुलाब,
• नजल करण
कॉलरा
•भाता या पेजेसारखे ,पा यासारखे शौच,
•अ यंत वेगाने नजल करण
• नायूतपेटके
वषम वर (टायफॉईड)
•ताप,
•डोके दुखी,
•थकवा.
कावीळ
•ताप,
•भूकमंदावणे,
•डोळे पवळे,
•थकवा,उलटबाट आ मशाळा सह श क श ण

पा याचे नय मत शु द करण• पा याचे नय मत शु द करण
• पा याची नीट साठवणूक
• शौचालयाचा वापर
• आप या “हाता”त आपले आरो य –हातांची व छता
• अ न सुर ा – धुवा, शजवा आ ण ताजे खा. अ न नीट
झाकू न ठेवा.
• आरो यदायी आहार
• ार संजीवनीचा वापर

टायफॉईड मेर ची गो ट...!
इ तहासाचे अवजड ओझेइ तहासाचे अवजड ओझे
डोईवर घेऊनी ना नाचा..
पद थल क नी याचे
वरती चढू नी भ व य
वाचा....!
मेर मेलन (१८६९-१९३८)

अ न वषबाधा
• अ न वषबाधा कशी टाळावी ?
 वयंपाक तयार करणा-याने वैयि तक
व छता पाळणे.
 अ नाला अनेकांनी उघ या हातांनी
हाताळू नये.
 वैपाक य तींची नय मत आरो य
तपासणी
 अधवट शजलेले अ न खाऊ नये.
 वैपाकघर,भोजनक आ ण
अ नधा यसाठयाची खोल
उंद र,मा या,पाल ,धूळ यां या
ादुभावापासून मु त असावी .
 श लक रा हलेले अ न उघडे ठेवू नये.
श य अस यास ते जम ये ठेवावे.

हात कसे धुवावे?

ले टो पायरो सस
• उंदरा या लघवीवाटे जंतू पसरतात.
• या मुळे दू षत झाले या पा यावाटे
मानवी शर रात वेश.
• ल णे –
 ताप
 अंगदुखी/ नायुदुखी
 डोळे लालसर होणे
 डोके दुखी
 कावीळीसारखी ल णे
 खोकला, यूसारखी ल णे
तबंध –
• उंदरांचे नयं ण
• हाता पायाला खरचटले
असेल/जखम असेल तर अनवाणी
पायाने पा यात उत नये.
• थ स अप क डाऊन ?

आपणच जपू या
आपलं पाणी ...!
मळून गाऊ या
आरो याची गाणी...!

वाईन यू

संश यत वाईन यू ण
y{k.kss
1) rki
2) ?klknq[kh] ?k'kkyk [ko[ko
3) [kksdyk] ukd xG.ks
4) vaxnq[kh
5) Mksdsnq[kh

अ तजोखमी या य ती
5 o"kkZ[kkyhy eqys (fo'ks"k djQu 1 o"kkZ[kkyhy ckyds)
65 o"kkZojhy ofj"B ukxfjd
xjksnj ekrk
mPp jDrnkc fdaok brj gn;jksx
e/kqesg
iQqIiQql] ;d=r] eq_kfiaM ;kaps vktkj vl.kk`;k O;Drh
psrklaLFksps fodkj vl.kk`;k O;Drh
izfrdkj 'kDrhpk &gkl >kkysyh O;Drh
nh?kZdkG fLVjkWbZM vkS"k/ks ?ks.kk`;k O;Drh

हे करा...!
bUi&Y;q,a>kk , ,p1 ,u 1 VkG.;klkBh gs djk%&
Okkjaokj lkc.k o LoPN ik.;kus gkr /kqok-
ikSf"Vd vkgkj ?;k-
fyacq] vkoGk] ekslach] la_kh] fgjO;k ikysHkkT;k ;k lkj[;k
vkjksX;nk;h inkFkkZapk vkgkjkr okij djk-
/kqeziku VkGk-
iqjs'kh >kksi vkf.k foJkarh ?;k-
• Hkjiwj ik.kh I;k-

हे क नका....!
bUi&Y;q,a>kk , ,p1 ,u 1 VkG.;kdjrk gs djQ
udk%&
gLrkanksyu
lkoZtfud fBdk.kh Fkqadw udk-
MkWDVjkaP;k lY;kf'kok; vkS"k/k ?ksmQ udk-
vkiY;kyk i&Y;w ln='; y{k.ks vlrhy rj xnhZP;k
fBdk.kh tkmQ udk-

शाळांसाठ सूचना ..१
T;k midzekr $ dk;Zdzekr fo|kFkhZ eksB;k izek.kkr ,d_k ;srhy vls midze
'kD;rks VkGkosr ;keqGs lalxkZpk izlkj jks[k.;kl enr gksbZy-
loZ oxZ f'k{kdkauh oxZ lqjQ dj.;kiqohZ R;kaP;k oxkZrhy fo|kF;kZiSdh dks.kh
iQY;qP;k y{k.kkauh xzLr ukgh uk ;kph dkVsdksj ikg.kh djkoh- ;ke/;s lnhZlg
vYi Toj] vaxnq[khlg fdaok vaxnq[kh f'kok; ?klk [ko[ko.ks] Mksdsnq[kh] myV;k
o tqykc ;klkj[;k y{k.kkapk lekos'k vkgs tj vlk fo|kFkhZ vk<GY;kl
R;kyk$ fryk Rofjr 'kkGsP;k oS|fd; foHkkxkdMs ikBokos- v'kk fo|kFkkZl$
fo|kfFkZuhl 7 fnol ?kjh jkg.;kpk o tulaidZ VkG.;kpk lYyk |kok-
ikydkauh R;kaP;k ?kjke/khy brj eqykauk iQY;q ln="; y{k.ks fnlr vlY;kl
R;kaukgh ?kjhp Bso.ks vko';d vkgs- eqykaP;k izd=rhoj ckjdkbZus y{k Bsokos-
y{k.kakph rhozrk ok<Y;kl vFkok izd=rhr fc?kkM vk<Gwu vkY;kl Rojhr
oS|fd; foHkkxkl dGokos-

शाळांसाठ सूचना ..२
 'kkGsrhy lokZauh f'kadrkuk $[kksdrkuk vkjksX;nk;h f'k"Vkpkj ikGkosr- fo|kFkhZ] f'k{kd vkf.k
'kkGse/;s rlsp 'kS{kf.kd laLFkse/;s dke dj.kkjs deZpkjh ;kauh [kksdrkuk $ f'kadrkuk rksaMkleksj
fV';q isij$ gkr jQeky /kjkok- okijysyk fV';q isij Lora_k IyWLVhd cWxe/;s Vkdkok T;k ;ksxs
R;kph ;ksX; foYgsokV ykork ;sbZy.
 iqQIiQwl] g=n;] ew_kfiaM vFkok psrklaLFksps twukV vktkj vl.kk&;k rlsp jDrkps fodkj vl.kk&;k
O;Drh ;k iQY;wP;k n="Vhus vfrtks[kehP;k xVkr eksMrkr] R;keqGs vls vfrtks[kehps vktkj
vl.kk&;k fo|kF;kZae/;s $ deZpk&;kae/;s tj iQY;w ln='; y{k.ks vk<Gyh rj 'kkGk O;oLFkkiukus
R;kauk rkcMrksc oS|fd; vf/kdk&;akdMwu riklwu ?ksmQu rkrMhus mipkj lqjQ djkosr.
 'kS{kf.kd laLFkkauh gkWLVsye/;s jkg.kk&;k fo|kF;kZph o rsFkhy deZpk&;kaph vkjksX; fo"k;d rikl.kh
fu;fer djkoh-
 olfrx=gke/;s iQY;w ln='; y{k.ks vl.kkjs fo|kFkhZ $ deZpkjh vk<GY;kl O;oLFkkiukus LFkkfud
oS|fd; vf/kdk&;kadMwu loZ fo|kFkhZ $ deZpk&;kaph rikl.kh djQu ?;koh- olfrx=g can dj.;kph
vFkok fo|kF;kZauk ?kjh ikBfo.;kph vko';drk ukgh-

िजथे घराभोवती पाणी साचते,
तथे हमखास डासांचे फावते..!
घराभोवती पाणी साचू देऊ नका.•घराभोवती पाणी साचू देऊ नका.
•डबक बुजवा,वाहती करा.
•घरा या खड यांना जा या
बसावा.
•म छरदाणीचा वापर करा.
•कोणताह ताप अंगावर काढू
नका.बाट आ मशाळा सह श क श ण

MklkaP;k lo;h
vWukfiQyhl Mkl (fgorki)
• LoPN ik.;ke/;s ok< gksrs- mnk-
Mcdh] rGh] flesaV VkD;k bR;knh
• 3 fdyksehVj varjki;Zar mMrks-
• la/;kdkGuarj pkorks-
• ?kjkrhy fHkarhoj fdaok
tukojkaP;k xksB;kae/;s okLrO;
djrks-
,Mhl Mkl ( Msaxh $fpdquxqfu;k)
• daVsuj ](HkkaMh) Vk;lZ] ukjGkP;k
djoaV;k] IykfLVdps iqQVds Mcs
;kaP;krhy lkBysY;k ik.;kr ok<
gksrs-
• 50 rs 100 ehVj varjki;Zar mMw
'kdrks-
• fnolk pkorks-
• ?kjkrhy va/kk&;k o vMxGhP;k
fBdk.kh okLrO; djrks-

कटकज य आजारांची ल णे
आजार कोण या डासामुळे ? ल णे
हवताप ऍना फल स
•थंडी वाजून ताप येणे
•दरद न घाम येणे
ड यू
एडीस इिज ती
•ती ताप
•अंगदुखी नायुदुखी
•डो यांमागे दुखणे
•अंगावर रॅश उठणे.
चकनगु नया
•ती ताप
•सांधेदुखी
•सां यांना सूज
जपानी ̷̷
चंडीपुरा
मदू वर
युले स ̷̷ सॅ ड लाय
१५ वषाखाल ल मुलांम ये –
•ती ताप,
•झटके येणे,
•बेशु द

fgorki
• Iyk>keksMh;e ukokP;k vfrlw{e ijksithoheqGs gksrks-
• वायवॅ स o iWQYlhisje gs ;k ijksithohps izeq[k izdkj
• iQWYlhisje ijksithoheqGs xaHkhj izdkjpk (easnwpk) fgorki
gksmQ 'kdrks-
fgorkikph y{k.ks &
• FkaMh oktwu rki ;s.ks-
• rki gk lrrpk vlw 'kdrks fdaok ,d fnolkvkM ;smQ
'kdrks-
• uarj ?kke ;smQu vax xkj iMrs-
• Mksds nq[krs-
• c&;kp osGk myV;k gksrkr-
fgorki izlkjd
vWukfiQyhl

Masxh
• gk ,Mhl MklkeqGs ilj.kkjk ,d fo"kk.kwtU; vktkj
vkgs-
• ,Mhl bftIVk; gk Mkl lkBysY;k LoPN ik.;kr
rlsp Vk;j] Mcs] ukjGkP;k djoaV;k v'kk
fujQi;ksxh oLrwe/;s lkBysY;k ik.;kr ok<rks-
Msaxh rkikph y{k.ks &
• rhoz rki] vaxnq[kh$ Luk;wnq[kh] cqcwGkekxs osnuk
gks.ks] vaxkoj ykylj iqjG meV.ks] myV;k
bR;knh-
• Msaxh jDrL_kkoh rkikeqGs jQX.kkpk e=R;wns[khy gksmQ
'kdrks-
,fMl ,ftIVk;

fpdquxqfu;k
• fpdquxqfu;k fo"kk.kqpk izlkj ,Mhl
,ftIVk; ;k Mklkaiklwu gksrks-
y{k.ks &
• rki] डोके nq[kh] myVh] eGeG]
vaxkoj pV@Vs meV.ks o सांधेदुखी
bR;knh vkgsr-
,fMl ,ftIVk;

esanwToj
• tikuh esanwToj vkf.k paMhiqjk esanwToj gs vktkj
jkT;kr fonHkkZrhy 8 ftYg;kae/;s fo'ks"k djQu
vk<Grkr
• tikuh esanwToj fo"kk.kw D;qysDl ;k MklkeqGs iljrks-
• gk D;qysDl fo".kksbZ tkrhpk Mkl Hkkr 'ksrhrhy ik.kh]
ik.kouLirhus Hkjysys ryko] unh v'kk fBdk.kh ok<rks-
• paMhiqjk fo"kk.kw esanwToj ;k vktkjkpk izlkj
lW.MiQyk; ;k ukokP;k fdVdk}kjs gksrks-
• gs fdVd dPps o vksykok vlysys ?kj] fHkarhrhy
iQVh] xqjkaps xksBs] [kr[kM@Mk ] xksMkmQu] ?kjkP;k
HkksorkyP;k vLoPN ifjljke/;s vk<Grkr-
D;qysDl fo".kksbZ
lW.MiQyk;

esanwTojesanwToj ------brjbrj ekfgrhekfgrh
 T;k fo"kk.kwtU; LojQikP;k esanwTojkaP;k jQX.kke/;s useds funku 'kD;
gksr ukgh- R;kaps oxhZdj.k ,-bZ-,l- ;k xVkr dj.;kr ;srs-
 tikuh rlsp paMhiqjk esanwToj fo'ks"k djQu 15 o"kkZ[kkyhy eqykae/;s
vk<Grks-
y{k.ks
 rhoz LojQikpk rki-
 vaxnq[kh] Mksdsnq[kh o myV;k-
 gkypkyhr y{k.kh; cny-
 >kVds ;s.ks-
 cs'kq/n gks.ks-

MklksRiRrh LFkkus

ए डस डासा या आवड या जागा

ग पी मासे पा यात सोडा, हवतापाला खोडा घाला

fdVduk'Ad HAkjhr ePNjnk.;k

डबक बुजवा
न पयोगी
व तूंची नीट
व हेवाट
लावा.
सा ता हक
‘कोरडा
दवस’
पा याचे
साठे झाकू न
ठेवा.
एकाि मक
कटक
यव थापन
बाटआमशाळासहशकशण

ल ात ठेवा....
• तापात वतः या मनाने/ औषध व े या या
सांग याव न गो या घेऊ नयेत.
• हवताप णाने समूळ उपचार पूण करणे
आव यक आहे अ यथा हवताप पु हा उदभवू
शकतो.
• तापात ऍि प रन/ ुफे न सार या गो या घेऊ
नयेत. ड यू तापात या मुळे र त ावाची
सु वात होऊ शकते.

साप
महारा ात सापां या सुमारे ५२ जाती असून यांपैक
फु रशाचे
• महारा ात सापां या सुमारे ५२ जाती असून यांपैक
१२ जाती वषार आहेत.
• सापा या वषाचे दोन कार आहेत.
1. यूरोटॉि सक(तं का वषा त) वषाचा प रणाम
तं का तं ावर होतो. नाग व सागर सापातील वष या
कारचे असते.
2. ह मोटॉि सक (र त वषा त) वषाचा प रणाम
र ता भसरण तं ावर होतो. या वषाने र तातील
तांब या को शका व लहान र तवा ह या यांचा नाश
होतो. फु रशाचे वष ह मोटॉि सक असते.

वषार साप

दाता या खुणा
(अ) वषार सापाचे दंत ण
(आ) बन वषार सापाचे दंत ण.

नाग
(१) दंशा या जागी सहा ते आठ म नटांत तांबूस पुरळ दसू लागते
आ ण या जागी खाज सुटते व वेदनांची जळजळ सु होते.
(२) सुमारे २५ म नटांनी रो यास झोप आ यासारखे वाटते; गुंगी
येऊ लागते; यालाहालचाल कर याची अगर चाल याची इ छा
राहत नाह .
(३) दंशानंतर ३५–५० म नटांनीत डातून लाळ बाहेर पडते;
ओका या सु होतात; शर र जड होते; जीभ व घसा
सुजतो, यामुळे बोलता येत नाह व अ न खाता येत नाह .
(४) सुमारे दोन तासांनीअधागवायूची बाधा होते; वसन या मंद
होत जाते; दयाचे ठोके जलद पडू लागतात. ण शु घीवर
असला, तर तो बोलू शकत नाह .
(५) वसन या आकडी येऊन थांबते व यापाठोपाठ दय या
बंद पडते.

म यार :
(१) दंशा या जागी तांबूस पुरळ
उमटते; परंतु या जागी सूज कं वा
जळजळणा या वेदना होत नाह त.
(२) आकडीचे झटके सौ यअसतात;
सु ती व गुंगी ती व पाची
असते.
(३) णा या मू ाम ये पांढर खर
( वतक) सापडते.
(४) सुमारे सहा तासानंतर पोटात व
सां यांना अ तशय वेदनाहोतात.

घोणस व फु रसे
(१) दंशा या जागी सु. आठ म नटांत ती वेदना व जळजळ
जाणवू लागते. दंशाभोवतालची जागा सुजून लाल व दुखर
होते
(२) सुमारे पंधरा म नटां या आत सूज वाढू लागते; जखमेतून
र त व दू षत ाव वाहू लागतो.
(३) ती वेदना सु होतात; अंगावर काटा उभा राहतो; ओका या
येतात; घाम सुटतो; डो यां या बाहु या व फारतात व या
काशाला तसाद देत नाह त.
(४) एक-दोन तासांत णाची शु घ हरपते.
(५)जखमेतून पुरेसेर त वाहू नगे यावर जखमे या जागी सूज
येते; ती जवळ या भागात पसरते; जखमे याजागी पू होतो व
वचा कु जू लागते.
(६) आत यातून व दातां या हर यांतून र त वाहू लागते.

सपदंश - काय करावे?
• शांत रहा आ ण प रि थतीवर नयं ण
ठेवा.
• णाला मान सक आधार या.
• कोण या कारचा साप चावला या कडे
ल या.
• हाताला कं वा पायाला सूज आल तर
अडचण येऊ नये हणून
बांग या, अंगठ ,घ याळ अशा गो ट
काढा.
• णाला हालचाल क देऊ नका.
गरज असेल तरच याला चालू या.
• युरॉटोि सक वष असणारा साप
(नाग)चावला असेल तर – चावलेला
भाग ि लंट बांधून ि थर करावा.
• वना वलंब णालय गाठा.
• सपदंशाची नेमक वेळ ल ात ठेवा
आ ण णा या ल णांकडे ल ठेवा.
• डॉ टरांना नेमक मा हती या.

सपदंश – काय क नये?
• वष त डाने ओढू न काढू
नका.
• सपदंशा या जागी चरा
घेऊ नका.
• सपदंशाची वर ल/खाल ल
बाजू कशानेह बांधू नका.
• वैदु, बुवा बाबा यां याकडे
जाऊ नका.साप
शोध यात,मार यात नाहक
वेळ दवडू नका.
• सप म ाची मदत या.

सपदंश टाळ यासाठ पुढ लकाळजी यावी :
(१) रा ी फरताना बॅटर घेऊन फरावे.
(२) अंधारात चाल याचा संग आ यास पाय कं वा काठ आपटत चालावे;
यामुळे ज मनीत कं प नमाण होऊन साप दूर नघूनजाईल.
(३) साप दसताच याला न कारण मार याचा य न क नये. अशा वेळी साप
वतःचा बचाव कर यासाठ चाव याची श यता असते.
(४)घरा या जवळपास के रकचरा, वटा कं वा कौले रचून ठेवू नयेत. अशा ठकाणी
साप आसराघेतात.
(५) घराजवळ झाडे असतील व यां या फां या घरावर आले या असतील,तर
झाडाव नसाप घरात ये याची श यता असते.
(६) घराशेजार लाकू ड कं वा गवत अशा व तूंचासाठा क नये, के यास या
व तू काढताना काळजीपूवककाढा यात.
(७) झोपताना कॉट कं वा पलंग यांवर झोपावे, भंती या कडेला झोपू नये.
(८) मांजर व कु ी हे घराभोवताल यासापा या अि त वाची जाणीव क न
देतात. मांजर अंधारातदेखील सापाला ओळखू शकते.कु ी वासाव न सापाचे
अि त व ओळखतात.
(९)जंगलात फरताना डो यावर टोपी घालावी व पायात बूटघालावेत.

सापाब ल या गैरसमजुती: (अंध घा).
(१) सापा या नर-माद या जोडीपैक एकाची ह या
के ल , तर दुसरा याचा सूड घेतो.
(२) सापाला दूध आवडते.
(३) सापाला संगीत आवडते.
(४) सापा या डो यावर र न कं वामणी असतो.
(५) सापा या डो यावर के स कं वा क ब यासारखा तुरा
असतो.
(६) नागगु तधनाचेसंर ण करतो.
(७)) धामण पा ह यावर हैस अथवा गाय दूध देत नाह
व ती मरते.

सापाब ल या गैरसमजुती
(८) मं तं ांनी सप वष उतर वता येते.
(९) तांबडा मांडवळ साप दुत डी असतो.
(१०) सापांना सुगंधाचेआकषण असते.
(११) साप व मुंगसाचीभांडणे होताना, सापाने चावा घेतला, तर
मुंगसाला वषबाधा होत नाह .
(१२) सापाला जखम झा यास याला मुं यालागूनसाप मरतो.
(१३) साप इ छेनुसार प धारण क शकतो.
(१४) दंश झाले या य तीस कडु लंबाचा पाला खायला
देतात, यामुळे वष उतरते.
(१५) कु ठरोग (महारोग) झाले या य तीस नागाने दंश के यास
कु ठरोग बरा होतो.
(१६) नुक याचमारले या सापावर रॉके ल ओत यास तो साप िजवंत
होतो.

वंचवांचा देश

वंचू दंश – काय कराल?
• वंचू चावलेल जागा व छ धुवा.
• तथे बफाचा थंड शेक या.
• णाला वेदनाशामक गो या या.
• वंचू दंश झाले या जागेभोवतीचे दा ग या
सार या व तू काढू न या.
• वै यक य स ला या.
• भ दू य तींचा स ला घेऊ नका.

घ बांधलेले बोट – भती ग ीनची !

महारा - वा षक वानदंश
163733
238219
208841
Year 2010 Year 2011 Year 2012
Source - IDSP
2.7 Dog bites/1000 per
annum.

कु े चाव यानंतर नेमके काय करावे ?
• कु ा चाव यामुळे झालेल जखम व छ
वाह यापा यानेआ ण साबणाने धुणे आव यकआहे.
कारण रेबीज आजाराचे वषाणू हे कु याचे लाळेत
असतात. कमान दहा म नटे वाह या पा याने
जखम धुत यामुळे हे वषाणू जखमेतून धुऊन
काढ यास मदत होते.
• जखम धुत यावर त यावर कोणतेह ऍ ट से ट क
म लावावे.
• मरचीपूड,चुना,मीठ,हळद,वन पतीचारसअसेकाह ह
लावूनये.
• जखमफारघ बांधूनये.

वानदंशावर ल लस यायला वस
नका.
• आता लस बबीत नाह .
तर नायूत/ वचेखाल .
• शास कय दवाखा यात
मोफत उपल ध.
• रेबीज वर कोणतेह औषध
नाह .
• तबंध हाच उपाय.
• पाळीव कु यांना रेबीज लस
नय मतपणे या.
• डॉ टरां या स याने गरज
अस यास जखमे या
ठकाणी इमुनो लो ब ल स
या.

थमोपचार पेटथमोपचार पेट
• ेसींग सा ह य
• कापूस
• ऍ ट से ट क म
• जखमेवर लाव याक रता
आय या मलमप ्या
• पॅरा सटामॉल गो या
(ताप)
• युराझोलोडीन गो या
(जुलाब)
• ओ आर एस पाक टे
• पोटदुखीवर ल गो या
मुदतबाहय बाबी व रत बदलणे आव यक आहेमुदतबाहय बाबी व रत बदलणे आव यक आहे.

आरो यदायी आ मशाळा
उ ेश –
ठकाणी आरो यदायी वातावरण
उ ेश –
• व याथ , श क आ ण
प रवारातील य तींमधील
आजाराचे माण कमी करणे.
• आरो यदायी वातावरणात
वाढणारे नरोगी मूल अ धक
भावीपणे शकू शकते.
• श ण वषयक संधीमधील
लंगभेद कमी करणे.
• घर,समाज आ ण शाळा या
ठकाणी आरो यदायी वातावरण
तयार करणे.
• मुलांम ये बालपणापासून
आरो यदायी सवयी लावणे.

आरो यदायी
आ मशाळे
चे अ टक
पाणी
गुणव ता
पुरेशा
पा याची
उपल धता
मुलां या
सं येनुसार
नळ/पॉ स
आरो य
संवधन
शौचालयाची
यव था
डास
नयं ण
व छता व
कचरा
यव थापन
अ न साठा
व वयंपाक
प दती

या कोव या क यामाजी l
दडले ाने वर,र वं , शवाजी ll
वकसता कटतील समाजी l
क येक महापु ष....ll
- तुकडोजी महाराज

साथरोग प्रतिबंध आणि आपण ( आश्रमशाळा / निवासी शाळांसाठी)

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (17)

साथरोग प्रतिबंध आणि आपण ( आश्रमशाळा / निवासी शाळांसाठी)