1. Трактор автомашины ерөнхий динамик
Трактор нь өөрийнхөө технологийн зориулалтаараа
гол төлөв газар тариалангийн нөхцөлд ажилладаг. Мөн
автомашины нилээд хэсэг нь ачих ачааны төрлөөс хамаарч
хатуу хучлагатай болон мөн талбайн замуудад ажиллана.
Иймд трактор автомашины явагч анги нь хөрсний дээд үе
газрын гадаргуутай харьцаж байна. Ингэхээр хөрсний физик
механик шинж чанарыг мэдэх явдал нь дугуй хөрс хоёрын
хооронд явагдах процессын байдлыг үзэх нь чухал юм.
Хөрсний олон хүчин зүйл нь энэ дотроос физик шинж
чанар нь
1. Хөрсний бүтэц буюу түүний хатуу хэсэг
2. Хөрсний нягт 30...60 см
3. Хатуу хэсгийн эзэлхүүний масс жин эзэлхүүнд
байгаа хатуу хэсгийн масс
4. Ус нэвтрүүлэх чадвар 50 см хүртэл гүнд
5. Чийглэг ба хатуулаг чанар
Явах анги хөрсөн дээр үйлчлэх үед янз бүрийн
чиглэлд хөрсийг шахалт, нягтруулалт шилжилтэнд оруулдаг.
Үүний үр дүнд хөрсөнд нормаль ба шахагч хүчдэл бий
болно. Энэ нь гадаад ачаалалтаас хамаарч янз бүрийн гүнд
тархана. Хүчдэлийн хэмжээ янз бүрийн гүнд тархах нь
хөрсний физик шинж чанар, үйлчилж буй хүч зэргээс
хамаарна. Тухайн ачааллын даац чадал, хөрсний шинж
чанараас дугуйн суултын гүн хамаарна. Дугуйн суултын гүн
h гадаад ачаалал gш– ийн
хоорондын хамаарал.
Зураг дээр гадаад ачааллын
болон хөрсний дотоод
эсэргүүцлийн хүч хоёрын

2. хоорондын харилцан үйлчлэлийг муруйгаар авч үзэж гурван
хэсэг хуваая
1-р хэсэг нь бараг шулуун шугамаар үргэлжлэх бөгөөд энэ
үед хөрс нягтарч эхэлнэ. 2-р хэсэгт хөрсний суулт гадаад
эсэргүүцлээс хамаарч түргэн явагдах бөгөөд тэр нь хөрс
нягтруулаад зогсохгүй ,нухалтанд орж эхэлнэ. 3- р хэсэг
хөрсний уян налархай урсгал бий болно. Диформацид орно.
Хөрс нягтрахаа больж өөдөөс нь тулж эхэлнэ.
Хөрсний батжилтин үндсэн үзүүлэлт нь түүний шахалтын
эсргүүцлээр тодорхойлогдоно.
R –коэффициент объетного сжатия почвы, кгс/см
Р0-пределия несущая способноть почвы, кгс/см2
1. Хөрсний шилжилтийн эсэргүүцэл нь барьцалдаат
малекулын хүч
2. Хөрсний жижиг хэсгүүдийн үрэлтийн хүч
Дээр дурьдсан хөрсний шилжилтээс үүсэж буй нормаль хүч G
ба  хоёрын хамаарлыг авч үзье
G =0 байна. А цэгээс
муруйг авъя. Барьцалдааны
молекулын хүч. Ачаалалт,
хурд, хүч
3. Хийтэй дугуйн физик механик шинж чанар

3. Гадаад эсэргүүцлийн хүчний дор хийтэй дугуй янз бүрийн
диформацид орно. Энэ нь өөр хоорондоо хамааралтай
байна. Энэ диформацийг 4 төрөл болгон ялгаж үздэг. Үүнд :
- босоо
- тойргийн
- хажуугийн
- өнцгийн
Дугуй тулах гадаргуу хоёрын хооронд “ плошадь контакт” бий
болно. Дугуйн босоо чиглэлд хүч үйлчилж тэр чиглэлийн
дагуу дугуйны өндөр n хэмжээгээр өрчлөгдөхийг нормаль
диформац гэнэ.
Диформацийн үед дугуйд агуулагдаж буй агаарын
эзэлхүүн багасна. Гэвч ерөнхий эзэлхүүнтэй харьцуулахад
энэ нь бага байна. Энэ нь дугуй дахь хийн даралтанд нэг
их нөлөөлөхгүй
Тойргийн чиглэлд хийтэй дугуйн уян зөөлөн чанарт босоо
чиглэлээс бага байна. Тойргийн диформац нь нормаль
диформацтай хамт үүсэх ба энэ нь дугуйны эргүүлэх
моментийн дор үүсдэг. Үйлчилж буй момент ба хүчний маш
бага хэсэгт оногдож буй тойргийн диформацийн нэг хэсгийг
тойргийн диформац гэнэ. Энэ нь мушгих моментийг дугуйн
мушгих өнцөгт харьцуулна.
Машины жолоодогдох байдалд хажуу чиглэл дэх дугуйны
уян зөөлөн чанар ихээхэн ач холбогдолтой.
Дугуйд үйлчилж байгаа нормаль хүч замын гадаргууд
паралель үйлчилж буй М моментийн хооронд үүсэж буй
диформацийг дугуйн өнцгийн диформац гэнэ.
Дээрх диформацуудаас хамааруулж хийтэй дугуйн
радиусыг дараах байдлаар ялгаж үзнэ.

4. Свободный r0 - дугуй ачаалагдаагүй байх үеийн
гадна талын радиус
Динамический rк – дугуйн хөдөлгөөнгүй тэнхлэгээс
түүний тулах гадаргуу хүртэлх радиус
Статический rст – дугуйд үйлчилж буй хөрсний дагуу
реакцыг бүрдүүлэгч хүч дугуйн тэнхлэг хүртлэх радиус
Радиус качения r – гулсалт хий эргэлт байхгүй үеийн
радиус
Урд дугуйн ажиллагаа.
Хөтлөгдөгч дугуйн өнхрөлтөд тохиодох зарим
шинжүүдийг авч үзье.
Диформацлагдаагүй гадаргуугаар хатуу хүрээтэй дугуйн
өнхрөлт
Диформацладсан гадаргуугаар хатуу хүрээтэй дугуйн
өнхрөлт
Хатуу гадаргуу дээгүүр диформацтай дугуй өнхрөлт. Үүнд
хийтэй дугуй хатуу хучилттай замаар өнхрөх
Диформацладсан гадаргуугаар диформацтай дугуйн
хөдөлгөөн. Энэ тохиолдол трактор автомашинд байна.
Хөтлөгдөгч дугуй FH хүчний
үйлчлэлийн дор V чиглэл рүү үйлчилж
байна. Үүний зэрэгцээ мөн дугуйнд
Gn босоо хүч машины арлаас
үйлчилнэ. Машины дугуй өөрийн жин
орно. Дээрх хүчний үйлчлэлийн дор

5. дугуй өнхрөхөөс гадна хөрсөнд сууж мөр бий болгоно.
Үүний үр дүнд хөрснөөс дугуйд нормаль шахагч хүчнүүд
үүснэ. Нормаль реакц нь хүрээний гадаргуу руу босоо
чиглэлд үйлчилнэ. Хөрстэй дугуйн харилцаж буй гадаргуу
буюу тухайлбал А цэгээс О төвийг дайран гарч буй RH
бүрдүүлэгч хүч. Харин шахагч реакц нь хөрс дугуйн хүрээ
хоёрын хооронд үрэлтийн хүч Tn, Rn, хүчийг 2 бүрдүүлэгч
хүч болгон задлая. Босоо чиглэлд хөдөлгөөний эсрэг
чиглэлд Хn үйлчилнэ. А цэгийн харьцуулсан өнхрөлтийн
эсэргүүцлийн моментийг бичвэл:
nnnnfn aGayM  өөрөөр хэлбэл nn Gy  тэнцүү байна.
fnM нь nG болон na мөрний гүн зэргээс хамаарна. Үүнээс
гадна дугуйд nF хүч үйчлэх ба энэ нь nX хүчтэй тэнцүү
байна.
Динамик радиус
n
fn
nfnnn
r
M
FMrF 
n
fn
r
M
энэ харьцааг дугуйн өнхрөлтийн эсэргүүцлийн хүч
гэнэ. Дээрх хүчийг өнхрөлтийн эсэргүүцлийн
коэффициентоор тодорхойлвол
n
n
nnnn
G
F
fGfF 

6. Хn- хүч нь барьцалдааны шинж чанараас хамаарч их бага
байна.
Металл хөтлөгдөгч дугуйн өнхрөлтийн эсэргүүцлийн
коэффициент
3
2
86.0
dbk
G
f n
n


D ба b наружный диаметр ширина обода колеса
R –коэффициент объёмная итогия почвы
Gn –веpтикальная нагрузка
Харин хөтлөх дугуйн ажиллагааны хувьд дугуйн дээр ирж
буй чадал, хий эргэлт, зэргийг тооцох ёстой. Энэ дотроос
хамгийн чухал нь дугуйн хий эргэлт юм.
Хий эргэлтийг 3 үндсэн аргаар тодорхойлно.
Дэгээн дээр ирж буй хүчээр нь
3
3
408408%  


















сц
kp
сц
kp
P
P
P
P
Хурдаар нь
%100


T
pT
V
VV

Дугуйн эргэлтийн тоогоор нь
%100


pаа
холpаа
n
nn
