Tijdens de Thema-ochtend over 'Migratie' gaf Bart Meuleman tekst en uitleg bij een aantal cijfers. Bart Meuleman is docent aan de KUL en doet onderzoek aan het centrum voor sociologisch onderzoek. Hij heeft oa onderzoek gedaan naar de redenen waarom mensen migreren en de houdingen tegenover migratie

1. Ronde Tafel van Socialisten
Thema-ochtend:
Migratie
Bart Meuleman
(bart.meuleman@soc.kuleuven.be)
Intro
• Onderliggende assumptie gemaakt door aantal
beleidsmakers: aanzuigeffecten
“Beleid mag niet te genereus zijn, anders trekken we te
grote migratiestromen aan”
• Drie grote vraagtekens:
– Kent België disproportioneel sterke immigratiestromen?
– Reageren migratiestromen op ‘genereus’ beleid?
– Neemt een strenger beleid t.a.v. immigranten (extreem-)rechts de
wind uit de zeilen?
2
1

2. Overzicht
• Migratie naar België & Europa: cijfers
• Waarom migreren mensen? Theoretische perspectieven
– Neoklassieke economische visie op migratie
• ‘Aanzuigeffecten’
– Wereldsysteemtheorie
– Netwerktheorie
• Publieke opinie
3
Een beetje terminologie…
• Migratie = bijzonder complexe realiteit
=> moeilijk te vatten in categorieën en cijfers
• Vaak gebruikte termen:
– Migrant
– Vreemdeling / buitenlander
– Allochtoon
– Vluchteling
– Asielzoeker
– Mensen-zonder-papieren
4
2

3. Migratie is van alle tijden…
Reconstructie van menselijke migratie, op
basis van DNA (in duizenden jaren)
Bron: Wikipedia 5
…en van alle plaatsen
Aandeel immigranten (als % van de totale bevolking)
(Source: United Nations, Department of Economic and Social Affairs, 6
Population Division (2009). International Migration, 2009 Wallchart)
3

4. …en van alle plaatsen
Netto-immigratie (/ 1000 inw., gem. 2005-10) Total number of refugees (x1000)
1 Qatar 93.9 1 Jordan 2 452.0
2 Singapore 22.0 2 Occupied Palestinian Territory 1 836.1
3 Western Sahara 19.6 3 Pakistan 1 780.9
4 China, Macao SAR 19.3 4 Syrian Arab Republic 1 567.6
5 United Arab Emirates 15.6 5 Iran (Islamic Republic of) 980.1
6 Holy See 14.3 6 Germany 582.7
7 Anguilla 13.7 7 Lebanon 472.6
8 Liberia 13.3 8 Chad 330.5
9 Andorra 13.3 9 United Republic of Tanzania 321.9
10 Iceland 12.8 10 Kenya 320.6
36 Belgium 3.8 55 Belgium 17.0
(Source: United Nations, Department of Economic and Social Affairs,
Population Division (2009). International Migration, 2009 Wallchart) 7
Refugees and IDP’s, 2009
(Source: UNHCR Global Trends 2009
infograph: The Guardian)
8
4

5. The age of migration
Netto immigratie in EU-15 (x1000 )
2000
1500
1000
500
0
1962
1965
1968
1971
1974
1977
1980
1983
1986
1989
1992
1995
1998
2001
2004
2007
-500
-1000
• Migratie is een proces dat de Europese samenlevingen fundamenteel
hertekent
9
Migratie naar België & Europa: cijfers
• Niet enkel het aantal immigranten, maar ook het
karakter van immigratie naar België en Europa is
veranderd (White 1993)
1. Eerste golf (1945-1975): arbeidsmigranten &
migranten uit (voormalige) kolonies
2. Tweede golf (na 1975): familiehereniging
3. Derde golf (sinds 1990s): post-industriële migratie:
asielzoekers, mensen zonder papieren, hoogopgeleide
werknemers / kaders
10
5

6. Migratie naar België & Europa: cijfers
• Netto-migratie naar België, 1960-2009 (bron: Eurostat)
80000
60000
40000
20000
0
-20000
-40000
-60000
60
63
66
69
72
75
78
81
84
87
90
93
96
99
02
05
08
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
20
20
20
11
Migratie naar België & Europa: cijfers
12
Bron: Hooghe, Trappers, Meuleman & Reeskens (2008), International Migration Review
6

7. Migratie naar België & Europa: cijfers
13
Bron: Hooghe, Trappers, Meuleman & Reeskens (2008), International Migration Review
Migratie naar België & Europa: cijfers
• Instroom van buitenlandse migranten, 2007, per 1000 inw.
(bron: OECD)
35
30
25
20
15
10
5
0
nd
it z a y
g
Sl r y
er s
Ki ny
P o ia
Au c
Be m
nd
l
n
nd
Hu ce
Re en
th ark
S m
d
De a ly
ria
ga
ur
i
nd
ai
an
ak
bl
do
a
iu
a
Sw rw
an
Lu rela
la
la
d
st
Sp
It
ng
rtu
bo
nm
pu
m
la
lg
nl
ec we
ov
Po
er
ng
No
Fr
er
Fi
m
I
G
xe
Ne
h
d
ite
14
Cz
Un
7

8. Migratie naar België & Europa: cijfers
• Asielaanvragen in België, 1990-2010 (bron: CGVS)
45
Duizenden
40
35
30
25
20
15
10
5
0
90
92
94
96
98
00
02
04
06
08
10
19
19
19
19
19
20
20
20
20
20
20
15
Aantal aanvragen Aantal toekenningen vluchtelingenstatus (incl. SB)
Migratie naar België & Europa: cijfers
• Ingediende asieldossiers per 10.000 inwoners, 2009 (bron: Fedasil)
70
60
50
40
30
20
10
0
Verenigd Koninkrijk
Slovenië
Slovakije
Malta
Frankrijk
Cyprus
Bulgarije
Polen
Zweden
Portugal
Letland
Litouwen
Spanje
Italië
Hongarije
Ierland
Nederland
Luxemburg
Finland
Griekenland
België
Oostenrijk
Estland
Roemenië
Tsjechië
Duitsland
Denemarken
16
8

9. Migratie naar België & Europa: cijfers
• Mensen zonder papieren??
• Regularisatie:
– In 2008 vroegen 19.371 mensen
regularisatie aan
– 4.995 dossiers (goed voor 8.369 personen)
werden goedgekeurd
– Het gaat om verschillende types regularisatie:
• op medische gronden
• lange asielprocedures
• humanitaire redenen
• de illegaal verblijvende ouders van een Belgisch kind
• Afghanen
17
Waarom migreren?
• Neo-klassieke economische visie, gebaseerd op rational
choice perspectief
– Beslissingen om te migreren kan je zien als een calculatie van kosten
en baten
– Als de verwachte monetaire netto-opbrengst positief, dan zal het
individu migreren
• Kritiek: reductionistische visie op een maatschappelijk heel
complex fenomeen
– Perfecte informatie?
– Vrij keuze om te migreren?
– Geen aandacht voor sociale en politieke context
18
9

10. Aanzuigeffecten?
– Idee van zogenaamde aanzuigeffecten is op dit model
gebaseerd
“Beleid mag niet te genereus zijn, anders trekken we te grote
migratiestromen aan”
19
GvA, 2/12/2010
Aanzuigeffecten?
• Aanzuigeffecten: wat zegt de praktijk?
– Vb. Sterke daling na 2000 in België. Gevolg van strenger Belgisch
beleid?
– Beleidsmakers geloven graag dat hun beslissingen effect hebben op
migratiestromen. Maar is dat ook zo?
20
10

11. Aanzuigeffecten?
• Nee! Het gaat om een Europese trend
21
Aanzuigeffecten?
• Wat dan wel? Conflictsituaties in de wereld
Herkomstlanden 1999 Herkomstlanden 2010
Serbia and Montenegro 13065 Kosovo 1848
Romania 1705 Irak 1769
Armenia 1470 Rusland 1526
Russian Federation 1375 Afghanistan 1411
Ukraine 1345 Guinee 1398
Slovak Republic 1175 Servië 1233
Albania 1010 Macedonië 1082
Rwanda 1005 Armenië 986
Bulgaria 885 DR Congo 786
Georgia 885 Syrië 388
22
11

12. Aanzuigeffecten?
• Wat zegt wetenschappelijk onderzoek?
– Hooghe, Trappers, Meuleman & Reeskens (2008) in International
Migration Review, 42(2)
• Migratiestromen tussen 1980 en 2004 onderzocht in 21 Europese landen
• “social expenditure” hangt niet samen met de instroom van migranten
23
Aanzuigeffecten?
• Andere onderzoeken bevestigen dit in grote lijnen:
– Menz, G. (2004). Migration and the European Social
Model.
• 15 landen, immigratie tussen 1970 en 2000
• Geen relatie met type welvaartsstaat, noch met uitgaven voor sociale
zekerheid
– Soroka, Banting & Johnston (2006). Immigration and
redistribution in a global era
• Geen relatie tussen immigratie en omvang van de welvaartsstaat
– De Giorgi & Pellizari (2004). Welfare Magnets in Europe
and the Costs of a Harmonised Social Assistance
• Studie over migratie van nieuwe EU landen naar oude EU landen
• Significant maar klein effect
24
12

13. Wereldsysteemtheorie
• Meer complete visies op migratieprocessen:
– Wereldsysteemtheorie
Immanuel
Wallerstein
25
Wereldsysteemtheorie
• Verspreiding kapitalistische productiewijze zorgt voor push
uit (semi-)periferie…
– Toe-eigening van land door grootschalige, industriële
landbouwbedrijven => kleine landbouwer weggeconcurreerd
– Productie voor verkoop i.p.v. eigen consumptie
– Loonarbeid (vb. in ontginning van grondstoffen) ondermijnt
traditionele sociale en economische organisatie
• …en voor pull naar kern kapitalistische landen
– Ontstaan van materiële links: kapitaal- en goederen-stromen tussen
kern en periferie zorgen voor transportmogelijkheden
– Kolonisatie zorgt voor ideologische en culturele links (vb. taal,
massamedia,…)
26
13

14. Netwerktheorie
• Netwerk theorie
– Door migratie ontstaan transnationale
netwerken van migranten,
teruggekeerde migranten en non-
migranten
– Deze netwerken vergemakkelijken
toekomstige migratiestromen via…
• Verminderde psychologische kosten
• Verminderde risico’s
• Betere toegang tot informatie
27
Publieke opinie
• Anti-immigratie sentimenten in brede lagen van de
bevolking
• Publieke opinie i.v.m. migratie is geen statisch gegeven!
– Afhankelijk van economische condities, reageert sterk op
werkloosheid
– Daarentegen: geen impact van aanwezigheid van immigranten
– Ook beleid kan effect hebben!
28
14

15. Publieke opinie
29
15