Ερευνητική εργασία με θέμα τη Μικρασιατική Καταστροφή στο πλαίσιο του μαθήματος της ιστορίας, με τη συμμετοχή μαθητών από τη τρίτη τάξη του 1ου Γυμνασίου Αμαλιάδας.

1. ΣΟ ΣΕΛΟ΢ ΣΟΤ ΜΙΚΡΑ΢ΙΑΣΙΚΟΤ
ΕΛΛΗΝΙ΢ΜΟΤ

2. 2

Γιατί τα σπάσαμε τα αγάλματά των,
Γιατί τους διώξαμεν από τους ναούς των,
Διόλου δεν πέθαναν γι’αυτό οι θεοί.
Ω γη της Ιωνίας εσένα αγαπούν ακόμη,
Εσένα οι ψυχές των ενθυμούνται ακόμη.
΢αν ξημερώσει επάνω σου πρωί
Αυγουστιάτικο,
Σην ατμόσφαιρα σου περνά σφρίγος από την ζωή
των
Και κάποτε αιθέρια εφηβική μορφή,
Αόριστη με διάβα γρήγορο,
Πάνω από τους λόφους σου περνά.
Κ. Π. ΚΑΒΑΥΗ΢


3. 3
Μ Γιιεκηζμυξ πιήνςζε βανφ θόνμ
αίμαημξ δφμ θμνέξ: Πμ 1770 μεηά
απυ ηεκ ήηηα ηςκ Πμφνθςκ απυ
ημοξ Ξχζμοξ ζηε καομαπία ημο
Πζεζμέ θαη ημ 1821 μεηά ημοξ
θμβενμφξ δηςγμμφξ πμο λέζπαζακ
ζηε Ομφνκε μεηά ηεκ έθνελε ηεξ
Γιιεκηθήξ Γπακάζηαζεξ.
Μια μικρή ιπρξρική αμαδρξμή…
Ιε ακαζθαθή πμο πναγμαημπμηήζεθε απυ ηεκ Βνεηακηθή Ανπαημιμγηθή Οπμιή Αζεκχκ θαη απυ ημ
Νακεπηζηήμημ ηεξ Άγθοναξ, ζομπένακακ πςξ ε Ομφνκε πηίζηεθε ηεκ 3ε
πηιηεηία π.΢. ζε θμκηηκυ
ζεμείμ με ημ ζεμενηκυ Ιπασναθιί. Νμιιμί μφζμη ηεκ πενηηνηγονίδμοκ γηα ημ πμημξ δεμημφνγεζε ηε
Ομφνκε. Νμιιά άημμα είκαη οπμρήθημη. Ε ηζημνηθή ηεξ ίδνοζε
ακαθένεηαη θμκηά ζηα 1.100 π.΢. υηακ μη Αημιείξ απυ
ηεκ Ηφμε ηεξ Αημιίδμξ θαημίθεζακ ζημ μοπυ ημο
ζμονκασθμφ θυιπμο ηδνφμκηαξ εθεί ηεκ δηθή ημοξ
απμηθία. Οηα επυμεκα πνυκηα ε Ομφνκε θαηάθενε κα
επηβηχζεη απυ ημοξ θαηαθηεηέξ ηεξ μέπνη πμο
ηέζεθε οπυ ηεκ θονηανπία ημο Ι.Αιελάκδνμο. Οηε
Ξςμασθή πενίμδμ γκχνηζε εοκμσθέξ ζοκζήθεξ
ακάπηολεξ θονίςξ απυ ημοξ Ξςμαίμοξ αοημθνάημνεξ
Μ ΢νηζηηακηζμυξ δηαδυζεθε απυ κςνίξ ζηε Ομφνκε ιυγς
ημο Απμζηυιμο Ναφιμο. Γίπακ δεμημονγεζεί ανθεηέξ
πνηζηηακηθέξ θμηκυηεηεξ. Ε Ομφνκε γκχνηζε πμιιμφξ θαηαθηεηέξ πνηκ
παναδμζεί ζηα πένηα ηςκ Πμφνθςκ. Ηαηά ηεκ Πμονθμθναηία μ πιεζοζμυξ ηεξ αολάκεηαη απυ
μεηακάζηεξ ηεξ Επεηνςηηθήξ Γιιάδαξ θαη απυ ηα κεζηά ημο Αηγαίμο.
(πάνω:πανοραμικι άποψθ τθσ ΢μφρνθσ, πριν από τθν καταςτροφι. Αριςτερά οι μεγάλοι τουρκικοί ςτρατϊνεσ όπου
κατά τθν διάρκεια τθσ Μικραςιατικισ Εκςτρατείασ ςτρατωνίςτθκαν μονάδεσ του ελλθνικοφ ςτρατοφ)

4. 4
 Νχξ ημ ΢άηη ΢μομαγημύκ
επενέαζε ημκ ειιεκηζμυ ηεξ Ι.
Αζίαξ.
-Γθδίδεηαη ημ 1856, εκάμηζε μήκα πνηκ
οπμγναθεί ζημ Νανίζη ε ζοκζήθε εηνήκεξ με
ηεκ μπμία ηενμαηίδεηαη μ Ηνημασθυξ πυιεμμξ
θαη έπεηηα απυ έκημκε πίεζε πνμξ ηεκ Νφιε
ηεξ Γαιιίαξ θαη ηεξ Ιεγάιεξ Βνεηακίαξ.
-Ιε αοηή ηε ζοκζήθε δεμημονγείηαη έκα
πνμζηαηεοηηθό πιαίζημ γηα ηηξ μεημκόηεηεξ,
ημ μπμίμ ελαζθαιίδεη δηθαηχμαηα γηα ηζυηημε
μεηαπείνηζε, ίζε απμκμμή δηθαημζφκεξ θ.α.
Οογθεθνημέκα:
 Ηενφζζεηαη ε ανπή ηεξ ηζόηεηαξ
υιςκ ηςκ οπεθυςκ.
 Μη ΢νηζηηακμί ζα γίκμκηαη δεθημί
ζημ ζηναηό.
 Μη ΢νηζηηακμί ζα μπμνμφκ κα
οπενεημφκ ζε υιεξ ηηξ δεμόζηεξ
οπενεζίεξ θαη κα θαηαιαμβάκμοκ
υια ηα δεμόζηα αληώμαηα.
 Ε πιενςμή ημο θεθαιηθμύ θόνμο
θαηανγήζεθε.
Έηζη, ηα απμηειέζμαηα αοηήξ ηεξ
ζοκζήθεξ είκαη:
 Ακάπηολε εμπμνίμο θαη μηθμκμμίαξ.
 Δεμμγναθηθή αφλεζε ημ πμκηηαθμφ
πιεζοζμμύ.
 Ηαιιηένγεηα ηεξ ειιεκηθήξ
παηδείαξ.
 Ακάπηολε ηεξ κεμειιεκηθήξ
ζοκείδεζεξ.
 Μ πμκηηαθυξ ειιεκηζμυξ:
-Γγθαηαιείπεη ηα θνεζθφγεηα
-Ηαηεβαίκεη ζηηξ παναιηαθέξ πενημπέξ
-Ηηίδεη θαηκμφνηα πςνηά, εθθιεζίεξ θαη
ζπμιεία
-Ναίνκεη ζηα πένηα ημο ημ εμπυνημ
μιυθιενμο ημο Γφλεηκμο Νυκημο θαη ηεκ
εκδμπχναξ
-Ε Πναπεδμφκηα λακαβνίζθεη ηηξ παιηέξ
δυλεξ ηεξ.
Νιεζοζμηαθά Οημηπεία
(Ομφνκε πνηκ ημ „‟22)
Έιιεκεξ : 165.000
Πμφνθμη : 65.000
(Ωζηυζμ άιιε πεγή ακαθένεη:)
Έιιεκεξ : 140.000
Πμφνθμη : 80.000
(ζφκμιμ 270.000 θάημηθμη μαδί με Γβναίμοξ, Ανμέκημοξ θαη
Γονςπαίμοξ)
Γλαηηίαξ ηεξ απμηοπεμέκεξ επακάζηαζεξ ημο 1770 θαη ηδίςξ
μεηά ημ 1840 μ πιεζοζμυξ ηεξ αολάκεηαη ναγδαία. Πμ
μεγαιφηενμ μένμξ ημο πιεζοζμμφ απμηειμφκηακ απυ Έιιεκεξ
με βάζε ηα ζημηπεία ημο Ηέκηνμο Ιηθναζηαηηθχκ Οπμοδχκ.

5. 5
Οικξμξμικέο δραπρηριόρηρεο, πξλιριπμόο πριμ
ρημ καραπρρξσή…
Μιυθιενε ε πκεομαηηθή θαη θμηκςκηθή δςή ηεξ Ομφνκεξ
βνηζθυηακ ζηα πένηα ηςκ Γιιήκςκ, πμο είπακ ηδνφζεη
πενίθεμεξ ζπμιέξ, μεγάια θηιακζνςπηθά ηδνφμαηα,
κμζμθμμεία, μνθακμηνμθεία, καμφξ θιπ.
Μη μηθναζηάηεξ Έιιεκεξ ακαδείπηεθακ ζε ζπμοδαίμοξ
εμπόνμοξ, άιιμη είπακ βημηεπκίεξ, άιιμη αζπμιήζεθακ
με ηναπεδηθέξ δναζηενηυηεηεξ με απμηέιεζμα πμιιμί κα
απμθηήζμοκ ηενάζηηεξ πενημοζίεξ πνάγμα πμο
απμδεηθκφεη ημ ορειό επίπεδμ δηαβίςζεξ πμιιχκ απυ
αοημφξ με ηα ανπμκηηθά θαη πμιοηειή ζπίηηα πμο
ζχδμκηαη αθυμε θαη ζήμενα ζηε Ομφνκε θαη ζε άιιεξ
πυιεηξ ηεξ Ιαθνάξ Αζίαξ.
Ε πανμοζία ημο Γιιεκηθμφ πιεζοζμμφ έγηκε αηζζεηή απυ
ηηξ μεγάιεξ δοκαηυηεηεξ θαη ηθακυηεηεξ ηςκ Γιιήκςκ
ζημ εμπόνημ θαη ζηε καοηηιία μηαξ θαη εθμεηαιιεφηεθακ
ηεκ ζέζε ηεξ.
Πα ζπμιεία ηεξ, μη εθθιεζίεξ ηεξ, ηα κμζμθμμεία, μη
εθεμενίδεξ, ηα ειεφζενα επαγγέιμαηα , ηα ζςμαηεία θαη
μη μνγακχζεηξ θαη μη πκεομαηηθέξ θαη θαιιηηεπκηθέξ
δημνγακχζεηξ δηαμυνθςζακ αδηαμθηζβήηεηα ημκ ειιεκηθυ
παναθηήνα ηεξ.
Γεκηθά μπμνμφμε κα πμφμε υηη θαηά ημκ 19μ
αηχκα, ε Ομφνκε
απμηέιεζε έκα απυ ηα μεγαιφηενα θέκηνα ημο ειιεκηζμμφ.
Ναν‟υιε ηεκ πμηθηιία ηςκ εζκχκ θαη ηςκ
ζνεζθεομάηςκ παναμέκεη ςζηυζμ ε Ομφνκε
ζηα βαζηθά ζοζηαηηθά ειιεκηθή πμιηηεία.
Έπεηηα απυ ηυζεξ αιιαγέξ ζημ πέναζμα
πηιηεηενίδςκ θάης απυ ηεκ θονηανπία
Νενζχκ, Ξςμαίςκ, Βοδακηηκχκ,
Οαναθεκχκ, Φνάγθςκ θαη Πμφνθςκ -αοηή ε
πυιε πμο ιέγεηαη Ομφνκε δεκ έπαρε πμηέ
κα είκαη Ζςκία. Μη Πμφνθμη είκαη απιχξ μη
αθέκηεξ, μη Έιιεκεξ υμςξ είκαη μη
πενηζζυηενμη θαη ε γιχζζα ημοξ είκαη ε πημ
δηαδεδμμέκε- επμμέκςξ αοημί είκαη μη
αθέκηεξ. Ακ ελαηνέζμομε ημοξ Πμφνθμοξ
πμο δεκ γκςνίδμοκ πανά μυκμ ηε γιχζζα
ημοξ, υιμξ μ άιιμξ πιεζοζμυξ ηεξ Ομφνκεξ,
επμμέκςξ ημοιάπηζημ 120.000 ροπέξ
θαηαιαβαίκμοκ θαη μηιμφκ ιίγμ πμιφ θαιά ηα
ειιεκηθά. Ιεηά ηα ειιεκηθά ένπμκηαη θαηά
ζεηνά ζακ γιχζζα ζοκεκκμήζεςξ γεκηθά ηα
ημονθηθά θαη ηα ηηαιηθά…
Λοφντβιχ Ροσ, Ένα ςκίτςο τθσ
΢μφρνθσ, 1845
Απ, αοηά ηα ζπίηηα πμο ηα θαμάνςκα υηακ πενκμφζαμε. Γίπακ έκα ζοκήζεημ ζηε Ομφνκε, κα ηνχκε με ηηξ
πυνηεξ ακμηπηέξ. Πα ζπίηηα ήηακ δηχνμθα, πάκηα οπενορςμέκα, με ηνία-ηέζζενα ζθαιάθηα, θαη μη πυνηεξ
ημοξ έμπαηκακ ιίγμ μέζα, χζηε ημ πεημχκα δε βνεπυζμοκ μέπνη κα ζμο ακμίλμοκ. ΋ηακ άκμηγε ε πυνηα,
αμέζςξ ήηακ ε ηναπεδανία. Θμηπυκ ηα βνάδηα έβιεπεξ ηηξ μηθμγέκεηεξ μαδεμέκεξ ηνηγφνς ζε
θνεζθμζηδενςμέκα, ιηκά, άζπνα ηναπεδμμάκηηια, θαη ε οπενέηνηα απαναίηεηε –μαφνμ θυνεμα, άζπνε
πμδίηζα θαη μπμκεδάθη ζημ θεθάιη- έθενκε ηα θαγηά ζημ ηναπέδη θαη έδηκε ζηςπειά ζε μηα άιιε, βμεζυ
υ,ηη πενηηηυ οπήνπε. Πα ζενβίηζηα άζηναθηακ θαη ηα πμηήνηα ήηακ πάκηα αθνηβά, θμιμκάηα.
Οοκαγςκηδυκημοζακ ζηε γεηημκηά γηα ηεκ θαιφηενε εμθάκηζε, θαη πάκηα μη πυνηεξ μνζάκμηπηεξ, θαη
πάκηα ε οπενέηνηα υνζηα, πίζς ζηε γςκηά ημο ηναπεδημφ, θμίηαδε κα με ιείρεη ηίπμηα θαη κ‟αιιάλεη
αμέζςξ ζενβίηζημ. Ιμο άνεζε, υηακ πενκμφζα, κα θμηηχ. Θεξ θαη ήηακ ζοκεκκμεμέκμη, υιεξ μη πυνηεξ
ακμηπηέξ ηεκ ίδηα χνα. Έηνςγακ θη έλς έπεθηε άπιεημ θςξ, πμο ζε πνμθαιμφζε κα θμηηάλεηξ μέζα.
Ακδέι Ημονηηάκ, Πα ηεηνάδηα ηεξ Ακδέι Ημονηηάκ (μκήμεξ από ηε Ιηθναζία, 1915-1924), 1980.

6. 6
Ηαζεζηώξ εθπνμζώπεζεξ ζηηξ μζςμακηθέξ ανπέξ
Πμ «θμηκώκ ηςκ Γναηθώκ» απμηειμφκηακ απυ 5 δεμμγένμκηεξ θαη 12 εθόνμοξ, μη μπμίμη εθιέγμκηακ με εκηαφζηα ζεηεία απυ
ηε Γεκηθή Οοκέιεοζε ηεξ θμηκυηεηαξ θαη μπμνμφζακ κα επακεθιεγμφκ , ακ εοδμθημμφζακ θαηά ηεκ πενίμδμ ηεξ ζεηείαξ ημοξ.
Πμ ακηηπνμζςπεοηηθυ αοηυ ζχμα με μνηζμέκεξ αιιαγέξ ςξ πνμξ ηεκ ζφκζεζε ηςκ μειχκ ημο θαη ηηξ ανμμδηυηεηέξ ημο
ιεηημονγμφζε μέπνη ηε Ιηθναζηαηηθή Ηαηαζηνμθή. Απυ ημ 1877 πνμξ ημ ζεζμυ ηεξ Δεμμγενμκηίαξ ζοζηήζεθε θαη μ ζεζμυξ
Ηεκηνηθήξ Γπηηνμπήξ με δώδεθα μέιε ηα μπμία δεκ είπακ ηεκ μζςμακηθή οπεθμυηεηα. Πμ αλίςμα ημο Ννμέδνμο ηςκ δφμ
ζςμάηςκ θαη ημο πκεομαηηθμφ ανπεγμφ ηεξ θμηκυηεηαξ ημ εθηειμφζε μ Ιεηνμπμιίηεξ ηεξ Ομφνκεξ.
ΑΡΟΣΡΑΣΜΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΘΣ ΤΘΣ ΚΥ΢ΙΑΣ Α΢ΙΑΔΝΘΣ ΜΑΝΔ΢ΑΝΘΣ
Νώξ ήηακ ε δςή ζηεκ Ι.Αζία; Ήηακ πμιφ εοπάνηζηα. Γκχ ήμαζηακ μέζα ζηεκ Πμονθία μπμνμφζαμε θαη
ηενμφζαμε υια ηα πνηζηηακηθά ήζε θαη έζημα. Πμ Νάζπα ζημιίδαμε ηα επηηάθηα. Δεκ θμβυμαζηακ ημοξ Πμφνθμοξ.
Ήμαζηακ θαιφηενμη ΢νηζηηακμί αθυμα θαη απυ ημοξ Αζεκαίμοξ.
Νώξ ήηακ ε ζπέζε Γιιήκςκ θαη Πμύνθςκ; Ηαιή μέπνη πμο ήνζε μ Γιιεκηθυξ ζηναηυξ.
Ρπήνπε πμιύξ ειιεκηθόξ πιεζοζμόξ ζηε Ομύνκε; Μη πενηζζυηενμη θάημηθμη ήηακ Έιιεκεξ ΢νηζηηακμί
Μνζυδμλμη. Ρπήνπακ πανμηθίεξ θαη πνμλεκεία απυ άιιεξ Γονςπασθέξ πχνεξ, οπήνπακ θαη Πμφνθμη εηδηθά ζηε
Ομφνκε, αιιά ήηακ πμιφ ιηγυηενμη απυ ημοξ Έιιεκεξ.
Μη Έιιεκεξ ηεξ Ι.Αζίαξ ήηακ εοζεβείξ; Καη ήηακ πμιφ εοζεβείξ. Ιπμνεί κα δμφζαμε μέζα ζηεκ Πμονθία αιιά
ηενμφζαμε υια ηα πνηζηηακηθά ήζε θαη έζημα. Γημνηάδαμε υιεξ ηηξ γημνηέξ πςνίξ κα θμβυμαζηε ημοξ Πμφνθμοξ.
Δεκ μαξ εκμπιμφζακ , αιιά θαη μη Πμφνθμη γηυνηαδακ υιεξ ηηξ γημνηέξ ημοξ πςνίξ κα ημοξ εκμπιμφμε εμείξ.

7. 7
ΠΟΝΣΟ΢
 Μκμμαζία, έθηαζε
Νόκημξ θαιείηαη ημ παναιηαθυ ημήμα ηεξ Β.Α.
Ι.Αζίαξ, πμο απιχκεηαη απυ ηεκ πενημπή ηεξ
Οηκχπεξ ςξ ημ ακαημιηθυ άθνμ ημο Γολείκμο
Νυκημο. Γίπε έθηαζε 71.500 η.πμ. με 204.825
θαημίθμοξ ηεκ πενίμδμ εθείκε απυ ημοξ μπμίμοξ
μη 697.000 ήηακ Έιιεκεξ Μνζυδμλμη.
 Ηονηυηενεξ πυιεηξ
 Πναπεδμύκηα με 50.000 θαημίθμοξ
θαημίθμοξ (15.000 Έιιεκεξ)
 Πνίπμιε με 10.000 θαημίθμοξ (3.000
Έιιεκεξ)
 Ηεναζμύκηα με 20.000 θαημίθμοξ (12.000
Έιιεκεξ)
 Αμηζόξ (Οαμρμφκηα) με 35.000 θαημίθμοξ
(18.000 Έιιεκεξ)
Αμάζεηα με 42.000 θαημίθμοξ (18.000
Έιιεκεξ)

8. 8
(πάνω: Σραπεζούντα, Αμισός, Σρίπολη, Κερασούντα, Αμάσεια)
 Γθθιεζίεξ:
Μ Νυκημξ ήηακ πςνηζμέκμξ ζε 6 μεηνμπυιεηξ:
 Πναπεδμφκηαξ με 84 ζπμιεία
 Αμαζείαξ με 376 ζπμιεία
 ΢αιδίαξ Ηεναζμφκηαξ με 252 ζπμιεία
» Ξμδμπυιεςξ
» Ημιςκίαξ
» Κέμθαηζανείαξ
 Οπμιεία:
Ποπηθά ιεηημφνγεζακ ζημκ Νυκημ 1077 ζπμιεία με 1.247
θαζεγεηέξ θαη 75.953 μαζεηέξ/ηνηεξ. Ακάμεζα ζηα
ζπμιεία πενίθεμα ήηακ ηα ελεξ:
-Φνμκηηζηήνημ ηεξ Πναπεδμφκηαξ
-Φνμκηηζηήνημ Ανγονμπυιεςξ
-Θφθεημ Γμομενάξ
-Εμηγομκάζημ Ηεναζμφκηαξ
-Γομκάζημ Αμηζμφ
 Ιέπνη ημκ Α‟ Ναγθυζμημ Νυιεμμ, Γιιεκηζμυξ ημο Νυκημο βνηζθυηακ ζε μηθμκμμηθή θαη πιεζοζμηαθή άκμδμ.
 ΋ηακ μπήθε ε Πμονθία ζημκ Α‟ Ναγθυζμημ πυιεμμ, άνπηζακ μη εθθεκχζεηξ μηθηζμχκ, ηα ηάγμαηα ενγαζίαξ, μη
εθηειέζεηξ ιηπμηαθηχκ, ακηίπμηκα ζηηξ μηθμγέκεηεξ ηςκ θογμζηνάηςκ.
 ΋,ηη θονίςξ παναθηενίδεη θαη δηαθμνμπμηεί ημοξ ιαμφξ ημο Νυκημο απυ ηηξ δηχλεηξ ηςκ Γιιήκςκ ζε άιιεξ πενημπέξ
είκαη ε μνγακςμέκε ακηίζηαζε ηςκ θαημίθςκ ημο. Δηχλεηξ εκηάζεθακ με ηεκ έθδμζε δηαηάγμαημξ γηα ηεκ εθδίςλε
υιςκ ηςκ ακδνχκ απυ 16 – 40 εηχκ θαη ηε μεηαθμνά ημοξ ζημ εζςηενηθυ ηεξ Ιηθνάξ Αζίαξ (15/28 Δεθεμβνίμο 1916).
Νμιιμί Έιιεκεξ ηυηε θαηέθογακ ζηα βμοκά θαη μνγάκςζακ άμοκα εκακηίμκ ημο ηαθηηθμφ ζηναημφ.
 Ηαηά ηε δηάνθεηα ημο πμιέμμο ελμνίζηεθακ 235.000 Νυκηημη θαη 80.000 θαηέθογακ ζηε Ξςζία, εκχ μ ειιεκηθυξ
πιεζοζμυξ ηεξ πενημπήξ πιεζίαδε ζηηξ παναμμκέξ ημο πμιέμμο ηηξ 500.000.

9. 9
ΥΡΟΝΣΙ΢ΣΗΡΙΟ ΣΡΑΠΕΖΟΤΝΣΑ΢
Πo Γιιεκηθυκ Φνμκηηζηήνημκ Πναπεδμφκημξ, ή
«Φάνμξ ηεξ Ακαημιήξ» υπςξ
παναθηενίζηεθε, ήηακ ζπμιείμ ειιεκηθήξ
μμμγέκεηαξ ηεξ Πναπεδμφκηαξ. Πμ ζπμιείμ
αοηυ άνπηζε κα ιεηημονγεί θαηά ημοξ πνχηεξ
αηχκεξ ηεξ ημονθηθήξ δμοιείαξ θαη ήηακ ημ
μμκαδηθυ ζηεκ πενημπή. Οηαδηαθά
ακαγκςνίζηεθε θαη μκμμάζηεθε Φνμκηηζηήνημ.
Οημ ίδνομα αοηυ δίδαλακ μεγάιμη δάζθαιμη ημο
Γέκμοξ υπςξ μ Πναπεδμφκηημξ Οεβαζηυξ
Ημμηκήηεξ, Οάββαξ Πνηακηαθοιιίδεξ, Οάββαξ
Ηςκζηακηηκίδεξ, Εναθιήξ Πνηακηαθοιιίδεξ.
Θεηημφνγεζε πανά ηηξ ακηηλμυηεηεξ μέπνη ημ
1922.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΢ΟΤΜΕΛΑ
Πμ ηενυηενμ πνμζθφκεμα ηεξ πμκηηαθήξ
γεξ ήηακ ακέθαζεκ ε μμκή ηεξ
Νακαγίαξ ζημ υνμξ Ιειά, κυηηα ηεξ
Πναπεδμφκηαξ. Πμ μμκαζηήνη ηδνφζεθε
γφνς ζημκ 10μ
αηχκα, φζηενα απυ
επηδνμμή Οαναθεκχκ ζηε Αζήκα, μπυηε
πνεηάζηεθε κα θογαδεοηεί ε εηθυκα ηεξ
Νακαγίαξ ηεξ Αζεκηχηηζζαξ μαθνηά.
Οφμθςκα με ηεκ πανάδμζε ημ 386 μη
Αζεκαίμη μμκαπμί Βανκάβαξ θαη
Οςθνυκημξ, μδεγήζεθακ ζηηξ
βμοκθμνθέξ ημο Νυκημο μεηά απυ
απμθάιορε ηεξ Νακαγίαξ, με ζθμπυ κα
ηδνφζμοκ ημ μμκαπηθυ ηεξ θαηάιομα. Ε
φδνεοζε ηεξ μμκήξ ελαζθαιηδυηακ απυ
ημ άγηαζμα πμο ακάβιοδε με
ζαομαημονγυ ηνυπμ μέζα απυ ημ βνάπμ.
Ιάιηζηα ιυγς ηςκ ζεναπεοηηθχκ
ηδημηήηςκ ημο κενμφ αοημφ πμιιμί
πνηζηηακμί αιιά θαη μμοζμοιμάκμη
δεημφζακ ηεκ πάνε ηεξ Νακαγίαξ.

10. 10
Ο Λίμαμ Υξμ ΢άμρερο, ξι διφγμξί και ρα αμελέ
ραμπξςρξύ
Ιεηά ημ 1914 (αιιά θαη ανθεηά πνηκ) μ Ιηθναζηαηηθυξ ειιεκηζμυξ, ζε ζφκμιμ δφμ
εθαημμμονίςκ πενίπμο, δμφζε μέζα ζε ζοκζήθεξ αδηάθμπεξ θαηαπίεζεξ θαη
θαηαηνεγμχκ. Πμ ειιεκηθυ θνάημξ απυ ηε μενηά ημο δεκ μπμνμφζε κα αδηαθμνήζεη γηα
ηεκ θαηάζηαζε αοηή, ζοκεπχξ, ε ακαμέηνεζε μεηαλφ ηςκ δφμ πςνχκ, ήηακ ημοιάπηζημκ
δφζθμιμ κα απμθεοπζεί. Ε πναθηηθή ημο ηνυμμο, μυκημμ παναθηενηζηηθυ ηεξ
μζςμακηθήξ ελμοζίαξ, ζε βάνμξ οπεθυςκ λέκεξ γιχζζαξ, ζνεζθείαξ θαη πμιηηηζμμφ,
πήνε ζηεκ πενίμδμ ημο Ννχημο Ναγθμζμίμο Νμιέμμο αζοκήζηζηεξ δηαζηάζεηξ. Αθυμε,
υμςξ, μεγαιφηενε έλανζε πανμοζίαζακ μη δηςγμμί ημο Θναθηθμφ θαη Ιηθναζηαηηθμφ
ειιεκηζμμφ ζηεκ πενίμδμ ημο πμιέμμο, με πνυζπεμα ηηξ ακάγθεξ θαη ηηξ ζθμπημυηεηέξ
ημο. Ιάιηζηα, ε Γενμακία πνμζέθενε μοζηαζηηθή ζομπανάζηαζε θαη βμήζεηα ζηεκ
Πμονθία θαη ζοκέβαιε ζε μεγάιμ βαζμυ ζηε ζφιιερε, ζημ ζπεδηαζμυ θαη ζηεκ εθηέιεζε
ηεξ ζοζηεμαηηθήξ Γεκμθημκίαξ ηςκ Ανμεκίςκ, ηςκ Νμκηίςκ θαη ηςκ ιμηπχκ Γιιήκςκ
ηεξ Ακαημιήξ. Δεκ είκαη ηοπαίμ πμο ανπεγυξ ηυηε ημο ημονθηθμφ ζηναημφ ήηακ μ
Γενμακυξ Θίμακ Φμκ Οάκηενξ. Θεςνμφζε ηηξ λέκεξ εζκυηεηεξ, πμο δμφζακ ζημ έδαθμξ
ημο ημονθηθμφ θνάημοξ, επηθίκδοκεξ γηα ηε δηελαγςγή ημο πμιέμμο θαη οπέδεηλε ηε
ιήρε θαηαιιήιςκ μέηνςκ. Μ Π. Γκεπεθίδεξ ελάιιμο, ζημ βηβιίμ ημο ακαθένεη
θαηεγμνεμαηηθά υηη «μ εμπκεοζηήξ θαη νοζμηζηήξ ηςκ δηςγμχκ οπήνλε υπη ημ ακάθημνμ
ημο Γηιδίδ αιιά ε Βίιπεμζηνάζζε εηξ ημ Βενμιίκμ».
Αλίδεη κα ζεμεηςζεί υηη ε Γενμακία ζοκεηδεηά ζοκέδναμε, ζηεκ ελυκηςζε ηςκ
πνηζηηακηθχκ πιεζοζμχκ, μη μπμίμη έγηκακ βμνά ζηεκ ημονθηθή επεθηαηηθή μακία. Ε
δεμημονγία ηςκ πενηβυεηςκ «Παγμάηςκ Γνγαζίαξ», ηαγμάηςκ ελυκηςζεξ μοζηαζηηθά,
έγηκε με ηε γενμακηθή ζομβμιή. Αοηυ ελεγείηαη απυ ημ γεγμκυξ υηη γηα ημοξ Γενμακμφξ
οπήνπακ θάπμηεξ εκμπιεηηθέξ μεημκυηεηεξ ζηεκ Μζςμακηθή αοημθναημνία πμο αθεκυξ
ήηακ δναζηήνηεξ θαη είπακ αλημδήιεοηεξ επηδυζεηξ ζημ εμπυνημ (άνα ήηακ ακηαγςκηζηέξ
ημοξ) θαη αθ εηένμο πνμζδμθμφζακ με ιαπηάνα ηεκ ειεοζενία ημοξ. Ννυθεηηαη
δειαδή γηα ημοξ Έιιεκεξ θαη ημοξ Ανμέκημοξ. Οοκεπχξ, ηα ηενάζηηα μηθμκμμηθά θαη
ζηναηηςηηθά ζομθένμκηα ηεξ Γενμακίαξ ζηεκ Μζςμακηθή αοημθναημνία δεκ έπνεπε κα
δηαηαναπζμφκ θαη γη‟ αοηυ θαηέβαιακ μεγάιεξ πνμζπάζεηεξ γηα κα θακαηίζμοκ ηηξ
ημονθηθέξ μάδεξ θαηά ηςκ πνηζηηακηθχκ ιαχκ ηεξ αοημθναημνίαξ μεηά ημοξ
Βαιθακηθμφξ πμιέμμοξ.
Ακαιοηηθυηενα, μ θαζμδεγεηήξ ηςκ Πμφνθςκ ζηναηεγυξ Θίμακ Φμκ Οάκηενξ
οπμζηήνηδε ηα ελήξ: «ε Πμονθία δεκ έπεη μοδεμίακ αζθάιεηακ μφηε δφκαηαη κα
μνγακςζεί ειεοζένςξ εηξ ημ μέιιμκ, ιυγς ηεξ πανμοζίαξ ηςκ Γιιήκςκ». Γηα κα μεκ
πνμθιεζεί ακηίδναζε ζημκ “πμιηηηζμέκμ” θυζμμ πνμηείκεη, ςξ «ηειηθή ιφζε», ημκ ιεοθό
ζάκαημ, ηηξ αηέιεηςηεξ μδμηπμνίεξ. «Οαξ δηαβεβαηώκς όηη μη παγςκηέξ θαη ημ θνύμ
ημο πεημώκα, μη βνμπέξ θαη ε μεγάιε ογναζία, μ ήιημξ θαη ε ηνμμενή δέζηε ημο
θαιμθαηνημύ, μη αζζέκεηεξ ημο ελακζεμαηηθμύ ηύθμο θαη ηεξ πμιέναξ, μη θαθμοπίεξ
θαη ε αζηηία, ζα θένμοκ ημ ίδημ απμηέιεζμα πμο ιμγανηάδεηε εζείξ με ημ δηθό ζαξ
ζπέδημ, δειαδή κα ημοξ λεθαζανίζεηε με ηηξ ζθαγέξ. Ηαη δήιςκε
επηπεηνεμαημιμγχκηαξ ζημοξ Πμφνθμοξ «Ιε ημ ζύζηεμα πμο ζαξ πνμηείκς, μ
ζάκαημξ ημοξ είκαη βέβαημξ. Γπηπιέμκ, μη γοκαίθεξ ημοξ δεκ ζα γεκκμύκ θαη έηζη
ζα ιοζεί ημ δεμμγναθηθό ζαξ πνόβιεμα, εκώ ε μηζεηή θαη άηημε νάηζα ηςκ
Γιιήκςκ ζα λεθιενηζηεί θαη ζα παζεί γηα πάκηα μέζα ζε μηα γεκηά θαη εζείξ ζα
απμθηήζεηε μηα ζομπαγή ημύνθηθε μμμημγέκεηα». Πειηθά ημ μεγαιμθοέξ ζπέδημ ημο
εθανμυζηεθε με μιέζνηεξ ζοκέπεηεξ γηα Έιιεκεξ θαη Ανμέκημοξ. Οηα πιαίζηα αοηά μ
Γενμακυξ ζηναηάνπεξ, μ εμπκεοζηήξ ηεξ ιφζεξ ημο ιεοθμφ ζακάημο, ημ 1916 είπε
δηαηάλεη ημκ εθημπηζμυ ηςκ Γιιήκςκ απυ ηα πανάιηα. Μ ίδημξ υηακ βιέπεη υηη πανά
υιμοξ ημοξ εθημπηζμμφξ, μη Έιιεκεξ ημο Ασβαιί μέκμοκ αθυμα ζηα ζπίηηα ημοξ ζα
δηαηάλεη ημ Νάζπα ημο 1917 ημκ εθημπηζμυ ημοξ ιέγμκηαξ «Δεκ δηώλαηε αθόμα
αοημύξ ημοξ άπηζημοξ»!
Μ Όζςκ Θίμακ θμκ Οάκηενξ,
(Otto Liman von Sanders),
(1855-1929), πενηζζυηενμ
γκςζηυξ ςξ Θίμακ θμκ Οάκηενξ,
ήηακ Γενμακυξ ζηναηεγυξ, πμο
είπε ακαιάβεη ζηναηηςηηθυξ
ζφμβμοιμξ θαη ακχηαημξ
ζηναηηςηηθυξ δημηθεηήξ ημο
ζηναημφ ηεξ Μζςμακηθήξ
Αοημθναημνίαξ θαηά ημκ Α'
Ναγθυζμμ Νυιεμμ. Μ Θίμακ θμκ
Οάκηενξ μνγάκςζε ηεκ απυ
ζαιάζζεξ άμοκα ηεξ Ιηθνάξ
Αζίαξ. Ιεηαλφ ηςκ μέηνςκ πμο
έιαβε ηυηε ήηακ θαη ε δηαηαγή
εθθέκςζεξ (εθημπηζμμύ)
πανάιηςκ πενημπώκ από ημοξ
Έιιεκεξ με ζεμακηηθυηενε ηεκ
εθθέκςζε ηςκ Ηοδςκηχκ (1917),
(ημο Ασβαιί), πμο πανά ηηξ
δηαμανηονίεξ ηςκ εθεί Γιιήκςκ
επηηεηναμμέκςκ (πνέζβεςκ,
μνγακχζεςκ θ.ιπ.), θαμία
ακηίδναζε δεκ οπήνλε εθ μένμοξ
ηεξ ειιεκηθήξ θοβένκεζεξ, πμο
μυκμ θαη΄ εοθεμηζμυ θαη
εζςηενηθή θαηακάιςζε
αοημαπμθαιμφκηακ «Ηοβένκεζε
Γζκηθήξ Αμφκεξ».

11. 11
Μικραπιαρικέο διεκδικήπειο πρξ
ςπόμμημα ρηο 17/30ηο
Δεκεμβρίξς.
->Ε πνμβμιή ηςκ ειιεκηθχκ
δηεθδηθήζεςκ ζημ Οοκέδνημ ηεξ
Γηνήκεξ έγηκε επίζεμα γηα πνχηε θμνά
με ημ οπυμκεμα ημο Βεκηδέιμο ηεξ
17/30 Δεθεμβνίμο 1918. Ε
πνμχζεζε υμςξ ημο μηθναζηαηηθμφ
δεηήμαημξ είπε ανπίζεη δφμ πενίπμο
μήκεξ ζηηξ 20 Μθηςβνίμο/2
Κμεμβνίμο, με οπυμκεμα ημο
Βεκηδέιμο πνμξ ημ Θυοκη Πδμνηδ.
->Μη μηθναζηαηηθέξ, υπςξ θαη μη άιιεξ
ειιεκηθέξ δηεθδηθήζεηξ, πενηέπμκηαη
επίζεμα θαη μιμθιενςμέκα ζημ
ειιεκηθυ οπυμκεμα ηεξ 17/30εξ
Δεθεμβνίμο. Μ Έιιεκαξ
πνςζοπμονγυξ δεκ πνμέβαιε
αληχζεηξ ζε υιε ηε δοηηθή Ι.Αζία,
υπμο ζφμθςκα με ηα ζηαηηζηηθά
ζημηπεία πμο πανμοζίαζε θαημηθμφζακ
1.013.195 Έιιεκεξ.
->Πα ζφκμνα ηεξ δηεθδηθμφμεκεξ
πενημπήξ μνίδμκηακ απυ ηε γναμμή πμο
λεθηκάεη πνμξ βμννά απέκακηη απυ ηεκ
Πέκεδμ θαη πνμξ κυημ απυ ημ
Ηαζηειιυνηδμ, εκχ ημ ιημάκη ηεξ
Νακυνμμο ελαζθάιηδε ηεκ έλμδμ ζηε
ζάιαζζα ημο Ιανμανά. Οηε
δηεθδηθμφμεκε πενημπή ηεξ Ι.Αζίαξ
θαημηθμφζακ 818.221 Έιιεκεξ θαη ζηα
κεζηά Ίμβνμ θαη Πέκεδμ άιιμη 11.877.
->Ζδηαίηενα ποθκυξ ήηακ μ ειιεκηθυξ
πιεζοζμυξ ζηεκ πυιε ηεξ Ομφνκεξ, υπμο
ζηηξ παναμμκέξ ημο Α‟ Ναγθμζμίμο
πμιέμμο ζε ζφκμιμ 350.000 πενίπμο
θαημίθςκ μη Έιιεκεξ ήηακ 200.000. Ε
ορειή αοηή ακαιμγία ημο ειιεκηθμφ
ζημηπείμο ακαγκςνηδυηακ θαη απυ ημοξ
Πμφνθμοξ θαη εθθναδυηακ με ηεκ
πνμζςκομία «Γθηαμφν Ζζμίν» (Ομφνκε
ηςκ Απίζηςκ).
->Γηα ημοξ ειιεκηθμφξ πιεζοζμμφξ πμο
δεκ θαημηθμφζακ ζηε δηεθδηθμφμεκε
πενημπή μ Βεκηδέιμξ πνυηεηκε ακηαιιαγή
με ημοξ μμοζμοιμάκμοξ ηεξ δχκεξ πμο ζα
δηκυηακ ζηεκ Γιιάδα.
->Γκχ ε Γπηηνμπή Γιιεκηθχκ Ρπμζέζεςκ
ελέηαδε ημ οπυμκεμα ημο Βεκηδέιμο, μ
ίδημξ ελαζθάιηδε ηεκ πνχηε εοκμσθή
δήιςζε ηεξ Γαιιίαξ γηα ηηξ Γιιεκηθέξ
βιέρεηξ. Μ Ηιεμακζχ δήιςζε ζημκ έιιεκα
πνεζβεοηή ζημ Νανίζη Άζς Ξςμάκμ, υηη
«ε Γαιιία ζα ιάβε πνςημβμοιίακ επί
εδαθηθήξ επεθηάζεςξ ηεξ Γιιάδμξ εηξ
Θνάθεκ θαη εθζφμςξ ζα οπμζηενίλε οπέν
ηεξ Γιιάδμξ ιφζηκ ημο δεηήμαημξ ηεξ
Ομφνκεξ, ακ πνμηαζή οπυ ηεξ Αγγιίαξ ή
ηεξ Αμενηθήξ». Ε δήιςζε αοηή έγηκε μεηά
ηεκ ακηαπυθνηζε ημο Βεκηδέιμο ζηεκ
αίηεζε ημο Γάιιμο πνςζοπμονγμφ
Ηιεμακζχ γηα ζομμεημπή ημο ειιεκηθμφ
ζναημφ ζηεκ επηπείνεζε ηεξ Μοθνακίαξ.

12. 12
Απξβίβαπη ελλημικξύ πρραρξύ πρη ΢μύρμη
ΔΖΑΓΓΓΘΙΑ ΠΜΡ Γ. ΒΓΚΖΔΓΘΜΡ ΝΞΜΟ ΠΜ ΘΑΜ ΠΕΟ ΟΙΡΞΚΕΟ - Ε ΘΕΣΕ ΠΕΟ ΖΟΠΜΞΖΗΕΟ ΑΡΠΕΟ ΑΝΜΦΑΟΕΟ
«Πμ πιήνςμα ημο πνυκμο ήιζεκ. Ε Γιιάξ
εθιήζε οπυ ημο Οοκεδνίμο ηεξ Γηνήκεξ κα
θαηαιάβε ηεκ Ομφνκεκ ίκα αζθαιίζεη ηεκ ηάληκ.
Μη μμμγεκείξ εκκμφζηκ υηη ε απυθαζηξ αοηή
ειήθζε δηυηη εκ ηε ζοκεηδήζεη ηςκ
δηεοζοκυκηςκ ημ Οοκέδνημ είκαη απμθαζηζμέκε
ε έκςζηξ ηεξ Ομφνκεξ μεηά ηεξ Γιιάδμξ.
Δηαηαιέζαξ μέπνη ηςκ Βαιθακηθχκ Νμιέμςκ
οπυδμοιμξ οπυ ηςκ αοηυκ ζθιενυηαημκ δογυκ,
εκκμχ πμία αηζζήμαηα πανάξ ζα πιεμμονίζμοκ
ζήμενμκ ηαξ ροπάξ ηςκ Γιιήκςκ ηεξ
Ιηθναζίαξ. Πεκ εθδήιςζηκ ηςκ αηζζεμάηςκ
ημφηςκ δεκ εκκμχ, βεβαίςξ, κα πανεμπμδίζς.
Αιιά είμαη βέβαημξ, υηη ε εθδήιςζηξ αφηε δεκ
ζα ιάε μοδέκα παναθηήνα μφηε επζνηθυηεημξ,
μφηε οπενμρίαξ απέκακηη μοδεκυξ ηςκ
ζοκμίθςκ ζημηπείςκ ημο πιεζοζμμφ. Ε
εθδήιςζηξ ηεξ πιεμμονμφζεξ πανάξ αξ
ζοκμδεοζή ημοκακηίμκ με εθδήιςζηκ ηςκ
αδειθηθχκ αηζζεμάηςκ πνμξ ημοξ ζοκμίθμοξ
πιεζοζμμφξ. Αξ δμζεί εηξ αοημφξ κα εκκμήζμοκ
υηη δεκ εμνηάδμμεκ ηεκ θαηάιοζηκ εκυξ δογμφ,
δηα κα οπμθαηαζηήζςμεκ εηξ αοηυκ ηεκ ηδίακ
εμχκ επηθνάηεζηκ επί βιάβε ηςκ άιιςκ. Αιιά
υηη ε ειιεκηθή ειεοζενία ζα θένε πνμξ υιμοξ,
ακελανηήηςξ θοιήξ θαη ζνεζθεφμαημξ, ηεκ
ηζυηεηα θαη ηεκ δηθαημζφκεκ. Γμπκέμκηεξ εηξ
πάκηαξ ημοξ ζοκμίθμοξ πιεζοζμμφξ ηεκ
εμπηζημζφκεκ ηαφηεκ, δεκ μέκμμεκ μυκμκ πηζημί
εηξ αοηήκ ηεκ εζκηθήκ μαξ οπυζηαζηκ, αιιά θαη
ελοπενεημφμεκ άνηζηα αοηά ηα οπένηαηα εζκηθά
ζομθένμκηα. Ζδηαηηένα πνμζμπή πνέπεη κα
επηδεηπζή πνμξ ημ ηηαιηθυκ ζημηπείμκ. Αξ με
πανμναζή, υηη ε Ζηαιία ζοκήκεζε μεηά ηςκ
ιμηπχκ ζομμάπςκ Δοκάμεςκ εηξ ηεκ ειιεκηθήκ
θαηάιερηκ ηεξ Ομφνκεξ. Γκςνίδς υηη ε
έθθιεζίξ μμο πνμξ ηεκ ειιεκηθήκ Ιηθνάκ Αζίακ
δεκ γίκεηαη επί μαηαίς θαη εφπμμαη υπςξ, υζμκ
ηάπηζηα, δοκεζχ κα επηζθεθζχ αοηή, θμμηζηήξ
ημο εοαγγειίμο ηεξ εζκηθήξ δη‟αοηήκ
απμθαηαζηάζεςξ.»
Οηηξ 6 Ιασμο 1919 (23 Απνηιίμο με ημ παιηυ εμενμιυγημ)
δηαμείθζεθε μεηαλφ ηςκ πνςζοπμονγχκ ηεξ Βνεηακίαξ θαη ηεξ
Γιιάδαξ μ ηζημνηθυξ δηάιμγμξ:
-(Θόοκη Πδμνηδ:)Έπεηε δηαζέζημμκ ζηναηυκ;
-(Βεκηδέιμξ: ) Έπμμεκ. Νενί ηίκμξ πνυθεηηαη;
-Απεθαζίζαμεκ ζήμενμκ μεηά ημο (Αμενηθακμφ) Ννμέδνμο
Μοίιζςκμξ θαη ημο θ. Ηιεμακζχ (πνςζοπμονγμφ ηεξ Γαιιίαξ) υηη
δέμκ κα θαηαιάβεηε ηεκ Ομφνκεκ.
-Γίμεζα έημημμη…
Αμέζςξ μ Βεκηδέιμξ έδηκε ηειεγναθηθά εκημιή γηα ηεκ
πνμεημημαζία απυβαζεξ ημο ειιεκηθμφ ζηναημφ ζηε μηθναζηαηηθή
αθηή.΋ηακ μ Βεκηδέιμξ απακηά υηη ε Γιιάδα είκαη έημημε,
αθμιμοζεί δηάιμγμξ γηα ηηξ δηαζέζημεξ δοκάμεηξ. Μη ιεπημμένεηεξ
ζα θαζμνίδμκηακ ζηε ζοκεδνίαζε ημο Ακςηάημο Οηναηηςηηθμφ
Οομβμοιίμο ημ ίδημ απυγεομα.
Μ Βεκηδέιμξ νςηά ημκ Πδμνηδ:
-Γπηηνέπεηε μίακ ενχηεζηκ; Πη πνμεθάιεζε ηεκ απυθαζε ηαφηεκ;
Ιήπςξ Ζηαιηθαί εκένγεηαη;
-Καη, έπμμεκ εηδήζεηξ υηη μη Ζηαιμί θαηέιαβμκ εθηυξ ηεξ Ιάθνεξ
θαη ημ Ιανμανίζη ίζςξ θαη ημ Ιπμοδνμφμ εθηεηκυμεκμη ζηα πνμξ
ημ μένμξ ηεξ ειιεκηθήξ επηννμήξ. Μη Γάιιμη μάιηζηα είπμκ ηεκ
είδεζηκ υηη έλςζη ηεξ Ομφνκεξ πενηπμιμφκ ελ ηηαιηθά πμιεμηθά…

13. 13
Αριπρείδηο ΢ρεργιάδηο :Ο αμσιλεγόμεμξο
«αιμιγμαρικόο άμθρφπξο»
Μ Ανηζηείδεξ Οηενγηάδεξ γεκκήζεθε θαη ενγάζηεθε ανγυηενα ζακ δηθεγυνμξ ζηεκ
Ηνήηε. Απυ ηε ζομμεημπή ζηεκ επακάζηαζε ζημ Θένηζμ δεμημφνγεζε ζηεκέξ θηιηθέξ
ζπέζεηξ με ημκ Βεκηδέιμ μ μπμίμξ ημκ δηυνηζε ζε πμιφ ζεμακηηθέξ ζέζεηξ
γκςνίδμκηαξ ηηξ ηθακυηεηέξ ημο ζηεκ πμιηηηθή. Οηηξ 28 Απνηιίμο 1919 δημνίζηεθε
απυ ημ Βεκηδέιμ ςξ
Όπαημξ Ανμμζηήξ ηεξ
Ομφνκεξ. Ηαηά ηε δηάνθεηα ηεξ αμθηιεγυμεκεξ ζεηείαξ ημο
ήνζε ζε νήλε με ηεκ πμιηηηθή θαη ζηναηηςηηθή δημίθεζε.
Γίπε ελ‟ανπήξ άζπεμεξ ζπέζεηξ με ημοξ Ομονκαίμοξ, με
ημοξ Έιιεκεξ, με πμιιμφξ αληςμαηηθμφξ, με ημκ άμαπμ
πιεζοζμυ θαη με ημκ Ιεηνμπμιίηε Ομφνκεξ ΢νοζυζημμμ.
Ηαηεγμνήζεθε γηα δςνμδμθία απυ ημοξ Πμφνθμοξ, χζηε
κα μενμιεπηεί οπέν ημοξ. Ε αοηανπηθή θαη οπενμπηηθή
ζηάζε ημο ήνζε ζε ακηηπανάζεζε με ηεκ ηθακυηεηά ημο κα
ακηημεηςπίδεη ηα πνμβιήμαηα ηεξ Ομφνκεξ θαη κα
ζεμεηχκεη επηηοπίεξ ζημκ μηθμκμμηθυ ημμέα. Ρπμζηήνηδε
ηεκ απυιοηε ηζυηεηα μεηαλφ υιςκ ηςκ θαημίθςκ ηεξ
Ομφνκεξ θοιήξ ή ζνεζθείαξ. Νανά ηεκ ηδηυννοζμε θαη
δφζηνμπε ζομπενηθμνά ημο, οπμζηενηδυηακ απυ ημ
Βεκηδέιμ θαη απυ ημ ελςηενηθυ. Ννμζπαζμφζε πάκηα κα
θάκεη ηε ειιεκηθή δημίθεζε υζμ ημ δοκαηυκ πημ πνεζηή θαη
δίθαηε, χζηε κα μεκ θαηεγμνεζεί πμηέ ε ανμμζηεία ηεξ
Ομφνκεξ. Αοηυ ημ αληυιμγμ ένγμ ημο δεκ ζομθςκμφζε
θαζυιμο με ηεκ αζεβή θαη απμιοηανπηθή ζομπενηθμνά ημο
πνμξ ημοξ πμιίηεξ. Οηηξ 19 Αογμφζημο 1922, μ
Ανηζηείδεξ Οηενγηάδεξ με επείγμοζα μοζηηθή δηαηαγή ημο
δεηά απυ ημοξ οπαιιήιμοξ ηεξ δημίθεζεξ ηεκ ζοζθεοαζία
υιμο ημο ανπεηαθμφ οιηθμφ πμο θαηείπακ θαη εημημυηεηα
γηα εγθαηάιεηρε. Οηηξ 26 Απνηιίμο 1922 εγθαηαιείπεη θαη
μ ίδημξ ηεκ Ομφνκε με αγγιηθυ πιμίμ ηςκ λέκςκ
Δοκάμεςκ, εκχ μηα μένα μεηά ζηεκ πυιε εηζβάιιμοκ μη πνχημη άηαθημη Πζέηεξ. Ρπυ ηεκ πνμζηαζία βνεηακηθμφ
αγήμαημξ, πμο άκμηγε βίαηα δνυμμ ακάμεζα ζημοξ έλαιιμοξ
Ομονκημφξ, πμο ημκ θαηανηυκημοζακ θαη ημκ θοκεγμφζακ ιέγμκηαξ
«Νηάζηε ημκ, ζθμηχζηε ημκ!», μεηέθενε ζε πμιεμηθυ πιμίμ αθυμε
θαη ηηξ θανέθιεξ ημο ζπηηημφ ημο! Απυ εθεί θογαδεφηεθε ζηε
Ξμομακία, ζηεκ ζοκέπεηα πήγε ζημ Ιυκηε Ηάνιμ θαη θαηέιελε ζηε
Κίθαηα ηεξ Γαιιίαξ, υπμο θαη έδεζε μέπνη θαη ημκ ζάκαηυ ημο, ημκ
Ζμφιημ ημο 1949, μηζζμδμημφμεκμξ, ιέκε ανθεημί ηζημνηθμί, απυ ηηξ
βνεηακηθέξ οπενεζίεξ, ακ θαη ημ γεγμκυξ υηη ήηακ έηζη θη αιιηχξ
εοθαηάζηαημξ ημο επέηνερε κα δήζεη ζηε Γαιιία μάιιμκ
πιμοζημπάνμπα, μέπνη ηηξ παναμμκέξ ημο Β΄ παγθμζμίμο πμιέμμο.
Οηηξ 18 Ιασμο μ Οηενγηάδεξ θηάκεη ζηε
Ομφνκε. Πεκ επυμεκε μένα μη πνυθνηημη ηεξ
πυιεξ έζπεοζακ ζημ γναθείμ ημο κα ημκ
οπμδεπημφκ. Ιε ιυγηα παηνηςηηθά ελέθναδακ
ηα αηζζήμαηα πανάξ πμο έκηςζακ γηα ηεκ
πανμοζία ημο ζηεκ πυιε. Ιεηά ηηξ
πνμζθςκήζεηξ ημοξ απάκηεζε μ Οηενγηάδεξ με
έκα ζφκημμμ ιυγμ γεμάημ βίαηεξ εθθνάζεηξ θαη
απεηιέξ: «Έθενα μαδί μμο δηα κα δημηθήζς
θαιώξ ημκ ηόπμκ, έκακ βμύνδμοια, ημκ
μπμίμκ δεκ ζα δηζηάζς κα πνεζημμπμηήζς,
ζθιενώξ θαη αδηαθνίηςξ».
«Μ ανμμζηήξ Οηενγηάδεξ, με ημκ θοκηζμυκ πμο
ημκ επαναθηήνηδεκ, είπεκ είπεη εηξ πμιηηηθυκ
πνυζςπμκ, ημκ Γ.Ναπακδνέμο, πμο ημκ
επεζθέθζε μιίγμκ πνμ ηεξ θαηαζηνμθήξ: „‟Βιέπς
ηεκ θαηάννεοζηκ‟‟.
„‟Ηαη γηαηί δεκ εηδμπμηείξ ημκ θυζμμ κα θφγε;‟‟
„‟Ηαιύηενα κα μείκμοκ εδώ κα ημοξ ζθάλεη μ
Ηεμάι, γηαηί ακ πάκε ζηεκ Αζήκα ζα
ακαηνέρμοκ ηα πάκηα.‟‟»
Οε επηζημιή ημο μ Ιεηνμπμιίηεξ ΢νοζυζημμμξ
πνμξ ημκ Γ. Βεκηδέιμ, μεηαλφ άιιςκ, ακαθένεη
θαη ημ ελήξ: «[…] απμζηείιαηε εηξ Ι. Αζίακ ςξ
Όπαημκ Ανμμζηήκ έκα ημφη‟ αοηυ πανάθνμκα θαη
εγςηζηήκ, θιφανμκ, απεννμθεμέκμκ εκ ης
αοημζαομαζμχ θαη θαηαθνμκμφκηα θαη οβνίδμκηα
θαη δένμκηα θαη ελμνίδμκηα θαη θοιαθίδμκηα υια
ηα ογηά θαη ζχθνμκα ζημηπεία ημο ηυπμο, δηυηη εκ
ης θνεκμθμμείς ημο βεβαίςξ δεκ είπμκ ηυπμκ,
θαη εηξ ημ ηέιμξ απμδχζακηα αοημφξ ημοξ
αγιαμφξ θανπμφξ ηεξ ηειείαξ ημο Ιηθναζηαηηθμφ
ιαμφ θαηαζηνμθήξ, ημοξ μπμίμοξ κοκ
ζενίδμμεκ.[…]»

14. 14
Η πςμθήκη ρφμ ΢εβρώμ
Γηζαγςγή
Οηηξ 28 Ζμοιίμο/10 Αογμφζημο 1920
οπμγνάθεηαη ζηεκ πυιε Οεβν ηεξ Γαιιίαξ
ζοκζήθε εηνήκεξ ακάμεζα ζηεκ Μζςμακηθή
Αοημθναημνία θαη ηηξ Οομμαπηθέξ θαη
ζπεηηδυμεκεξ Δοκάμεηξ.
Όνμη ζοκζήθεξ
Ιέζα ζημοξ υνμοξ ηεξ ζοκζήθεξ,
ακαθενυηακ θαη ε ήηηα ηςκ ηεζζάνςκ
πέμπηςκ ηςκ εδαθώκ ηεξ Πμονθίαξ · ε
πανάδμζε ηεξ Ιεζμπμηαμίαξ, ηεξ
Ναιαηζηίκεξ θαη ηεξ Ρπενημνδακίαξ ζηε
Ιεγάιε Βνεηακία, ημο Θηβάκμο θαη ηεξ
Οονίαξ ζηε Γαιιία θαη ηέιμξ ςξ
ακελάνηεηα πιέμκ θνάηε ακαθονήπζεθακ ε
΢εηδάδ, ημ Ημονδηζηάκ θαη ε Ανμεκία. Ε
βυνεηα Ήπεηνμξ εκζςμαηχζεθε ζηεκ
Αιβακία, εκχ ηα Δςδεθάκεζα
παναδυζεθακ ζηεκ Ζηαιία. Μη ηειεοηαίμη ηα
πανέδςζακ ζηεκ Γιιάδα, θαη ακ ε Ιεγάιε
Βνεηακία έδηκε ηεκ Ηφπνμ ζηεκ Γιιάδα,
ηυηε θαη αοημί ζα έδηκακ ηε Ξυδμ θαη ημ
Ηαζηειιυνηδμ. Αθυμα, Ίμβνμξ θαη Πέκεδμξ
εκζςμαηχκμκηαη ζηεκ Γιιάδα θαη ε
γεηημκηθή Bμοιγανία παναηηείηαη απυ θάζε
δηθαίςμα ηεξ Θνάθεξ, εκχ πανάιιεια ε
Ομφνκε δημηθείηαη απυ Έιιεκα Ανμμζηή.
Γηα ηεκ Πμονθία δεκ ήηακ ηυζμ εοκμσθέξ μη
ελειίλεηξ, αθμφ εδαθηθά δηαηενμφζε μυκμ
ηεκ Ηςκζηακηηκμφπμιε θαη ηα πενίπςνά
ηεξ, μη ζφμμαπμί ηεξ απέθηεζακ ημκ
μηθμκμμηθυ έιεγπμ ηεξ πχναξ, θαη ηέιμξ,
ηα Οηεκά ηςκ Δανδακειίςκ θαη ε ζάιαζζα
ημο Ιανμανά απμζηναηηθμπμηήζεθακ θαη
έγηκακ δηεζκείξ πενημπέξ.
Οοκζήθε θαη Πμονθία
΋ζμ ακαθμνά ημοξ Πμφνθμοξ, ε ζμοιηακηθή
θοβένκεζε είπε πάζεη πιέμκ μιμθιενςηηθά
ημ θύνμξ ηεξ θαη μοζηαζηηθά ε ελμοζία ηεξ
πενημνηδυηακ ζηεκ Ηςκζηακηηκμφπμιε θαη
ζε πενημπέξ ειεγπυμεκεξ απυ ημοξ
ζομμάπμοξ.
Αγγιία, Γαιιία, Ζηαιία γηα Οοκζήθε
Μη Άγγιμη θαίκμκηακ κα θενδίδμοκ ηε μενίδα
ημο ιέμκημξ, ζέημκηαξ θάης απυ άμεζμ ή
έμμεζμ έιεγπυ ημοξ μηα ηενάζηηα πενημπή, πμο
λεθηκά απυ ημκ Γφλεηκμ Νυκημ θαη ηεκ
Ηςκζηακηηκμφπμιε θαη θηάκεη έςξ ηε κυηηα
Αναβία θαη ημκ Νενζηθυ θυιπμ. Μη άμεζα
ςθειεμέκμη Γάιιμη ελαζθαιίδμοκ ηζπονά
ενίζμαηα ζηε Ιέζε Ακαημιή θαη ζηεκ Ηηιηθία
ηεξ Ιηθνάξ Αζίαξ. Πέιμξ, μη Ζηαιμί έπμοκ
«δηθαηχμαηα» επί ηεξ κμηημδοηηθήξ Ιηθνάξ
Αζίαξ θαη ζηαζενή πανμοζία ζηα Δςδεθάκεζα.
Οοκέπεηεξ ηεξ Οοκζήθεξ
Ε Οοκζήθε ηςκ Οεβνχκ οπήνλε πναγμαηηθυξ
ζνίαμβμξ γηα ηεκ ειιεκηθή δηπιςμαηία, πμο
υμςξ δεκ απυ μοζηαζηηθέξ ζομμαπηθέξ
εγγοήζεηξ. ΋ζα είπε θενδίζεη ε Γιιάδα έπνεπε
κα ηα θαημπονχζεη ζημ πεδίμ ηεξ μάπεξ. Ε
ζμοιηακηθή ελμοζία θαηανναθχκεηαη πιήνςξ
ζηε ζοκείδεζε ημο ημονθηθμφ ιαμφ θαη μη
θεμαιηθμί ακαδεηθκύμκηαη ζε πναγμαηηθμύξ
θονίανπμοξ ημο παηπκηδημύ θαη ζε μμκαδηθμύξ
θμνείξ ελμοζίαξ. Ε ημονθμζμβηεηηθή
πνμζέγγηζε ζα επηδνάζεη θαηαιοηηθά ζημ
ζέαηνμ ηεξ δηεζκμφξ πμιηηηθήξ θαη γνήγμνα ζα
μεηαηνέρεη ημκ Ηεμάι ζε ζοκμμηιεηή ηςκ
εηαίνςκ ηεξ Ακηάκη, πμο ζηαδηαθά ζα
εγθαηαιείρμοκ ηεκ Γιιάδα θονημιεθηηθά ζηεκ
ηφπε ηεξ, γηα κα οπεναζπηζημφκ ηα δηθά ημοξ
ακαημιηθά ζομθένμκηα. Ε ήηηα ημο Βεκηδέιμο
ζηηξ εθιμγέξ ημο Κμεμβνίμο ημο 1920 θαη ε
επηζηνμθή ηςκ ακηηπάιςκ ημο ζηεκ ελμοζία, ζα
δηεοθμιφκμοκ ηηξ δναμαηηθέξ πμιηηηθέξ
ελειίλεηξ ζηεκ Γιιάδα. Πμ γεγμκυξ αοηυ ζα
δχζεη ημ άιιμζη ζημοξ Αγγιμγάιιμοξ κα
απμζηαζημπμηεζμφκ απυ ηηξ δεζμεφζεηξ πμο
είπακ ακαιάβεη με ηε Οοκζήθε ηςκ Οεβνχκ. Ιε
ηεκ ζηάζε ημοξ αοηή πνμδηαγνάθεηαη πιέμκ
θαζανά ε ηναγςδία ημο 1922.

15. 15
Οι εκλξγέο 1ηο Νξεμβρίξς 1920 και η επάμξδξο ρξς
Κφμπραμρίμξς.
Θίγεξ μένεξ μεηά ηεκ οπμγναθή ηεξ ζοκζήθεξ ηςκ Οεβνχκ μ
Βεκηδέιμξ δέπηεθε ζημ Νανίζη δμιμθμκηθή επίζεζε απυ
Έιιεκεξ θηιμβαζηιηθμφξ, αιιά δηαζχζεθε. Θίγμ μεηά, ζηε
δηάνθεηα ηαναπχκ πμο λέζπαζακ ζηεκ Αζήκα, δμιμθμκήζεθε
απυ βεκηδειηθμφξ μ Ίςκ Δναγμφμεξ, γκςζηυξ ακηηβεκηδειηθυξ.
Γπηζηνέθμκηαξ ζηεκ Γιιάδα, μ Βεκηδέιμξ πνμθήνολε εθιμγέξ,
θνίκμκηαξ υηη μεηά ηεκ επηηοπία ηςκ Οεβνχκ ε ζογθονία ήηακ
εοκμσθή γηα κα ηηξ θενδίζεη. Ρπμηίμεζε, υμςξ, ημ γεγμκυξ υηη
έκα ζεμακηηθυ ημήμα ηεξ ειιεκηθήξ θμηκςκίαξ είπε θμοναζηεί
απυ ηε πμιεμηθή πνμζπάζεηα πμο είπε λεθηκήζεη πνυκηα πνηκ
με ημοξ βαιθακηθμφξ πμιέμμοξ. Οε αοηέξ ηηξ ζοκζήθεξ
δεμημονγήζεθε μηα ακηηβεκηδειηθή ζομμαπία, με εγέηε ημκ
Δεμήηνημ Γμφκανε, πμο οπμζπυηακ ημκ ηενμαηηζμυ ημο
πμιέμμο θαη ηεκ απαιιαγή απυ ηε «βεκηδειηθή ηονακκία»,
υπςξ παναθηήνηδε ηε δηαθοβένκεζε Βεκηδέιμο. Ηαζχξ ημ
πμιηηηθυ θιίμα ήηακ ήδε ηεηαμέκμ, μ αηθκίδημξ ζάκαημξ ημο
Αιέλακδνμο, πμο εθηειμφζε πνέε βαζηιηά, μεηέηνερε ηηξ
εθιμγέξ ζε άηοπμ δεμμρήθηζμα γηα ηεκ επηζηνμθή ή υπη ημο
ελυνηζημο Ηςκζηακηίκμο ζηεκ Γιιάδα. Ε κέα θηιμβαζηιηθή
θοβένκεζε μνγάκςζε δεμμρήθηζμα γηα ηεκ επηζηνμθή ή υπη ημο
Ηςκζηακηίκμο. Πμ οπενβμιηθά ορειυ πμζμζηυ οπέν ημο
Ηςκζηακηίκμο δεμημφνγεζε βάζημεξ οπμρίεξ γηα κμζεία. Πμκ
Δεθέμβνημ ημο 1920 μ Ηςκζηακηίκμξ επακήιζε.
Μη εθιμγέξ ηεξ 1εξ
Κμεμβνίμο
θαηέιελακ με άζπεμμ ηέιμξ γηα ημ
Βεκηδέιμ. Πμ ζεμακηηθυηενμ ενχηεμα
ήηακ ηα αίηηα πμο μδήγεζακ ζ‟αοηυ ημ
εθιμγηθυ απμηέιεζμα. Μ θνεηηθυξ
πμιηηηθυξ υιμ αοηυ ημ απέδηδε ζηεκ
ελάκηιεζε ημο ειιεκηθμφ ιαμφ απυ
ημοξ ζοκεπείξ πμιέμμοξ. Μη
ακηίπαιμί ημο απυ ηεκ άιιε, υιμ αοηυ
ημ απέδηδακ ζηε δεμμηηθυηεηα ημο
Ηςκζηακηίκμο, ζηεκ ακμηπηή
πανέμβαζε ηεξ Ακηάκη ζηεκ Γιιάδα
θαη αθυμα ζηηξ αοζαηνεζίεξ θαη ηεκ
ηνμμμθναηία ημο Βεκηδέιμο ζηα
ηειεοηαία ηνία πνυκηα. Μ Βεκηδέιμξ
απυ ημ 1912 ζηήνηδε μηα καζηθή ανπή:
Πεκ θμηκυηεηα ηςκ Αγγιμειιεκηθχκ
ζομθενυκηςκ ζηε Κ.Α. Ιεζυγεημ.
Πεκ ανπή αοηή ηεκ ζηήνηδακ
εοθαηάζηαημη Έιιεκεξ ημο Θμκδίκμο.
Μη Άγγιμη ακαγκχνηζακ ημκ
Ηςκζηακηίκμ μυκμ θάης απυ θάπμηεξ
πνμτπμζέζεηξ. Ε Γαιιία θαη ε Ζηαιία
απυ ηεκ άιιε ζομθςκμφζακ ζημ υηη
ακ επηζηνέρεη μ Ηςκζηακηίκμξ ζα
ακαζεςνμφζακ ηεκ ζοκζήθε ηςκ
Οεβνχκ.
Ε Νεκειυπε Δέιηα θαηαγνάθεη ηα ιυγηα ημο Βεκηδέιμο, θαηά ηεκ ηειεοηαία ημοξ ζοκάκηεζε, μεηά ηεκ εθιμγηθή ημο ήηηα
θαη ιίγμ πνηκ ακαπςνήζεη γηα ηεκ Γιιάδα.
« […] Γίμαη ζοκηνημμέκμξ, δεκ έπς πηα δοκάμεηξ κ‟ακηηπαιαίζς · είπα ζπεμαηίζεη η‟υκεηνμ πςξ μ ειιεκηθυξ ιαυξ
μ‟αθμιμοζεί · πήγε δηα ηεξ βίαξ…ημο πήνα ημ παηδί μηο γηα πμιιά πνυκηα · δεκ ακηέπεη πηα ζηηξ ζοζίεξ μ θμοναζμέκμξ
ιαυξ. Ηαη δεκ είκαη αοηυ ημ πεηνυηενμ · ημ πεηνυηενμ είκαη πμο μ θυζμμξ δεκ εκδηαθένεηαη. Ννμ 30 εηχκ οπήνπε αθυμα
ε Ιεγάιε Ζδέα. Πμ λένς πςξ ε Γιιάδα θαθμδημηθήζεθε · μα ημοξ είπα πςξ ηχνα πμο ηειεηχκμοκ ηα ελςηενηθά
πνμβιήμαηα, ζα ζηνέρς ζηα εζςηενηθά. Πμ λένμοκ πςξ πμηέ δεκ είπα έκα πνάμα θαη δεκ ημ έθακα · πίζηεοα πςξ ζα
μμο δχζμοκ δφμ μήκεξ, δε με πίζηερακ […] Ηαη λένεηε; Έπς ηαναγμέκε ηε ζοκείδεζε · θένς βανεηά εοζφκε απέκακηη ηεξ
ηζημνίαξ, γηαηί ημ μεγάιμ αοηυ ένγμ πμο επηδίςλα, πνεηαδυηακ μεγάιεξ ζοζίεξ, πενηζζυηενεξ, βανφηενεξ απυ υζεξ
μπμνμφζε κα ζεθχζεη μ ειιεκηθυξ ιαυξ. Δεκ οπμιυγηζα ζςζηά, ημο παναθυνηςζα ημοξ χμμοξ. Δεκ θηαίγεη μ ιαυξ,
θηαίγς εγχ πμο δεκ οπμιυγηζα ζςζηά ςξ πμφ πακ μη δοκάμεηξ ημο θαη ε αημπή ημο. Ηαη θένς βανεηά εοζφκε, γηαηί εκχ
ηχνα ηνέπεη ημκ θίκδοκμ κα πάζεη ηα θενδηζμέκα απμηειέζμαηα, μη ζοζίεξ ζα ημο μείκμοκ. […]»
Ν.Δέιηα, Γιεοζένημξ Η. Βεκηδέιμξ, Εμενμιόγημ – Ακαμκήζεηξ – Ιανηονίεξ – Αιιειμγναθία, ζ.60-62 (1978).

16. 16
Πξλεμικέο επιτειρήπειο
Οηηξ 23 Αογμφζημο 1921, μη Έιιεκεξ επηηέζεθακ. Ε μάπε θνάηεζε μέπνη ηηξ 13 Οεπηεμβνίμο. Πμ
βμοεηυ ηεξ Ιάπεξ ημο Οαγγάνημο αθμογυηακ μέπνη ηεκ Άγθονα.
Μη Πμφνθμη κίθεζακ θαη μη Έιιεκεξ οπμπχνεζακ ζηε δοηηθή υπζε ημο Οαγγάνημο. Θνηαμβεοηήξ μ Ηεμάι,
επέζηνερε ζηεκ Άγθονα υπμο ημο δυζεθε μ ηίηιμξ ημο Γαδή(=πμιεμηζηήξ εκακηίμκ απίζηςκ).
Μη Γάιιμη μεηά ηε μάπε αοηή, εγθαηαιείπμοκ ημοξ Έιιεκεξ θαη ζηηξ 20 Μθηςβνίμο οπμγνάθμοκ
ζοκζήθε με ηεκ εζκηθηζηηθή θοβένκεζε.
Ιεηά ηε κίθε ζημ Οαγγάνημ, μη Πμφνθμη ζα πενκμφζακ έκακ μιυθιενμ πνυκμ πνμεημημάδμκηαξ ηεκ
ακηεπίζεζή ημοξ.
Μη Έιιεκεξ, ζεςνχκηαξ υηη θναημφζακ γενά ημ Αθηυκ Ηαναπηζάν, πενίμεκακ κα πηοπήζεη ζημ Γζθί
Οεπίν. Ιε έλοπκεξ παναπιακεηηθέξ θηκήζεηξ, πηφπεζε λαθκηθά ζημ Αθηυκ. Πμ Αθηυκ έπεζε εφθμια.
Οηηξ 13 Αογμφζημο 1922 εθδειχζεθε ε ηειηθή ημονθηθή επίζεζε. Θίγμ μεηά ε ειιεκηθή άμοκα
θαηέννεοζε θαη οπυ ημ θνάημξ ηεξ ζφγποζεξ, μ ειιεκηθυξ ζηναηυξ άνπηζε άηαθηε οπμπχνεζε. Έθεογακ
αθήκμκηαξ πίζς ημοξ μηα ηνμμαθηηθή ενήμςζε.
Αθμιμοζεί ε θαηαζηνμθή ηεξ Ομφνκεξ

17. 17
Η καταστροφή της Σμύρνης
Χηιηάδεο πξόζθπγεο θαηαθιύδνπλ ηε Σκύξλε. Αλεζπρία επηθξαηεί. Τα
πνιεκηθά πινία ησλ Μεγάισλ Δπλάκεσλ ζπγθεληξώλνληαη ζην ιηκάλη,
γηα λα πξνζηαηέςνπλ ηα κέιε ησλ μέλσλ παξνηθηώλ. Αθνινπζεί
παληθόο, όηαλ ζηηο 26 Απγνύζηνπ, ν ζπγθεληξσκέλνο ειιεληθόο
ζηξαηόο εηνηκάδεηαη λα εγθαηαιείςεη ηε Μ. Αζία. Σηηο 27 Ασγούζηοσ
κπήθαλ ζηελ πόιε ηα ηνπξθηθά ζηξαηεύκαηα. Ο Ννπξεληίλ παζάο
παξέδσζε ζηνλ ηνπξθηθό όριν ην Μηηροπολίηη Σμύρνης
Χρσζόζηομο, ν νπνίνο ζαλαηώζεθε κεηά από θξηθηά βαζαληζηήξηα
καδί κε κέιε ηεο δεκνγεξνληίαο. Αξθεηέο κέξεο θξαηνύλ νη ζθαγέο θαη
ιεειαζίεο. Τνπιάρηζηνλ 5000 Έιιελεο έραζαλ ηε δσή ηνπο. Σηηο 31
Ασγούζηοσ εκδηλώθηκε πσρκαγιά ζηελ αξκεληθή ζπλνηθία, πνπ
ιόγσ ηνπ αλέκνπ, επεθηάζεθε ζηελ ειιεληθή ζπλνηθία. Ακεξηθαλνί
απηόπηεο κάξηπξεο είδαλ Τνύξθνπο ζηξαηηώηεο λα κεηαθέξνπλ δνρεία κε πεηξέιαην.
Με αγσλία θαη παληθό ν πιεζπζκόο θαηαθεύγεη ζηελ πξνθπκαία, γηα λα επηβηβαζηεί ζε πινία. 300.000 άλζξσπνη ζην ζηελό ρώξν
ηεο πξνθπκαίαο, αλάκεζα ζηηο θιόγεο θαη ζην ιηκάλη ηεο ζσηεξίαο πνπ ειπίδνπλ. Τα πνιεκηθά πινία ησλ Σπκκάρσλ ηήξεζαλ
ζέζε νπδέηεξε-απινύ παξαηεξεηή, δελ βνήζεζαλ ή αθόκα εκπόδηζαλ ηελ επηβίβαζε θαη ζσηεξία ησλ θαηνίθσλ. Όζα ειιεληθά
πινία ήηαλ εθεί βνήζεζαλ όζν κπνξνύζαλ ζηε δηάζσζε. Πνιινί πέθηνπλ ζηε ζάιαζζα θαη πλίγνληαη κέζα ζηνλ παληθό. Οη
ππεξθνξησκέλεο βάξθεο αλαηξέπνληαη θαη βπζίδνληαη… Η θπγή ησλ πξνζθύγσλ ζα ζπλερηζηεί γηα πνιύ θαηξό. Τελ πξνζέγγηζε
ζην ιηκάλη ειέγρνπλ νη Τνύξθνη θαη επηηξέπνπλ ζε όζνπο έρνπλ άδεηα. Οη ππόινηπνη θαη θπξίσο νη άλδξεο μερσξίδνληαη από ηηο
νηθνγέλεηέο ηνπο, ζπιιακβάλνληαη θαη εθηνπίδνληαη ζην εζσηεξηθό.1.500.000 πξόζθπγεο θαηάθεξαλ λα θζάζνπλ ζηα λεζηά θαη
ζηελ επεηξσηηθή Ειιάδα. Όζνη δελ ηα θαηάθεξαλ θαη έκεηλαλ πίζσ ή έραζαλ ηε δσή ηνπο κέζα ζηελ πόιε ή ζπλειήθζεζαλ θαη
αηρκάισηνη εθηνπίζηεθαλ ζηα βάζε ηεο Μ. Αζίαο.
Όπνηα γιώζζα θη αλ κηιάο, ιόγηα δε ζα βξεηο λα ηόλε
πεξηγξάςεηο Τη θάλνπλ, ινηπόλ, νη πξνζηάηεο καο; Τη θάλνπλ
νη λαπάξρνη κε ηα ρξπζά ζηξίηηα, νη δηπισκάηεο θη νη
πξόμελνη ηήο Αληάλη! Σηήζαλε θηλεκαηνγξαθηθέο κεραλέο
ζηα θαξάβηα ηνπο θαη ηξαβνύζαλε ηαηλίεο ηε ζθαγή θαη ηνλ
μνινζξεκό καο!
Μέζα ζηα πνιεκηθά νη κπάληεο ηνπο παίδαλε εκβαηήξηα θαη
ηξαγνύδηα ηήο ραξάο γηα λα κε θηάλνπλ ίζακε η” αθηηά ησλ
πιεξσκάησλ νη θξαπγέο ηεο νδύλεο θαη νη επηθιήζεηο ηνπ
θόζκνπ. Καη λα μέξεη θαλείο πώο κηα, κόλν κηα θαλνληά, κηα
δηαηαγή, έθηαλε γηα λα δηαιύζεη όια θείλα ηα καηλόκελα
ζηίθε. Κη ε θαλνληά δε ξίρηεθε θη ε εληνιή δε δόζεθε!
Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ «Ματωμένα χώματα»
Η ζάιαζζα δελ είλαη πηα εκπόδην. Χηιηάδεο άλζξσπνη
πέθηνπλε θαη πλίγνληαη. Τα θνξκηά ζθεπάδνπλε ηα λεξά ζαλ λά
“λαη κώινο. Οη δξόκνη γεκίδνπλε θη αδεηάδνπλε θαη
μαλαγεκίδνπλε. Νένη, γέξνη, γπλαίθεο, παηδηά πνδνπαηηνύληαη,
ζηξηκώρλνληαη, ιηπνζπκνύλε, μεςπρνύλε. Τνπο ηξειαίλνπλ νη
ραληδάξεο, νη μηθνιόγρεο, νη ζθαίξεο ησλ ηζέηεδσλ!
-Βνπξ, θεξαηαιάξ! (Χηππάηε ηνπο ηνύο θεξαηάδεο!).
Τν βξάδπ ην κνλνθώλη θνξπθώλεηαη. Η ζθαγή δε ζηακαηά.
Μόλν όηαλ ηα πινία ξίρλνπλε πξνβνιείο γίλεηαη κηα
πξόζθαηξε εζπρία. Μεξηθνί πνπ θαηαθέξαλε λα θηάζνπλε
δσληαλνί ίζακε ηε κανύλα, καο ηζηνξνύλε ην ηη γίλεηαη όμσ,
ζηηο γεηηνληέο. Οη ηζέηεο ηνπ Μπεριηβάλ θαη νη ζηξαηηώηεο ηνπ
Ννπξεληίλ ηξώλε αλζξώπηλν θξέαο. Σπάδνπλε,
πιηαηζηθνινγνύλε ζπίηηα θαη καγαδηά. Όπνπ βξνύλε
δσληαλνύο, ηνύο ηξαβνύλε όμσ θαη ηνπο βαζαλίδνπλε.
Σηαπξώλνπλε παπάδεο ζηηο εθθιεζηέο, μαπιώλνπλε
κηζνπεζακέλα θνξίηζηα θη αγόξηα πάλσ ζηηο “Άγηεο Τξάπεδεο
θαη η” αηηκάδνπλε. Απ” ηνλ Αη-Κσλζηαληίλν θαη ην Ταξαγάηο
ίζακε ην Μπαιηζόβα ην ηνύξθηθν καραίξη ζεξίδεη.
Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ «Ματωμένα χώματα
Μια μαρτυρία που προζρχεται από αδιάςειςτα
αντικειμενικι πθγι: Τον τότε πρόξενο των ΘΡΑ
ςτθ Σμφρνθ Σηωρτη Χόρτον, που παρακοφοντασ
τισ διαταγζσ του αμερικανοφ φπατου αρμοςτι
ςτθν Κωνςταντινοφπολθ ζκανε ό,τι μποροφςε για
να ςϊςει τουσ χριςτιανοφσ. Στο βιβλίο του «The
Blight of Asia» (Νζα Υόρκθ 1926) τονίηει πωσ
μονάχα θ καταςτροφι τθσ Καρχθδόνασ από τουσ
Ρωμαίουσ μπορεί να ςυγκρικεί με τθ ςυμφορά
τθσ ΢μφρνθσ. Και προςκζτει «Όπωσ το
αντοτορπιλικό ξεμάκραινε τθ φοβερι ςκθνι και
το ςκοτάδι απλωνόταν, οι φλόγεσ, που
φυςομανοφςαν πια ςε μεγάλο μζροσ τθσ
πολιτείασ, λάμπανε όλο και περιςςότερο,
δθμιουργϊντασ ζνα ςκθνικό απαίςιασ και
μακάβριασ ομορφιάσ. Ωςτόςο ςτθν Καρχθδόνα
δεν υπιρχε κανζνασ χριςτιανικόσ ςτόλοσ,
μ’ατενίηει αδιάφορα τθ ςυμφορά, που γι’αυτιν
υπεφκυνεσ ιταν οι κυβερνιςεισ τουσ. ΢τθν
Καρχθδόνα δε βρίςκονταν αμερικανικά
καταδρομικά. Μια ςτο βρόντο οβίδα που κα
ζςκαγε πάνω από τθν τουρκικι ςυνοικία κα
ςυγκρατοφςε τθ κθριωδία των Σοφρκων.» Τα
ςυμφζροντα είχαν ςτομϊςει τισ μποφκεσ των
κανονιϊν του πανίςχυρου ςυμμαχικοφ ςτόλου.
Κι ζτςι με πφρινα γράμματα γράφτθκαν ςτθν
ιςτορία τθσ ανκρωπότθτασ τοφτοι εδϊ οι
αρικμοί: 700.000 ΝΕΚ΢ΟΙ, 1.500.000
Ρ΢ΟΣΦΥΓΕΣ.

18. 18
ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ
«Άρχιςε ο ςτρατόσ μασ να φεφγει. Χτυποφςαν τισ πόρτεσ μασ και ηθτοφςαν ροφχα για να βγάλουν το χακί από πάνω τουσ. Πόςουσ δεν
ντφςαμε! Οι μεγάλοι οι δικοί μασ ξεκουμπίςτθκαν και φφγανε κι αφιςαν τον κόςμο ςτο ζλεοσ του Θεοφ. Έφταναν οι ςτρατιϊτεσ
ξυπόλυτοι, γυμνοί, κουρελιαςμζνοι, πρθςμζνοι, νθςτικοί. Οι Σοφρκοι κατεβαίναν και ςφάηαν τουσ Έλλθνεσ. Σο ίδιο ζκαναν και οι δικοί
μασ. Παντοφ φωτιά και μαχαίρι άκουγεσ και ζβλεπεσ. Από τουσ κατοίκουσ του Μπουρνάμπαςι ζμειναν καμιά δεκαριά
οικογζνειεσ…Μερικοί κατάφεραν να φφγουν, ςζρνοντασ με τθν κοιλιά προσ το ΢ικλάρι και από κει ςτθ ΢μφρνθ. Σουσ άλλουσ όλουσ τουσ
ατιμάςανε, τουσ ςφάξανε, τουσ κρεμάςανε, τουσ κάψανε. Κι εκείνουσ που κατάφεραν από το ΢ικλάρι να φτάςουν ςτθ ΢μφρνθ, όταν
ιρκε ο Κεμάλ, τουσ ζπιαςε και τουσ ζςφαξε. Εμείσ βριςκόμαςταν ςθ ΢μφρνθ. Πλθμμφρα οι μαχαλάδεσ ςτο αίμα. Βάλανε φωτιά οι
Σοφρκοι, μια ϊρα μακριά. ‘’Μθν φοβάςτε είναι μακριά’’, μασ είπε ο νοικοκφρθσ του ςπιτιοφ που μζναμε. ΢’ζνα τζταρτο θ φωτιά είχε
ζρκει ςε εμάσ. Ρίχνανε βενηίνθ και προχωροφςε. Βγικαμε ςτο δρόμο. Φωτιά από τθ μια, κάλαςςα από τθν άλλθ. Βριςκόμαςταν ςτθ
μζςθ. Και οι τςζτεσ(άτακτοι Σοφρκοι) βρίςκονταν ςτθ μζςθ, και ςφάηαν και ςκοτϊναν. Σθ νφχτα οι Σςζτεσ ζκαναν επίκεςθ ν’αρπάξουν,
να ςφάξουν, ν’ατιμάςουν. ‘’Βοικεια, βοικεια!’’, φϊναηε ο κόςμοσ. Σα εγγλζηικα πλοία ιταν απζναντι. Έριχναν τουσ προβολείσ.
΢ταματοφςαν για λίγο. Σθ νφχτα κζλαμε να πάμε προσ νεροφ μασ. Πιγαμε λίγο πιο ζξω, φρίκθ! Βρεκικαμε ςε μια χαβοφηα (=μεγάλοσ
ανοιχτόσ λάκκοσ). Γφρω γφρω, ςτα χείλια τθσ χαβοφηασ ςπαρταροφςαν κορμιά, και μζςα θ χαβοφηα ιταν γεμάτθ κεφάλια. Έπαιρναν
όποιον ζπιαναν, τον πιγαιναν ςτθν άκρια τθσ χαβοφηασ, ζκοβαν το κεφάλι και το ζριχναν μζςα ςτθ χαβοφηα και τα κορμιά τα άφθναν να
ςπαρταροφν γφρω γφρω. Ήταν φοβερό. Όςοι το είδαν τρελάκθκαν. Σο τρελοκομείο γζμιςε από τρελοφσ ςαν ιρκαμε. Εκεί ς'αυτό το
μζροσ χάςαμε και τον πατζρα μου. Σον αδελφό μου τον ζςφαξαν ςτο χωριό. Έβγαλαν, μετά, ιταλικά και ελλθνικά πλοία και μασ πιραν.
Πόςουσ; Οφτε ζνα είκοςι τοισ εκατό δεν επιραν. Σζτοια καταςτροφι δεν είδαν τα μάτια μου!»
Θ Δρ. Έςτερ Λάβτηοϊ, μια αυτόπτθσ μάρτυσ, μιλάει για τρομερζσ ςκθνζσ ςτθν προκυμαία. (9 Οκτωβρίου 1922)
«Ιμουν θ πρϊτθ γυναίκα του Αμερικανικοφ Ερυκροφ Σταυροφ που πιγε ςτθν Γαλλία, αλλά αυτά που είδα εκεί κατά τθν περίοδο
του μεγάλου πολζμου μοιάηουν με γιορτι αγάπθσ ςε ςφγκριςθ με τισ φρικαλεότθτεσ τθσ Σμφρνθσ. Πταν ζφταςα ςτθν Σμφρνθ
είχαν ςυγκεντρωκεί ςτθν προκυμαία 250.000 άνκρωποι – εξακλιωμζνοι, που υπζφεραν και οφρλιαηαν – με δαρμζνεσ γυναίκεσ
με ροφχα ξεςκιςμζνα, με ςκορπιςμζνεσ οικογζνειεσ και όλουσ να ζχουν λθςτευτεί. Γνωρίηοντασ ότι οι ηωζσ τουσ εξαρτϊνταν από
τθ διφυγι πριν τισ 30 Σεπτεμβρίου, τα πλικθ παρζμεναν ςυγκεντρωμζνα κατά μικοσ τθσ προκυμαίασ – τόςο ςυνωςτιςμζνα που
δεν υπιρχε χϊροσ να ξαπλϊςουν. Οι ςυνκικεσ υγιεινισ ιταν άκλιεσ. Τα τρίτα τζταρτα του πλικουσ ιταν γυναίκεσ και παιδιά, και
δεν είχα ξαναδεί ποτζ τόςεσ πολλζσ ζγγυεσ γυναίκεσ. Φαινόταν θ μια ςτισ δφο γυναίκεσ να ιταν ετοιμόγεννθ. Θ φυγι και οι
ςυνκικεσ επζφεραν πολλζσ πρόωρεσ γεννιςεισ, και πάνω ςτθ προκυμαία, χωρίσ ςτθν ουςία χϊρο να ξαπλϊςουν και χωρίσ
βοικεια, γεννιόταν τα περιςςότερα παιδιά. Κατά τθν διάρκεια των 5 θμερϊν που βριςκόμουν εκεί ςυνζβθςαν περιςςότερα από
200 περιςτατικά. Ακόμα πιο ςπαρακτικζσ, ιταν οι κραυγζσ των παιδιϊν που είχαν χάςει τισ μθτζρεσ τουσ, ι των μανάδων που
είχαν χάςει τα παιδιά τουσ. Τουσ περιόριηαν κατά μικοσ του φρουροφμενου περίκλειςτου χϊρου, και δεν μποροφςαν να
γυρίςουν για να βρουν εκείνουσ που είχαν χακεί. Μανάδεσ με τθ δφναμθ τθσ τρζλασ τουσ ςκαρφάλωναν τουσ ατςάλινουσ
φράχτεσ με φψοσ 5 μζτρα και παρά τα κτυπιματα από τουσ υποκόπανουσ των όπλων αναηθτοφςαν τα παιδιά τουσ, τουσ, που
ζτρεχαν εδϊ κι εκεί ουρλιάηοντασ ςαν ηϊα. Οι ςυνκικεσ υπό τισ οποίεσ αυτοί οι άνκρωποι ζφταναν ςτα πλοία ςε προκαλοφςαν
να αναρωτιζςαι εάν θ διαφυγι ιταν καλφτερθ από τον εκτοπιςμό από τον εκτοπιςμό από τουσ Τοφρκουσ. Ροτζ δεν ξανάγινε τόςο
ςυςτθματικι λθςτεία. Οι Σοφρκοι ςτρατιϊτεσ ζψαχναν και λιςτευαν τον κάκε πρόςφυγα. Ακόμα και ρουχιςμόσ ι παποφτςια
οποιαςδιποτε αξίασ αφαιροφνταν από τα ςϊματά τουσ. Για να λθςτζψουν τουσ άνδρεσ χρθςιμοποιοφνταν μια άλλθ μζκοδοσ.
Τουσ άνδρεσ ςτρατεφςιμθσ θλικίασ, τουσ επζτρεπαν να περάςουν από όλα τα ςθμεία ελζγχου μζχρι το τελευταίο δωροδοκϊντασ.
Στο τελευταίο ςθμείο του ελζγχου τουσ επζςτρεφαν πίςω για να εκτοπιςτοφν. Θ λθςτεία δε γινόταν μόνο από ςτρατιϊτεσ αλλά
και από αξιωματικοφσ που κα τουσ κατζταςςεσ ςτουσ τηζντλεμαν. Στισ 28 ΢επτεμβρίου οι Τοφρκοι ζδιωξαν τα πλικθ από τθν
προκυμαία, όπου οι προβολείσ από τα ςυμμαχικά πολεμικά πλοία ζπεφταν πάνω τουσ, ςτουσ παραδρόμουσ. Όλθ τθ νφχτα
ακουγόταν κραυγζσ γυναικϊν και κοριτςιϊν και ανακοινϊκθκε τθν επόμενθ μζρα ότι πιραν πολλζσ ςαν ςκλάβεσ. Θ φρίκθ τθσ
Σμφρνθσ είναι πζρα από κάκε φανταςία και οποιαδιποτε δφναμθ των λζξεων. Είιναι ζνα ζγκλθμα για το οποίο είναι υπεφκυνοσ
ολόκλθροσ ο κόςμοσ εφόςον δεν ζχει επινοιςει κάποιον τρόπο διαμζςου των πολιτιςμζνων εποχϊν, ϊςτε να αποτρζπονται
τζτοιεσ διαταγζσ όπωσ για τθν εκκζνωςθ μιασ πόλθσ και τα μζςα με τα οποία επιτεφχκθκε. Αποτελεί ζγκλθμα ο κόςμοσ να μθν
επεμβαίνει λόγω μιασ αίςκθςθσ ουδετερότθτασ είδα τθ λζμβο από ζνα Αμερικανικό πολεμικό πλοίο να μαηεφει δφο άρρενεσ
πρόςφυγεσ που προςπακιςουν να κολυμπιςουν ςε ζνα εμπορικό πλοίο υπό τουσ πυροβολιςμοφσ των Τοφρκων και να τουσ
επιςτρζφει ςτα χζρια των Σοφρκων ςτρατιωτϊν που τουσ περίμεναν ςτθν παραλία για να αντιμετωπίςουν τον βζβαιο κάνατο.
Και υπό τισ διαταγζσ τθσ τιρθςθσ ουδετερότθτασ είδα ςτρατιϊτεσ και αξιωματικοφσ να παραμζνουν αμζτοχοι ενϊ Τοφρκοι
ςτρατιϊτεσ κτυποφςαν με τα τουφζκια τουσ γυναίκεσ που προςπακοφςαν να φτάςουν τα παιδιά τουσ που ζκλαιγαν ακριβϊσ πίςω
από τον φράχτθ.

19. 19
Η δίκη ρφμ ένι.
Ε άπμρε ηεξ εθεμενίδαξ ΝΜΚΠΖΑΗΕ ΓΚΩΙΕ
Πεκ Νέμπηε, 15 Μθηςβνίμο 2010, μγδυκηα μθηχ πνυκηα μεηά, μ Άνεημξ
Νάγμξ, ημ ακχηαημ δηθαζηήνημ ηεξ πχναξ, έθνηκε αζχμοξ ημοξ
εθηειεζζέκηεξ θαη έπαοζε μνηζηηθά –ιυγς παναγναθήξ- ηεκ πμηκηθή δίςλε
γηα εζπάηε πνμδμζία πμο μδήγεζε ημοξ Έλη ζημ εθηειεζηηθυ απυζπαζμα. Πμ
Ακχηαημ Δηθαζηήνημ θαηέιελε ζηεκ εκ ιυγς απυθαζε αλημιμγχκηαξ ςξ
βάζημα ηα ζημηπεία πμο πνμζθυμηζε ζηε Δηθαημζφκε μ Ιηπάιεξ
Ννςημπαπαδάθεξ, εγγμκυξ ημο πνχεκ πνςζοπμονγμφ Νέηνμο
Ννςημπαπαδάθε. Ηαηά ηεκ άπμρε ηεξ μεημρεθίαξ, ςζηυζμ, ε αίηεζε ζα
έπνεπε κα απμννηθζεί θαζχξ δεκ οπάνπμοκ μφηε ηα πναθηηθά ηεξ δίθεξ
μφηε, πμιφ πενηζζυηενμ, μάνηονεξ εκ δςή χζηε κα θαηαζηεί δοκαηή ε
επακελέηαζε ηεξ οπυζεζεξ. Ε απυθαζε ημο Ανείμο Νάγμο πνμθάιεζε
ακηηδνάζεηξ ζημ πχνμ ηςκ πνμζθογηθχκ ζςμαηείςκ, ζε μενίδα ηεξ θμηκςκίαξ
εκχ εθθνάζηεθακ ακηηθαηηθέξ γκχμεξ ημο επηζηεμμκηθμφ θυζμμο.
Μη απόρεηξ ζςμαηείςκ θαη αθαδεμασθώκ
Πη ιέκε ηα πνμζθογηθά ζςμαηεία
Πα 185 πνμζθογηθά ζςμαηεία Γιιάδαξ είπακ δεηήζεη απυ ημκ Άνεημ Νάγμ κα
μεκ αθονχζεη ηεκ απυθαζε ημο Έθηαθημο Οηναημδηθείμο. Μ θ.Αζακάζημξ
Θαγμδήμμξ, πνυεδνμξ ηεξ Μμμζπμκδίαξ Ννμζθογηθχκ Οςμαηείςκ, μεηαθένεη
πιέμκ ηεκ αίζζεζε απμγμήηεοζεξ: «Δεκ μπμνμφμε κα μηιάμε γηα αζχςζε.
Ννυθεηηαη γηα μηα παναγναθή. Ε αζχςζε κμμημμπμηείηαη μυκμ ζηα μάηηα ημο
θυζμμο. Πεκ Ζζημνία δεκ ηε γνάθμοκ μη ανεμπαγίηεξ, αιιά μη ηζημνηθμί. Γμείξ
απυ ηεκ πιεονά μαξ ζα πενημέκμομε κα θαζανμγναθεί ε απυθαζε ημο Ανείμο
Νάγμο, ζα ηεκ εθηημήζμομε ζε κμμηθυ επίπεδμ θαη ζα πνμπςνήζμομε ζε
ζοκέκηεολε Πφπμο μαδί με ημ „‟ Ίδνομα Γιεοζένημξ Βεκηδέιμξ‟‟». Απυ ηε δηθή
ημο πιεονά, μ θ. Γηχνγμξ Νανπανίδεξ, πνυεδνμξ ηεξ Ναμπμκηηαθήξ
Μμμζπμκδίαξ Γιιάδμξ, επημέκεη ζηεκ απυθαζε πμο απυ ηεκ πνχηε ζηηγμή
πήνε ε μμμζπμκδία ημο, υηακ πνηκ απυ δφμ πνυκηα λεθηκμφζε ε ακαρειάθεζε
ηεξ οπυζεζεξ απυ ημκ θ. Ι. Ννςημπαπαδάθε: «Γίκαη έκα ζέμα θαζανά
κμμηθυ. Δεκ ζέιαμε κα πανέμβμομε θαζυιμο, γηα κα μεκ επενεάζμομε με
μπμημκδήπμηε ηνυπμ ηε δηαδηθαζία».
Γθηόκςζε ιασθήξ μνγήξ, ημο Θάκμο Βενέμε (πνώεκ πνμέδνμο ημο
Γζκηθμύ Οομβμοιίμο Ναηδείαξ)
Πμ θαηεγμνεηήνημ ζηε Δίθε ηςκ Έλη ήηακ απμιφηςξ ζαζνυ. Ε θαηεγμνία ηςκ
πέκηε πμιηηηθχκ θαη ημο ανπηζηνάηεγμο ηςκ ειιεκηθχκ δοκάμεςκ ζηε
Ιηθναζία ΢αηδεακέζηε, υηη πανέδςζακ με ηε ζέιεζή ημοξ ηα ειιεκηθά εδάθε
ζημκ επζνυ, δεκ εοζηαζεί. Ννχημκ δηυηη ε Ομφνκε δεκ οπήνλε ειιεκηθυ
έδαθμξ με θαμηά ζοκζήθε, απιχξ ε Γιιάδα έιαβε εκημιή κα ηενήζεη ημ κυμμ
θαη ηεκ ηάλε γηα μηα πεκηαεηία. Ηαη δεφηενμκ δηυηη βεβαίςξ ε Ηαηαζηνμθή δεκ
οπήνλε εζθεμμέκε εκένγεηα ηςκ θαηεγμνμομέκςκ. Ακηίζεηα, ε Ακ. Θνάθε, ε
μπμία παναδυζεθε απυ ηεκ θοβένκεζε ηεξ Γπακαζηάζεςξ ημο 1922
(Νιαζηήνα- Γμκαηά- Φςθά), δυζεθε ζηεκ Γιιάδα με ζοκζήθε θαη απμηειμφζε
ειιεκηθυ έδαθμξ. Ε εθηέιεζε ηςκ Έλη έγηκε γηα θαζανά πμιηηηθμφξ ιυγμοξ,
δει. γηα κα εθημκςζεί ε αγακάθηεζε ημο θυζμμο απυ ηεκ θαθή δηαπείνηζε ηεξ
μηθναζηαηηθήξ οπμζέζεςξ, ε μπμία θαη μδήγεζε ζηεκ Ηαηαζηνμθή. ΋μςξ ε
ακμεζία μηαξ θοβένκεζεξ δεκ ζοκηζηά εζπάηε πνμδμζία. Ε πνμπζεζηκή
απυθαζε ημο Ανείμο Νάγμο ζοκηζηά απμθαηάζηαζε ηεξ αιήζεηαξ θαη δεκ
απμηειεί έθπιελε γηα υζμοξ γκςνίδμοκ ηη έγηκε ηυηε.
Δίθε ηςκ έλη: Οφζηαζε έθηαθημο
ζηναημδηθείμο γηα κα δηθαζημφκ μη
οπεφζοκμη ηεξ θαηαζηνμθήξ ζηε Ι. Αζία.
Ηαηεγμνμφμεκμη: Δ. Γμύκανεξ, Κ.
Οηνάημξ, Ν. Ννςημπαπαδάθεξ, Γ.
Ιπαιηαηδήξ, Κ. Θεμηόθεξ, Γ.
΢αηδεακέζηεξ, Ι. Γμύδαξ,
Λ.Οηναηεγόξ.
Κμέμβνημξ 1922: μη έλη πνχημη
θαηαδηθάδμκηαη ΓΖΟ ΘΑΚΑΠΜΚ.
Δηάγγειμα ηεξ Γπακαζηαηηθήξ Γπηηνμπήξ γηα
ηεκ παναπμμπή ζε δίθε ηςκ θαηεγμνμομέκςκ
γηα ηε μηθναζηαηηθή θαηαζηνμθή.
[…]Οοκεπχξ, ε Γπακάζηαζηξ ενίζθεηαη
ακηημέηςπμξ θαη ζεςνεί επζνμφξ ηεξ Ναηνίδμξ
υιμοξ ακελαηνέηςξ ημοξ πνςημζηαηήζακηαξ
πανάγμκηαξ ημο θςζηακηηκηζμμφ, εηξ ημοξ
μπμίμοξ μθείιεηαη ε δηάννεληξ ηςκ ζομμαπηχκ, ε
μεγάιε ηναγςδία ημο Γέκμοξ.[…]Ε Γπακάζηαζηξ
απμβιέπεη εηξ ηεκ ζοκαδέιθςζηκ ημο
πιακεζέκημξ ιαμφ[…]. Αιιά ζεςνεί
επηβεβιεμέκεκ ηεκ παναδεηγμαηηθήκ πμηκηθήκ
ηημςνίακ ηςκ «επζνχκ ηεξ παηνίδμξ», εηξ ημοξ
μπμίμοξ μθείιεηαη ε θαηάννεοζηξ ημο
Ιηθναζηαηηθμφ Ιεηχπμο[…]. Οοκεπχξ είκαη
θμηκή απαίηεζηξ μ πάκδεμμξ ζηηγμαηηζμυξ ηςκ
μεγάιςκ εκμπχκ.
Π.Βμονκάξ, Ζζημνία ηεξ ζφγπνμκεξ Γιιάδαξ.
Απυ ηεκ έιεοζε ημο Βεκηδέιμο ζηεκ Γιιάδα
(1909) ςξ ηεκ έθνελε ημο ειιεκμσηαιηθμφ
πμιέμμο (1940), Αθμί Πμιίδε, Αζήκα 1977
«Δίθε ηςκ Έλη»: ημ θαηεγμνεηήνημ
Ηαηεγμνεῖζζε ὅηη ἀπὸ ηῆξ 1εξ
Κμεμβνίμο 1920
θαὶ ἐθ‟ ἑλῆξ μέπνη ηῆξ 26εξ
Αὐγμφζημο 1922
ζοκαπμθαζίζακηεξ μεηὰ ηῶκ ζοκοπμονγῶκ ὑμῶκ
πενὶ πνάλεςξ ἐζπάηεξ πνμδμζίαξ, ἑθμοζίςξ θαὶ
ἐθ πνμζέζεςξ ὑπεζηενίλαηε ηὴκ εἰζβμιὴκ
λέκςκ ζηναηεομάηςκ, ἤημη ημῦ ημονθηθμῦ
ἐζκηθηζηηθμῦ ζηναημῦ, εἰξ ηὴκ ἐπηθνάηεηακ ημῦ
Βαζηιείμο, ημοηέζηηκ εἰξ ηὴκ ὑπὸ ηῆξ Ἑιιάδμξ
θαηεπμμέκεκ θαὶ δηὰ ηῆξ Οοκζήθεξ ηῶκ Οεβνῶκ
θαηαθεθονςμέκεκ πχνακ ηῆξ Ιηθνᾶξ Ἀζίαξ,
παναδυζακηεξ ἅμα εἰξ ηὸκ αὐηὸκ ἐπζνὸκ πυιεηξ,
θνμφνηα, μέγα μένμξ ημῦ Οηναημῦ θαὶ μεγίζηεξ
ἀλία ὑιηθὸκ πμιέμμο […].
Δίθε ηςκ Έλη: επίζεμα πναθηηθά, Γζκηθυ
Ποπμγναθείμ, Αζήκα 1976, ζει. 19

20. 20
Η ΢ςμθήκη ρηο Λξζάμηο.
Ε Οοκζήθε ηεξ Θμδάκεξ οπήνλε ε πεηνυηενε θαη πημ
αηημςηηθή ζοκζήθε γηα ηεκ Γιιάδα. Ρπμγνάθηεθε ζηηξ 24
Ζμοιίμο 1923 απυ ηεκ Γιιάδα, ηεκ Πμονθία, ηεκ Αγγιία, ηε
Γαιιία, ηεκ Ζηαιία, ηεκ Ζαπςκία, ηε Κμηημζιαβία θαη ηε
Ξμομακία. Ιε αοηήκ επηθονχζεθακ μη εδαθηθέξ μεηχζεηξ
πμο, με ηε ζοκζήθε ηςκ Οεβνχκ, είπακ επηβιεζεί ζηεκ
Πμονθία θαη ζηηξ ακαημιηθέξ ηεξ επανπίεξ. Οπεηηθά με ηα
ζφκμνα ηεξ Γιιάδαξ, αοηά θαζμνίζηεθακ ζηεκ Θνάθε θαηά
μήθμξ ημο πμηαμμφ Έβνμο, θαη μυκμ ημ Ηαναγάηξ, πμο είκαη
ζηε δεληά υπζε, πνμάζηημ ηεξ Ακδνηακμφπμιεξ, δηκυηακ
ζημοξ Πμφνθμοξ. Γπίζεξ, ηα κεζηά Ίμβνμξ θαη Πέκεδμξ
έγηκακ πάιη Πμονθηθά, απαγμνεφηεθε υμςξ ε μπφνςζή ημοξ,
υπςξ θαη ε μπφνςζε ηςκ κεζηχκ πμο ήηακ θαηά μήθμξ ηεξ
Ιηθνάξ Αζίαξ θαη ήηακ ειιεκηθά. Ηαζμνίζηεθε επίζεξ θαηά
μήθμξ ηςκ ειιεκμημονθηθχκ θαη ειιεκμβμοιγανηθχκ
ζοκυνςκ ζηε Θνάθε δχκε με πιάημξ 30 πιμ., πμο έγηκε
μοδέηενε. Γηδηθή ζφμβαζε, πμο οπμγνάθηεθε ζηηξ 31
Ζακμοανίμο 1923, θαζυνηδε ηα ζπεηηθά με ηεκ ακηαιιαγή
ηςκ ειιεκμημονθηθχκ πιεζοζμχκ, απυ ηεκ μπμία
ελαηνέζεθακ μυκμ μη πνηζηηακμί θάημηθμη ηεξ Ίμβνμο θαη ηεξ
Πεκέδμο, μη εηαμπιί πνηζηηακμί θάημηθμη ηεξ
Ηςκζηακηηκμφπμιεξ θαη μη μμοζμοιμάκμη ηεξ Δ. Θνάθεξ.
Οηεκ Μηθμομεκηθή Δηαθήνολε Ακζνςπίκςκ
Δηθαηςμάηςκ, ζημ Δηεζκέξ Οφμθςκμ Αημμηθχκ θαη
Νμιηηηθχκ Δηθαηςμάηςκ θαη ζηεκ Γονςπασθή
Οφμβαζε Ακζνςπίκςκ Δηθαηςμάηςκ, ε ακηαιιαγή
πιεζοζμχκ ακηημεηςπίδεηαη ςξ παναβίαζε ηςκ
θακυκςκ ημο Δηεζκμφξ Δηθαίμο. ΋μςξ ημ 1923ε
πναγμαηηθυηεηα ήηακ δηαθμνεηηθή. Οηηξ 30
Ζακμοανίμο ημο 1923 οπμγνάθηεθε μεηαλφ ηεξ
Γιιάδαξ θαη ηεξ θεμαιηθήξ Πμονθίαξ ημ
πνςηυθμιιμ ηεξ ζφμβαζεξ γηα οπμπνεςηηθή
ακηαιιαγή ειιεκηθχκ θαη μμοζμοιμακηθχκ
πιεζοζμχκ μεηαλφ ηςκ δφμ πςνχκ. Ε ζφμβαζε ηεξ
ακηαιιαγήξ άνπηζε κα εθανμυδεηαη ζημ ηέιμξ ημο
1923. Ήδε ε πιεημκυηεηα ηςκ Γιιήκςκ ηεξ
Ι.Αζίαξ θαη ηεξ Α.Θνάθεξ είπακ οπμπνεςζεί με
ελαηνεηηθά βίαημ ηνυπμ απυ ημοξ Πμφνθμοξ
εζκηθηζηέξ κα εγθαηαιείρμοκ ηεκ επαφνημ ηεκ
παηνίδα ημοξ. Οηεκ Γιιάδα έθηαζακ μεηά ηεκ
θαηαζηνμθή ημο ‟22 πενί ημ 1,5 εθαημμμφνημ, γηα κα
θαηαμεηνεζμφκ ηειηθά 1,25 εθαημμμφνηα πνυζθογεξ
ημ 1928. Απυ ηεκ ακηαιιαγή ελαηνέζεθακ μη
Έιιεκεξ ηεξ Ηςκζηακηηκμφπμιεξ (πενίπμο
125.000) θαη ηςκ κεζηχκ Ίμβνμο θαη Πεκέδμο
(6.000 θάημηθμη), εκχ ζηεκ Γιιάδα πανέμεηκακ
110.000 μμοζμοιμάκμη ηεξ Δ.Θνάθεξ. Ε δημίθεζε
θαη ε δηαπείνεζε ηςκ πενημοζηχκ πενηέπμκηακ ζηα
θνάηε. Οηεκ Γιιάδα, ζηυπμξ ηεξ δηαπείνεζεξ ηεξ
ακηαιιάλημεξ πενημοζίαξ ήηακ ε απμθαηάζηαζε ηςκ
Γιι‟εκςκ πνμζθφγςκ. Ρπμιμγίζηεθε υηη μη
ειιεκηθέξ πενημοζίεξ πμο εγθαηαιείθζεθακ ήηακ
δεθαπιάζηεξ ηςκ ακηίζημηπςκ μμοζμοιμακηθχκ.
Θίγμ ανγυηενα, με ηε Οομθςκία ηςκ Ιμοδακηχκ
(Μθηχβνημξ 1922), μη Οφμμαπμη οπμπνέςζακ ηεκ
Γιιάδα, ε μπμία απμδέπζεθε ηηξ απμθάζεηξ, κα
παναδχζεη ηεκ Α.Θνάθε ζημοξ θεμαιηθμφξ, μαδί με
ηεκ Ίμβνμ θαη ηεκ Πέκεδμ. Οηηξ ζοκμμηιίεξ γηα ηεκ
ηειηθή εηνήκεοζε έιαβακ μένμξ μη δοκάμεηξ ηεξ
Ακηάκη (Αγγιία, Γαιιία, Ζηαιία), ε εηηεμέκε
Γιιάδα, ε κηθήηνηα θεμαιηθή Πμονθία, θαη απυ ηα
Βαιθάκηα ε Γημογθμζιαβία, ε Ξμομακία, ημ Βέιγημ, ε
Νμνημγααιία, ε Ζαπςκία, μη Εκςμέκεξ Νμιηηείεξ
ηεξ Αμενηθήξ, ςξ παναηενεηήξ, θαη ε Ομβηεηηθή
Έκςζε εηδηθά γηα ημ ζέμα ημο θαζεζηχημξ ηςκ
Οηεκχκ. Πμ πνςηυθμιιμ ηεξ ζφμβαζεξ γηα ηεκ
ακηαιιαγή πιεζοζμχκ εκζςμαηχζεθε ζηεκ ηειηθή
ζοκζήθε θαη οπμγνάθηεθε απυ υια ηα
ζομβαιιυμεκα μένε ζηηξ 24 Ζμοκίμο ημο 1923.

21. 21
Πρξρειμόμεμα βιβλία
I. Ι΢ΣΟΡΙΑ ΕΝΟ΢ ΑΙΦΜΑΛΩΣΟΤ (΢ΣΡΑΣΗ΢ ΔΟΤΚΑ΢
Ε Ζζημνία εκυξ αηπμαιχημο, είκαη έκα ζφκημμμ πεδμγνάθεμα πμο μαξ αθεγείηαη ζε φθμξ απιυ ηεκ
ηζημνία εκυξ αηπμαιχημο ηεξ μηθναζηαηηθήξ θαηαζηνμθήξ θαη θονίςξ ηηξ πενηπέηεηεξ ηεξ δηαθογήξ ημο.
Επιλεγμέμα απξππάπμαρα από ρξ βιβλίξ
1. […]΋ζμ ήηακ ακήμπμνμη θη έμεκακ πίζς, ημοξ ηναβμφζακ μη πμιίηεξ ζημ δάζμξ θαη ημοξ θαζάνηδακ.[…]
2. […]-Δηρχ πμιφ, ζα ζθάζς.
-Ηάκε θμονάγημ, αδενθέ, μμο ιέεη, με θακμφμε με ιεθηά θαη μαξ παιάζμοκ.
-΋πη, δεκ ακηέπς, δχζε ιεθηά θαη πάνε κα πημφμε. Ιμφ‟δςζε, θη έηνελα ίζηα ζημκ Πμφνθμ.[…]
3. […]Μη δνυμμη δεληά θη ανηζηενά ήηακ ζπανμέκμη απυ πηχμαηα πμο μφνηδακ. Οηηξ
βνφζεξ έζηεθακ ζθμπμί θαη θφιαγακ ημ κενυ, πμο έηνεπε απ‟ηα θακμφιηα · εμείξ ημ
βιέπαμε θαη δηρμφζαμε πενηζζυηενμ. Οημ δνυμμ είπακε ζθάζεη πμιιμί. […]
4. […]Ιαγκεζαιήδεξ έζπαζακ ημ θημφγθη θη ήνζε κενυ. Πυηε ζεθςζήθαμε υιμη θαη
πηοπηυμαζηε πμημξ ζα πνςημπεί. Απ‟ηηξ θςκέξ μαξ μη ζθμπμί πήνακε είδεζε θη
άνπηζακ κα πονμβμιμφκ. Αθμφ έπεζακ θάμπμζα θμνμηά, μαξ έθιεηζακ ζε
ζονμαηυπιεγμα. Γθεί μέζα παίνκαμε ιάζπε θαη βοδαίκαμε. Ηαη ζ‟εθηά μένεξ απάκς
ένπεηαη πάιη μ ΢υηδαξ θη εμείξ με θςκέξ ημκ παναθαιμφζαμε. […]
5. […]΋πςξ πνμπςνμφζαμε, αθμφζαμε θμκηά μαξ θνμημπανπάιεμα. Πνμμάλαμε · ζμίλαμε θμκηά θμκηά ηα
θμνμηά μαξ θαη βιέπμομε. Απυ πάκς, παμειά, πενκμφζακ θμνάθηα, θάκμκηαξ θφθιμοξ. Οθφραμε θη ήπηαμε
κενυ, δίπςξ κα δηρμφμε. Όζηενα βγήθαμε απ‟ημ πμηάμη ζηάδμκηαξ θαη πήναμε ημ ακεθυνη. […]
6. […]Απυ ιίγμ έθμρε ζ‟έκα μμκμπάηη. Ηη εγχ πνμπςνμφζα γνήγμνα, ζα κα βηαδυμμοκ κα θηάζς ζπίηη μμο.
Ακηίθνο μμο, ζ‟έκα ορςμαηάθη, δεογάνηδε έκαξ Πμφνθμξ. Ννηκ θηάζς θμκηά, άθεζε ηα βυδηα ημο κα
πνμζεοπεζεί. Γγχ θμίηαλα ημκ θαηνυ. Άμα ηέιεηςζε, πήγα θμκηά ημο. Πμκ παηνέηεζα, με παηνέηεζε, υπςξ
πάκηα.
-Νμφ παξ ; , με νχηεζε.
-Οηα ζείνα, ημο ιές.
-Ναηνηχηε, μείκε απυρε εδχ · δεκ πνμθηαίκεηξ, βνάδηαζε. Ηαη μπυνα ζα θένεη. Κα ημ πςνηυ μμο.
Ιμοζαθίν μκηά έπεη. Ιείκε θη αφνημ πεγαίκεηξ · θάζηζε κα πάμε μαδί. […]