1. ...กะปิ...ฮอร์โมนเร่งรากกิ่งตอน …
...... กะปิระยอง (ทาจากเคย) ขนาดก้อนเท่าปลายก้อย ละลายในน้า 1/2 ถ้วยกาแฟ ใช้ทาบน
แผลตอนที่ควั่นกิ่ง ลอกเปลือกเรียบร้อยแล้ว ทาพอเปียก ทาเล้วหุ้มด้วยตุ้มตอนขุยมะพร้าว.....
ขุยมะพร้าวเก่า แช่ในน้ามะพร้าวแก่ นาน 24 ชม. ให้อุ้มและอมน้ามากที่สุด ทาตุ้มตอนโดยอัด
ลงในถุงพลาสติกให้แน่นๆ.....ทั้งในกะปิ และน้ามะพร้าวแก่ ต่างก็มี "ไซโตคินิน" ช่วงเร่ง
การงอกรากของกิ่งตอน
...... กะปิระยอง (ทาจากเคย) 100 กรัม ละลายในน้ามะพร้าวแก่ 1 ล. ปั่นด้วยเครื่องโมลิเน็กซ์
ให้เนื้อกะปิกับน้ามะพร้าวเข้าเป็นเนื้อเดียวกันดี เสร็จแล้วกรองละเอียดเอากากออก ใส่สารกัน
บูด 1/4 ช้อนชา แต่งสีด้วยสี อย. เลือกสีและความเข้มตามใจชอบ แต่งกลิ่นด้วยกลิ่นกาแฟ.
หรือกลิ่นวานีลา.ตามอัธยาศรัย..... บรรจุขวดทึบแสง (ลิโพกระทิงแดง) ขายขวดละ 100 บาท
ปริมาณขนาดนี้ทาแผลตอนได้100 แผล หรือเท่ากับแผลละ 50 สตางค์เท่านั้น
เมล็ดข้าวโพดหวาน แก่ 50 % ก็มีฮอร์โมนเร่งราก
ไซโตไคนิน (cytokinins)
ไซโตไคนินเป็นฮอร์โมนของพืชที่พบครั้งแรกในน้ามะพร้าว โดยสารนี้มีความสามารถกระตุ้น
การแบ่งเซลล์ซึ่งต่อมาพบว่าสารนี้คือ 6-furfuryladenine เป็นสารที่มีสูตรโครงสร้างแบบพูรีน
(Purine) จากคุณสมบัติที่สามารถกระตุ้นการแบ่งเซลล์ได้จึงเรียกสารนี้ว่าไคเนติน (Kinetin)
หลังจากนั้นก็มีผู้พบสารที่มีสูตรโครงสร้างและคุณสมบัติคล้ายกับไคเนตินอีก หลายชนิด จึงรวม
เรียกสารเหล่านี้ว่าไซโตไคนิน ไซโตไคนินที่พบในพืชคือ ซีอะติน (Zeatin) แหล่งสร้างไซโตไค
นินในพืชที่อยู่ปลายราก ปมราก และพบทั่วไปในต้นพืช เป็นส่วนประกอบของกรดนิวคลีอิก นอก
จากนี้พบในรูปสารอิสระในเอมบริโอและผลที่กาลังเจริญเติบโต ผลของไซโตไคนินกับพืชจะเกิด

2. ร่วมกับสารกระตุ้นการทางาน (co-factor) อื่นๆ ถ้าไม่มีสารเหล่านี้ไซโตไคนินจะไม่แสดงผลกับพืช
ในปัจจุบันได้มีการสังเคราะห์ไซโตไคนินขึ้นในห้องปฏิบัติการหลายชนิดและนิยม ใช้กันอย่าง
แพร่หลายในทางการเกษตรและทางการค้า ไซโตไคนินเหล่านี้มีคุณสมบัติช่วยในการแบ่งเซลล์
และสามารถใช้ชะลอหรือยืด อายุของส่วนต่างๆ ของพืช เช่น ใบ ดอก และผลให้สดอยู่ได้นาน
ตลอดจนมีการนามาใช้ในสูตรอาหารเพื่อเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืชอย่างแพร่หลาย ไซโตไคนิน
สังเคราะห์ที่สาคัญและนิยมใช้กันมากได้แก่ เบนซิลอะดีนิน (Benzyl aminopurine หรือ
BAP) เททระไฮโดรไพรานิล เบนซิลอะดีนิน (Tetrahydropyranyl benzyl adenine หรือ
TBA) เป็นต้น
ประโยชน์ของไซโตไคนิน
ไซโตไคนินมีคุณสมบัติกระตุ้นการแบ่งเซลล์และการเจริญเปลี่ยนแปลงของเซลล์การ
เจริญทางด้านลาต้นของพืช กระตุ้นการเจริญตาข้างทาให้ตาข้างเจริญออกมาเป็นกิ่งได้ช่วยในการ
เคลื่อนย้ายอาหารจากรากไปสู่ยอด รักษาระดับการสังเคราะห์โปรตีนให้นานขึ้น ป้องกันคลอโร
ฟิลล์ให้ถูกทาลายช้าลง ทาให้ใบเขียวอยู่นานและร่วงหล่นช้าลง ช่วยทาให้ใบเลี้ยงคลี่ขยาย ช่วยให้
เมล็ดงอกได้ในที่มืด เป็นต้น ซึ่งสามารถแยกออกเป็นหัวข้อได้ดังนี้
1. ส่งเสริมเซลล์ให้แบ่งตัวและพัฒนาไปเป็นอวัยวะต่างๆ ของพืช
หน้าที่หลักของไซโตไคนิน คือ ช่วยให้ไซโตพลาสซึมแบ่งตัว ในการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อถ้าไม่ใส่ไซ
โตไคนินจะมีการแบ่งตัวของนิวเคลียส เท่านั้น ทาให้ได้เซลล์ที่มีหลายนิวเคลียสหรือพอลิพลอยด์
ในการเลี้ยงเนื้อเยื่อนั้นสัดส่วนของไซโตไคนินและออกซินมีความสาคัญมาก ถ้ามีไซโตไค
นินมากกลุ่มเซลล์จะพัฒนาเป็นเนื้อเยื่อเจริญที่จะแปลงสภาพไปเป็น ส่วนของยอดคือตา ลาต้น
และใบ แต่ถ้ามีไซโตคินินต่าจะเกิดรากมาก ดังนั้นการใช้สัดส่วนของฮอร์โมนทั้งสองชนิดนี้อย่าง

3. เหมาะสมกลุ่มเซลล์จะ สามารถพัฒนาไปเป็นต้นที่สมบูรณ์ได้ซึ่งมีประโยชน์มากในการขยายพันธุ์
พืชโดยไม่ต้องอาศัยเมล็ดและงานด้านพันธุ วิศวกรรม
2. กระตุ้นการเจริญของกิ่งแขนง
สารไซโตไคนินสามารถกระตุ้นให้ตาข้างของพืชเจริญออกมาเป็นกิ่งได้จึงมีประโยชน์ในการควบ
คุมทรงพุ่ม ส่วนใหญ่ใช้กับไม้กระถางประดับ นอกจากนี้ยังช่วยกระตุ้นตาที่นาไปขยายพันธุ์ด้วยวิธี
ติดตาให้เจริญออกมาเป็น กิ่งใหม่ได้เร็วขึ้นโดยการทาสารที่ตาซึ่งติดสนิทดีแล้ว จะทาให้ตานั้น
เจริญออกมาภายใน 7-14 วัน ภายหลังการใช้สาร ไซโตไคนินที่นิยมใช้ในกรณีนี้คือสาร BAP
โดยนามาผสมกับลาโนลิน (Lanolin) เพื่อให้อยู่ในรูปครีมซึ่งสะดวกต่อการใช้
3. ช่วยชะลอความแก่ของพืช
ไซโตไคนินเฉพาะอย่างยิ่ง BAP สามารถชะลอความแก่ของพืชได้หลายชนิด เช่น ผักกาดหอม
ห่อ หอมต้น หน่อไม้ฝรั่ง บร็อกโคลี่ ขึ้นฉ่ายฝรั่ง โดยการพ่นสาร BAP ในความเข้มข้นต่าๆ บริเวณ
ใบพืชเหล่านี้ภายหลังเก็บเกี่ยวหรือจุ่มต้นลงในสารละลาย BAP โดยตรง จะมีผลทาให้ผักเหล่านี้
คงความเขียวสดอยู่ได้นาน เป็นการยืดอายุการเก็บรักษาผักเหล่านี้ได้เชื่อว่าไซโตไคนินชะลอ
ความแก่โดยการรักษาระดับการสังเคราะห์อาร์เอ็นเอ. และ โปรตีนให้คงอยู่ได้นาน ตลอดจนช่วย
ชะลอการสลายตัวของคลอโรฟิลล์นอกจากนี้ยังสามารถใช้ผสมลงในสารละลายที่ใช้ปักแจเพื่อยืด
อายุการปักแจกัน ของ คาร์เนชั่นได้ด้วย
4. ช่วยในการเคลื่อนย้ายอาหาร
ไซโตไคนินมีคุณสมบัติช่วยให้การเคลื่อนย้ายสารอาหารจากส่วนอื่นๆ ไปยังส่วนที่ได้รับไซโตไค
นินได้และเกิดการสะสมอาหาร ณ บริเวณนั้น ต้วอย่างเช่น ใบอ่อนซึ่งมีไซโตไคนินอยู่มากจะ
สามารถเคลื่อนย้ายสารอาหารจากใบแก่มาเก็บ สะสมไว้ในใบอ่อนที่กาลังเจริญเติบโต นอกจากนี้
ไซโตไคนินยังช่วยป้องกันไม่ให้คลอโรฟิลล์เสื่อมสลายง่าย ใบพืชที่เริ่มเปลี่ยนเป็นสีเหลืองถ้าให้

4. ได้รับไซโตไคนินจะทาให้ใบสามารถ สังเคราะห์คลอโรฟิลล์ขึ้นได้อีก
5. กระตุ้นการเกิดดอกและผล
โดยไซโตไคนินสามารถชักนาการออกดอกของพืชวันยาวหรือพืชที่ต้องการอากาศเย็นได้และยัง
ช่วยกระตุ้นให้มีการสร้างผลแบบพาร์ทีโนคาร์ปิค ฟรุ๊ท ในพืชบางชนิดได้แต่อย่างไรก็ตามไซโตไค
นินที่นามาใช้ในแปลงเกษตรยังมีค่อนข้างน้อย ส่วนใหญ่ใช้ในงานเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ
กะปิเร่งราก
กะปิใช้ได้ดีเนื่องจากกุ้งฝอยในกะปิเร่งการงอกรากของกิ่งตอนพืชชนิดต่าง ๆ
โดยการทดลองจากโรงเรียนพนมสารคาม "พนมอดุลวิทยา" อ.พนมสารคาม จ.ฉะเชิงเทรา ที่ได้รับรางวัลจาก
ชนะการประกวดรางวัลชมเชย สาขาวิทยาศาสตร์ชีวภาพ ภาคตะวันออก ปี 2545
ว่าการศึกษาการตอนกิ่งชมพู่ กิ่งตอนไทรยอดทองและกิ่งตอนมะนาว ด้วยการทาฮอร์โมน
ทากะปิจากกุ้งฝอยเพื่อเร่งการงอกรากของกิ่งตอน ตัวแปรที่ศึกษา ได้แก่ออร์โมน
กะปิส่วนประกอบต่างๆของกุ้งฝอย และเกลือ ผลการศึกษาพบว่า
ฮอร์โมนและกะปิเร่งการงอกรากของกิ่งตอนชมพู่ กิ่งตอนไทรยอดทอง และกิ่งตอนมะนาวได้ดีกว่า
โดยใช้ระยะเวลารวมเฉลี่ยน้อยและใกล้เคียงกันและจานวนรากที่งอกของกิ่งตอนทาฮอร์โมนน้อยกว่ากะปิ
ส่วนการตอนกิ่งชมพู่ กิ่งตอนไทรยอดทอง
และกิ่งตอนมะนาวด้วยการทาส่วนประกอบของกะปิคือกุ้งฝอยและเกลือ
ปรากฏว่ากุ้งฝอยทั้งตัวเร่งการงอกรากในระยะเวลาที่น้อยที่สุดในพืชทั้ง 3 ชนิด
ส่วนจานวนรากที่งอกมากกว่ากิ่งตอนทาด้วยเกลือ ในการศึกษาการตอนกิ่งชมพู่ กิ่งตอนไทรยอดทอง
และกิ่งตอนมะนาว ด้วยการทากิ่งตอนด้วยส่วนต่างๆของกุ้งฝอย
พบว่าที่ดีที่สุดที่ระยะเวลาและจานวนรากที่งอกได้แก่ ส่วนทั้งตัวตัวของกุ้งฝอย
รองลงมาคือส่วนเปลือกของกุ้งฝอย ดังนั้นในการตอนกิ่งชมพู่ กิ่งตอนไทรยอดทอง และกิ่งตอนมะนาว
เพื่อให้ได้ผลที่ดีและไม่ยุ่งยากจนเกินไปนาส่วนทั้งตัวของกุ้งฝอย ทาให้แห้งบดเป็นผง
ละลายน้าก่อนทากิ่งตอน ทาให้รอบตรงบริเวณส่วนที่ควั่นกิ่ง แล้วทาการตอนกิ่งทิ้งไว้ประมาณ 12-24 วัน
ในช่วงฤดูหนาวถ้าฤดูฝนจะใช้เวลาน้อยกว่า
การใช้กะปิช่วยเร่งการแตกรากในการตอนกิ่ง

5. การตอนกิ่ง คือ การทาให้กิ่งหรือต้นพืชเกิดรากขณะติดอยู่กับต้นแม่ จะทาให้ได้ต้นพืชใหม่
ที่มีลักษณะทางสายพันธุ์ เหมือนกับต้นแม่ทุกประการ โดยมีขั้นตอนการปฏิบัติ ดังนี้
1. เลือกกิ่งกึ่งแก่กึ่งอ่อนที่สมบูรณ์ปราศจากโรคและแมลง
2. ควั่นกิ่ง ลอกเอาเปลือกออก แล้วขูดเยื่อเจริญที่เป็นเมือกลื่น ๆ ออก นากะปิเท่าหัวนิ้วมือ ผสมน้า 1
แก้ว(150 CC) คนให้เข้ากัน ใช้ทาส่วนที่เราต้องควั่นกิ่ง
3. นาตุ้มตอน (ขุยมะพร้าวที่แช่น้า แล้วบีบหมาด ๆ อัดลงในถุงพลาสติก ผูกปากถุงให้แน่น)
มาผ่าตามความยาวแล้วนาไปหุ้มบนรอยแผลของกิ่งตอน มัดด้วยเชือกทั้งบนและล่างรอยแผล
4. เมื่อกิ่งตอนมีรากงอกแทงผ่านวัสดุ และเริ่มแก่เป็นสีเหลือง สีน้าตาล ปลายรากมีสีขาว
และมีจานวนมากพอจึงตัดกิ่งตอนได้
5. นากิ่งตอนไปชาในภาชนะ กระถางหรือถุงพลาสติก เพื่อรอการปลูกต่อไป